Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថា • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā

    ៣. ទ្វត្តិំសាការវណ្ណនា

    3. Dvattiṃsākāravaṇṇanā

    បទសម្ពន្ធវណ្ណនា

    Padasambandhavaṇṇanā

    ឥទានិ យទិទំ ឯវំ ទសហិ សិក្ខាបទេហិ បរិសុទ្ធបយោគស្ស សីលេ បតិដ្ឋិតស្ស កុលបុត្តស្ស អាសយបរិសុទ្ធត្ថំ ចិត្តភាវនត្ថញ្ច អញ្ញត្រ ពុទ្ធុប្បាទា អប្បវត្តបុព្ពំ សព្ពតិត្ថិយានំ អវិសយភូតំ តេសុ តេសុ សុត្តន្តេសុ –

    Idāni yadidaṃ evaṃ dasahi sikkhāpadehi parisuddhapayogassa sīle patiṭṭhitassa kulaputtassa āsayaparisuddhatthaṃ cittabhāvanatthañca aññatra buddhuppādā appavattapubbaṃ sabbatitthiyānaṃ avisayabhūtaṃ tesu tesu suttantesu –

    ‘‘ឯកធម្មោ, ភិក្ខវេ, ភាវិតោ ពហុលីកតោ មហតោ សំវេគាយ សំវត្តតិ។ មហតោ អត្ថាយ សំវត្តតិ។ មហតោ យោគក្ខេមាយ សំវត្តតិ។ មហតោ សតិសម្បជញ្ញាយ សំវត្តតិ។ ញាណទស្សនប្បដិលាភាយ សំវត្តតិ។ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារាយ សំវត្តតិ។ វិជ្ជាវិមុត្តិផលសច្ឆិកិរិយាយ សំវត្តតិ។ កតមោ ឯកធម្មោ? កាយគតា សតិ។ អមតំ តេ, ភិក្ខវេ, ន បរិភុញ្ជន្តិ, យេ កាយគតាសតិំ ន បរិភុញ្ជន្តិ។ អមតំ តេ, ភិក្ខវេ, បរិភុញ្ជន្តិ, យេ កាយគតាសតិំ បរិភុញ្ជន្តិ។ អមតំ តេសំ, ភិក្ខវេ, អបរិភុត្តំ បរិភុត្តំ, បរិហីនំ អបរិហីនំ, វិរទ្ធំ អារទ្ធំ, យេសំ កាយគតា សតិ អារទ្ធា’’តិ។ (អ. និ. ១.៥៦៤-៥៧០) –

    ‘‘Ekadhammo, bhikkhave, bhāvito bahulīkato mahato saṃvegāya saṃvattati. Mahato atthāya saṃvattati. Mahato yogakkhemāya saṃvattati. Mahato satisampajaññāya saṃvattati. Ñāṇadassanappaṭilābhāya saṃvattati. Diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattati. Vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattati. Katamo ekadhammo? Kāyagatā sati. Amataṃ te, bhikkhave, na paribhuñjanti, ye kāyagatāsatiṃ na paribhuñjanti. Amataṃ te, bhikkhave, paribhuñjanti, ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjanti. Amataṃ tesaṃ, bhikkhave, aparibhuttaṃ paribhuttaṃ, parihīnaṃ aparihīnaṃ, viraddhaṃ āraddhaṃ, yesaṃ kāyagatā sati āraddhā’’ti. (A. ni. 1.564-570) –

    ឯវំ ភគវតា អនេកាការេន បសំសិត្វា –

    Evaṃ bhagavatā anekākārena pasaṃsitvā –

    ‘‘កថំ ភាវិតា, ភិក្ខវេ, កាយគតាសតិ កថំ ពហុលីកតា មហព្ពលា ហោតិ មហានិសំសា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរញ្ញគតោ វា’’តិ (ម. និ. ៣.១៥៤) –

    ‘‘Kathaṃ bhāvitā, bhikkhave, kāyagatāsati kathaṃ bahulīkatā mahabbalā hoti mahānisaṃsā? Idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā’’ti (ma. ni. 3.154) –

    អាទិនា នយេន អានាបានបព្ពំ ឥរិយាបថបព្ពំ ចតុសម្បជញ្ញបព្ពំ បដិកូលមនសិការបព្ពំ ធាតុមនសិការបព្ពំ នវ សិវថិកបព្ពានីតិ ឥមេសំ ចុទ្ទសន្នំ បព្ពានំ វសេន កាយគតាសតិកម្មដ្ឋានំ និទ្ទិដ្ឋំ។ តស្ស ភាវនានិទ្ទេសោ អនុប្បត្តោ។ តត្ថ យស្មា ឥរិយាបថបព្ពំ ចតុសម្បជញ្ញបព្ពំ ធាតុមនសិការបព្ពន្តិ ឥមានិ តីណិ វិបស្សនាវសេន វុត្តានិ។ នវ សិវថិកបព្ពានិ វិបស្សនាញាណេសុយេវ អាទីនវានុបស្សនាវសេន វុត្តានិ។ យាបិ ចេត្ថ ឧទ្ធុមាតកាទីសុ សមាធិភាវនា ឥច្ឆេយ្យ, សា វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារតោ អសុភភាវនានិទ្ទេសេ បកាសិតា ឯវ។ អានាបានបព្ពំ បន បដិកូលមនសិការបព្ពញ្ចេតិ ឥមានេត្ថ ទ្វេ សមាធិវសេន វុត្តានិ។ តេសុ អានាបានបព្ពំ អានាបានស្សតិវសេន វិសុំ កម្មដ្ឋានំយេវ។ យំ បនេតំ –

    Ādinā nayena ānāpānapabbaṃ iriyāpathapabbaṃ catusampajaññapabbaṃ paṭikūlamanasikārapabbaṃ dhātumanasikārapabbaṃ nava sivathikapabbānīti imesaṃ cuddasannaṃ pabbānaṃ vasena kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ niddiṭṭhaṃ. Tassa bhāvanāniddeso anuppatto. Tattha yasmā iriyāpathapabbaṃ catusampajaññapabbaṃ dhātumanasikārapabbanti imāni tīṇi vipassanāvasena vuttāni. Nava sivathikapabbāni vipassanāñāṇesuyeva ādīnavānupassanāvasena vuttāni. Yāpi cettha uddhumātakādīsu samādhibhāvanā iccheyya, sā visuddhimagge vitthārato asubhabhāvanāniddese pakāsitā eva. Ānāpānapabbaṃ pana paṭikūlamanasikārapabbañceti imānettha dve samādhivasena vuttāni. Tesu ānāpānapabbaṃ ānāpānassativasena visuṃ kammaṭṭhānaṃyeva. Yaṃ panetaṃ –

    ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ ឧទ្ធំ បាទតលា អធោ កេសមត្ថកា តចបរិយន្តំ បូរំ នានប្បការស្ស អសុចិនោ បច្ចវេក្ខតិ ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា, លោមា…បេ.… មុត្ត’’ន្តិ (ម. និ. ៣.១៥៤)។

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati ‘atthi imasmiṃ kāye kesā, lomā…pe… mutta’’nti (ma. ni. 3.154).

    ឯវំ តត្ថ តត្ថ មត្ថលុង្គំ អដ្ឋិមិញ្ជេន សង្គហេត្វា ទេសិតំ កាយគតាសតិកោដ្ឋាសភាវនាបរិយាយំ ទ្វត្តិំសាការកម្មដ្ឋានំ អារទ្ធំ, តស្សាយំ អត្ថវណ្ណនា –

    Evaṃ tattha tattha matthaluṅgaṃ aṭṭhimiñjena saṅgahetvā desitaṃ kāyagatāsatikoṭṭhāsabhāvanāpariyāyaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ āraddhaṃ, tassāyaṃ atthavaṇṇanā –

    តត្ថ អត្ថីតិ សំវិជ្ជន្តិ។ ឥមស្មិន្តិ យ្វាយំ ឧទ្ធំ បាទតលា អធោ កេសមត្ថកា តចបរិយន្តោ បូរោ នានប្បការស្ស អសុចិនោតិ វុច្ចតិ, តស្មិំ ។ កាយេតិ សរីរេ។ សរីរញ្ហិ អសុចិសញ្ចយតោ, កុច្ឆិតានំ វា កេសាទីនញ្ចេវ ចក្ខុរោគាទីនញ្ច រោគសតានំ អាយភូតតោ កាយោតិ វុច្ចតិ។ កេសា…បេ.… មុត្តន្តិ ឯតេ កេសាទយោ ទ្វត្តិំសាការា, តត្ថ ‘‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា អត្ថិ លោមា’’តិ ឯវំ សម្ពន្ធោ វេទិតព្ពោ ។ តេន កិំ កថិតំ ហោតិ? ឥមស្មិំ បាទតលា បដ្ឋាយ ឧបរិ, កេសមត្ថកា បដ្ឋាយ ហេដ្ឋា, តចតោ បដ្ឋាយ បរិតោតិ ឯត្តកេ ព្យាមមត្តេ កឡេវរេ សព្ពាការេនាបិ វិចិនន្តោ ន កោចិ កិញ្ចិ មុត្តំ វា មណិំ វា វេឡុរិយំ វា អគរុំ វា ចន្ទនំ វា កុង្កុមំ វា កប្បូរំ វា វាសចុណ្ណាទិំ វា អណុមត្តម្បិ សុចិភាវំ បស្សតិ, អថ ខោ បរមទុគ្គន្ធជេគុច្ឆំ អស្សិរិកទស្សនំ នានប្បការំ កេសលោមាទិភេទំ អសុចិមេវ បស្សតីតិ។

    Tattha atthīti saṃvijjanti. Imasminti yvāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyanto pūro nānappakārassa asucinoti vuccati, tasmiṃ . Kāyeti sarīre. Sarīrañhi asucisañcayato, kucchitānaṃ vā kesādīnañceva cakkhurogādīnañca rogasatānaṃ āyabhūtato kāyoti vuccati. Kesā…pe… muttanti ete kesādayo dvattiṃsākārā, tattha ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā atthi lomā’’ti evaṃ sambandho veditabbo . Tena kiṃ kathitaṃ hoti? Imasmiṃ pādatalā paṭṭhāya upari, kesamatthakā paṭṭhāya heṭṭhā, tacato paṭṭhāya paritoti ettake byāmamatte kaḷevare sabbākārenāpi vicinanto na koci kiñci muttaṃ vā maṇiṃ vā veḷuriyaṃ vā agaruṃ vā candanaṃ vā kuṅkumaṃ vā kappūraṃ vā vāsacuṇṇādiṃ vā aṇumattampi sucibhāvaṃ passati, atha kho paramaduggandhajegucchaṃ assirikadassanaṃ nānappakāraṃ kesalomādibhedaṃ asucimeva passatīti.

    អយំ តាវេត្ថ បទសម្ពន្ធតោ វណ្ណនា។

    Ayaṃ tāvettha padasambandhato vaṇṇanā.

    អសុភភាវនា

    Asubhabhāvanā

    អសុភភាវនាវសេន បនស្ស ឯវំ វណ្ណនា វេទិតព្ពា – ឯវមេតស្មិំ បាណាតិបាតាវេរមណិសិក្ខាបទាទិភេទេ សីលេ បតិដ្ឋិតេន បយោគសុទ្ធេន អាទិកម្មិកេន កុលបុត្តេន អាសយសុទ្ធិយា អធិគមនត្ថំ ទ្វត្តិំសាការកម្មដ្ឋានភាវនានុយោគមនុយុញ្ជិតុកាមេន បឋមំ តាវស្ស អាវាសកុលលាភគណកម្មទ្ធានញាតិគន្ថរោគឥទ្ធិបលិពោធេន កិត្តិបលិពោធេន វា សហ ទស បលិពោធា ហោន្តិ។ អថានេន អាវាសកុលលាភគណញាតិកិត្តីសុ សង្គប្បហានេន, កម្មទ្ធានគន្ថេសុ អព្យាបារេន, រោគស្ស តិកិច្ឆាយាតិ ឯវំ តេ ទស បលិពោធា ឧបច្ឆិន្ទិតព្ពា, អថានេន ឧបច្ឆិន្នបលិពោធេន អនុបច្ឆិន្ននេក្ខម្មាភិលាសេន កោដិប្បត្តសល្លេខវុត្តិតំ បរិគ្គហេត្វា ខុទ្ទានុខុទ្ទកម្បិ វិនយាចារំ អប្បជហន្តេន អាគមាធិគមសមន្នាគតោ តតោ អញ្ញតរង្គសមន្នាគតោ វា កម្មដ្ឋានទាយកោ អាចរិយោ វិនយានុរូបេន វិធិនា ឧបគន្តព្ពោ, វត្តសម្បទាយ ច អារាធិតចិត្តស្ស តស្ស អត្តនោ អធិប្បាយោ និវេទេតព្ពោ។ តេន តស្ស និមិត្តជ្ឈាសយចរិយាធិមុត្តិភេទំ ញត្វា យទិ ឯតំ កម្មដ្ឋានមនុរូបំ, អថ យស្មិំ វិហារេ អត្តនា វសតិ, យទិ តស្មិំយេវ សោបិ វសិតុកាមោ ហោតិ, តតោ សង្ខេបតោ កម្មដ្ឋានំ ទាតព្ពំ។ អថ អញ្ញត្រ វសិតុកាមោ ហោតិ, តតោ បហាតព្ពបរិគ្គហេតព្ពាទិកថនវសេន សបុរេក្ខារំ រាគចរិតានុកុលាទិកថនវសេន សប្បភេទំ វិត្ថារេន កថេតព្ពំ។ តេន តំ សបុរេក្ខារំ សប្បភេទំ កម្មដ្ឋានំ ឧគ្គហេត្វា អាចរិយំ អាបុច្ឆិត្វា យានិ តានិ –

    Asubhabhāvanāvasena panassa evaṃ vaṇṇanā veditabbā – evametasmiṃ pāṇātipātāveramaṇisikkhāpadādibhede sīle patiṭṭhitena payogasuddhena ādikammikena kulaputtena āsayasuddhiyā adhigamanatthaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānabhāvanānuyogamanuyuñjitukāmena paṭhamaṃ tāvassa āvāsakulalābhagaṇakammaddhānañātigantharogaiddhipalibodhena kittipalibodhena vā saha dasa palibodhā honti. Athānena āvāsakulalābhagaṇañātikittīsu saṅgappahānena, kammaddhānaganthesu abyāpārena, rogassa tikicchāyāti evaṃ te dasa palibodhā upacchinditabbā, athānena upacchinnapalibodhena anupacchinnanekkhammābhilāsena koṭippattasallekhavuttitaṃ pariggahetvā khuddānukhuddakampi vinayācāraṃ appajahantena āgamādhigamasamannāgato tato aññataraṅgasamannāgato vā kammaṭṭhānadāyako ācariyo vinayānurūpena vidhinā upagantabbo, vattasampadāya ca ārādhitacittassa tassa attano adhippāyo nivedetabbo. Tena tassa nimittajjhāsayacariyādhimuttibhedaṃ ñatvā yadi etaṃ kammaṭṭhānamanurūpaṃ, atha yasmiṃ vihāre attanā vasati, yadi tasmiṃyeva sopi vasitukāmo hoti, tato saṅkhepato kammaṭṭhānaṃ dātabbaṃ. Atha aññatra vasitukāmo hoti, tato pahātabbapariggahetabbādikathanavasena sapurekkhāraṃ rāgacaritānukulādikathanavasena sappabhedaṃ vitthārena kathetabbaṃ. Tena taṃ sapurekkhāraṃ sappabhedaṃ kammaṭṭhānaṃ uggahetvā ācariyaṃ āpucchitvā yāni tāni –

    ‘‘មហាវាសំ នវាវាសំ, ជរាវាសញ្ច បន្ថនិំ;

    ‘‘Mahāvāsaṃ navāvāsaṃ, jarāvāsañca panthaniṃ;

    សោណ្ឌិំ បណ្ណញ្ច បុប្ផញ្ច, ផលំ បត្ថិតមេវ ច។

    Soṇḍiṃ paṇṇañca pupphañca, phalaṃ patthitameva ca.

    ‘‘នគរំ ទារុនា ខេត្តំ, វិសភាគេន បដ្ដនំ;

    ‘‘Nagaraṃ dārunā khettaṃ, visabhāgena paṭṭanaṃ;

    បច្ចន្តសីមាសប្បាយំ, យត្ថ មិត្តោ ន លព្ភតិ។

    Paccantasīmāsappāyaṃ, yattha mitto na labbhati.

