| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ද්‌වාදසමචිත්‌තං
Dvādasamacittaṃ
427. ද්‌වාදසමස්‌ස සමයවවත්‌ථානෙ උද්‌ධච්‌චෙන සම්‌පයුත්‌තන්‌ති උද්‌ධච්‌චසම්‌පයුත්‌තං. ඉදඤ්‌හි චිත්‌තං ඡසු ආරම්‌මණෙසු වෙදනාවසෙන මජ්‌ඣත්‌තං හුත්‌වා උද්‌ධතං හොති. ඉධ ධම්‌මුද්‌දෙසෙ ‘විචිකිච්‌ඡා’-ඨානෙ ‘උද්‌ධච්‌චං හොතී’ති ආගතං. පදපටිපාටියා අට්‌ඨවීසති පදානි හොන්‌ති. අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන චුද්‌දස. තෙසං වසෙන සවිභත්‌තිකාවිභත්‌තිකරාසිවිධානං වෙදිතබ්‌බං. අධිමොක්‌ඛො මනසිකාරොති ද්‌වෙයෙව යෙවාපනකා.
427. Dvādasamassa samayavavatthāne uddhaccena sampayuttanti uddhaccasampayuttaṃ. Idañhi cittaṃ chasu ārammaṇesu vedanāvasena majjhattaṃ hutvā uddhataṃ hoti. Idha dhammuddese ‘vicikicchā’-ṭhāne ‘uddhaccaṃ hotī’ti āgataṃ. Padapaṭipāṭiyā aṭṭhavīsati padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsividhānaṃ veditabbaṃ. Adhimokkho manasikāroti dveyeva yevāpanakā.
429. නිද්‌දෙසවාරස්‌ස උද්‌ධච්‌චනිද්‌දෙසෙ චිත්‌තස්‌සාති න සත්‌තස්‌ස, න පොසස්‌ස. උද්‌ධච්‌චන්‌ති උද්‌ධතාකාරො. න වූපසමොති අවූපසමො. චෙතො වික්‌ඛිපතීති චෙතසොවික්‌ඛෙපො. භන්‌තත්‌තං චිත්‌තස්‌සාති චිත්‌තස්‌ස භන්‌තභාවො, භන්‌තයානභන්‌තගොණාදීනි විය. ඉමිනා එකාරම්‌මණස්‌මිංයෙව විප්‌ඵන්‌දනං කථිතං. උද්‌ධච්‌චඤ්‌හි එකාරම්‌මණෙ විප්‌ඵන්‌දති, විචිකිච්‌ඡා නානාරම්‌මණෙ. සෙසං සබ්‌බවාරෙසු හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං.
429. Niddesavārassa uddhaccaniddese cittassāti na sattassa, na posassa. Uddhaccanti uddhatākāro. Na vūpasamoti avūpasamo. Ceto vikkhipatīti cetasovikkhepo. Bhantattaṃ cittassāti cittassa bhantabhāvo, bhantayānabhantagoṇādīni viya. Iminā ekārammaṇasmiṃyeva vipphandanaṃ kathitaṃ. Uddhaccañhi ekārammaṇe vipphandati, vicikicchā nānārammaṇe. Sesaṃ sabbavāresu heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
ඉදානි ඉමස්‌මිං චිත්‌තද්‌වයෙ පකිණ්‌ණකවිනිච්‌ඡයො හොති. ‘ආරම්‌මණෙ පවට්‌ටනකචිත්‌තානි නාම කතී’ති? හි වුත්‌තෙ ‘ඉමානෙව ද්‌වෙ’ති වත්‌තබ්‌බං. තත්‌ථ විචිකිච්‌ඡාසහගතං එකන්‌තෙන පවට්‌ටති, උද්‌ධච්‌චසහගතං පන ලද්‌ධාධිමොක්‌ඛත්‌තා ලද්‌ධපතිට්‌ඨං පවට්‌ටති. යථා හි වට්‌ටචතුරස්‌සෙසු ද්‌වීසු මණීසු පබ්‌භාරට්‌ඨානෙ පවට්‌ටෙත්‌වා විස්‌සට්‌ඨෙසු වට්‌ටමණි එකන්‌තෙනෙව පවට්‌ටති, චතුරස්‌සො පතිට්‌ඨාය පතිට්‌ඨාය පවට්‌ටති, එවංසම්‌පදමිදං වෙදිතබ්‌බං. සබ්‌බෙසුපි හීනාදිභෙදො න උද්‌ධටො, සබ්‌බෙසං එකන්‌තහීනත්‌තා. සහජාතාධිපති ලබ්‌භමානොපි න උද්‌ධටො, හෙට්‌ඨා දස්‌සිතනයත්‌තා. ඤාණාභාවතො පනෙත්‌ථ වීමංසාධිපති නාම නත්‌ථි. පච්‌ඡිමද්‌වයෙ සෙසොපි නත්‌ථි එව. කස්‌මා? කඤ්‌චි ධම්‌මං ධුරං කත්‌වා අනුප්‌පජ්‌ජනතො, පට්‌ඨානෙ ච පටිසිද්‌ධතො.
