| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณิ-อฎฺฐกถา • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ทฺวาทสมจิตฺตํ
Dvādasamacittaṃ
๔๒๗. ทฺวาทสมสฺส สมยววตฺถาเน อุทฺธเจฺจน สมฺปยุตฺตนฺติ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํฯ อิทญฺหิ จิตฺตํ ฉสุ อารมฺมเณสุ เวทนาวเสน มชฺฌตฺตํ หุตฺวา อุทฺธตํ โหติฯ อิธ ธมฺมุเทฺทเส ‘วิจิกิจฺฉา’-ฐาเน ‘อุทฺธจฺจํ โหตี’ติ อาคตํฯ ปทปฎิปาฎิยา อฎฺฐวีสติ ปทานิ โหนฺติฯ อคฺคหิตคฺคหเณน จุทฺทสฯ เตสํ วเสน สวิภตฺติกาวิภตฺติกราสิวิธานํ เวทิตพฺพํฯ อธิโมโกฺข มนสิกาโรติ เทฺวเยว เยวาปนกาฯ
427. Dvādasamassa samayavavatthāne uddhaccena sampayuttanti uddhaccasampayuttaṃ. Idañhi cittaṃ chasu ārammaṇesu vedanāvasena majjhattaṃ hutvā uddhataṃ hoti. Idha dhammuddese ‘vicikicchā’-ṭhāne ‘uddhaccaṃ hotī’ti āgataṃ. Padapaṭipāṭiyā aṭṭhavīsati padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsividhānaṃ veditabbaṃ. Adhimokkho manasikāroti dveyeva yevāpanakā.
๔๒๙. นิเทฺทสวารสฺส อุทฺธจฺจนิเทฺทเส จิตฺตสฺสาติ น สตฺตสฺส, น โปสสฺสฯ อุทฺธจฺจนฺติ อุทฺธตากาโรฯ น วูปสโมติ อวูปสโมฯ เจโต วิกฺขิปตีติ เจตโสวิเกฺขโปฯ ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺสาติ จิตฺตสฺส ภนฺตภาโว, ภนฺตยานภนฺตโคณาทีนิ วิยฯ อิมินา เอการมฺมณสฺมิํเยว วิปฺผนฺทนํ กถิตํฯ อุทฺธจฺจญฺหิ เอการมฺมเณ วิปฺผนฺทติ, วิจิกิจฺฉา นานารมฺมเณฯ เสสํ สพฺพวาเรสุ เหฎฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ
429. Niddesavārassa uddhaccaniddese cittassāti na sattassa, na posassa. Uddhaccanti uddhatākāro. Na vūpasamoti avūpasamo. Ceto vikkhipatīti cetasovikkhepo. Bhantattaṃ cittassāti cittassa bhantabhāvo, bhantayānabhantagoṇādīni viya. Iminā ekārammaṇasmiṃyeva vipphandanaṃ kathitaṃ. Uddhaccañhi ekārammaṇe vipphandati, vicikicchā nānārammaṇe. Sesaṃ sabbavāresu heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
อิทานิ อิมสฺมิํ จิตฺตทฺวเย ปกิณฺณกวินิจฺฉโย โหติฯ ‘อารมฺมเณ ปวฎฺฎนกจิตฺตานิ นาม กตี’ติ? หิ วุเตฺต ‘อิมาเนว เทฺว’ติ วตฺตพฺพํฯ ตตฺถ วิจิกิจฺฉาสหคตํ เอกเนฺตน ปวฎฺฎติ, อุทฺธจฺจสหคตํ ปน ลทฺธาธิโมกฺขตฺตา ลทฺธปติฎฺฐํ ปวฎฺฎติฯ ยถา หิ วฎฺฎจตุรเสฺสสุ ทฺวีสุ มณีสุ ปพฺภารฎฺฐาเน ปวเฎฺฎตฺวา วิสฺสเฎฺฐสุ วฎฺฎมณิ เอกเนฺตเนว ปวฎฺฎติ, จตุรโสฺส ปติฎฺฐาย ปติฎฺฐาย ปวฎฺฎติ, เอวํสมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํฯ สเพฺพสุปิ หีนาทิเภโท น อุทฺธโฎ, สเพฺพสํ เอกนฺตหีนตฺตาฯ สหชาตาธิปติ ลพฺภมาโนปิ น อุทฺธโฎ, เหฎฺฐา ทสฺสิตนยตฺตาฯ ญาณาภาวโต ปเนตฺถ วีมํสาธิปติ นาม นตฺถิฯ ปจฺฉิมทฺวเย เสโสปิ นตฺถิ เอวฯ กสฺมา? กญฺจิ ธมฺมํ ธุรํ กตฺวา อนุปฺปชฺชนโต, ปฎฺฐาเน จ ปฎิสิทฺธโตฯ
