| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ਦ੍વਾਦਸਮਚਿਤ੍ਤਂ
Dvādasamacittaṃ
੪੨੭. ਦ੍વਾਦਸਮਸ੍ਸ ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਨੇ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਛਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ વੇਦਨਾવਸੇਨ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਧ ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਦੇਸੇ ‘વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ’-ਠਾਨੇ ‘ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਹੋਤੀ’ਤਿ ਆਗਤਂ। ਪਦਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿ ਪਦਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੁਦ੍ਦਸ। ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਸવਿਭਤ੍ਤਿਕਾવਿਭਤ੍ਤਿਕਰਾਸਿવਿਧਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਦ੍વੇਯੇવ ਯੇવਾਪਨਕਾ।
427. Dvādasamassa samayavavatthāne uddhaccena sampayuttanti uddhaccasampayuttaṃ. Idañhi cittaṃ chasu ārammaṇesu vedanāvasena majjhattaṃ hutvā uddhataṃ hoti. Idha dhammuddese ‘vicikicchā’-ṭhāne ‘uddhaccaṃ hotī’ti āgataṃ. Padapaṭipāṭiyā aṭṭhavīsati padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsividhānaṃ veditabbaṃ. Adhimokkho manasikāroti dveyeva yevāpanakā.
੪੨੯. ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਨ ਪੋਸਸ੍ਸ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਤਾਕਾਰੋ। ਨ વੂਪਸਮੋਤਿ ਅવੂਪਸਮੋ। ਚੇਤੋ વਿਕ੍ਖਿਪਤੀਤਿ ਚੇਤਸੋવਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਭਨ੍ਤਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਨ੍ਤਭਾવੋ, ਭਨ੍ਤਯਾਨਭਨ੍ਤਗੋਣਾਦੀਨਿ વਿਯ। ਇਮਿਨਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਮਿਂਯੇવ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਂ ਕਥਿਤਂ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਞ੍ਹਿ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਤਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬવਾਰੇਸੁ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
429. Niddesavārassa uddhaccaniddese cittassāti na sattassa, na posassa. Uddhaccanti uddhatākāro. Na vūpasamoti avūpasamo. Ceto vikkhipatīti cetasovikkhepo. Bhantattaṃ cittassāti cittassa bhantabhāvo, bhantayānabhantagoṇādīni viya. Iminā ekārammaṇasmiṃyeva vipphandanaṃ kathitaṃ. Uddhaccañhi ekārammaṇe vipphandati, vicikicchā nānārammaṇe. Sesaṃ sabbavāresu heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤਦ੍વਯੇ ਪਕਿਣ੍ਣਕવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਹੋਤਿ। ‘ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਟ੍ਟਨਕਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਨਾਮ ਕਤੀ’ਤਿ? ਹਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘ਇਮਾਨੇવ ਦ੍વੇ’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪવਟ੍ਟਤਿ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ ਪਨ ਲਦ੍ਧਾਧਿਮੋਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਲਦ੍ਧਪਤਿਟ੍ਠਂ ਪવਟ੍ਟਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ વਟ੍ਟਚਤੁਰਸ੍ਸੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਮਣੀਸੁ ਪਬ੍ਭਾਰਟ੍ਠਾਨੇ ਪવਟ੍ਟੇਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠੇਸੁ વਟ੍ਟਮਣਿ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਪવਟ੍ਟਤਿ, ਚਤੁਰਸ੍ਸੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਪવਟ੍ਟਤਿ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬੇਸੁਪਿ ਹੀਨਾਦਿਭੇਦੋ ਨ ਉਦ੍ਧਟੋ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਏਕਨ੍ਤਹੀਨਤ੍ਤਾ। ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋਪਿ ਨ ਉਦ੍ਧਟੋ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਦਸ੍ਸਿਤਨਯਤ੍ਤਾ। ਞਾਣਾਭਾવਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ વੀਮਂਸਾਧਿਪਤਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਪਚ੍ਛਿਮਦ੍વਯੇ ਸੇਸੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ ਏવ। ਕਸ੍ਮਾ? ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ, ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਤੋ।
