| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ទ្វាទសមចិត្តវណ្ណនា
Dvādasamacittavaṇṇanā
៤២៩. សហជាតាធិបតិ នត្ថិ ‘‘ឆន្ទវតោ ចេ វិចិកិច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ, សា មយ្ហំ ឧប្បជ្ជេយ្យា’’តិអាទិប្បវត្តិយា អភាវា។ អនុទ្ធដត្តា បដិសិទ្ធតា, យថាធម្មសាសនេ អវចនម្បិ អភាវំ ទីបេតិ។
429. Sahajātādhipati natthi ‘‘chandavato ce vicikicchā uppajjati, sā mayhaṃ uppajjeyyā’’tiādippavattiyā abhāvā. Anuddhaṭattā paṭisiddhatā, yathādhammasāsane avacanampi abhāvaṃ dīpeti.
អវចនតោតិ អ-ការស្ស តទញ្ញវចនតំ ទស្សេតិ។ ឯតេន ច ទស្សនេន បហាតព្ពេសុ អភាវវចនេន ការណសិទ្ធិយា ផលសិទ្ធីតិ តត្ថ អភាវស្ស ការណមេវ តាវ ទស្សេតុំ ‘‘បដិសន្ធិអនាកឌ្ឍនតោ’’តិ វុត្តំ។ តេន តំសភាវតា តស្ស ចិត្តុប្បាទស្ស វុត្តា ហោតិ។ តតោ ច ‘‘ពលវំ បដិសន្ធិំ អាកឌ្ឍតិ, ទុព្ពលំ នាកឌ្ឍតី’’តិ ឥទំ បដិសន្ធិទានសភាវេសុ។ យស្ស បន បដិសន្ធិទានសភាវោ ឯវ នត្ថិ, ន តស្ស ពលវភាវោ បដិសន្ធិអាកឌ្ឍនេ ការណន្តិ អយមត្ថោ ទស្សិតោ ហោតិ។ អនាកឌ្ឍនំ សាធេតិ ‘‘យទិ ហិ អាកឌ្ឍេយ្យា’’តិអាទិនា។ យស្មា ច នាគតំ, តស្មា នាកឌ្ឍតីតិ អធិប្បាយោ។ ‘‘យស្មា បន តំ បដិសន្ធិទានំ នត្ថិ, តស្មា នាគត’’ន្តិ វុត្តត្តា ‘‘អនាកឌ្ឍនតោ អនាគមនំ សាធេតុ’’ន្តិ វុត្តំ។
Avacanatoti a-kārassa tadaññavacanataṃ dasseti. Etena ca dassanena pahātabbesu abhāvavacanena kāraṇasiddhiyā phalasiddhīti tattha abhāvassa kāraṇameva tāva dassetuṃ ‘‘paṭisandhianākaḍḍhanato’’ti vuttaṃ. Tena taṃsabhāvatā tassa cittuppādassa vuttā hoti. Tato ca ‘‘balavaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhati, dubbalaṃ nākaḍḍhatī’’ti idaṃ paṭisandhidānasabhāvesu. Yassa pana paṭisandhidānasabhāvo eva natthi, na tassa balavabhāvo paṭisandhiākaḍḍhane kāraṇanti ayamattho dassito hoti. Anākaḍḍhanaṃ sādheti ‘‘yadi hi ākaḍḍheyyā’’tiādinā. Yasmā ca nāgataṃ, tasmā nākaḍḍhatīti adhippāyo. ‘‘Yasmā pana taṃ paṭisandhidānaṃ natthi, tasmā nāgata’’nti vuttattā ‘‘anākaḍḍhanato anāgamanaṃ sādhetu’’nti vuttaṃ.
