| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ទ្វាទសមចិត្តវណ្ណនា
Dvādasamacittavaṇṇanā
៤២៩. ឧទ្ធច្ចំ អត្តនោ គហិតាការេ ឯវ ឋត្វា ភមតីតិ ឯការម្មណស្មិំយេវ វិប្ផន្ទនំ ហោតិ។ វិចិកិច្ឆា បន យទិបិ រូបាទីសុ ឯកស្មិញ្ញេវារម្មណេ ឧប្បជ្ជតិ, តថាបិ ‘‘ឯវំ នុ ខោ, ឥទំ នុ ខោ’’តិ ឧប្បជ្ជមានា ‘‘ននុ ខោ, អញ្ញំ នុ ខោ’’តិ អញ្ញំ គហេតព្ពាការំ អបេក្ខតីតិ នានារម្មណេ ចលនំ ហោតិ។
429. Uddhaccaṃ attano gahitākāre eva ṭhatvā bhamatīti ekārammaṇasmiṃyeva vipphandanaṃ hoti. Vicikicchā pana yadipi rūpādīsu ekasmiññevārammaṇe uppajjati, tathāpi ‘‘evaṃ nu kho, idaṃ nu kho’’ti uppajjamānā ‘‘nanu kho, aññaṃ nu kho’’ti aññaṃ gahetabbākāraṃ apekkhatīti nānārammaṇe calanaṃ hoti.
‘‘ឯវំសម្បទមិទំ វេទិតព្ព’’ន្តិ ឯត្តាវតា ឥមស្មិំ ចិត្តទ្វយេ វុត្តបកិណ្ណកំ ទស្សេត្វា ទ្វាទសសុ ទស្សេតុំ ‘‘សព្ពេសុបី’’តិអាទិមាហ។ កុសលេសុបិ អារម្មណាធិបតិំ អនុទ្ធរិត្វា សហជាតាធិបតិនោ ឯវ ឧទ្ធដត្តា ឥធាបិ សោ ឯវ ឧទ្ធរិតព្ពោ សិយាតិ ‘‘សហជាតាធិបតិ លព្ភមានោបិ ន ឧទ្ធដោ’’តិ វុត្តំ នារម្មណាធិបតិនោ អលព្ភមានត្តា។ សោបិ ហិ អដ្ឋសុ លោភសហគតេសុ លព្ភតីតិ។ សេសោបីតិ វីមំសតោ អញ្ញោបិ សហជាតាធិបតិ នត្ថិ, យោ ឧទ្ធរិតព្ពោ សិយា។ អារម្មណាធិបតិម្ហិ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ កញ្ចិ ធម្មន្តិ ឆន្ទាទីសុ ឯកម្បិ សហជាតំ។ កុសលត្តិកេ តាវ បដិច្ចវារាទីសុ ‘‘ន ហេតុបច្ចយា អធិបតិបច្ចយា’’តិ ឯកស្សបិ បញ្ហស្ស អនុទ្ធដត្តា បដ្ឋានេ បដិសិទ្ធតា វេទិតព្ពា។ អញ្ញថា ហិ ‘‘អកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ន ហេតុបច្ចយា អធិបតិបច្ចយា’’តិ (បដ្ឋា. ១.១.៨៦) ឯតស្ស វសេន ‘‘ឯក’’ន្តិ វត្តព្ពំ សិយា។
‘‘Evaṃsampadamidaṃ veditabba’’nti ettāvatā imasmiṃ cittadvaye vuttapakiṇṇakaṃ dassetvā dvādasasu dassetuṃ ‘‘sabbesupī’’tiādimāha. Kusalesupi ārammaṇādhipatiṃ anuddharitvā sahajātādhipatino eva uddhaṭattā idhāpi so eva uddharitabbo siyāti ‘‘sahajātādhipati labbhamānopi na uddhaṭo’’ti vuttaṃ nārammaṇādhipatino alabbhamānattā. Sopi hi aṭṭhasu lobhasahagatesu labbhatīti. Sesopīti vīmaṃsato aññopi sahajātādhipati natthi, yo uddharitabbo siyā. Ārammaṇādhipatimhi vattabbameva natthi. Kañci dhammanti chandādīsu ekampi sahajātaṃ. Kusalattike tāva paṭiccavārādīsu ‘‘na hetupaccayā adhipatipaccayā’’ti ekassapi pañhassa anuddhaṭattā paṭṭhāne paṭisiddhatā veditabbā. Aññathā hi ‘‘akusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati na hetupaccayā adhipatipaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.86) etassa vasena ‘‘eka’’nti vattabbaṃ siyā.