    ‘‘អដ្ឋារសេតានិ ឋានានិ, ឥតិ វិញ្ញាយ បណ្ឌិតោ;

    ‘‘Aṭṭhārasetāni ṭhānāni, iti viññāya paṇḍito;

    អារកា បរិវជ្ជេយ្យ, មគ្គំ សប្បដិភយំ យថា’’តិ។ (វិសុទ្ធិ. ១.៥២) –

    Ārakā parivajjeyya, maggaṃ sappaṭibhayaṃ yathā’’ti. (visuddhi. 1.52) –

    ឯវំ អដ្ឋារស សេនាសនានិ បរិវជ្ជេតព្ពានីតិ វុច្ចន្តិ។ តានិ វជ្ជេត្វា, យំ តំ –

    Evaṃ aṭṭhārasa senāsanāni parivajjetabbānīti vuccanti. Tāni vajjetvā, yaṃ taṃ –

    ‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, សេនាសនំ បញ្ចង្គសមន្នាគតំ ហោតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, សេនាសនំ នាតិទូរំ ហោតិ, នច្ចាសន្នំ, គមនាគមនសម្បន្នំ, ទិវា អប្បាកិណ្ណំ, រត្តិំ អប្បសទ្ទំ អប្បនិគ្ឃោសំ អប្បឌំសមកសវាតាតបសរីសបសម្ផស្សំ។ តស្មិំ ខោ បន សេនាសនេ វិហរន្តស្ស អប្បកសិរេន ឧប្បជ្ជន្តិ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា។ តស្មិំ ខោ បន សេនាសនេ ថេរា ភិក្ខូ វិហរន្តិ ពហុស្សុតា អាគតាគមា ធម្មធរា វិនយធរា មាតិកាធរា, តេ កាលេន កាលំ ឧបសង្កមិត្វា បរិបុច្ឆតិ បរិបញ្ហតិ ‘ឥទំ, ភន្តេ, កថំ, ឥមស្ស កោ អត្ថោ’តិ? តស្ស, តេ អាយស្មន្តោ អវិវដញ្ចេវ វិវរន្តិ, អនុត្តានីកតញ្ច ឧត្តានិំ ករោន្តិ, អនេកវិហិតេសុ ច កង្ខាឋានិយេសុ ធម្មេសុ កង្ខំ បដិវិនោទេន្តិ។ ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, សេនាសនំ បញ្ចង្គសមន្នាគតំ ហោតី’’តិ (អ. និ. ១០.១១)។ –

    ‘‘Kathañca, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hoti? Idha, bhikkhave, senāsanaṃ nātidūraṃ hoti, naccāsannaṃ, gamanāgamanasampannaṃ, divā appākiṇṇaṃ, rattiṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ. Tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasirena uppajjanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā. Tasmiṃ kho pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati ‘idaṃ, bhante, kathaṃ, imassa ko attho’ti? Tassa, te āyasmanto avivaṭañceva vivaranti, anuttānīkatañca uttāniṃ karonti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Evaṃ kho, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hotī’’ti (a. ni. 10.11). –

    ឯវំ បញ្ចង្គសមន្នាគតំ សេនាសនំ វុត្តំ។ តថារូបំ សេនាសនំ ឧបគម្ម កតសព្ពកិច្ចេន កាមេសុ អាទីនវំ, នេក្ខម្មេ ច អានិសំសំ បច្ចវេក្ខិត្វា ពុទ្ធសុពុទ្ធតាយ ធម្មសុធម្មតាយ សង្ឃសុប្បដិបន្នតាយ ច អនុស្សរណេន ចិត្តំ បសាទេត្វា យំ តំ –

    Evaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ senāsanaṃ vuttaṃ. Tathārūpaṃ senāsanaṃ upagamma katasabbakiccena kāmesu ādīnavaṃ, nekkhamme ca ānisaṃsaṃ paccavekkhitvā buddhasubuddhatāya dhammasudhammatāya saṅghasuppaṭipannatāya ca anussaraṇena cittaṃ pasādetvā yaṃ taṃ –

    ‘‘វចសា មនសា ចេវ, វណ្ណសណ្ឋានតោ ទិសា;

    ‘‘Vacasā manasā ceva, vaṇṇasaṇṭhānato disā;

    ឱកាសតោ បរិច្ឆេទា, សត្តធុគ្គហណំ វិទូ’’តិ។ –

    Okāsato paricchedā, sattadhuggahaṇaṃ vidū’’ti. –

    ឯវំ សត្តវិធំ ឧគ្គហកោសល្លំ; អនុបុព្ពតោ, នាតិសីឃតោ, នាតិសណិកតោ, វិក្ខេបប្បដិពាហនតោ, បណ្ណត្តិសមតិក្កមតោ, អនុបុព្ពមុញ្ចនតោ, អប្បនាតោ, តយោ ច សុត្តន្តាតិ ឯវំ ទសវិធំ មនសិការកោសល្លញ្ច វុត្តំ។ តំ អបរិច្ចជន្តេន ទ្វត្តិំសាការភាវនា អារភិតព្ពា។ ឯវញ្ហិ អារភតោ សព្ពាការេន ទ្វត្តិំសាការភាវនា សម្បជ្ជតិ នោ អញ្ញថា។

    Evaṃ sattavidhaṃ uggahakosallaṃ; anupubbato, nātisīghato, nātisaṇikato, vikkhepappaṭibāhanato, paṇṇattisamatikkamato, anupubbamuñcanato, appanāto, tayo ca suttantāti evaṃ dasavidhaṃ manasikārakosallañca vuttaṃ. Taṃ apariccajantena dvattiṃsākārabhāvanā ārabhitabbā. Evañhi ārabhato sabbākārena dvattiṃsākārabhāvanā sampajjati no aññathā.

    តត្ថ អាទិតោវ តចបញ្ចកំ តាវ គហេត្វា អបិ តេបិដកេន ‘‘កេសា លោមា’’តិអាទិនា នយេន អនុលោមតោ, តស្មិំ បគុណីភូតេ ‘‘តចោ ទន្តា’’តិ ឯវមាទិនា នយេន បដិលោមតោ, តស្មិម្បិ បគុណីភូតេ តទុភយនយេនេវ អនុលោមប្បដិលោមតោ ពហិ វិសដវិតក្កវិច្ឆេទនត្ថំ បាឡិបគុណីភាវត្ថញ្ច វចសា កោដ្ឋាសសភាវបរិគ្គហត្ថំ មនសា ច អទ្ធមាសំ ភាវេតព្ពំ។ វចសា ហិស្ស ភាវនា ពហិ វិសដវិតក្កេ វិច្ឆិន្ទិត្វា មនសា ភាវនាយ បាឡិបគុណតាយ ច បច្ចយោ ហោតិ, មនសា ភាវនា អសុភវណ្ណលក្ខណានំ អញ្ញតរវសេន បរិគ្គហស្ស, អថ តេនេវ នយេន វក្កបញ្ចកំ អទ្ធមាសំ, តតោ តទុភយមទ្ធមាសំ, តតោ បប្ផាសបញ្ចកមទ្ធមាសំ, តតោ តំ បញ្ចកត្តយម្បិ អទ្ធមាសំ, អថ អន្តេ អវុត្តម្បិ មត្ថលុង្គំ បថវីធាតុអាការេហិ សទ្ធិំ ឯកតោ ភាវនត្ថំ ឥធ បក្ខិបិត្វា មត្ថលុង្គបញ្ចកំ អទ្ធមាសំ, តតោ បញ្ចកចតុក្កម្បិ អទ្ធមាសំ, អថ មេទឆក្កមទ្ធមាសំ, តតោ មេទឆក្កេន សហ បញ្ចកចតុក្កម្បិ អទ្ធមាសំ, អថ មុត្តឆក្កមទ្ធមាសំ, តតោ សព្ពមេវ ទ្វត្តិំសាការមទ្ធមាសន្តិ ឯវំ ឆ មាសេ វណ្ណសណ្ឋានទិសោកាសបរិច្ឆេទតោ វវត្ថបេន្តេន ភាវេតព្ពំ។ ឯតំ មជ្ឈិមបញ្ញំ បុគ្គលំ សន្ធាយ វុត្តំ។ មន្ទបញ្ញេន តុ យាវជីវំ ភាវេតព្ពំ តិក្ខបញ្ញស្ស ន ចិរេនេវ ភាវនា សម្បជ្ជតីតិ។

    Tattha āditova tacapañcakaṃ tāva gahetvā api tepiṭakena ‘‘kesā lomā’’tiādinā nayena anulomato, tasmiṃ paguṇībhūte ‘‘taco dantā’’ti evamādinā nayena paṭilomato, tasmimpi paguṇībhūte tadubhayanayeneva anulomappaṭilomato bahi visaṭavitakkavicchedanatthaṃ pāḷipaguṇībhāvatthañca vacasā koṭṭhāsasabhāvapariggahatthaṃ manasā ca addhamāsaṃ bhāvetabbaṃ. Vacasā hissa bhāvanā bahi visaṭavitakke vicchinditvā manasā bhāvanāya pāḷipaguṇatāya ca paccayo hoti, manasā bhāvanā asubhavaṇṇalakkhaṇānaṃ aññataravasena pariggahassa, atha teneva nayena vakkapañcakaṃ addhamāsaṃ, tato tadubhayamaddhamāsaṃ, tato papphāsapañcakamaddhamāsaṃ, tato taṃ pañcakattayampi addhamāsaṃ, atha ante avuttampi matthaluṅgaṃ pathavīdhātuākārehi saddhiṃ ekato bhāvanatthaṃ idha pakkhipitvā matthaluṅgapañcakaṃ addhamāsaṃ, tato pañcakacatukkampi addhamāsaṃ, atha medachakkamaddhamāsaṃ, tato medachakkena saha pañcakacatukkampi addhamāsaṃ, atha muttachakkamaddhamāsaṃ, tato sabbameva dvattiṃsākāramaddhamāsanti evaṃ cha māse vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedato vavatthapentena bhāvetabbaṃ. Etaṃ majjhimapaññaṃ puggalaṃ sandhāya vuttaṃ. Mandapaññena tu yāvajīvaṃ bhāvetabbaṃ tikkhapaññassa na cireneva bhāvanā sampajjatīti.

    ឯត្ថាហ – ‘‘កថំ បនាយមិមំ ទ្វត្តិំសាការំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតី’’តិ? អយញ្ហិ ‘‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា’’តិ ឯវមាទិនា នយេន តចបញ្ចកាទិវិភាគតោ ទ្វត្តិំសាការំ ភាវេន្តោ កេសា តាវ វណ្ណតោ កាឡកាតិ វវត្ថបេតិ, យាទិសកា វានេន ទិដ្ឋា ហោន្តិ។ សណ្ឋានតោ ទីឃវដ្ដលិកា តុលាទណ្ឌមិវាតិ វវត្ថបេតិ។ ទិសតោ បន យស្មា ឥមស្មិំ កាយេ នាភិតោ ឧទ្ធំ ឧបរិមា ទិសា អធោ ហេដ្ឋិមាតិ វុច្ចតិ, តស្មា ឥមស្ស កាយស្ស ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតាតិ វវត្ថបេតិ។ ឱកាសតោ នលាដន្តកណ្ណចូឡិកគលវាដកបរិច្ឆិន្នេ សីសចម្មេ ជាតាតិ។ តត្ថ យថា វម្មិកមត្ថកេ ជាតានិ កុណ្ឋតិណានិ ន ជានន្តិ ‘‘មយំ វម្មិកមត្ថកេ ជាតានី’’តិ; នបិ វម្មិកមត្ថកោ ជានាតិ ‘‘មយិ កុណ្ឋតិណានិ ជាតានី’’តិ; ឯវមេវ ន កេសា ជានន្តិ ‘‘មយំ សីសចម្មេ ជាតា’’តិ, នបិ សីសចម្មំ ជានាតិ ‘‘មយិ កេសា ជាតា’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា អចេតនា អព្យាកតា សុញ្ញា បរមទុគ្គន្ធជេគុច្ឆប្បដិកូលា, ន សត្តោ ន បុគ្គលោតិ វវត្ថបេតិ។ បរិច្ឆេទតោតិ ទុវិធោ បរិច្ឆេទោ សភាគវិសភាគវសេន។ តត្ថ កេសា ហេដ្ឋា បតិដ្ឋិតចម្មតលេន តត្ថ វីហគ្គមត្តំ បវិសិត្វា បតិដ្ឋិតេន អត្តនោ មូលតលេន ច ឧបរិ អាកាសេន តិរិយំ អញ្ញមញ្ញេន បរិច្ឆិន្នាតិ ឯវំ សភាគបរិច្ឆេទតោ, កេសា ន អវសេសឯកតិំសាការា។ អវសេសា ឯកតិំសា ន កេសាតិ ឯវំ វិសភាគបរិច្ឆេទតោ ច វវត្ថបេតិ។ ឯវំ តាវ កេសេ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Etthāha – ‘‘kathaṃ panāyamimaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādito vavatthapetī’’ti? Ayañhi ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’ti evamādinā nayena tacapañcakādivibhāgato dvattiṃsākāraṃ bhāvento kesā tāva vaṇṇato kāḷakāti vavatthapeti, yādisakā vānena diṭṭhā honti. Saṇṭhānato dīghavaṭṭalikā tulādaṇḍamivāti vavatthapeti. Disato pana yasmā imasmiṃ kāye nābhito uddhaṃ uparimā disā adho heṭṭhimāti vuccati, tasmā imassa kāyassa uparimāya disāya jātāti vavatthapeti. Okāsato nalāṭantakaṇṇacūḷikagalavāṭakaparicchinne sīsacamme jātāti. Tattha yathā vammikamatthake jātāni kuṇṭhatiṇāni na jānanti ‘‘mayaṃ vammikamatthake jātānī’’ti; napi vammikamatthako jānāti ‘‘mayi kuṇṭhatiṇāni jātānī’’ti; evameva na kesā jānanti ‘‘mayaṃ sīsacamme jātā’’ti, napi sīsacammaṃ jānāti ‘‘mayi kesā jātā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā abyākatā suññā paramaduggandhajegucchappaṭikūlā, na satto na puggaloti vavatthapeti. Paricchedatoti duvidho paricchedo sabhāgavisabhāgavasena. Tattha kesā heṭṭhā patiṭṭhitacammatalena tattha vīhaggamattaṃ pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlatalena ca upari ākāsena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti evaṃ sabhāgaparicchedato, kesā na avasesaekatiṃsākārā. Avasesā ekatiṃsā na kesāti evaṃ visabhāgaparicchedato ca vavatthapeti. Evaṃ tāva kese vaṇṇādito vavatthapeti.

    អវសេសេសុ លោមា វណ្ណតោ យេភុយ្យេន នីលវណ្ណាតិ វវត្ថបេតិ, យាទិសកា វានេន ទិដ្ឋា ហោន្តិ។ សណ្ឋានតោ ឱណតចាបសណ្ឋានា, ឧបរិ វង្កតាលហីរសណ្ឋានា វា, ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតា, ឱកាសតោ ហត្ថតលបាទតលេ ឋបេត្វា យេភុយ្យេន អវសេសសរីរចម្មេ ជាតាតិ។

    Avasesesu lomā vaṇṇato yebhuyyena nīlavaṇṇāti vavatthapeti, yādisakā vānena diṭṭhā honti. Saṇṭhānato oṇatacāpasaṇṭhānā, upari vaṅkatālahīrasaṇṭhānā vā, disato dvīsu disāsu jātā, okāsato hatthatalapādatale ṭhapetvā yebhuyyena avasesasarīracamme jātāti.