អបាយគមនីយស្សាតិ អបាយំ គមេតីតិ អបាយគមនីយំ, តំសភាវន្តិ អត្ថោ។ បដិសន្ធិអាកឌ្ឍនេ សតិ ឧទ្ធច្ចសហគតំ ឯកន្តេន អបាយគមនីយំ សិយា។ តេន វុត្តំ អដ្ឋកថាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ៤២៩) ‘‘ឥតរស្សាបិ ឯត្ថេវ បដិសន្ធិទានំ ភវេយ្យា’’តិ។ ន ហិ អកុសលបដិសន្ធិ សុគតិយំ សម្ភវតីតិ។ ‘‘ចតូហិ អបាយេហិ ច វិប្បមុត្តោ (ខុ. បា. ៦.១១; សុ. និ. ២៣៤) អវិនិបាតធម្មោ’’តិ (ស. និ. ២.៤១; ៥.៩៩៨, ១០០៤) វចនតោ អបាយគមនីយញ្ច ទស្សនេន បហាតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘អបាយគមនីយស្ស ទស្សនេន បហាតព្ពត្តា’’តិ។ ន ចេតំ ទស្សនេន បហាតព្ពំ, ន សោ តស្ស អបាយគមនីយោ រាគោ ទោសោ មោហោ តទេកដ្ឋា ច កិលេសាតិ ឯតេន សង្គហោតិ សក្កា វត្តុំ និយោគតោ ភាវនាយ បហាតព្ពភាវេន វុត្តត្តា។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘កតមេ ធម្មា ភាវនាយ បហាតព្ពា, ឧទ្ធច្ចសហគតោ ចិត្តុប្បាទោ’’តិ (ធ. ស. ១៤០៦)។
Apāyagamanīyassāti apāyaṃ gametīti apāyagamanīyaṃ, taṃsabhāvanti attho. Paṭisandhiākaḍḍhane sati uddhaccasahagataṃ ekantena apāyagamanīyaṃ siyā. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 429) ‘‘itarassāpi ettheva paṭisandhidānaṃ bhaveyyā’’ti. Na hi akusalapaṭisandhi sugatiyaṃ sambhavatīti. ‘‘Catūhi apāyehi ca vippamutto (khu. pā. 6.11; su. ni. 234) avinipātadhammo’’ti (sa. ni. 2.41; 5.998, 1004) vacanato apāyagamanīyañca dassanena pahātabbaṃ. Tenāha ‘‘apāyagamanīyassa dassanena pahātabbattā’’ti. Na cetaṃ dassanena pahātabbaṃ, na so tassa apāyagamanīyo rāgo doso moho tadekaṭṭhā ca kilesāti etena saṅgahoti sakkā vattuṃ niyogato bhāvanāya pahātabbabhāvena vuttattā. Vuttañhetaṃ ‘‘katame dhammā bhāvanāya pahātabbā, uddhaccasahagato cittuppādo’’ti (dha. sa. 1406).
‘‘កុសលាកុសលំ កម្មំ វិបាកានំ ខន្ធានំ កដត្តា ច រូបានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ១.១.៤២៧) វុត្តកម្មបច្ចយភាវោ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយភាវោ។ សោ ច យទិ ឧទ្ធច្ចសហគតំ បដិសន្ធិំ អាកឌ្ឍេយ្យ, តស្សាបិ សិយា។ តថា ច សតិ ឧទ្ធច្ចសហគតំ ទស្សនេន បហាតព្ពំ សិយា ទស្សនេន បហាតព្ពានំយេវ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយភាវស្ស វុត្តត្តា។ ន ចេតំ ទស្សេនេន បហាតព្ពន្តិ សព្ពំ បុព្ពេ វិយ អាវត្តតិ។
‘‘Kusalākusalaṃ kammaṃ vipākānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ kammapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.427) vuttakammapaccayabhāvo nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo. So ca yadi uddhaccasahagataṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍheyya, tassāpi siyā. Tathā ca sati uddhaccasahagataṃ dassanena pahātabbaṃ siyā dassanena pahātabbānaṃyeva nānākkhaṇikakammapaccayabhāvassa vuttattā. Na cetaṃ dassenena pahātabbanti sabbaṃ pubbe viya āvattati.
សហជាតមេវ វិភត្តន្តិ យថា ទស្សនេន បហាតព្ពវិភង្គេ ‘‘ទស្សនេន បហាតព្ពោ ធម្មោ នេវ ទស្សនេន ន ភាវនាយ បហាតព្ពស្ស ធម្មស្ស កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ២.៨.៨៦) សហជាតំ នានាក្ខណិកន្តិ ឧទ្ទិសិត្វា ‘‘សហជាតា ទស្សនេន បហាតព្ពា ចេតនា ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ, នានាក្ខណិកា ទស្សនេន បហាតព្ពា ចេតនា វិបាកានំ ខន្ធានំ កដត្តា ច រូបានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ វិភត្តំ, ឯវំ អវិភជិត្វា ‘‘ភាវនាយ បហាតព្ពា ចេតនា ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ២.៨.