ទស្សនេន បហាតព្ពាភាវតោតិ ទស្សនេន បហាតព្ពស្ស អភាវតោ, ទស្សនេន បហាតព្ពេសុ វា អភាវតោ។ ឯតេន បដិសន្ធិអនាកឌ្ឍនតោ ទស្សនេន បហាតព្ពេសុ អនាគមនន្តិ តត្ថ អនាគមនេន បដិសន្ធិអនាកឌ្ឍនំ សាធេតិ។ អនាកឌ្ឍនតោ អនាគមនំ បន សាធេតុំ ‘‘តេសុ ហី’’តិអាទិមាហ។ ឯត្ថេវ បដិសន្ធិទានំ ភវេយ្យ។ តថា ច សតិ ទស្សនេន បហាតព្ពំ សិយា អបាយគមនីយស្ស ទស្សនេន បហាតព្ពភាវតោ។ ន ចេតំ ទស្សនេន បហាតព្ពំ សិយា, តស្មា ទស្សនេន បហាតព្ពវិភង្គេ នាគតន្តិ អធិប្បាយោ។
Dassanena pahātabbābhāvatoti dassanena pahātabbassa abhāvato, dassanena pahātabbesu vā abhāvato. Etena paṭisandhianākaḍḍhanato dassanena pahātabbesu anāgamananti tattha anāgamanena paṭisandhianākaḍḍhanaṃ sādheti. Anākaḍḍhanato anāgamanaṃ pana sādhetuṃ ‘‘tesu hī’’tiādimāha. Ettheva paṭisandhidānaṃ bhaveyya. Tathā ca sati dassanena pahātabbaṃ siyā apāyagamanīyassa dassanena pahātabbabhāvato. Na cetaṃ dassanena pahātabbaṃ siyā, tasmā dassanena pahātabbavibhaṅge nāgatanti adhippāyo.
កថំ បនេតំ ញាយតិ ‘‘បដិសន្ធិអនាកឌ្ឍនតោ ទស្សនេន បហាតព្ពេសុ អនាគមន’’ន្តិ? ទស្សនេន បហាតព្ពានញ្ញេវ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយភាវស្ស វុត្តត្តា។ ទុវិធា ហិ អកុសលា ទស្សនេន បហាតព្ពា ភាវនាយ បហាតព្ពាតិ។ តត្ថ ភាវនាយ បហាតព្ពចេតនានំ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយភាវោ ន វុត្តោ, ឥតរាសញ្ញេវ វុត្តោ។ ‘‘ភាវនាយ បហាតព្ពោ ធម្មោ នេវ ទស្សនេន ន ភាវនាយ បហាតព្ពស្ស ធម្មស្ស កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯត្ថ ហិ សហជាតមេវ វិភត្តំ, ន នានាក្ខណិកន្តិ។ តថា បច្ចនីយេបិ ‘‘ភាវនាយ បហាតព្ពោ ធម្មោ នេវ ទស្សនេន ន ភាវនាយ បហាតព្ពស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ…បេ.… សហជាតបច្ចយេន…បេ.… ឧបនិស្សយបច្ចយេន…បេ.…។ បច្ឆាជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯត្តកមេវ វុត្តំ, ន វុត្តំ ‘‘កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ។ ឥតរត្ថ ច វុត្តំ។ ឧទ្ធច្ចសហគតា ច ចេតនា ភាវនាយ បហាតព្ពេសុ ឯវ អាគតាតិ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយោ ន សិយាតិ។ យទិ សិយា, ភាវនាយ បហាតព្ពចេតនាយ ច នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយភាវោ វុច្ចេយ្យ, ន តុ វុត្តោ។ តស្មា ឧទ្ធច្ចសហគតា នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយភាវេ សតិ ទស្សនេន បហាតព្ពេសុ វត្តព្ពា សិយា, តទភាវា ន វុត្តាតិ។ បដិសន្ធិអនាកឌ្ឍនតោ តត្ថ អនាគតាតិ អយមេត្ថាធិប្បាយោ។ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយាវចនេន បន ភាវនាយ បហាតព្ពានំ បវត្តិវិបាកតា បដិក្ខិត្តា។ បវត្តិវិបាកស្សបិ ហិ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយតា ន សក្កា និវារេតុំ។ វុត្តញ្ច ‘‘សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តោ ធម្មោ ទុក្ខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តស្ស ធម្មស្ស កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ, នានាក្ខណិកា’’តិអាទិ (បដ្ឋា. ១.៣.៥៦-៥៧)។ យទិ ភាវនាយ បហាតព្ពានំ វិបាកទានំ នត្ថិ, កថំ តេ វិបាកធម្មធម្មា ហោន្តីតិ? អភិញ្ញាចិត្តាទីនំ វិយ វិបាការហសភាវត្តា។ យំ បន វុត្តំ ‘‘យស្មិំ សមយេ អកុសលំ ចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ ឧបេក្ខាសហគតំ ឧទ្ធច្ចសម្បយុត្តំ…បេ.… អវិក្ខេបោ ហោតិ, ឥមេសុ ធម្មេសុ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា, តេសំ វិបាកេ ញាណំ អត្ថបដិសម្ភិទា’’តិ (វិភ. ៧៣០-៧៣១) ឥទម្បិ តេសំ វិបាការហតញ្ញេវ សន្ធាយ វុត្តំ សិយា។ ឥទំ បន ឋានំ សុដ្ឋុ វិចារេតព្ពំ។ អត្ថិ ហិ ឯត្ថ វចនោកាសោ។ ន ហិ វិបាកេតិ វចនំ វិបាកធម្មវចនំ វិយ វិបាការហតំ វទតីតិ។