Idāni imasmiṃ cittadvaye pakiṇṇakavinicchayo hoti. ‘Ārammaṇe pavaṭṭanakacittāni nāma katī’ti? Hi vutte ‘imāneva dve’ti vattabbaṃ. Tattha vicikicchāsahagataṃ ekantena pavaṭṭati, uddhaccasahagataṃ pana laddhādhimokkhattā laddhapatiṭṭhaṃ pavaṭṭati. Yathā hi vaṭṭacaturassesu dvīsu maṇīsu pabbhāraṭṭhāne pavaṭṭetvā vissaṭṭhesu vaṭṭamaṇi ekanteneva pavaṭṭati, caturasso patiṭṭhāya patiṭṭhāya pavaṭṭati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Sabbesupi hīnādibhedo na uddhaṭo, sabbesaṃ ekantahīnattā. Sahajātādhipati labbhamānopi na uddhaṭo, heṭṭhā dassitanayattā. Ñāṇābhāvato panettha vīmaṃsādhipati nāma natthi. Pacchimadvaye sesopi natthi eva. Kasmā? Kañci dhammaṃ dhuraṃ katvā anuppajjanato, paṭṭhāne ca paṭisiddhato.
ਇਮੇਹਿ ਪਨ ਦ੍વਾਦਸਹਿਪਿ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਕਮ੍ਮੇ ਆਯੂਹਿਤੇ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ, ਸੇਸਾਨਿ ਏਕਾਦਸੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਆਕਡ੍ਢਨ੍ਤਿ। વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤੇ ਅਲਦ੍ਧਾਧਿਮੋਕ੍ਖੇ ਦੁਬ੍ਬਲੇਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਆਕਡ੍ਢਮਾਨੇ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ ਲਦ੍ਧਾਧਿਮੋਕ੍ਖਂ ਬਲવਂ ਕਸ੍ਮਾ ਨਾਕਡ੍ਢਤੀਤਿ? ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ। ਯਦਿ ਹਿ ਆਕਡ੍ਢੇਯ੍ਯ ‘ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬ’-ਪਦવਿਭਙ੍ਗੇ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਂ, ਸੇਸਾਨਿ ਏਕਾਦਸ ਆਕਡ੍ਢਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਕਮ੍ਮੇ ਆਯੂਹਿਤੇ ਤਾਯ ਚੇਤਨਾਯ ਚਤੂਸੁ ਅਪਾਯੇਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਹੋਤਿ। ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕੇਸੁ ਅਹੇਤੁਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਇਤਰਸ੍ਸਾਪਿ ਏਤ੍ਥੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਨਂ ਭવੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬ’-ਪਦવਿਭਙ੍ਗੇ ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ।
Imehi pana dvādasahipi akusalacittehi kamme āyūhite, ṭhapetvā uddhaccasahagataṃ, sesāni ekādaseva paṭisandhiṃ ākaḍḍhanti. Vicikicchāsahagate aladdhādhimokkhe dubbalepi paṭisandhiṃ ākaḍḍhamāne uddhaccasahagataṃ laddhādhimokkhaṃ balavaṃ kasmā nākaḍḍhatīti? Dassanena pahātabbābhāvato. Yadi hi ākaḍḍheyya ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge āgaccheyya, tasmā, ṭhapetvā taṃ, sesāni ekādasa ākaḍḍhanti. Tesu hi yena kenaci kamme āyūhite tāya cetanāya catūsu apāyesu paṭisandhi hoti. Akusalavipākesu ahetukamanoviññāṇadhātuupekkhāsahagatāya paṭisandhiṃ gaṇhāti. Itarassāpi ettheva paṭisandhidānaṃ bhaveyya. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā ‘dassanenapahātabba’-padavibhaṅge nāgatanti.
ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿਪਦਸ੍ਸ વਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Akusalā dhammātipadassa vaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਾਨਿ • Dvādasa akusalāni
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਦ੍વਾਦਸਮਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • Dvādasamacittavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਦ੍વਾਦਸਮਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • Dvādasamacittavaṇṇanā