៨៩) ឯត្តកមេវ វុត្តំ, ន វុត្តំ ‘‘នានាក្ខណិកា ចេតនា វិបាកានំ ខន្ធានំ កដត្តា ច រូបានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ។ តេន ន ភាវនាយ បហាតព្ពស្ស នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយភាវោតិ វិញ្ញាយតិ។ បច្ចនីយេបិ យថាសម្ភវំ សង្គាហកបច្ចយានំ វសេន បច្ចយុទ្ធារេ ករិយមានេ។ ឥតរត្ថ ចាតិ ទស្សនេនបហាតព្ពបទេ។ តត្ថ ហិ ‘‘ទស្សនេន បហាតព្ពោ ធម្មោ នេវ ទស្សនេន ន ភាវនាយ បហាតព្ពស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ, សហជាតឧបនិស្សយបច្ឆាជាតកម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ២.៨.៧១) កម្មបច្ចយោបិ វុត្តោតិ។
Sahajātameva vibhattanti yathā dassanena pahātabbavibhaṅge ‘‘dassanena pahātabbo dhammo neva dassanena na bhāvanāya pahātabbassa dhammassa kammapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.8.86) sahajātaṃ nānākkhaṇikanti uddisitvā ‘‘sahajātā dassanena pahātabbā cetanā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ kammapaccayena paccayo, nānākkhaṇikā dassanena pahātabbā cetanā vipākānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ kammapaccayena paccayo’’ti vibhattaṃ, evaṃ avibhajitvā ‘‘bhāvanāya pahātabbā cetanā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ kammapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.8.89) ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘nānākkhaṇikā cetanā vipākānaṃ khandhānaṃ kaṭattā ca rūpānaṃ kammapaccayena paccayo’’ti. Tena na bhāvanāya pahātabbassa nānākkhaṇikakammapaccayabhāvoti viññāyati. Paccanīyepi yathāsambhavaṃ saṅgāhakapaccayānaṃ vasena paccayuddhāre kariyamāne. Itarattha cāti dassanenapahātabbapade. Tattha hi ‘‘dassanena pahātabbo dhammo neva dassanena na bhāvanāya pahātabbassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, sahajātaupanissayapacchājātakammapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.8.71) kammapaccayopi vuttoti.
តទភាវាតិ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយត្តាភាវា។ ន ច នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយំ វិនា បដិសន្ធិអាកឌ្ឍនំ អត្ថីតិ ‘‘បដិសន្ធិអនាកឌ្ឍនតោ តត្ថ អនាគតា’’តិ វុត្តំ។ ឯត្ថាតិ ‘‘ឋបេត្វា ឧទ្ធច្ចសហគតំ សេសានិ ឯកាទសេវ បដិសន្ធិំ អាកឌ្ឍន្តី’’តិ ឯត្ថ។ បវត្តិវិបាកស្សាតិ បវត្តិយំ វិបាកោ បវត្តិឯកទេសតាយ បវត្តិភូតោ វា វិបាកោ ឯតស្សាតិ បវត្តិវិបាកំ, កម្មំ, តស្ស។ អថ វា បវត្តិយំ វិបាកោ បវត្តិវិបាកោ។ ឥមស្មិំ បន អត្ថេ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយោ ឯតស្សាតិ នានា…បេ.… យោ, តព្ភាវោ…បេ.… តាតិ ឯវំ បទច្ឆេទោ ទដ្ឋព្ពោ។ ន សក្កា និវារេតុំ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយំ វិនា វិបាកស្ស អនុប្បជ្ជនតោ។
Tadabhāvāti nānākkhaṇikakammapaccayattābhāvā. Na ca nānākkhaṇikakammapaccayaṃ vinā paṭisandhiākaḍḍhanaṃ atthīti ‘‘paṭisandhianākaḍḍhanato tattha anāgatā’’ti vuttaṃ. Etthāti ‘‘ṭhapetvā uddhaccasahagataṃ sesāni ekādaseva paṭisandhiṃ ākaḍḍhantī’’ti ettha. Pavattivipākassāti pavattiyaṃ vipāko pavattiekadesatāya pavattibhūto vā vipāko etassāti pavattivipākaṃ, kammaṃ, tassa. Atha vā pavattiyaṃ vipāko pavattivipāko. Imasmiṃ pana atthe nānākkhaṇikakammapaccayo etassāti nānā…pe… yo, tabbhāvo…pe… tāti evaṃ padacchedo daṭṭhabbo. Na sakkā nivāretuṃ nānākkhaṇikakammapaccayaṃ vinā vipākassa anuppajjanato.