Idāni imasmiṃ cittadvaye pakiṇṇakavinicchayo hoti. ‘Ārammaṇe pavaṭṭanakacittāni nāma katī’ti? Hi vutte ‘imāneva dve’ti vattabbaṃ. Tattha vicikicchāsahagataṃ ekantena pavaṭṭati, uddhaccasahagataṃ pana laddhādhimokkhattā laddhapatiṭṭhaṃ pavaṭṭati. Yathā hi vaṭṭacaturassesu dvīsu maṇīsu pabbhāraṭṭhāne pavaṭṭetvā vissaṭṭhesu vaṭṭamaṇi ekanteneva pavaṭṭati, caturasso patiṭṭhāya patiṭṭhāya pavaṭṭati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Sabbesupi hīnādibhedo na uddhaṭo, sabbesaṃ ekantahīnattā. Sahajātādhipati labbhamānopi na uddhaṭo, heṭṭhā dassitanayattā. Ñāṇābhāvato panettha vīmaṃsādhipati nāma natthi. Pacchimadvaye sesopi natthi eva. Kasmā? Kañci dhammaṃ dhuraṃ katvā anuppajjanato, paṭṭhāne ca paṭisiddhato.
อิเมหิ ปน ทฺวาทสหิปิ อกุสลจิเตฺตหิ กเมฺม อายูหิเต, ฐเปตฺวา อุทฺธจฺจสหคตํ, เสสานิ เอกาทเสว ปฎิสนฺธิํ อากฑฺฒนฺติฯ วิจิกิจฺฉาสหคเต อลทฺธาธิโมเกฺข ทุพฺพเลปิ ปฎิสนฺธิํ อากฑฺฒมาเน อุทฺธจฺจสหคตํ ลทฺธาธิโมกฺขํ พลวํ กสฺมา นากฑฺฒตีติ? ทสฺสเนน ปหาตพฺพาภาวโตฯ ยทิ หิ อากเฑฺฒยฺย ‘ทสฺสเนนปหาตพฺพ’-ปทวิภเงฺค อาคเจฺฉยฺย, ตสฺมา, ฐเปตฺวา ตํ, เสสานิ เอกาทส อากฑฺฒนฺติฯ เตสุ หิ เยน เกนจิ กเมฺม อายูหิเต ตาย เจตนาย จตูสุ อปาเยสุ ปฎิสนฺธิ โหติฯ อกุสลวิปาเกสุ อเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุอุเปกฺขาสหคตาย ปฎิสนฺธิํ คณฺหาติฯ อิตรสฺสาปิ เอเตฺถว ปฎิสนฺธิทานํ ภเวยฺยฯ ยสฺมา ปเนตํ นตฺถิ, ตสฺมา ‘ทสฺสเนนปหาตพฺพ’-ปทวิภเงฺค นาคตนฺติฯ
Imehi pana dvādasahipi akusalacittehi kamme āyūhite, ṭhapetvā uddhaccasahagataṃ, sesāni ekādaseva paṭisandhiṃ ākaḍḍhanti. Vicikicchāsahagate aladdhādhimokkhe dubbalepi paṭisandhiṃ ākaḍḍhamāne uddhaccasahagataṃ laddhādhimokkhaṃ balavaṃ kasmā nākaḍḍhatīti? Dassanena pahātabbābhāvato. Yadi hi ākaḍḍheyya ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge āgaccheyya, tasmā, ṭhapetvā taṃ, sesāni ekādasa ākaḍḍhanti. Tesu hi yena kenaci kamme āyūhite tāya cetanāya catūsu apāyesu paṭisandhi hoti. Akusalavipākesu ahetukamanoviññāṇadhātuupekkhāsahagatāya paṭisandhiṃ gaṇhāti. Itarassāpi ettheva paṭisandhidānaṃ bhaveyya. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge nāgatanti.
อกุสลา ธมฺมาติปทสฺส วณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Akusalā dhammātipadassa vaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธมฺมสงฺคณีปาฬิ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ทฺวาทส อกุสลานิ • Dvādasa akusalāni
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ทฺวาทสมจิตฺตวณฺณนา • Dvādasamacittavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ทฺวาทสมจิตฺตวณฺณนา • Dvādasamacittavaṇṇanā