    តត្ថ យថា បុរាណគាមដ្ឋានេ ជាតានិ ទព្ពតិណានិ ន ជានន្តិ ‘‘មយំ បុរាណគាមដ្ឋានេ ជាតានី’’តិ, ន ច បុរាណគាមដ្ឋានំ ជានាតិ ‘‘មយិ ទព្ពតិណានិ ជាតានី’’តិ, ឯវមេវ ន លោមា ជានន្តិ ‘‘មយំ សរីរចម្មេ ជាតា’’តិ, នបិ សរីរចម្មំ ជានាតិ ‘‘មយិ លោមា ជាតា’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា អចេតនា អព្យាកតា សុញ្ញា បរមទុគ្គន្ធជេគុច្ឆបដិកូលា, ន សត្តោ ន បុគ្គលោតិ វវត្ថបេតិ។ បរិច្ឆេទតោ ហេដ្ឋា បតិដ្ឋិតចម្មតលេន តត្ថ លិក្ខាមត្តំ បវិសិត្វា បតិដ្ឋិតេន អត្តនោ មូលេន ច ឧបរិ អាកាសេន តិរិយំ អញ្ញមញ្ញេន បរិច្ឆិន្នាតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតេសំ សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ លោមេ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā purāṇagāmaṭṭhāne jātāni dabbatiṇāni na jānanti ‘‘mayaṃ purāṇagāmaṭṭhāne jātānī’’ti, na ca purāṇagāmaṭṭhānaṃ jānāti ‘‘mayi dabbatiṇāni jātānī’’ti, evameva na lomā jānanti ‘‘mayaṃ sarīracamme jātā’’ti, napi sarīracammaṃ jānāti ‘‘mayi lomā jātā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā abyākatā suññā paramaduggandhajegucchapaṭikūlā, na satto na puggaloti vavatthapeti. Paricchedato heṭṭhā patiṭṭhitacammatalena tattha likkhāmattaṃ pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlena ca upari ākāsena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ lome vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ នខា យស្ស បរិបុណ្ណា, តស្ស វីសតិ។ តេ សព្ពេបិ វណ្ណតោ មំសវិនិមុត្តោកាសេ សេតា, មំសសម្ពន្ធេ តម្ពវណ្ណាតិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ យថាសកបតិដ្ឋិតោកាសសណ្ឋានា, យេភុយ្យេន មធុកផលដ្ឋិកសណ្ឋានា, មច្ឆសកលិកសណ្ឋានា វាតិ វវត្ថបេតិ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតា, ឱកាសតោ អង្គុលីនំ អគ្គេសុ បតិដ្ឋិតាតិ។

    Tato paraṃ nakhā yassa paripuṇṇā, tassa vīsati. Te sabbepi vaṇṇato maṃsavinimuttokāse setā, maṃsasambandhe tambavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato yathāsakapatiṭṭhitokāsasaṇṭhānā, yebhuyyena madhukaphalaṭṭhikasaṇṭhānā, macchasakalikasaṇṭhānā vāti vavatthapeti. Disato dvīsu disāsu jātā, okāsato aṅgulīnaṃ aggesu patiṭṭhitāti.

    តត្ថ យថា នាម គាមទារកេហិ ទណ្ឌកគ្គេសុ មធុកផលដ្ឋិកា ឋបិតា ន ជានន្តិ ‘‘មយំ ទណ្ឌកគ្គេសុ ឋបិតា’’តិ, នបិ ទណ្ឌកា ជានន្តិ ‘‘អម្ហេសុ មធុកផលដ្ឋិកា ឋបិតា’’តិ; ឯវមេវ នខា ន ជានន្តិ ‘‘មយំ អង្គុលីនំ អគ្គេសុ បតិដ្ឋិតា’’តិ, នបិ អង្គុលិយោ ជានន្តិ ‘‘អម្ហាកំ អគ្គេសុ នខា បតិដ្ឋិតា’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា អចេតនា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ វវត្ថបេតិ។ បរិច្ឆេទតោ ហេដ្ឋា មូលេ ច អង្គុលិមំសេន, តត្ថ បតិដ្ឋិតតលេន វា ឧបរិ អគ្គេ ច អាកាសេន, ឧភតោបស្សេសុ អង្គុលីនំ ឧភតោកោដិចម្មេន បរិច្ឆិន្នាតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតេសំ សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ នខេ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā nāma gāmadārakehi daṇḍakaggesu madhukaphalaṭṭhikā ṭhapitā na jānanti ‘‘mayaṃ daṇḍakaggesu ṭhapitā’’ti, napi daṇḍakā jānanti ‘‘amhesu madhukaphalaṭṭhikā ṭhapitā’’ti; evameva nakhā na jānanti ‘‘mayaṃ aṅgulīnaṃ aggesu patiṭṭhitā’’ti, napi aṅguliyo jānanti ‘‘amhākaṃ aggesu nakhā patiṭṭhitā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā acetanā…pe… na puggaloti vavatthapeti. Paricchedato heṭṭhā mūle ca aṅgulimaṃsena, tattha patiṭṭhitatalena vā upari agge ca ākāsena, ubhatopassesu aṅgulīnaṃ ubhatokoṭicammena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ nakhe vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ ទន្តា យស្ស បរិបុណ្ណា, តស្ស ទ្វត្តិំស។ តេ សព្ពេបិ វណ្ណតោ សេតវណ្ណាតិ វវត្ថបេតិ។ យស្ស សមសណ្ឋិតា ហោន្តិ, តស្ស ខរបត្តច្ឆិន្នសង្ខបដលមិវ សមគន្ថិតសេតកុសុមមកុឡមាលា វិយ ច ខាយន្តិ។ យស្ស វិសមសណ្ឋិតា, តស្ស ជិណ្ណអាសនសាលាបីឋកបដិបាដិ វិយ នានាសណ្ឋានាតិ សណ្ឋានតោ វវត្ថបេតិ។ តេសញ្ហិ ឧភយទន្តបន្តិបរិយោសានេសុ ហេដ្ឋតោ ឧបរិតោ ច ទ្វេ ទ្វេ កត្វា អដ្ឋ ទន្តា ចតុកោដិកា ចតុមូលិកា អាសន្ទិកសណ្ឋានា, តេសំ ឱរតោ តេនេវ កមេន សន្និវិដ្ឋា អដ្ឋ ទន្តា តិកោដិកា តិមូលិកា សិង្ឃាដកសណ្ឋានា។ តេសម្បិ ឱរតោ តេនេវ កមេន ហេដ្ឋតោ ឧបរិតោ ច ឯកមេកំ កត្វា ចត្តារោ ទន្តា ទ្វិកោដិកា ទ្វិមូលិកា យានកូបត្ថម្ភិនីសណ្ឋានា។ តេសម្បិ ឱរតោ តេនេវ កមេន សន្និវិដ្ឋា ចត្តារោ ទាឋាទន្តា ឯកកោដិកា ឯកមូលិកា មល្លិកាមកុឡសណ្ឋានា។ តតោ ឧភយទន្តបន្តិវេមជ្ឈេ ហេដ្ឋា ចត្តារោ ឧបរិ ចត្តារោ កត្វា អដ្ឋ ទន្តា ឯកកោដិកា ឯកមូលិកា តុម្ពពីជសណ្ឋានា។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតា។ ឱកាសតោ ឧបរិមា ឧបរិមហនុកដ្ឋិកេ អធោកោដិកា, ហេដ្ឋិមា ហេដ្ឋិមហនុកដ្ឋិកេ ឧទ្ធំកោដិកា ហុត្វា បតិដ្ឋិតាតិ។

    Tato paraṃ dantā yassa paripuṇṇā, tassa dvattiṃsa. Te sabbepi vaṇṇato setavaṇṇāti vavatthapeti. Yassa samasaṇṭhitā honti, tassa kharapattacchinnasaṅkhapaṭalamiva samaganthitasetakusumamakuḷamālā viya ca khāyanti. Yassa visamasaṇṭhitā, tassa jiṇṇaāsanasālāpīṭhakapaṭipāṭi viya nānāsaṇṭhānāti saṇṭhānato vavatthapeti. Tesañhi ubhayadantapantipariyosānesu heṭṭhato uparito ca dve dve katvā aṭṭha dantā catukoṭikā catumūlikā āsandikasaṇṭhānā, tesaṃ orato teneva kamena sanniviṭṭhā aṭṭha dantā tikoṭikā timūlikā siṅghāṭakasaṇṭhānā. Tesampi orato teneva kamena heṭṭhato uparito ca ekamekaṃ katvā cattāro dantā dvikoṭikā dvimūlikā yānakūpatthambhinīsaṇṭhānā. Tesampi orato teneva kamena sanniviṭṭhā cattāro dāṭhādantā ekakoṭikā ekamūlikā mallikāmakuḷasaṇṭhānā. Tato ubhayadantapantivemajjhe heṭṭhā cattāro upari cattāro katvā aṭṭha dantā ekakoṭikā ekamūlikā tumbabījasaṇṭhānā. Disato uparimāya disāya jātā. Okāsato uparimā uparimahanukaṭṭhike adhokoṭikā, heṭṭhimā heṭṭhimahanukaṭṭhike uddhaṃkoṭikā hutvā patiṭṭhitāti.

    តត្ថ យថា នវកម្មិកបុរិសេន ហេដ្ឋា សិលាតលេ បតិដ្ឋាបិតា ឧបរិមតលេ បវេសិតា ថម្ភា ន ជានន្តិ ‘‘មយំ ហេដ្ឋាសិលាតលេ បតិដ្ឋាបិតា, ឧបរិមតលេ បវេសិតា’’តិ, ន ហេដ្ឋាសិលាតលំ ជានាតិ ‘‘មយិ ថម្ភា បតិដ្ឋាបិតា’’តិ, ន ឧបរិមតលំ ជានាតិ ‘‘មយិ ថម្ភា បវិដ្ឋា’’តិ; ឯវមេវ ទន្តា ន ជានន្តិ ‘‘មយំ ហេដ្ឋាហនុកដ្ឋិកេ បតិដ្ឋិតា, ឧបរិមហនុកដ្ឋិកេ បវិដ្ឋា’’តិ, នាបិ ហេដ្ឋាហនុកដ្ឋិកំ ជានាតិ ‘‘មយិ ទន្តា បតិដ្ឋិតា’’តិ, ន ឧបរិមហនុកដ្ឋិកំ ជានាតិ ‘‘មយិ ទន្តា បវិដ្ឋា’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ ហេដ្ឋា ហនុកដ្ឋិកូបេន ហនុកដ្ឋិកំ បវិសិត្វា បតិដ្ឋិតេន អត្តនោ មូលតលេន ច ឧបរិ អាកាសេន តិរិយំ អញ្ញមញ្ញេន បរិច្ឆិន្នាតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតេសំ សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ ទន្តេ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ ។

    Tattha yathā navakammikapurisena heṭṭhā silātale patiṭṭhāpitā uparimatale pavesitā thambhā na jānanti ‘‘mayaṃ heṭṭhāsilātale patiṭṭhāpitā, uparimatale pavesitā’’ti, na heṭṭhāsilātalaṃ jānāti ‘‘mayi thambhā patiṭṭhāpitā’’ti, na uparimatalaṃ jānāti ‘‘mayi thambhā paviṭṭhā’’ti; evameva dantā na jānanti ‘‘mayaṃ heṭṭhāhanukaṭṭhike patiṭṭhitā, uparimahanukaṭṭhike paviṭṭhā’’ti, nāpi heṭṭhāhanukaṭṭhikaṃ jānāti ‘‘mayi dantā patiṭṭhitā’’ti, na uparimahanukaṭṭhikaṃ jānāti ‘‘mayi dantā paviṭṭhā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato heṭṭhā hanukaṭṭhikūpena hanukaṭṭhikaṃ pavisitvā patiṭṭhitena attano mūlatalena ca upari ākāsena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ dante vaṇṇādito vavatthapeti .

    តតោ បរំ អន្តោសរីរេ នានាកុណបសញ្ចយប្បដិច្ឆាទកំ តចោ វណ្ណតោ សេតោតិ វវត្ថបេតិ។ សោ ហិ យទិបិ ឆវិរាគរញ្ជិតត្តា កាឡកោទាតាទិវណ្ណវសេន នានាវណ្ណោ វិយ ទិស្សតិ, តថាបិ សភាគវណ្ណេន សេតោ ឯវ។ សោ បនស្ស សេតភាវោ អគ្គិជាលាភិឃាតបហរណបហារាទីហិ វិទ្ធំសិតាយ ឆវិយា បាកដោ ហោតិ។ សណ្ឋានតោ សង្ខេបេន កញ្ចុកសណ្ឋានោ, វិត្ថារេន នានាសណ្ឋានោតិ។ តថា ហិ បាទង្គុលិត្តចោ កោសការកកោសសណ្ឋានោ, បិដ្ឋិបាទត្តចោ បុដពទ្ធូបាហនសណ្ឋានោ, ជង្ឃត្តចោ ភត្តបុដកតាលបណ្ណសណ្ឋានោ , ឩរុត្តចោ តណ្ឌុលភរិតទីឃត្ថវិកសណ្ឋានោ, អានិសទត្តចោ ឧទកបូរិតបដបរិស្សាវនសណ្ឋានោ, បិដ្ឋិត្តចោ ផលកោនទ្ធចម្មសណ្ឋានោ, កុច្ឆិត្តចោ វីណាទោណិកោនទ្ធចម្មសណ្ឋានោ, ឧរត្តចោ យេភុយ្យេន ចតុរស្សសណ្ឋានោ, ទ្វិពាហុត្តចោ តូណីរោនទ្ធចម្មសណ្ឋានោ, បិដ្ឋិហត្ថត្តចោ ខុរកោសសណ្ឋានោ ផណកត្ថវិកសណ្ឋានោ វា, ហត្ថង្គុលិត្តចោ កុញ្ចិកាកោសសណ្ឋានោ, គីវត្តចោ គលកញ្ចុកសណ្ឋានោ, មុខត្តចោ ឆិទ្ទាវឆិទ្ទកិមិកុលាវកសណ្ឋានោ, សីសត្តចោ បត្តត្ថវិកសណ្ឋានោតិ។

    Tato paraṃ antosarīre nānākuṇapasañcayappaṭicchādakaṃ taco vaṇṇato setoti vavatthapeti. So hi yadipi chavirāgarañjitattā kāḷakodātādivaṇṇavasena nānāvaṇṇo viya dissati, tathāpi sabhāgavaṇṇena seto eva. So panassa setabhāvo aggijālābhighātapaharaṇapahārādīhi viddhaṃsitāya chaviyā pākaṭo hoti. Saṇṭhānato saṅkhepena kañcukasaṇṭhāno, vitthārena nānāsaṇṭhānoti. Tathā hi pādaṅgulittaco kosakārakakosasaṇṭhāno, piṭṭhipādattaco puṭabaddhūpāhanasaṇṭhāno, jaṅghattaco bhattapuṭakatālapaṇṇasaṇṭhāno , ūruttaco taṇḍulabharitadīghatthavikasaṇṭhāno, ānisadattaco udakapūritapaṭaparissāvanasaṇṭhāno, piṭṭhittaco phalakonaddhacammasaṇṭhāno, kucchittaco vīṇādoṇikonaddhacammasaṇṭhāno, urattaco yebhuyyena caturassasaṇṭhāno, dvibāhuttaco tūṇīronaddhacammasaṇṭhāno, piṭṭhihatthattaco khurakosasaṇṭhāno phaṇakatthavikasaṇṭhāno vā, hatthaṅgulittaco kuñcikākosasaṇṭhāno, gīvattaco galakañcukasaṇṭhāno, mukhattaco chiddāvachiddakimikulāvakasaṇṭhāno, sīsattaco pattatthavikasaṇṭhānoti.

    តចបរិគ្គណ្ហកេន ច យោគាវចរេន ឧត្តរោដ្ឋតោ បដ្ឋាយ តចស្ស មំសស្ស ច អន្តរេន ចិត្តំ បេសេន្តេន បឋមំ តាវ មុខត្តចោ វវត្ថបេតព្ពោ, តតោ សីសត្តចោ, អថ ពហិគីវត្តចោ, តតោ អនុលោមេន បដិលោមេន ច ទក្ខិណហត្ថត្តចោ។ អថ តេនេវ កមេន វាមហត្ថត្តចោ, តតោ បិដ្ឋិត្តចោ, អថ អានិសទត្តចោ, តតោ អនុលោមេន បដិលោមេន ច ទក្ខិណបាទត្តចោ, អថ វាមបាទត្តចោ, តតោ វត្ថិឧទរហទយអព្ភន្តរគីវត្តចោ, តតោ ហេដ្ឋិមហនុកត្តចោ, អថ អធរោដ្ឋត្តចោ។ ឯវំ យាវ បុន ឧបរិ ឱដ្ឋត្តចោតិ ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតោ។ ឱកាសតោ សកលសរីរំ បរិយោនន្ធិត្វា ឋិតោតិ។

    Tacapariggaṇhakena ca yogāvacarena uttaroṭṭhato paṭṭhāya tacassa maṃsassa ca antarena cittaṃ pesentena paṭhamaṃ tāva mukhattaco vavatthapetabbo, tato sīsattaco, atha bahigīvattaco, tato anulomena paṭilomena ca dakkhiṇahatthattaco. Atha teneva kamena vāmahatthattaco, tato piṭṭhittaco, atha ānisadattaco, tato anulomena paṭilomena ca dakkhiṇapādattaco, atha vāmapādattaco, tato vatthiudarahadayaabbhantaragīvattaco, tato heṭṭhimahanukattaco, atha adharoṭṭhattaco. Evaṃ yāva puna upari oṭṭhattacoti . Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato sakalasarīraṃ pariyonandhitvā ṭhitoti.