ឥទានិ បវត្តិវិបាកានំ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយលាភិតាយ អាហច្ចភាសិតតំ ទស្សេតុំ ‘‘វុត្តញ្ចា’’តិអាទិមាហ។ វិបាកទានំ បដិសន្ធិវិបាកធម្មតាតិ មញ្ញមានោ ‘‘យទិ ភាវនា’’តិអាទិមាហ។ ឥតរោ វិបាកទានាភាវេបិ សិទ្ធោ វិបាកធម្មភាវោ តាទិសានំ អញ្ញេសម្បិ លព្ភមានត្តាតិ អាហ ‘‘អភិញ្ញាចិត្តាទីន’’ន្តិ។ អាទិ-សទ្ទេន អត្តនោ កាលមតិក្កន្តំ ទិដ្ឋធម្មវេទនីយំ ឧបបជ្ជវេទនីយញ្ច សង្គណ្ហាតិ។ វុត្តំ សិយាតិ ឥទំ សហាយបច្ចយលាភតោ បុថុជ្ជនសន្តានវុត្តិនោ ឧទ្ធច្ចសហគតស្ស វិបាកុប្បាទនំ, តទភាវា សេក្ខសន្តតិយំ តស្ស វិបាកានុប្បាទនញ្ច យុត្តំ សិយាតិ វុត្តំ។ តេនេវាហ ‘‘ឥទំ បន ឋានំ សុដ្ឋុ វិចារេតព្ព’’ន្តិអាទិ។ តថា ច វក្ខតិ ‘‘បុថុជ្ជនេសុ ឧប្បជ្ជមានានំ សកភណ្ឌេ ឆន្ទរាគាទីនំ ឧទ្ធច្ចសហគតចិត្តុប្បាទស្ស ច សំយោជនត្តយតទេកដ្ឋកិលេសានំ អនុបច្ឆិន្នតាយ អបរិក្ខីណសហាយានំ វិបាកុប្បាទនំ ន សក្កា បដិក្ខិបិតុន្តិ ឧទ្ធច្ចសហគតធម្មានំ វិបាកោ វិភង្គេ វុត្តោ’’តិ។ តស្ស តាទិសស្សេវ សតិ សហាយេ វិបាកុប្បាទនវចនំ, អសតិ វិបាកានុប្បាទនវចនំ វិរុជ្ឈតីតិ ច បវត្តិវិបាកទាយិកំ វា ឧទ្ធច្ចសហគតស្ស មនសិ កត្វា ‘‘វុត្តំ សិយា’’តិ វុត្តំ។ ‘‘បវត្តិវិបាកញ្ហិ សន្ធាយ ‘តេសំ វិបាកេ ញាណ’ន្តិ បដិសម្ភិទាវិភង្គេ (វិភ. ៧២៥-៧២៦) វុត្ត’’ន្តិ ឯកេ វណ្ណយន្តិ។ ឯវំ ឧទ្ធច្ចចេតនាបិ ន ហោតិ, សាបិ វិញ្ញាណបច្ចយភាវេ អបនេតព្ពាតិ ឥទម្បិ បដិសន្ធិវិញ្ញាណមេវ សន្ធាយ វុត្តន្តិ។
Idāni pavattivipākānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayalābhitāya āhaccabhāsitataṃ dassetuṃ ‘‘vuttañcā’’tiādimāha. Vipākadānaṃ paṭisandhivipākadhammatāti maññamāno ‘‘yadi bhāvanā’’tiādimāha. Itaro vipākadānābhāvepi siddho vipākadhammabhāvo tādisānaṃ aññesampi labbhamānattāti āha ‘‘abhiññācittādīna’’nti. Ādi-saddena attano kālamatikkantaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ upapajjavedanīyañca saṅgaṇhāti. Vuttaṃ siyāti idaṃ sahāyapaccayalābhato puthujjanasantānavuttino uddhaccasahagatassa vipākuppādanaṃ, tadabhāvā sekkhasantatiyaṃ tassa vipākānuppādanañca yuttaṃ siyāti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘idaṃ pana ṭhānaṃ suṭṭhu vicāretabba’’ntiādi. Tathā ca vakkhati ‘‘puthujjanesu uppajjamānānaṃ sakabhaṇḍe chandarāgādīnaṃ uddhaccasahagatacittuppādassa ca saṃyojanattayatadekaṭṭhakilesānaṃ anupacchinnatāya aparikkhīṇasahāyānaṃ vipākuppādanaṃ na sakkā paṭikkhipitunti uddhaccasahagatadhammānaṃ vipāko vibhaṅge vutto’’ti. Tassa tādisasseva sati sahāye vipākuppādanavacanaṃ, asati vipākānuppādanavacanaṃ virujjhatīti ca pavattivipākadāyikaṃ vā uddhaccasahagatassa manasi katvā ‘‘vuttaṃ siyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Pavattivipākañhi sandhāya ‘tesaṃ vipāke ñāṇa’nti paṭisambhidāvibhaṅge (vibha. 725-726) vutta’’nti eke vaṇṇayanti. Evaṃ uddhaccacetanāpi na hoti, sāpi viññāṇapaccayabhāve apanetabbāti idampi paṭisandhiviññāṇameva sandhāya vuttanti.
អកុសលបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Akusalapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ទ្វាទស អកុសលានិ • Dvādasa akusalāni
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ទ្វាទសមចិត្តំ • Dvādasamacittaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ទ្វាទសមចិត្តវណ្ណនា • Dvādasamacittavaṇṇanā