Idāni imasmiṃ cittadvaye pakiṇṇakavinicchayo hoti. ‘Ārammaṇe pavaṭṭanakacittāni nāma katī’ti? Hi vutte ‘imāneva dve’ti vattabbaṃ. Tattha vicikicchāsahagataṃ ekantena pavaṭṭati, uddhaccasahagataṃ pana laddhādhimokkhattā laddhapatiṭṭhaṃ pavaṭṭati. Yathā hi vaṭṭacaturassesu dvīsu maṇīsu pabbhāraṭṭhāne pavaṭṭetvā vissaṭṭhesu vaṭṭamaṇi ekanteneva pavaṭṭati, caturasso patiṭṭhāya patiṭṭhāya pavaṭṭati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Sabbesupi hīnādibhedo na uddhaṭo, sabbesaṃ ekantahīnattā. Sahajātādhipati labbhamānopi na uddhaṭo, heṭṭhā dassitanayattā. Ñāṇābhāvato panettha vīmaṃsādhipati nāma natthi. Pacchimadvaye sesopi natthi eva. Kasmā? Kañci dhammaṃ dhuraṃ katvā anuppajjanato, paṭṭhāne ca paṭisiddhato.
ඉමෙහි පන ද්‌වාදසහිපි අකුසලචිත්‌තෙහි කම්‌මෙ ආයූහිතෙ, ඨපෙත්‌වා උද්‌ධච්‌චසහගතං, සෙසානි එකාදසෙව පටිසන්‌ධිං ආකඩ්‌ඪන්‌ති. විචිකිච්‌ඡාසහගතෙ අලද්‌ධාධිමොක්‌ඛෙ දුබ්‌බලෙපි පටිසන්‌ධිං ආකඩ්‌ඪමානෙ උද්‌ධච්‌චසහගතං ලද්‌ධාධිමොක්‌ඛං බලවං කස්‌මා නාකඩ්‌ඪතීති? දස්‌සනෙන පහාතබ්‌බාභාවතො. යදි හි ආකඩ්‌ඪෙය්‍ය ‘දස්‌සනෙනපහාතබ්‌බ’-පදවිභඞ්‌ගෙ ආගච්‌ඡෙය්‍ය, තස්‌මා, ඨපෙත්‌වා තං, සෙසානි එකාදස ආකඩ්‌ඪන්‌ති. තෙසු හි යෙන කෙනචි කම්‌මෙ ආයූහිතෙ තාය චෙතනාය චතූසු අපායෙසු පටිසන්‌ධි හොති. අකුසලවිපාකෙසු අහෙතුකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුඋපෙක්‌ඛාසහගතාය පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හාති. ඉතරස්‌සාපි එත්‌ථෙව පටිසන්‌ධිදානං භවෙය්‍ය. යස්‌මා පනෙතං නත්‌ථි, තස්‌මා ‘දස්‌සනෙනපහාතබ්‌බ’-පදවිභඞ්‌ගෙ නාගතන්‌ති.
Imehi pana dvādasahipi akusalacittehi kamme āyūhite, ṭhapetvā uddhaccasahagataṃ, sesāni ekādaseva paṭisandhiṃ ākaḍḍhanti. Vicikicchāsahagate aladdhādhimokkhe dubbalepi paṭisandhiṃ ākaḍḍhamāne uddhaccasahagataṃ laddhādhimokkhaṃ balavaṃ kasmā nākaḍḍhatīti? Dassanena pahātabbābhāvato. Yadi hi ākaḍḍheyya ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge āgaccheyya, tasmā, ṭhapetvā taṃ, sesāni ekādasa ākaḍḍhanti. Tesu hi yena kenaci kamme āyūhite tāya cetanāya catūsu apāyesu paṭisandhi hoti. Akusalavipākesu ahetukamanoviññāṇadhātuupekkhāsahagatāya paṭisandhiṃ gaṇhāti. Itarassāpi ettheva paṭisandhidānaṃ bhaveyya. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge nāgatanti.
අකුසලා ධම්‌මාතිපදස්‌ස වණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Akusalā dhammātipadassa vaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ද්‌වාදස අකුසලානි • Dvādasa akusalāni
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ද්‌වාදසමචිත්‌තවණ්‌ණනා • Dvādasamacittavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ද්‌වාදසමචිත්‌තවණ්‌ණනා • Dvādasamacittavaṇṇanā