    តត្ថ យថា អល្លចម្មបរិយោនទ្ធាយ បេឡាយ ន អល្លចម្មំ ជានាតិ ‘‘មយា បេឡា បរិយោនទ្ធា’’តិ, នបិ បេឡា ជានាតិ ‘‘អហំ អល្លចម្មេន បរិយោនទ្ធា’’តិ; ឯវមេវ ន តចោ ជានាតិ ‘‘មយា ឥទំ ចាតុមហាភូតិកំ សរីរំ ឱនទ្ធ’’ន្តិ, នបិ ឥទំ ចាតុមហាភូតិកំ សរីរំ ជានាតិ ‘‘អហំ តចេន ឱនទ្ធ’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ កេវលំ តុ –

    Tattha yathā allacammapariyonaddhāya peḷāya na allacammaṃ jānāti ‘‘mayā peḷā pariyonaddhā’’ti, napi peḷā jānāti ‘‘ahaṃ allacammena pariyonaddhā’’ti; evameva na taco jānāti ‘‘mayā idaṃ cātumahābhūtikaṃ sarīraṃ onaddha’’nti, napi idaṃ cātumahābhūtikaṃ sarīraṃ jānāti ‘‘ahaṃ tacena onaddha’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Kevalaṃ tu –

    ‘‘អល្លចម្មបដិច្ឆន្នោ, នវទ្វារោ មហាវណោ;

    ‘‘Allacammapaṭicchanno, navadvāro mahāvaṇo;

    សមន្តតោ បគ្ឃរតិ, អសុចិបូតិគន្ធិយោ’’តិ។

    Samantato paggharati, asucipūtigandhiyo’’ti.

    បរិច្ឆេទតោ ហេដ្ឋា មំសេន តត្ថ បតិដ្ឋិតតលេន វា ឧបរិ ឆវិយា បរិច្ឆិន្នោតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ តចំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Paricchedato heṭṭhā maṃsena tattha patiṭṭhitatalena vā upari chaviyā paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ tacaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ នវបេសិសតប្បភេទំ មំសំ វណ្ណតោ រត្តំ បាលិភទ្ទកបុប្ផសន្និភន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ នានាសណ្ឋានន្តិ។ តថា ហិ តត្ថ ជង្ឃមំសំ តាលបត្តបុដភត្តសណ្ឋានំ, អវិកសិតកេតកីមកុឡសណ្ឋានន្តិបិ កេចិ។ ឩរុមំសំ សុធាបិសននិសទបោតកសណ្ឋានំ, អានិសទមំសំ ឧទ្ធនកោដិសណ្ឋានំ, បិដ្ឋិមំសំ តាលគុឡបដលសណ្ឋានំ, ផាសុកទ្វយមំសំ វំសមយកោដ្ឋកុច្ឆិបទេសម្ហិ តនុមត្តិកាលេបសណ្ឋានំ, ថនមំសំ វដ្ដេត្វា អវក្ខិត្តទ្ធមត្តិកាបិណ្ឌសណ្ឋានំ, ទ្វេពាហុមំសំ នង្គុដ្ឋសីសបាទេ ឆេត្វា និច្ចម្មំ កត្វា ឋបិតមហាមូសិកសណ្ឋានំ, មំសសូនកសណ្ឋានន្តិបិ ឯកេ។ គណ្ឌមំសំ គណ្ឌប្បទេសេ ឋបិតករញ្ជពីជសណ្ឋានំ, មណ្ឌូកសណ្ឋានន្តិបិ ឯកេ។ ជិវ្ហាមំសំ នុហីបត្តសណ្ឋានំ, នាសាមំសំ ឱមុខនិក្ខិត្តបណ្ណកោសសណ្ឋានំ, ០.អក្ខិកូបមំសំ អទ្ធបក្កឧទុម្ពរសណ្ឋានំ, សីសមំសំ បត្តបចនកដាហតនុលេបសណ្ឋានន្តិ ។ មំសបរិគ្គណ្ហកេន ច យោគាវចរេន ឯតានេវ ឱឡារិកមំសានិ សណ្ឋានតោ វវត្ថបេតព្ពានិ។ ឯវញ្ហិ វវត្ថាបយតោ សុខុមានិ មំសានិ ញាណស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តីតិ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតំ។ ឱកាសតោ សាធិកានិ តីណិ អដ្ឋិសតានិ អនុលិម្បិត្វា ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ sarīre navapesisatappabhedaṃ maṃsaṃ vaṇṇato rattaṃ pālibhaddakapupphasannibhanti vavatthapeti. Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānanti. Tathā hi tattha jaṅghamaṃsaṃ tālapattapuṭabhattasaṇṭhānaṃ, avikasitaketakīmakuḷasaṇṭhānantipi keci. Ūrumaṃsaṃ sudhāpisananisadapotakasaṇṭhānaṃ, ānisadamaṃsaṃ uddhanakoṭisaṇṭhānaṃ, piṭṭhimaṃsaṃ tālaguḷapaṭalasaṇṭhānaṃ, phāsukadvayamaṃsaṃ vaṃsamayakoṭṭhakucchipadesamhi tanumattikālepasaṇṭhānaṃ, thanamaṃsaṃ vaṭṭetvā avakkhittaddhamattikāpiṇḍasaṇṭhānaṃ, dvebāhumaṃsaṃ naṅguṭṭhasīsapāde chetvā niccammaṃ katvā ṭhapitamahāmūsikasaṇṭhānaṃ, maṃsasūnakasaṇṭhānantipi eke. Gaṇḍamaṃsaṃ gaṇḍappadese ṭhapitakarañjabījasaṇṭhānaṃ, maṇḍūkasaṇṭhānantipi eke. Jivhāmaṃsaṃ nuhīpattasaṇṭhānaṃ, nāsāmaṃsaṃ omukhanikkhittapaṇṇakosasaṇṭhānaṃ, 0.akkhikūpamaṃsaṃ addhapakkaudumbarasaṇṭhānaṃ, sīsamaṃsaṃ pattapacanakaṭāhatanulepasaṇṭhānanti . Maṃsapariggaṇhakena ca yogāvacarena etāneva oḷārikamaṃsāni saṇṭhānato vavatthapetabbāni. Evañhi vavatthāpayato sukhumāni maṃsāni ñāṇassa āpāthaṃ āgacchantīti. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni anulimpitvā ṭhitanti.

    តត្ថ យថា ថូលមត្តិកានុលិត្តាយ ភិត្តិយា ន ថូលមត្តិកា ជានាតិ ‘‘មយា ភិត្តិ អនុលិត្តា’’តិ, នបិ ភិត្តិ ជានាតិ ‘‘អហំ ថូលមត្តិកាយ អនុលិត្តា’’តិ, ឯវមេវំ ន នវបេសិសតប្បភេទំ មំសំ ជានាតិ ‘‘មយា អដ្ឋិសតត្តយំ អនុលិត្ត’’ន្តិ, នបិ អដ្ឋិសតត្តយំ ជានាតិ ‘‘អហំ នវបេសិសតប្បភេទេន មំសេន អនុលិត្ត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ កេវលំ តុ –

    Tattha yathā thūlamattikānulittāya bhittiyā na thūlamattikā jānāti ‘‘mayā bhitti anulittā’’ti, napi bhitti jānāti ‘‘ahaṃ thūlamattikāya anulittā’’ti, evamevaṃ na navapesisatappabhedaṃ maṃsaṃ jānāti ‘‘mayā aṭṭhisatattayaṃ anulitta’’nti, napi aṭṭhisatattayaṃ jānāti ‘‘ahaṃ navapesisatappabhedena maṃsena anulitta’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Kevalaṃ tu –

    ‘‘នវបេសិសតា មំសា, អនុលិត្តា កឡេវរំ;

    ‘‘Navapesisatā maṃsā, anulittā kaḷevaraṃ;

    នានាកិមិកុលាកិណ្ណំ, មីឡ្ហដ្ឋានំវ បូតិក’’ន្តិ។

    Nānākimikulākiṇṇaṃ, mīḷhaṭṭhānaṃva pūtika’’nti.

    បរិច្ឆេទតោ ហេដ្ឋា អដ្ឋិសង្ឃាដេន តត្ថ បតិដ្ឋិតតលេន វា ឧបរិ តចេន តិរិយំ អញ្ញមញ្ញេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ មំសំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Paricchedato heṭṭhā aṭṭhisaṅghāṭena tattha patiṭṭhitatalena vā upari tacena tiriyaṃ aññamaññena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ maṃsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ នវសតប្បភេទា ន្ហារូ វណ្ណតោ សេតាតិ វវត្ថបេតិ, មធុវណ្ណាតិបិ ឯកេ។ សណ្ឋានតោ នានាសណ្ឋានាតិ។ តថា ហិ តត្ថ មហន្តា មហន្តា ន្ហារូ កន្ទលមកុឡសណ្ឋានា, តតោ សុខុមតរា សូករវាគុររជ្ជុសណ្ឋានា, តតោ អណុកតរា បូតិលតាសណ្ឋានា, តតោ អណុកតរា សីហឡមហាវីណាតន្តិសណ្ឋានា, តតោ អណុកតរា ថូលសុត្តកសណ្ឋានា, ហត្ថបិដ្ឋិបាទបិដ្ឋីសុ ន្ហារូ សកុណបាទសណ្ឋានា, សីសេ ន្ហារូ គាមទារកានំ សីសេ ឋបិតវិរឡតរទុកូលសណ្ឋានា, បិដ្ឋិយា ន្ហារូ តេមេត្វា អាតបេ បសារិតមច្ឆជាលសណ្ឋានា, អវសេសា ឥមស្មិំ សរីរេ តំតំអង្គបច្ចង្គានុគតា ន្ហារូ សរីរេ បដិមុក្កជាលកញ្ចុកសណ្ឋានាតិ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតា។ តេសុ ច ទក្ខិណកណ្ណចូឡិកតោ បដ្ឋាយ បញ្ច កណ្ឌរនាមកា មហាន្ហារូ បុរតោ ច បច្ឆតោ ច វិនន្ធមានា វាមបស្សំ គតា, វាមកណ្ណចូឡិកតោ បដ្ឋាយ បញ្ច បុរតោ ច បច្ឆតោ ច វិនន្ធមានា ទក្ខិណបស្សំ គតា, ទក្ខិណគលវាដកតោ បដ្ឋាយ បញ្ច បុរតោ ច បច្ឆតោ ច វិនន្ធមានា វាមបស្សំ គតា, វាមគលវាដកតោ បដ្ឋាយ បញ្ច បុរតោ ច បច្ឆតោ ច វិនន្ធមានា ទក្ខិណបស្សំ គតា, ទក្ខិណហត្ថំ វិនន្ធមានា បុរតោ ច បច្ឆតោ ច បញ្ច បញ្ចាតិ ទស កណ្ឌរនាមកា ឯវ មហាន្ហារូ អារុឡ្ហា។ តថា វាមហត្ថំ, ទក្ខិណបាទំ, វាមបាទញ្ចាតិ ឯវមេតេ សដ្ឋិ មហាន្ហារូ សរីរធារកា សរីរនិយាមកាតិបិ វវត្ថបេតិ។ ឱកាសតោ សកលសរីរេ អដ្ឋិចម្មានំ អដ្ឋិមំសានញ្ច អន្តរេ អដ្ឋីនិ អាពន្ធមានា ឋិតាតិ។

    Tato paraṃ sarīre navasatappabhedā nhārū vaṇṇato setāti vavatthapeti, madhuvaṇṇātipi eke. Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānāti. Tathā hi tattha mahantā mahantā nhārū kandalamakuḷasaṇṭhānā, tato sukhumatarā sūkaravāgurarajjusaṇṭhānā, tato aṇukatarā pūtilatāsaṇṭhānā, tato aṇukatarā sīhaḷamahāvīṇātantisaṇṭhānā, tato aṇukatarā thūlasuttakasaṇṭhānā, hatthapiṭṭhipādapiṭṭhīsu nhārū sakuṇapādasaṇṭhānā, sīse nhārū gāmadārakānaṃ sīse ṭhapitaviraḷataradukūlasaṇṭhānā, piṭṭhiyā nhārū temetvā ātape pasāritamacchajālasaṇṭhānā, avasesā imasmiṃ sarīre taṃtaṃaṅgapaccaṅgānugatā nhārū sarīre paṭimukkajālakañcukasaṇṭhānāti. Disato dvīsu disāsu jātā. Tesu ca dakkhiṇakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya pañca kaṇḍaranāmakā mahānhārū purato ca pacchato ca vinandhamānā vāmapassaṃ gatā, vāmakaṇṇacūḷikato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinandhamānā dakkhiṇapassaṃ gatā, dakkhiṇagalavāṭakato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinandhamānā vāmapassaṃ gatā, vāmagalavāṭakato paṭṭhāya pañca purato ca pacchato ca vinandhamānā dakkhiṇapassaṃ gatā, dakkhiṇahatthaṃ vinandhamānā purato ca pacchato ca pañca pañcāti dasa kaṇḍaranāmakā eva mahānhārū āruḷhā. Tathā vāmahatthaṃ, dakkhiṇapādaṃ, vāmapādañcāti evamete saṭṭhi mahānhārū sarīradhārakā sarīraniyāmakātipi vavatthapeti. Okāsato sakalasarīre aṭṭhicammānaṃ aṭṭhimaṃsānañca antare aṭṭhīni ābandhamānā ṭhitāti.

    តត្ថ យថា វល្លិសន្តានពទ្ធេសុ កុដ្ដទារូសុ ន វល្លិសន្តានា ជានន្តិ ‘‘អម្ហេហិ កុដ្ដទារូនិ អាពទ្ធានី’’តិ, នបិ កុដ្ដទារូនិ ជានន្តិ ‘‘មយំ វល្លិសន្តានេហិ អាពទ្ធានី’’តិ; ឯវមេវ ន ន្ហារូ ជានន្តិ ‘‘អម្ហេហិ តីណិ អដ្ឋិសតានិ អាពទ្ធានី’’តិ, នបិ តីណិ អដ្ឋិសតានិ ជានន្តិ ‘‘មយំ ន្ហារូហិ អាពទ្ធានី’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ កេវលំ តុ –

    Tattha yathā vallisantānabaddhesu kuṭṭadārūsu na vallisantānā jānanti ‘‘amhehi kuṭṭadārūni ābaddhānī’’ti, napi kuṭṭadārūni jānanti ‘‘mayaṃ vallisantānehi ābaddhānī’’ti; evameva na nhārū jānanti ‘‘amhehi tīṇi aṭṭhisatāni ābaddhānī’’ti, napi tīṇi aṭṭhisatāni jānanti ‘‘mayaṃ nhārūhi ābaddhānī’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Kevalaṃ tu –

    ‘‘នវន្ហារុសតា ហោន្តិ, ព្យាមមត្តេ កឡេវរេ;

    ‘‘Navanhārusatā honti, byāmamatte kaḷevare;

    ពន្ធន្តិ អដ្ឋិសង្ឃាដំ, អគារមិវ វល្លិយោ’’តិ។

    Bandhanti aṭṭhisaṅghāṭaṃ, agāramiva valliyo’’ti.

    បរិច្ឆេទតោ ហេដ្ឋា តីហិ អដ្ឋិសតេហិ តត្ថ បតិដ្ឋិតតលេហិ វា ឧបរិ តចមំសេហិ តិរិយំ អញ្ញមញ្ញេន បរិច្ឆិន្នាតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតេសំ សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ ន្ហារូ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Paricchedato heṭṭhā tīhi aṭṭhisatehi tattha patiṭṭhitatalehi vā upari tacamaṃsehi tiriyaṃ aññamaññena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ nhārū vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ ទ្វត្តិំសទន្តដ្ឋិកានំ វិសុំ គហិតត្តា សេសានិ ចតុសដ្ឋិ ហត្ថដ្ឋិកានិ ចតុសដ្ឋិ បាទដ្ឋិកានិ ចតុសដ្ឋិ មុទុកដ្ឋិកានិ មំសនិស្សិតានិ ទ្វេ បណ្ហិកដ្ឋីនិ ឯកេកស្មិំ បាទេ ទ្វេ ទ្វេ គោប្ផកដ្ឋិកានិ ទ្វេ ជង្ឃដ្ឋិកានិ ឯកំ ជណ្ណុកដ្ឋិ ឯកំ ឩរុដ្ឋិ ទ្វេ កដិដ្ឋីនិ អដ្ឋារស បិដ្ឋិកណ្ដកដ្ឋីនិ ចតុវីសតិ ផាសុកដ្ឋីនិ ចុទ្ទស ឧរដ្ឋីនិ ឯកំ ហទយដ្ឋិ ទ្វេ អក្ខកដ្ឋីនិ ទ្វេ បិដ្ឋិពាហដ្ឋីនិ ទ្វេ ពាហដ្ឋីនិ ទ្វេ ទ្វេ អគ្គពាហដ្ឋីនិ សត្ត គីវដ្ឋីនិ ទ្វេ ហនុកដ្ឋីនិ ឯកំ នាសិកដ្ឋិ ទ្វេ អក្ខិដ្ឋីនិ ទ្វេ កណ្ណដ្ឋីនិ ឯកំ នលាដដ្ឋិ ឯកំ មុទ្ធដ្ឋិ នវ សីសកបាលដ្ឋីនីតិ ឯវមាទិនា នយេន វុត្តប្បភេទានិ អដ្ឋីនិ សព្ពានេវ វណ្ណតោ សេតានីតិ វវត្ថបេតិ។

    Tato paraṃ sarīre dvattiṃsadantaṭṭhikānaṃ visuṃ gahitattā sesāni catusaṭṭhi hatthaṭṭhikāni catusaṭṭhi pādaṭṭhikāni catusaṭṭhi mudukaṭṭhikāni maṃsanissitāni dve paṇhikaṭṭhīni ekekasmiṃ pāde dve dve gopphakaṭṭhikāni dve jaṅghaṭṭhikāni ekaṃ jaṇṇukaṭṭhi ekaṃ ūruṭṭhi dve kaṭiṭṭhīni aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni catuvīsati phāsukaṭṭhīni cuddasa uraṭṭhīni ekaṃ hadayaṭṭhi dve akkhakaṭṭhīni dve piṭṭhibāhaṭṭhīni dve bāhaṭṭhīni dve dve aggabāhaṭṭhīni satta gīvaṭṭhīni dve hanukaṭṭhīni ekaṃ nāsikaṭṭhi dve akkhiṭṭhīni dve kaṇṇaṭṭhīni ekaṃ nalāṭaṭṭhi ekaṃ muddhaṭṭhi nava sīsakapālaṭṭhīnīti evamādinā nayena vuttappabhedāni aṭṭhīni sabbāneva vaṇṇato setānīti vavatthapeti.