Kathaṃ panetaṃ ñāyati ‘‘paṭisandhianākaḍḍhanato dassanena pahātabbesu anāgamana’’nti? Dassanena pahātabbānaññeva nānākkhaṇikakammapaccayabhāvassa vuttattā. Duvidhā hi akusalā dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbāti. Tattha bhāvanāya pahātabbacetanānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo na vutto, itarāsaññeva vutto. ‘‘Bhāvanāya pahātabbo dhammo neva dassanena na bhāvanāya pahātabbassa dhammassa kammapaccayena paccayo’’ti ettha hi sahajātameva vibhattaṃ, na nānākkhaṇikanti. Tathā paccanīyepi ‘‘bhāvanāya pahātabbo dhammo neva dassanena na bhāvanāya pahātabbassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo…pe… sahajātapaccayena…pe… upanissayapaccayena…pe…. Pacchājātapaccayena paccayo’’ti ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘kammapaccayena paccayo’’ti. Itarattha ca vuttaṃ. Uddhaccasahagatā ca cetanā bhāvanāya pahātabbesu eva āgatāti nānākkhaṇikakammapaccayo na siyāti. Yadi siyā, bhāvanāya pahātabbacetanāya ca nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo vucceyya, na tu vutto. Tasmā uddhaccasahagatā nānākkhaṇikakammapaccayabhāve sati dassanena pahātabbesu vattabbā siyā, tadabhāvā na vuttāti. Paṭisandhianākaḍḍhanato tattha anāgatāti ayametthādhippāyo. Nānākkhaṇikakammapaccayāvacanena pana bhāvanāya pahātabbānaṃ pavattivipākatā paṭikkhittā. Pavattivipākassapi hi nānākkhaṇikakammapaccayatā na sakkā nivāretuṃ. Vuttañca ‘‘sukhāya vedanāya sampayutto dhammo dukkhāya vedanāya sampayuttassa dhammassa kammapaccayena paccayo, nānākkhaṇikā’’tiādi (paṭṭhā. 1.3.56-57). Yadi bhāvanāya pahātabbānaṃ vipākadānaṃ natthi, kathaṃ te vipākadhammadhammā hontīti? Abhiññācittādīnaṃ viya vipākārahasabhāvattā. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘yasmiṃ samaye akusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti upekkhāsahagataṃ uddhaccasampayuttaṃ…pe… avikkhepo hoti, imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 730-731) idampi tesaṃ vipākārahataññeva sandhāya vuttaṃ siyā. Idaṃ pana ṭhānaṃ suṭṭhu vicāretabbaṃ. Atthi hi ettha vacanokāso. Na hi vipāketi vacanaṃ vipākadhammavacanaṃ viya vipākārahataṃ vadatīti.
អកុសលបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Akusalapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ទ្វាទស អកុសលានិ • Dvādasa akusalāni
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ទ្វាទសមចិត្តំ • Dvādasamacittaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ទ្វាទសមចិត្តវណ្ណនា • Dvādasamacittavaṇṇanā