    សណ្ឋានតោ នានាសណ្ឋានានិ។ តថា ហិ តត្ថ អគ្គបាទង្គុលិយដ្ឋីនិ កតកពីជសណ្ឋានានិ, តទនន្តរានិ អង្គុលីនំ មជ្ឈបព្ពដ្ឋីនិ អបរិបុណ្ណបនសដ្ឋិសណ្ឋានានិ, មូលបព្ពដ្ឋីនិ បណវសណ្ឋានានិ, មោរសកលិសណ្ឋានានីតិបិ ឯកេ។ បិដ្ឋិបាទដ្ឋីនិ កោដ្ដិតកន្ទលកន្ទរាសិសណ្ឋានានិ បណ្ហិកដ្ឋីនិ ឯកដ្ឋិតាលផលពីជសណ្ឋានានិ, គោប្ផកដ្ឋីនិ ឯកតោពទ្ធកីឡាគោឡកសណ្ឋានានិ, ជង្ឃដ្ឋិកេសុ ខុទ្ទកំ ធនុទណ្ឌសណ្ឋានំ, មហន្តំ ខុប្បិបាសាមិលាតធមនិបិដ្ឋិសណ្ឋានំ, ជង្ឃដ្ឋិកស្ស គោប្ផកដ្ឋិកេសុ បតិដ្ឋិតដ្ឋានំ អបនីតតចខជ្ជូរីកឡីរសណ្ឋានំ, ជង្ឃដ្ឋិកស្ស ជណ្ណុកដ្ឋិកេ បតិដ្ឋិតដ្ឋានំ មុទិង្គមត្ថកសណ្ឋានំ ជណ្ណុកដ្ឋិ ឯកបស្សតោ ឃដ្ដិតផេណសណ្ឋានំ, ឩរុដ្ឋីនិ ទុត្តច្ឆិតវាសិផរសុទណ្ឌសណ្ឋានានិ, ឩរុដ្ឋិកស្ស កដដ្ឋិកេ បតិដ្ឋិតដ្ឋានំ សុវណ្ណការានំ អគ្គិជាលនកសលាកាពុន្ទិសណ្ឋានំ , តប្បតិដ្ឋិតោកាសោ អគ្គច្ឆិន្នបុន្នាគផលសណ្ឋានោ, កដិដ្ឋីនិ ទ្វេបិ ឯកាពទ្ធានិ ហុត្វា កុម្ភការេហិ កតចុល្លិសណ្ឋានានិ, តាបសភិសិកាសណ្ឋានានីតិបិ ឯកេ។ អានិសទដ្ឋីនិ ហេដ្ឋាមុខឋបិតសប្បផណសណ្ឋានានិ, សត្តដ្ឋដ្ឋានេសុ ឆិទ្ទាវឆិទ្ទានិ អដ្ឋារស បិដ្ឋិកណ្ដកដ្ឋីនិ អព្ភន្តរតោ ឧបរូបរិ ឋបិតសីសកបដ្ដវេឋកសណ្ឋានានិ, ពាហិរតោ វដ្ដនាវលិសណ្ឋានានិ, តេសំ អន្តរន្តរា កកចទន្តសទិសានិ ទ្វេ តីណិ កណ្ដកានិ ហោន្តិ, ចតុវីសតិយា ផាសុកដ្ឋីសុ បរិបុណ្ណានិ បរិបុណ្ណសីហឡទាត្តសណ្ឋានានិ , អបរិបុណ្ណានិ អបរិបុណ្ណសីហឡទាត្តសណ្ឋានានិ, សព្ពានេវ ឱទាតកុក្កុដស្ស បសារិតបក្ខទ្វយសណ្ឋានានីតិបិ ឯកេ។ ចុទ្ទស ឧរដ្ឋីនិ ជិណ្ណសន្ទមានិកផលកបន្តិសណ្ឋានានិ, ហទយដ្ឋិ ទព្ពិផណសណ្ឋានំ, អក្ខកដ្ឋីនិ ខុទ្ទកលោហវាសិទណ្ឌសណ្ឋានានិ, តេសំ ហេដ្ឋា អដ្ឋិ អទ្ធចន្ទសណ្ឋានំ, បិដ្ឋិពាហដ្ឋីនិ ផរសុផណសណ្ឋានានិ, ឧបឌ្ឍច្ឆិន្នសីហឡកុទាលសណ្ឋានានីតិបិ ឯកេ។ ពាហដ្ឋីនិ អាទាសទណ្ឌសណ្ឋានានិ, មហាវាសិទណ្ឌសណ្ឋានានីតិបិ ឯកេ។ អគ្គពាហដ្ឋីនិ យមកតាលកន្ទសណ្ឋានានិ, មណិពន្ធដ្ឋីនិ ឯកតោ អល្លិយាបេត្វា ឋបិតសីសកបដ្ដវេឋកសណ្ឋានានិ, បិដ្ឋិហត្ថដ្ឋីនិ កោដ្ដិតកន្ទលកន្ទរាសិសណ្ឋានានិ, ហត្ថង្គុលិមូលបព្ពដ្ឋីនិ បណវសណ្ឋានានិ, មជ្ឈបព្ពដ្ឋីនិ អបរិបុណ្ណបនសដ្ឋិសណ្ឋានានិ, អគ្គបព្ពដ្ឋីនិ កតកពីជសណ្ឋានានិ, សត្ត គីវដ្ឋីនិ ទណ្ឌេ វិជ្ឈិត្វា បដិបាដិយា ឋបិតវំសកឡីរខណ្ឌសណ្ឋានានិ, ហេដ្ឋិមហនុកដ្ឋិ កម្មារានំ អយោកូដយោត្តកសណ្ឋានំ, ឧបរិមហនុកដ្ឋិ អវលេខនសត្ថកសណ្ឋានំ, អក្ខិនាសកូបដ្ឋីនិ អបនីតមិញ្ជតរុណតាលដ្ឋិសណ្ឋានានិ , នលាដដ្ឋិ អធោមុខឋបិតភិន្នសង្ខកបាលសណ្ឋានំ, កណ្ណចូឡិកដ្ឋីនិ ន្ហាបិតខុរកោសសណ្ឋានានិ, នលាដកណ្ណចូឡិកានំ ឧបរិ បដ្ដពន្ធនោកាសេ អដ្ឋិពហលឃដបុណ្ណបដបិលោតិកខណ្ឌសណ្ឋានំ, មុទ្ធនដ្ឋិ មុខច្ឆិន្នវង្កនាឡិកេរសណ្ឋានំ, សីសដ្ឋីនិ សិព្ពេត្វា ឋបិតជជ្ជរាលាពុកដាហសណ្ឋានានីតិ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតានិ។

    Saṇṭhānato nānāsaṇṭhānāni. Tathā hi tattha aggapādaṅguliyaṭṭhīni katakabījasaṇṭhānāni, tadanantarāni aṅgulīnaṃ majjhapabbaṭṭhīni aparipuṇṇapanasaṭṭhisaṇṭhānāni, mūlapabbaṭṭhīni paṇavasaṇṭhānāni, morasakalisaṇṭhānānītipi eke. Piṭṭhipādaṭṭhīni koṭṭitakandalakandarāsisaṇṭhānāni paṇhikaṭṭhīni ekaṭṭhitālaphalabījasaṇṭhānāni, gopphakaṭṭhīni ekatobaddhakīḷāgoḷakasaṇṭhānāni, jaṅghaṭṭhikesu khuddakaṃ dhanudaṇḍasaṇṭhānaṃ, mahantaṃ khuppipāsāmilātadhamanipiṭṭhisaṇṭhānaṃ, jaṅghaṭṭhikassa gopphakaṭṭhikesu patiṭṭhitaṭṭhānaṃ apanītatacakhajjūrīkaḷīrasaṇṭhānaṃ, jaṅghaṭṭhikassa jaṇṇukaṭṭhike patiṭṭhitaṭṭhānaṃ mudiṅgamatthakasaṇṭhānaṃ jaṇṇukaṭṭhi ekapassato ghaṭṭitapheṇasaṇṭhānaṃ, ūruṭṭhīni duttacchitavāsipharasudaṇḍasaṇṭhānāni, ūruṭṭhikassa kaṭaṭṭhike patiṭṭhitaṭṭhānaṃ suvaṇṇakārānaṃ aggijālanakasalākābundisaṇṭhānaṃ , tappatiṭṭhitokāso aggacchinnapunnāgaphalasaṇṭhāno, kaṭiṭṭhīni dvepi ekābaddhāni hutvā kumbhakārehi katacullisaṇṭhānāni, tāpasabhisikāsaṇṭhānānītipi eke. Ānisadaṭṭhīni heṭṭhāmukhaṭhapitasappaphaṇasaṇṭhānāni, sattaṭṭhaṭṭhānesu chiddāvachiddāni aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni abbhantarato uparūpari ṭhapitasīsakapaṭṭaveṭhakasaṇṭhānāni, bāhirato vaṭṭanāvalisaṇṭhānāni, tesaṃ antarantarā kakacadantasadisāni dve tīṇi kaṇṭakāni honti, catuvīsatiyā phāsukaṭṭhīsu paripuṇṇāni paripuṇṇasīhaḷadāttasaṇṭhānāni , aparipuṇṇāni aparipuṇṇasīhaḷadāttasaṇṭhānāni, sabbāneva odātakukkuṭassa pasāritapakkhadvayasaṇṭhānānītipi eke. Cuddasa uraṭṭhīni jiṇṇasandamānikaphalakapantisaṇṭhānāni, hadayaṭṭhi dabbiphaṇasaṇṭhānaṃ, akkhakaṭṭhīni khuddakalohavāsidaṇḍasaṇṭhānāni, tesaṃ heṭṭhā aṭṭhi addhacandasaṇṭhānaṃ, piṭṭhibāhaṭṭhīni pharasuphaṇasaṇṭhānāni, upaḍḍhacchinnasīhaḷakudālasaṇṭhānānītipi eke. Bāhaṭṭhīni ādāsadaṇḍasaṇṭhānāni, mahāvāsidaṇḍasaṇṭhānānītipi eke. Aggabāhaṭṭhīni yamakatālakandasaṇṭhānāni, maṇibandhaṭṭhīni ekato alliyāpetvā ṭhapitasīsakapaṭṭaveṭhakasaṇṭhānāni, piṭṭhihatthaṭṭhīni koṭṭitakandalakandarāsisaṇṭhānāni, hatthaṅgulimūlapabbaṭṭhīni paṇavasaṇṭhānāni, majjhapabbaṭṭhīni aparipuṇṇapanasaṭṭhisaṇṭhānāni, aggapabbaṭṭhīni katakabījasaṇṭhānāni, satta gīvaṭṭhīni daṇḍe vijjhitvā paṭipāṭiyā ṭhapitavaṃsakaḷīrakhaṇḍasaṇṭhānāni, heṭṭhimahanukaṭṭhi kammārānaṃ ayokūṭayottakasaṇṭhānaṃ, uparimahanukaṭṭhi avalekhanasatthakasaṇṭhānaṃ, akkhināsakūpaṭṭhīni apanītamiñjataruṇatālaṭṭhisaṇṭhānāni , nalāṭaṭṭhi adhomukhaṭhapitabhinnasaṅkhakapālasaṇṭhānaṃ, kaṇṇacūḷikaṭṭhīni nhāpitakhurakosasaṇṭhānāni, nalāṭakaṇṇacūḷikānaṃ upari paṭṭabandhanokāse aṭṭhibahalaghaṭapuṇṇapaṭapilotikakhaṇḍasaṇṭhānaṃ, muddhanaṭṭhi mukhacchinnavaṅkanāḷikerasaṇṭhānaṃ, sīsaṭṭhīni sibbetvā ṭhapitajajjarālābukaṭāhasaṇṭhānānīti. Disato dvīsu disāsu jātāni.

    ឱកាសតោ អវិសេសេន សកលសរីរេ ឋិតានិ, វិសេសេន តុ សីសដ្ឋីនិ គីវដ្ឋិកេសុ បតិដ្ឋិតានិ, គីវដ្ឋីនិ បិដ្ឋិកណ្ដកដ្ឋីសុ បតិដ្ឋិតានិ, បិដ្ឋិកណ្ដកដ្ឋីនិ កដិដ្ឋីសុ បតិដ្ឋិតានិ, កដិដ្ឋីនិ ឩរុដ្ឋិកេសុ បតិដ្ឋិតានិ, ឧរុដ្ឋីនិ ជណ្ណុកដ្ឋិកេសុ, ជណ្ណុកដ្ឋីនិ ជង្ឃដ្ឋិកេសុ, ជង្ឃដ្ឋីនិ គោប្ផកដ្ឋិកេសុ, គោប្ផកដ្ឋីនិ បិដ្ឋិបាទដ្ឋិកេសុ បតិដ្ឋិតានិ, បិដ្ឋិបាទដ្ឋិកានិ ច គោប្ផកដ្ឋីនិ ឧក្ខិបិត្វា ឋិតានិ, គោប្ផកដ្ឋីនិ ជង្ឃដ្ឋីនិ…បេ.… គីវដ្ឋីនិ សីសដ្ឋីនិ ឧក្ខិបិត្វា ឋិតានីតិ ឯតេនានុសារេន អវសេសានិបិ អដ្ឋីនិ វេទិតព្ពានិ។

    Okāsato avisesena sakalasarīre ṭhitāni, visesena tu sīsaṭṭhīni gīvaṭṭhikesu patiṭṭhitāni, gīvaṭṭhīni piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīsu patiṭṭhitāni, piṭṭhikaṇṭakaṭṭhīni kaṭiṭṭhīsu patiṭṭhitāni, kaṭiṭṭhīni ūruṭṭhikesu patiṭṭhitāni, uruṭṭhīni jaṇṇukaṭṭhikesu, jaṇṇukaṭṭhīni jaṅghaṭṭhikesu, jaṅghaṭṭhīni gopphakaṭṭhikesu, gopphakaṭṭhīni piṭṭhipādaṭṭhikesu patiṭṭhitāni, piṭṭhipādaṭṭhikāni ca gopphakaṭṭhīni ukkhipitvā ṭhitāni, gopphakaṭṭhīni jaṅghaṭṭhīni…pe… gīvaṭṭhīni sīsaṭṭhīni ukkhipitvā ṭhitānīti etenānusārena avasesānipi aṭṭhīni veditabbāni.

    តត្ថ យថា ឥដ្ឋកគោបានសិចយាទីសុ ន ឧបរិមា ឥដ្ឋកាទយោ ជានន្តិ ‘‘មយំ ហេដ្ឋិមេសុ បតិដ្ឋិតា’’តិ, នបិ ហេដ្ឋិមា ជានន្តិ ‘‘មយំ ឧបរិមានិ ឧក្ខិបិត្វា ឋិតា’’តិ; ឯវមេវ ន សីសដ្ឋិកានិ ជានន្តិ ‘‘មយំ គីវដ្ឋិកេសុ បតិដ្ឋិតានី’’តិ…បេ.… ន គោប្ផកដ្ឋិកានិ ជានន្តិ ‘‘មយំ បិដ្ឋិបាទដ្ឋិកេសុ បតិដ្ឋិតានី’’តិ, នបិ បិដ្ឋិបាទដ្ឋិកានិ ជានន្តិ ‘‘មយំ គោប្ផកដ្ឋីនិ ឧក្ខិបិត្វា ឋិតានី’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ កេវលំ តុ ឥមានិ សាធិកានិ តីណិ អដ្ឋិសតានិ នវហិ ន្ហារុសតេហិ នវហិ ច មំសបេសិសតេហិ អាពទ្ធានុលិត្តានិ, ឯកឃនចម្មបរិយោនទ្ធានិ, សត្តរសហរណីសហស្សានុគតសិនេហសិនេហិតានិ, នវនវុតិលោមកូបសហស្សបរិស្សវមានសេទជល្លិកានិ អសីតិកិមិកុលានិ, កាយោត្វេវ សង្ខ្យំ គតានិ, យំ សភាវតោ ឧបបរិក្ខន្តោ យោគាវចរោ ន កិញ្ចិ គយ្ហូបគំ បស្សតិ, កេវលំ តុ ន្ហារុសម្ពន្ធំ នានាកុណបសង្កិណ្ណំ អដ្ឋិសង្ឃាដមេវ បស្សតិ។ យំ ទិស្វា ទសពលស្ស បុត្តភាវំ ឧបេតិ។ យថាហ –

    Tattha yathā iṭṭhakagopānasicayādīsu na uparimā iṭṭhakādayo jānanti ‘‘mayaṃ heṭṭhimesu patiṭṭhitā’’ti, napi heṭṭhimā jānanti ‘‘mayaṃ uparimāni ukkhipitvā ṭhitā’’ti; evameva na sīsaṭṭhikāni jānanti ‘‘mayaṃ gīvaṭṭhikesu patiṭṭhitānī’’ti…pe… na gopphakaṭṭhikāni jānanti ‘‘mayaṃ piṭṭhipādaṭṭhikesu patiṭṭhitānī’’ti, napi piṭṭhipādaṭṭhikāni jānanti ‘‘mayaṃ gopphakaṭṭhīni ukkhipitvā ṭhitānī’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Kevalaṃ tu imāni sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni navahi nhārusatehi navahi ca maṃsapesisatehi ābaddhānulittāni, ekaghanacammapariyonaddhāni, sattarasaharaṇīsahassānugatasinehasinehitāni, navanavutilomakūpasahassaparissavamānasedajallikāni asītikimikulāni, kāyotveva saṅkhyaṃ gatāni, yaṃ sabhāvato upaparikkhanto yogāvacaro na kiñci gayhūpagaṃ passati, kevalaṃ tu nhārusambandhaṃ nānākuṇapasaṅkiṇṇaṃ aṭṭhisaṅghāṭameva passati. Yaṃ disvā dasabalassa puttabhāvaṃ upeti. Yathāha –

    ‘‘បដិបាដិយដ្ឋីនិ ឋិតានិ កោដិយា,

    ‘‘Paṭipāṭiyaṭṭhīni ṭhitāni koṭiyā,

    អនេកសន្ធិយមិតោ ន កេហិចិ;

    Anekasandhiyamito na kehici;

    ពទ្ធោ នហារូហិ ជរាយ ចោទិតោ,

    Baddho nahārūhi jarāya codito,

    អចេតនោ កដ្ឋកលិង្គរូបមោ។

    Acetano kaṭṭhakaliṅgarūpamo.

    ‘‘កុណបំ កុណបេ ជាតំ, អសុចិម្ហិ ច បូតិនិ;

    ‘‘Kuṇapaṃ kuṇape jātaṃ, asucimhi ca pūtini;

    ទុគ្គន្ធេ ចាបិ ទុគ្គន្ធំ, ភេទនម្ហិ ច វយធម្មំ។

    Duggandhe cāpi duggandhaṃ, bhedanamhi ca vayadhammaṃ.

    ‘‘អដ្ឋិបុដេ អដ្ឋិបុដោ, និព្ពត្តោ បូតិនិ បូតិកាយម្ហិ;

    ‘‘Aṭṭhipuṭe aṭṭhipuṭo, nibbatto pūtini pūtikāyamhi;

    តម្ហិ ច វិនេថ ឆន្ទំ, ហេស្សថ បុត្តា ទសពលស្សា’’តិ ច។

    Tamhi ca vinetha chandaṃ, hessatha puttā dasabalassā’’ti ca.

    បរិច្ឆេទតោ អន្តោ អដ្ឋិមិញ្ជេន ឧបរិតោ មំសេន អគ្គេ មូលេ ច អញ្ញមញ្ញេន បរិច្ឆិន្នានីតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតេសំ សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ អដ្ឋីនិ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Paricchedato anto aṭṭhimiñjena uparito maṃsena agge mūle ca aññamaññena paricchinnānīti vavatthapeti. Ayametesaṃ sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ aṭṭhīni vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ យថាវុត្តប្បភេទានំ អដ្ឋីនំ អព្ភន្តរគតំ អដ្ឋិមិញ្ជំ វណ្ណតោ សេតន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ អត្តនោ ឱកាសសណ្ឋានន្តិ។ សេយ្យថិទំ – មហន្តមហន្តានំ អដ្ឋីនំ អព្ភន្តរគតំ សេទេត្វា វដ្ដេត្វា មហន្តេសុ វំសនឡកបព្ពេសុ បក្ខិត្តមហាវេត្តង្កុរសណ្ឋានំ, ខុទ្ទានុខុទ្ទកានំ អព្ភន្តរគតំ សេទេត្វា វដ្ដេត្វា ខុទ្ទានុខុទ្ទកេសុ វំសនឡកបព្ពេសុ បក្ខិត្តតនុវេត្តង្កុរសណ្ឋានន្តិ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតំ។ ឱកាសតោ អដ្ឋីនំ អព្ភន្តរេ បតិដ្ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ sarīre yathāvuttappabhedānaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantaragataṃ aṭṭhimiñjaṃ vaṇṇato setanti vavatthapeti. Saṇṭhānato attano okāsasaṇṭhānanti. Seyyathidaṃ – mahantamahantānaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantaragataṃ sedetvā vaṭṭetvā mahantesu vaṃsanaḷakapabbesu pakkhittamahāvettaṅkurasaṇṭhānaṃ, khuddānukhuddakānaṃ abbhantaragataṃ sedetvā vaṭṭetvā khuddānukhuddakesu vaṃsanaḷakapabbesu pakkhittatanuvettaṅkurasaṇṭhānanti. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato aṭṭhīnaṃ abbhantare patiṭṭhitanti.

    តត្ថ យថា វេឡុនឡកាទីនំ អន្តោគតានិ ទធិផាណិតានិ ន ជានន្តិ ‘‘មយំ វេឡុនឡកាទីនំ អន្តោគតានី’’តិ, នបិ វេឡុនឡកាទយោ ជានន្តិ ‘‘ទធិផាណិតានិ អម្ហាកំ អន្តោគតានី’’តិ; ឯវមេវ ន អដ្ឋិមិញ្ជំ ជានាតិ ‘‘អហំ អដ្ឋីនំ អន្តោគត’’ន្តិ, នបិ អដ្ឋីនិ ជានន្តិ ‘‘អដ្ឋិមិញ្ជំ អម្ហាកំ អន្តោគត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ អដ្ឋីនំ អព្ភន្តរតលេហិ អដ្ឋិមិញ្ជភាគេន ច បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ អដ្ឋិមិញ្ជំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā veḷunaḷakādīnaṃ antogatāni dadhiphāṇitāni na jānanti ‘‘mayaṃ veḷunaḷakādīnaṃ antogatānī’’ti, napi veḷunaḷakādayo jānanti ‘‘dadhiphāṇitāni amhākaṃ antogatānī’’ti; evameva na aṭṭhimiñjaṃ jānāti ‘‘ahaṃ aṭṭhīnaṃ antogata’’nti, napi aṭṭhīni jānanti ‘‘aṭṭhimiñjaṃ amhākaṃ antogata’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato aṭṭhīnaṃ abbhantaratalehi aṭṭhimiñjabhāgena ca paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ aṭṭhimiñjaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរស្ស អព្ភន្តរេ ទ្វិគោឡកប្បភេទំ វក្កំ វណ្ណតោ មន្ទរត្តំ បាឡិភទ្ទកដ្ឋិវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ គាមទារកានំ សុត្តាវុតកីឡាគោឡកសណ្ឋានំ, ឯកវណ្ដសហការទ្វយសណ្ឋានន្តិបិ ឯកេ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ គលវាដកា វិនិក្ខន្តេន ឯកមូលេន ថោកំ គន្ត្វា ទ្វិធា ភិន្នេន ថូលន្ហារុនា វិនិពទ្ធំ ហុត្វា ហទយមំសំ បរិក្ខិបិត្វា ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare dvigoḷakappabhedaṃ vakkaṃ vaṇṇato mandarattaṃ pāḷibhaddakaṭṭhivaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato gāmadārakānaṃ suttāvutakīḷāgoḷakasaṇṭhānaṃ, ekavaṇṭasahakāradvayasaṇṭhānantipi eke. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato galavāṭakā vinikkhantena ekamūlena thokaṃ gantvā dvidhā bhinnena thūlanhārunā vinibaddhaṃ hutvā hadayamaṃsaṃ parikkhipitvā ṭhitanti.

    តត្ថ យថា វណ្ដូបនិពទ្ធំ សហការទ្វយំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ វណ្ដេន ឧបនិពទ្ធ’’ន្តិ, នបិ វណ្ដំ ជានាតិ ‘‘មយា សហការទ្វយំ ឧបនិពទ្ធ’’ន្តិ; ឯវមេវ ន វក្កំ ជានាតិ ‘‘អហំ ថូលន្ហារុនា ឧបនិពទ្ធ’’ន្តិ, នបិ ថូលន្ហារុ ជានាតិ ‘‘មយា វក្កំ ឧបនិពទ្ធ’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ វក្កំ វក្កភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ វក្កំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā vaṇṭūpanibaddhaṃ sahakāradvayaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ vaṇṭena upanibaddha’’nti, napi vaṇṭaṃ jānāti ‘‘mayā sahakāradvayaṃ upanibaddha’’nti; evameva na vakkaṃ jānāti ‘‘ahaṃ thūlanhārunā upanibaddha’’nti, napi thūlanhāru jānāti ‘‘mayā vakkaṃ upanibaddha’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato vakkaṃ vakkabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ vakkaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរស្ស អព្ភន្តរេ ហទយំ វណ្ណតោ រត្តំ រត្តបទុមបត្តបិដ្ឋិវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ពាហិរបត្តានិ អបនេត្វា អធោមុខឋបិតបទុមមកុឡសណ្ឋានំ, តញ្ច អគ្គច្ឆិន្នបុន្នាគផលមិវ វិវដេកបស្សំ ពហិ មដ្ឋំ អន្តោ កោសាតកីផលស្ស អព្ភន្តរសទិសំ។ បញ្ញាពហុលានំ ថោកំ វិកសិតំ, មន្ទបញ្ញានំ មកុឡិតមេវ។ យំ រូបំ និស្សាយ មនោធាតុ ច មនោវិញ្ញាណធាតុ ច បវត្តន្តិ, តំ អបនេត្វា អវសេសមំសបិណ្ឌសង្ខាតហទយព្ភន្តរេ អទ្ធបសតមត្តំ លោហិតំ សណ្ឋាតិ, តំ រាគចរិតស្ស រត្តំ, ទោសចរិតស្ស កាឡកំ, មោហចរិតស្ស មំសធោវនោទកសទិសំ, វិតក្កចរិតស្ស កុលត្ថយូសវណ្ណំ, សទ្ធាចរិតស្ស កណិការបុប្ផវណ្ណំ, បញ្ញាចរិតស្ស អច្ឆំ វិប្បសន្នមនាវិលំ, និទ្ធោតជាតិមណិ វិយ ជុតិមន្តំ ខាយតិ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ សរីរព្ភន្តរេ ទ្វិន្នំ ថនានំ មជ្ឈេ បតិដ្ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare hadayaṃ vaṇṇato rattaṃ rattapadumapattapiṭṭhivaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato bāhirapattāni apanetvā adhomukhaṭhapitapadumamakuḷasaṇṭhānaṃ, tañca aggacchinnapunnāgaphalamiva vivaṭekapassaṃ bahi maṭṭhaṃ anto kosātakīphalassa abbhantarasadisaṃ. Paññābahulānaṃ thokaṃ vikasitaṃ, mandapaññānaṃ makuḷitameva. Yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca pavattanti, taṃ apanetvā avasesamaṃsapiṇḍasaṅkhātahadayabbhantare addhapasatamattaṃ lohitaṃ saṇṭhāti, taṃ rāgacaritassa rattaṃ, dosacaritassa kāḷakaṃ, mohacaritassa maṃsadhovanodakasadisaṃ, vitakkacaritassa kulatthayūsavaṇṇaṃ, saddhācaritassa kaṇikārapupphavaṇṇaṃ, paññācaritassa acchaṃ vippasannamanāvilaṃ, niddhotajātimaṇi viya jutimantaṃ khāyati. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ majjhe patiṭṭhitanti.

    តត្ថ យថា ទ្វិន្នំ វាតបានកវាដកានំ មជ្ឈេ ឋិតោ អគ្គឡត្ថម្ភកោ ន ជានាតិ ‘‘អហំ ទ្វិន្នំ វាតបានកវាដកានំ មជ្ឈេ ឋិតោ’’តិ, នបិ វាតបានកវាដកានិ ជានន្តិ ‘‘អម្ហាកំ មជ្ឈេ អគ្គឡត្ថម្ភកោ ឋិតោ’’តិ; ឯវមេវំ ន ហទយំ ជានាតិ ‘‘អហំ ទ្វិន្នំ ថនានំ មជ្ឈេ ឋិត’’ន្តិ, នបិ ថនានិ ជានន្តិ ‘‘ហទយំ អម្ហាកំ មជ្ឈេ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ ហទយំ ហទយភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ ហទយំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā dvinnaṃ vātapānakavāṭakānaṃ majjhe ṭhito aggaḷatthambhako na jānāti ‘‘ahaṃ dvinnaṃ vātapānakavāṭakānaṃ majjhe ṭhito’’ti, napi vātapānakavāṭakāni jānanti ‘‘amhākaṃ majjhe aggaḷatthambhako ṭhito’’ti; evamevaṃ na hadayaṃ jānāti ‘‘ahaṃ dvinnaṃ thanānaṃ majjhe ṭhita’’nti, napi thanāni jānanti ‘‘hadayaṃ amhākaṃ majjhe ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato hadayaṃ hadayabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ hadayaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរស្ស អព្ភន្តរេ យកនសញ្ញិតំ យមកមំសបិណ្ឌំ វណ្ណតោ រត្តំ រត្តកុមុទពាហិរបត្តបិដ្ឋិវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឯកមូលំ ហុត្វា អគ្គេ យមកំ កោវិឡារបត្តសណ្ឋានំ, តញ្ច ទន្ធានំ ឯកំយេវ ហោតិ មហន្តំ, បញ្ញវន្តានំ ទ្វេ វា តីណិ វា ខុទ្ទកានីតិ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ ទ្វិន្នំ ថនានំ អព្ភន្តរេ ទក្ខិណបស្សំ និស្សាយ ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare yakanasaññitaṃ yamakamaṃsapiṇḍaṃ vaṇṇato rattaṃ rattakumudabāhirapattapiṭṭhivaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato ekamūlaṃ hutvā agge yamakaṃ koviḷārapattasaṇṭhānaṃ, tañca dandhānaṃ ekaṃyeva hoti mahantaṃ, paññavantānaṃ dve vā tīṇi vā khuddakānīti. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhitanti.

    តត្ថ យថា បិឋរកបស្សេ លគ្គា មំសបេសិ ន ជានាតិ ‘‘អហំ បិឋរកបស្សេ លគ្គា’’តិ, នបិ បិឋរកបស្សំ ជានាតិ ‘‘មយិ មំសបេសិ លគ្គា’’តិ; ឯវមេវ ន យកនំ ជានាតិ ‘‘អហំ ទ្វិន្នំ ថនានំ អព្ភន្តរេ ទក្ខិណបស្សំ និស្សាយ ឋិត’’ន្តិ, នបិ ថនានំ អព្ភន្តរេ ទក្ខិណបស្សំ ជានាតិ ‘‘មំ និស្សាយ យកនំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ បន យកនំ យកនភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ យកនំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā piṭharakapasse laggā maṃsapesi na jānāti ‘‘ahaṃ piṭharakapasse laggā’’ti, napi piṭharakapassaṃ jānāti ‘‘mayi maṃsapesi laggā’’ti; evameva na yakanaṃ jānāti ‘‘ahaṃ dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhita’’nti, napi thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ jānāti ‘‘maṃ nissāya yakanaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato pana yakanaṃ yakanabhāgena paricchinnanti vavatthapeti . Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ yakanaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ បដិច្ឆន្នាបដិច្ឆន្នភេទតោ ទុវិធំ កិលោមកំ វណ្ណតោ សេតំ ទុកូលបិលោតិកវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ អត្តនោ ឱកាសសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតំ។ ឱកាសតោ បដិច្ឆន្នកិលោមកំ ហទយញ្ច វក្កញ្ច បរិវារេត្វា, អប្បដិច្ឆន្នកិលោមកំ សកលសរីរេ ចម្មស្ស ហេដ្ឋតោ មំសំ បរិយោនន្ធិត្វា ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ sarīre paṭicchannāpaṭicchannabhedato duvidhaṃ kilomakaṃ vaṇṇato setaṃ dukūlapilotikavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato attano okāsasaṇṭhānaṃ. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato paṭicchannakilomakaṃ hadayañca vakkañca parivāretvā, appaṭicchannakilomakaṃ sakalasarīre cammassa heṭṭhato maṃsaṃ pariyonandhitvā ṭhitanti.

    តត្ថ យថា បិលោតិកាយ បលិវេឋិតេ មំសេ ន បិលោតិកា ជានាតិ ‘‘មយា មំសំ បលិវេឋិត’’ន្តិ, នបិ មំសំ ជានាតិ ‘‘អហំ បិលោតិកាយ បលិវេឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន កិលោមកំ ជានាតិ ‘‘មយា ហទយវក្កានិ សកលសរីរេ ច ចម្មស្ស ហេដ្ឋតោ មំសំ បលិវេឋិត’’ន្តិ។ នបិ ហទយវក្កានិ សកលសរីរេ ច មំសំ ជានាតិ ‘‘អហំ កិលោមកេន បលិវេឋិត’’ន្តិ ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ ហេដ្ឋា មំសេន ឧបរិ ចម្មេន តិរិយំ កិលោមកភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ កិលោមកំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā pilotikāya paliveṭhite maṃse na pilotikā jānāti ‘‘mayā maṃsaṃ paliveṭhita’’nti, napi maṃsaṃ jānāti ‘‘ahaṃ pilotikāya paliveṭhita’’nti; evameva na kilomakaṃ jānāti ‘‘mayā hadayavakkāni sakalasarīre ca cammassa heṭṭhato maṃsaṃ paliveṭhita’’nti. Napi hadayavakkāni sakalasarīre ca maṃsaṃ jānāti ‘‘ahaṃ kilomakena paliveṭhita’’nti . Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato heṭṭhā maṃsena upari cammena tiriyaṃ kilomakabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ kilomakaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរស្ស អព្ភន្តរេ បិហកំ វណ្ណតោ នីលំ មីលាតនិគ្គុណ្ឌីបុប្ផវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ យេភុយ្យេន សត្តង្គុលប្បមាណំ អពន្ធនំ កាឡវច្ឆកជិវ្ហាសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ ហទយស្ស វាមបស្សេ ឧទរបដលស្ស មត្ថកបស្សំ និស្សាយ ឋិតំ, យម្ហិ បហរណបហារេន ពហិ និក្ខន្តេ សត្តានំ ជីវិតក្ខយោ ហោតីតិ។

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare pihakaṃ vaṇṇato nīlaṃ mīlātanigguṇḍīpupphavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato yebhuyyena sattaṅgulappamāṇaṃ abandhanaṃ kāḷavacchakajivhāsaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato hadayassa vāmapasse udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhitaṃ, yamhi paharaṇapahārena bahi nikkhante sattānaṃ jīvitakkhayo hotīti.

    តត្ថ យថា កោដ្ឋកមត្ថកបស្សំ និស្សាយ ឋិតា ន គោមយបិណ្ឌិ ជានាតិ ‘‘អហំ កោដ្ឋកមត្ថកបស្សំ និស្សាយ ឋិតា’’តិ, នបិ កោដ្ឋកមត្ថកបស្សំ ជានាតិ ‘‘គោមយបិណ្ឌិ មំ និស្សាយ ឋិតា’’តិ; ឯវមេវ ន បិហកំ ជានាតិ ‘‘អហំ ឧទរបដលស្ស មត្ថកបស្សំ និស្សាយ ឋិត’’ន្តិ, នបិ ឧទរបដលស្ស មត្ថកបស្សំ ជានាតិ ‘‘បិហកំ មំ និស្សាយ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ បិហកំ បិហកភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ បិហកំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitā na gomayapiṇḍi jānāti ‘‘ahaṃ koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitā’’ti, napi koṭṭhakamatthakapassaṃ jānāti ‘‘gomayapiṇḍi maṃ nissāya ṭhitā’’ti; evameva na pihakaṃ jānāti ‘‘ahaṃ udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhita’’nti, napi udarapaṭalassa matthakapassaṃ jānāti ‘‘pihakaṃ maṃ nissāya ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato pihakaṃ pihakabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pihakaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរស្ស អព្ភន្តរេ ទ្វត្តិំសមំសខណ្ឌប្បភេទំ បប្ផាសំ វណ្ណតោ រត្តំ នាតិបរិបក្កឧទុម្ពរវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ វិសមច្ឆិន្នបូវសណ្ឋានំ, ឆទនិដ្ឋកខណ្ឌបុញ្ជសណ្ឋានន្តិបិ ឯកេ។ តទេតំ អព្ភន្តរេ អសិតបីតាទីនំ អភាវេ ឧគ្គតេន កម្មជតេជុស្មនា អព្ភាហតត្តា សង្ខាទិតបលាលបិណ្ឌមិវ និរសំ និរោជំ ហោតិ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ សរីរព្ភន្តរេ ទ្វិន្នំ ថនានំ អព្ភន្តរេ ហទយញ្ច យកនញ្ច ឧបរិ ឆាទេត្វា ឱលម្ពន្តំ ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ sarīrassa abbhantare dvattiṃsamaṃsakhaṇḍappabhedaṃ papphāsaṃ vaṇṇato rattaṃ nātiparipakkaudumbaravaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato visamacchinnapūvasaṇṭhānaṃ, chadaniṭṭhakakhaṇḍapuñjasaṇṭhānantipi eke. Tadetaṃ abbhantare asitapītādīnaṃ abhāve uggatena kammajatejusmanā abbhāhatattā saṅkhāditapalālapiṇḍamiva nirasaṃ nirojaṃ hoti. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare hadayañca yakanañca upari chādetvā olambantaṃ ṭhitanti.

    តត្ថ យថា ជិណ្ណកោដ្ឋព្ភន្តរេ លម្ពមានោ សកុណកុលាវកោ ន ជានាតិ ‘‘អហំ ជិណ្ណកោដ្ឋព្ភន្តរេ លម្ពមានោ ឋិតោ’’តិ, នបិ ជិណ្ណកោដ្ឋព្ភន្តរំ ជានាតិ ‘‘សកុណកុលាវកោ មយិ លម្ពមានោ ឋិតោ’’តិ; ឯវមេវ ន បប្ផាសំ ជានាតិ ‘‘អហំ សរីរព្ភន្តរេ ទ្វិន្នំ ថនានំ អន្តរេ លម្ពមានំ ឋិត’’ន្តិ, នបិ សរីរព្ភន្តរេ ទ្វិន្នំ ថនានំ អន្តរំ ជានាតិ ‘‘មយិ បប្ផាសំ លម្ពមានំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ បប្ផាសំ បប្ផាសភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ បប្ផាសំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā jiṇṇakoṭṭhabbhantare lambamāno sakuṇakulāvako na jānāti ‘‘ahaṃ jiṇṇakoṭṭhabbhantare lambamāno ṭhito’’ti, napi jiṇṇakoṭṭhabbhantaraṃ jānāti ‘‘sakuṇakulāvako mayi lambamāno ṭhito’’ti; evameva na papphāsaṃ jānāti ‘‘ahaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ antare lambamānaṃ ṭhita’’nti, napi sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ antaraṃ jānāti ‘‘mayi papphāsaṃ lambamānaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato papphāsaṃ papphāsabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ papphāsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ អន្តោសរីរេ បុរិសស្ស ទ្វត្តិំសហត្ថំ, ឥត្ថិយា អដ្ឋវីសតិហត្ថំ, ឯកវីសតិយា ឋានេសុ ឱភគ្គំ អន្តំ វណ្ណតោ សេតំ សក្ខរសុធាវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ សីសំ ឆិន្ទិត្វា លោហិតទោណិយំ សំវេល្លេត្វា ឋបិតធម្មនិសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតំ។ ឱកាសតោ ឧបរិ គលវាដកេ ហេដ្ឋា ច ករីសមគ្គេ វិនិពន្ធត្តា គលវាដកករីសមគ្គបរិយន្តេ សរីរព្ភន្តរេ ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ antosarīre purisassa dvattiṃsahatthaṃ, itthiyā aṭṭhavīsatihatthaṃ, ekavīsatiyā ṭhānesu obhaggaṃ antaṃ vaṇṇato setaṃ sakkharasudhāvaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato sīsaṃ chinditvā lohitadoṇiyaṃ saṃvelletvā ṭhapitadhammanisaṇṭhānaṃ. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato upari galavāṭake heṭṭhā ca karīsamagge vinibandhattā galavāṭakakarīsamaggapariyante sarīrabbhantare ṭhitanti.

    តត្ថ យថា លោហិតទោណិយំ ឋបិតំ ឆិន្នសីសំ ធម្មនិកឡេវរំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ លោហិតទោណិយំ ឋិត’’ន្តិ, នបិ លោហិតទោណិ ជានាតិ ‘‘មយិ ឆិន្នសីសំ ធម្មនិកឡេវរំ ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន អន្តំ ជានាតិ ‘‘អហំ សរីរព្ភន្តរេ ឋិត’’ន្តិ, នបិ សរីរព្ភន្តរំ ជានាតិ ‘‘មយិ អន្តំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ អន្តំ អន្តភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ អន្តំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā lohitadoṇiyaṃ ṭhapitaṃ chinnasīsaṃ dhammanikaḷevaraṃ na jānāti ‘‘ahaṃ lohitadoṇiyaṃ ṭhita’’nti, napi lohitadoṇi jānāti ‘‘mayi chinnasīsaṃ dhammanikaḷevaraṃ ṭhita’’nti; evameva na antaṃ jānāti ‘‘ahaṃ sarīrabbhantare ṭhita’’nti, napi sarīrabbhantaraṃ jānāti ‘‘mayi antaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato antaṃ antabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ antaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ អន្តោសរីរេ អន្តន្តរេ អន្តគុណំ វណ្ណតោ សេតំ ទកសីតលិកមូលវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ទកសីតលិកមូលសណ្ឋានមេវាតិ, គោមុត្តសណ្ឋានន្តិបិ ឯកេ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតំ។ ឱកាសតោ កុទាលផរសុកម្មាទីនិ ករោន្តានំ យន្តាកឌ្ឍនកាលេ យន្តសុត្តកមិវ យន្តផលកានិ អន្តភោគេ ឯកតោ អគ្គឡន្តេ អាពន្ធិត្វា បាទបុញ្ឆនរជ្ជុមណ្ឌលកស្ស អន្តរា តំ សិព្ពិត្វា ឋិតរជ្ជុកា វិយ ឯកវីសតិយា អន្តភោគានំ អន្តរា ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ antosarīre antantare antaguṇaṃ vaṇṇato setaṃ dakasītalikamūlavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato dakasītalikamūlasaṇṭhānamevāti, gomuttasaṇṭhānantipi eke. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato kudālapharasukammādīni karontānaṃ yantākaḍḍhanakāle yantasuttakamiva yantaphalakāni antabhoge ekato aggaḷante ābandhitvā pādapuñchanarajjumaṇḍalakassa antarā taṃ sibbitvā ṭhitarajjukā viya ekavīsatiyā antabhogānaṃ antarā ṭhitanti.

    តត្ថ យថា បាទបុញ្ឆនរជ្ជុមណ្ឌលកំ សិព្ពិត្វា ឋិតរជ្ជុកា ន ជានាតិ ‘‘មយា បាទបុញ្ឆនរជ្ជុមណ្ឌលកំ សិព្ពិត’’ន្តិ, នបិ បាទបុញ្ឆនរជ្ជុមណ្ឌលកំ ជានាតិ ‘‘រជ្ជុកា មំ សិព្ពិត្វា ឋិតា’’តិ, ឯវមេវ អន្តគុណំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ អន្តំ ឯកវីសតិភោគព្ភន្តរេ អាពន្ធិត្វា ឋិត’’ន្តិ, នបិ អន្តំ ជានាតិ ‘‘អន្តគុណំ មំ អាពន្ធិត្វា ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ អន្តគុណំ អន្តគុណភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ អន្តគុណំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ sibbitvā ṭhitarajjukā na jānāti ‘‘mayā pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ sibbita’’nti, napi pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ jānāti ‘‘rajjukā maṃ sibbitvā ṭhitā’’ti, evameva antaguṇaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ antaṃ ekavīsatibhogabbhantare ābandhitvā ṭhita’’nti, napi antaṃ jānāti ‘‘antaguṇaṃ maṃ ābandhitvā ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato antaguṇaṃ antaguṇabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ antaguṇaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ អន្តោសរីរេ ឧទរិយំ វណ្ណតោ អជ្ឈោហដាហារវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ បរិស្សាវនេ សិថិលពទ្ធតណ្ឌុលសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ ឧទរេ ឋិតន្តិ ។ ឧទរំ នាម ឧភតោ និប្បីឡិយមានស្ស អល្លសាដកស្ស មជ្ឈេ សញ្ជាតផោដកសទិសំ អន្តបដលំ, ពហិ មដ្ឋំ, អន្តោ មំសកសម្ពុបលិវេឋិតំ, កិលិដ្ឋបាវារបុប្ផសទិសំ, កុថិតបនសផលស្ស អព្ភន្តរសទិសន្តិបិ ឯកេ។ តត្ថ តក្កោលកា គណ្ឌុប្បាទកាតាលហីរកាសូចិមុខកាបដតន្តុសុត្តកាតិ ឯវមាទិទ្វត្តិំសកុលប្បភេទា កិមយោ អាកុលព្យាកុលា សណ្ឌសណ្ឌចារិនោ ហុត្វា និវសន្តិ, យេ បានភោជនាទិម្ហិ អវិជ្ជមានេ ឧល្លង្ឃិត្វា វិរវន្តា ហទយមំសំ អភិតុទន្តិ បានភោជនាទីនិ អជ្ឈោហរណវេលាយញ្ច ឧទ្ធំមុខា ហុត្វា បឋមជ្ឈោហដេ ទ្វេ តយោ អាលោបេ តុរិតតុរិតា វិលុម្បន្តិ។ យំ ឯតេសំ កិមីនំ បសូតិឃរំ វច្ចកុដិ គិលានសាលា សុសានញ្ច ហោតិ, យត្ថ សេយ្យថាបិ នាម ចណ្ឌាលគាមទ្វារេ ចន្ទនិកាយ សរទសមយេ ថូលផុសិតកេ ទេវេ វស្សន្តេ ឧទកេន អាវូឡ្ហំ មុត្តករីសចម្មដ្ឋិន្ហារុខណ្ឌខេឡសិង្ឃាណិកាលោហិតប្បភុតិនានាកុណបជាតំ និបតិត្វា កទ្ទមោទកាលុឡិតំ សញ្ជាតកិមិកុលាកុលំ ហុត្វា ទ្វីហតីហច្ចយេន សូរិយាតបសន្តាបវេគកុថិតំ ឧបរិ ផេណបុប្ផុឡកេ មុញ្ចន្តំ អភិនីលវណ្ណំ បរមទុគ្គន្ធជេគុច្ឆំ ឧបគន្តុំ វា ទដ្ឋុំ វា អនរហរូបតំ អាបជ្ជិត្វា តិដ្ឋតិ, បគេវ ឃាយិតុំ វា សាយិតុំ វា; ឯវមេវ នានប្បការបានភោជនាទិ ទន្តមុសលសំចុណ្ណិតំ ជិវ្ហាហត្ថសម្បរិវត្តិតំ ខេឡលាលាបលិពុទ្ធំ តង្ខណវិគតវណ្ណគន្ធរសាទិសម្បទំ កោលិយខលិសុវានវមថុសទិសំ និបតិត្វា បិត្តសេម្ហវាតបលិវេឋិតំ ហុត្វា ឧទរគ្គិសន្តាបវេគកុថិតំ កិមិកុលាកុលំ ឧបរូបរិ ផេណបុប្ផុឡកានិ មុញ្ចន្តំ បរមកសម្ពុទុគ្គន្ធជេគុច្ឆភាវមាបជ្ជិត្វា តិដ្ឋតិ។ យំ សុត្វាបិ បានភោជនាទីសុ អមនុញ្ញតា សណ្ឋាតិ, បគេវ បញ្ញាចក្ខុនា ឱលោកេត្វា។ យត្ថ ច បតិតំ បានភោជនាទិ បញ្ចធា វិវេកំ គច្ឆតិ, ឯកំ ភាគំ បាណកា ខាទន្តិ, ឯកំ ភាគំ ឧទរគ្គិ ឈាបេតិ, ឯកោ ភាគោ មុត្តំ ហោតិ, ឯកោ ភាគោ ករីសំ ហោតិ, ឯកោ ភាគោ រសភាវំ អាបជ្ជិត្វា សោណិតមំសាទីនិ ឧបព្រូហយតីតិ។

    Tato paraṃ antosarīre udariyaṃ vaṇṇato ajjhohaṭāhāravaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato parissāvane sithilabaddhataṇḍulasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato udare ṭhitanti . Udaraṃ nāma ubhato nippīḷiyamānassa allasāṭakassa majjhe sañjātaphoṭakasadisaṃ antapaṭalaṃ, bahi maṭṭhaṃ, anto maṃsakasambupaliveṭhitaṃ, kiliṭṭhapāvārapupphasadisaṃ, kuthitapanasaphalassa abbhantarasadisantipi eke. Tattha takkolakā gaṇḍuppādakātālahīrakāsūcimukhakāpaṭatantusuttakāti evamādidvattiṃsakulappabhedā kimayo ākulabyākulā saṇḍasaṇḍacārino hutvā nivasanti, ye pānabhojanādimhi avijjamāne ullaṅghitvā viravantā hadayamaṃsaṃ abhitudanti pānabhojanādīni ajjhoharaṇavelāyañca uddhaṃmukhā hutvā paṭhamajjhohaṭe dve tayo ālope turitaturitā vilumpanti. Yaṃ etesaṃ kimīnaṃ pasūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hoti, yattha seyyathāpi nāma caṇḍālagāmadvāre candanikāya saradasamaye thūlaphusitake deve vassante udakena āvūḷhaṃ muttakarīsacammaṭṭhinhārukhaṇḍakheḷasiṅghāṇikālohitappabhutinānākuṇapajātaṃ nipatitvā kaddamodakāluḷitaṃ sañjātakimikulākulaṃ hutvā dvīhatīhaccayena sūriyātapasantāpavegakuthitaṃ upari pheṇapupphuḷake muñcantaṃ abhinīlavaṇṇaṃ paramaduggandhajegucchaṃ upagantuṃ vā daṭṭhuṃ vā anaraharūpataṃ āpajjitvā tiṭṭhati, pageva ghāyituṃ vā sāyituṃ vā; evameva nānappakārapānabhojanādi dantamusalasaṃcuṇṇitaṃ jivhāhatthasamparivattitaṃ kheḷalālāpalibuddhaṃ taṅkhaṇavigatavaṇṇagandharasādisampadaṃ koliyakhalisuvānavamathusadisaṃ nipatitvā pittasemhavātapaliveṭhitaṃ hutvā udaraggisantāpavegakuthitaṃ kimikulākulaṃ uparūpari pheṇapupphuḷakāni muñcantaṃ paramakasambuduggandhajegucchabhāvamāpajjitvā tiṭṭhati. Yaṃ sutvāpi pānabhojanādīsu amanuññatā saṇṭhāti, pageva paññācakkhunā oloketvā. Yattha ca patitaṃ pānabhojanādi pañcadhā vivekaṃ gacchati, ekaṃ bhāgaṃ pāṇakā khādanti, ekaṃ bhāgaṃ udaraggi jhāpeti, eko bhāgo muttaṃ hoti, eko bhāgo karīsaṃ hoti, eko bhāgo rasabhāvaṃ āpajjitvā soṇitamaṃsādīni upabrūhayatīti.

    តត្ថ យថា បរមជេគុច្ឆាយ សុវានទោណិយា ឋិតោ សុវានវមថុ ន ជានាតិ ‘‘អហំ សុវានទោណិយា ឋិតោ’’តិ; នបិ សុវានទោណិ ជានាតិ ‘‘មយិ សុវានវមថុ ឋិតោ’’តិ។ ឯវមេវ ន ឧទរិយំ ជានាតិ ‘‘អហំ ឥមស្មិំ បរមទុគ្គន្ធជេគុច្ឆេ ឧទរេ ឋិត’’ន្តិ; នបិ ឧទរំ ជានាតិ ‘‘មយិ ឧទរិយំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ ។ បរិច្ឆេទតោ ឧទរិយំ ឧទរិយភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ ឧទរិយំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā paramajegucchāya suvānadoṇiyā ṭhito suvānavamathu na jānāti ‘‘ahaṃ suvānadoṇiyā ṭhito’’ti; napi suvānadoṇi jānāti ‘‘mayi suvānavamathu ṭhito’’ti. Evameva na udariyaṃ jānāti ‘‘ahaṃ imasmiṃ paramaduggandhajegucche udare ṭhita’’nti; napi udaraṃ jānāti ‘‘mayi udariyaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti . Paricchedato udariyaṃ udariyabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ udariyaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ អន្តោសរីរេ ករីសំ វណ្ណតោ យេភុយ្យេន អជ្ឈោហដាហារវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានំ, ទិសតោ ហេដ្ឋិមាយ ទិសាយ ជាតំ, ឱកាសតោ បក្កាសយេ ឋិតន្តិ។ បក្កាសយោ នាម ហេដ្ឋា នាភិបិដ្ឋិកណ្ដកមូលានំ អន្តរេ អន្តាវសានេ ឧព្ពេធេន អដ្ឋង្គុលមត្តោ វំសនឡកព្ភន្តរសទិសោ បទេសោ, យត្ថ សេយ្យថាបិ នាម ឧបរិភូមិភាគេ បតិតំ វស្សោទកំ ឱគឡិត្វា ហេដ្ឋាភូមិភាគំ បូរេត្វា តិដ្ឋតិ, ឯវមេវ យំកិញ្ចិ អាមាសយេ បតិតំ បានភោជនាទិកំ ឧទរគ្គិនា ផេណុទ្ទេហកំ បក្កំ បក្កំ សណ្ហករណិយា បិដ្ឋមិវ សណ្ហភាវំ អាបជ្ជិត្វា អន្តពិលេន ឱគឡិត្វា ឱមទ្ទិត្វា វំសនឡកេ បក្ខិត្តបណ្ឌុមត្តិកា វិយ សន្និចិតំ ហុត្វា តិដ្ឋតិ។

    Tato paraṃ antosarīre karīsaṃ vaṇṇato yebhuyyena ajjhohaṭāhāravaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ, disato heṭṭhimāya disāya jātaṃ, okāsato pakkāsaye ṭhitanti. Pakkāsayo nāma heṭṭhā nābhipiṭṭhikaṇṭakamūlānaṃ antare antāvasāne ubbedhena aṭṭhaṅgulamatto vaṃsanaḷakabbhantarasadiso padeso, yattha seyyathāpi nāma uparibhūmibhāge patitaṃ vassodakaṃ ogaḷitvā heṭṭhābhūmibhāgaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva yaṃkiñci āmāsaye patitaṃ pānabhojanādikaṃ udaragginā pheṇuddehakaṃ pakkaṃ pakkaṃ saṇhakaraṇiyā piṭṭhamiva saṇhabhāvaṃ āpajjitvā antabilena ogaḷitvā omadditvā vaṃsanaḷake pakkhittapaṇḍumattikā viya sannicitaṃ hutvā tiṭṭhati.

    តត្ថ យថា វំសនឡកេ ឱមទ្ទិត្វា បក្ខិត្តបណ្ឌុមត្តិកា ន ជានាតិ ‘‘អហំ វំសនឡកេ ឋិតា’’តិ, នបិ វំសនឡកោ ជានាតិ ‘‘មយិ បណ្ឌុមត្តិកា ឋិតា’’តិ; ឯវមេវ ន ករីសំ ជានាតិ ‘‘អហំ បក្កាសយេ ឋិត’’ន្តិ, នបិ បក្កាសយោ ជានាតិ ‘‘មយិ ករីសំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ ករីសំ ករីសភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ ករីសំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā vaṃsanaḷake omadditvā pakkhittapaṇḍumattikā na jānāti ‘‘ahaṃ vaṃsanaḷake ṭhitā’’ti, napi vaṃsanaḷako jānāti ‘‘mayi paṇḍumattikā ṭhitā’’ti; evameva na karīsaṃ jānāti ‘‘ahaṃ pakkāsaye ṭhita’’nti, napi pakkāsayo jānāti ‘‘mayi karīsaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato karīsaṃ karīsabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ karīsaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ សីសកដាហព្ភន្តរេ មត្ថលុង្គំ វណ្ណតោ សេតំ អហិឆត្តកបិណ្ឌិវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ បក្កុថិតទុទ្ធវណ្ណន្តិបិ ឯកេ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ សីសកដាហស្ស អព្ភន្តរេ ចត្តារោ សិព្ពិនិមគ្គេ និស្សាយ សមោធាយ ឋបិតា ចត្តារោ បិដ្ឋបិណ្ឌិកា វិយ សមោហិតំ ចតុមត្ថលុង្គបិណ្ឌប្បភេទំ ហុត្វា ឋិតន្តិ។

    Tato paraṃ sarīre sīsakaṭāhabbhantare matthaluṅgaṃ vaṇṇato setaṃ ahichattakapiṇḍivaṇṇanti vavatthapeti. Pakkuthitaduddhavaṇṇantipi eke. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato sīsakaṭāhassa abbhantare cattāro sibbinimagge nissāya samodhāya ṭhapitā cattāro piṭṭhapiṇḍikā viya samohitaṃ catumatthaluṅgapiṇḍappabhedaṃ hutvā ṭhitanti.

    តត្ថ យថា បុរាណលាពុកដាហេ បក្ខិត្តបិដ្ឋបិណ្ឌិ បក្កុថិតទុទ្ធំ វា ន ជានាតិ ‘‘អហំ បុរាណលាពុកដាហេ ឋិត’’ន្តិ, នបិ បុរាណលាពុកដាហំ ជានាតិ ‘‘មយិ បិដ្ឋបិណ្ឌិ បក្កុថិតទុទ្ធំ វា ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន មត្ថលុង្គំ ជានាតិ ‘‘អហំ សីសកដាហព្ភន្តរេ ឋិត’’ន្តិ, នបិ សីសកដាហព្ភន្តរំ ជានាតិ ‘‘មយិ មត្ថលុង្គំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ មត្ថលុង្គំ មត្ថលុង្គភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ មត្ថលុង្គំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā purāṇalābukaṭāhe pakkhittapiṭṭhapiṇḍi pakkuthitaduddhaṃ vā na jānāti ‘‘ahaṃ purāṇalābukaṭāhe ṭhita’’nti, napi purāṇalābukaṭāhaṃ jānāti ‘‘mayi piṭṭhapiṇḍi pakkuthitaduddhaṃ vā ṭhita’’nti; evameva na matthaluṅgaṃ jānāti ‘‘ahaṃ sīsakaṭāhabbhantare ṭhita’’nti, napi sīsakaṭāhabbhantaraṃ jānāti ‘‘mayi matthaluṅgaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato matthaluṅgaṃ matthaluṅgabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ matthaluṅgaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ ពទ្ធាពទ្ធភេទតោ ទុវិធម្បិ បិត្តំ វណ្ណតោ ពហលមធុកតេលវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ អពទ្ធបិត្តំ មិលាតពកុលបុប្ផវណ្ណន្តិបិ ឯកេ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតំ។ ឱកាសតោ អពទ្ធបិត្តំ កេសលោមនខទន្តានំ មំសវិនិមុត្តដ្ឋានំ ថទ្ធសុក្ខចម្មញ្ច វជ្ជេត្វា ឧទកមិវ តេលពិន្ទុ អវសេសសរីរំ ព្យាបេត្វា ឋិតំ, យម្ហិ កុបិតេ អក្ខីនិ បីតកានិ ហោន្តិ ភមន្តិ, គត្តំ កម្បតិ កណ្ឌូយតិ។ ពទ្ធបិត្តំ ហទយបប្ផាសានមន្តរេ យកនមំសំ និស្សាយ បតិដ្ឋិតេ មហាកោសាតកិកោសកសទិសេ បិត្តកោសកេ ឋិតំ, យម្ហិ កុបិតេ សត្តា ឧម្មត្តកា ហោន្តិ, វិបល្លត្ថចិត្តា ហិរោត្តប្បំ ឆឌ្ឌេត្វា អកត្តព្ពំ ករោន្តិ, អភាសិតព្ពំ ភាសន្តិ, អចិន្តិតព្ពំ ចិន្តេន្តិ។

    Tato paraṃ sarīre baddhābaddhabhedato duvidhampi pittaṃ vaṇṇato bahalamadhukatelavaṇṇanti vavatthapeti. Abaddhapittaṃ milātabakulapupphavaṇṇantipi eke. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato dvīsu disāsu jātaṃ. Okāsato abaddhapittaṃ kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānaṃ thaddhasukkhacammañca vajjetvā udakamiva telabindu avasesasarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ, yamhi kupite akkhīni pītakāni honti bhamanti, gattaṃ kampati kaṇḍūyati. Baddhapittaṃ hadayapapphāsānamantare yakanamaṃsaṃ nissāya patiṭṭhite mahākosātakikosakasadise pittakosake ṭhitaṃ, yamhi kupite sattā ummattakā honti, vipallatthacittā hirottappaṃ chaḍḍetvā akattabbaṃ karonti, abhāsitabbaṃ bhāsanti, acintitabbaṃ cintenti.

    តត្ថ យថា ឧទកំ ព្យាបេត្វា ឋិតំ តេលំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ ឧទកំ ព្យាបេត្វា ឋិត’’ន្តិ, នបិ ឧទកំ ជានាតិ ‘‘តេលំ មំ ព្យាបេត្វា ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន អពទ្ធបិត្តំ ជានាតិ ‘‘អហំ សរីរំ ព្យាបេត្វា ឋិត’’ន្តិ, នបិ សរីរំ ជានាតិ ‘‘អពទ្ធបិត្តំ មំ ព្យាបេត្វា ឋិត’’ន្តិ។ យថា ច កោសាតកិកោសកេ ឋិតំ វស្សោទកំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ កោសាតកិកោសកេ ឋិត’’ន្តិ, នបិ កោសាតកិកោសកោ ជានាតិ ‘‘មយិ វស្សោទកំ ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន ពទ្ធបិត្តំ ជានាតិ ‘‘អហំ បិត្តកោសកេ ឋិត’’ន្តិ, នបិ បិត្តកោសកោ ជានាតិ ‘‘មយិ ពទ្ធបិត្តំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ បិត្តំ បិត្តភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ បិត្តំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā udakaṃ byāpetvā ṭhitaṃ telaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ udakaṃ byāpetvā ṭhita’’nti, napi udakaṃ jānāti ‘‘telaṃ maṃ byāpetvā ṭhita’’nti; evameva na abaddhapittaṃ jānāti ‘‘ahaṃ sarīraṃ byāpetvā ṭhita’’nti, napi sarīraṃ jānāti ‘‘abaddhapittaṃ maṃ byāpetvā ṭhita’’nti. Yathā ca kosātakikosake ṭhitaṃ vassodakaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ kosātakikosake ṭhita’’nti, napi kosātakikosako jānāti ‘‘mayi vassodakaṃ ṭhita’’nti; evameva na baddhapittaṃ jānāti ‘‘ahaṃ pittakosake ṭhita’’nti, napi pittakosako jānāti ‘‘mayi baddhapittaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato pittaṃ pittabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pittaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរព្ភន្តរេ ឯកបត្តបូរប្បមាណំ សេម្ហំ វណ្ណតោ សេតំ កច្ឆកបណ្ណរសវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ ឧទរបដលេ ឋិតន្តិ។ យំ បានភោជនាទិអជ្ឈោហរណកាលេ សេយ្យថាបិ នាម ឧទកេ សេវាលបណកំ កដ្ឋេ វា កថលេ វា បតន្តេ ឆិជ្ជិត្វា ទ្វិធា ហុត្វា បុន អជ្ឈោត្ថរិត្វា តិដ្ឋតិ, ឯវមេវ បានភោជនាទិម្ហិ និបតន្តេ ឆិជ្ជិត្វា ទ្វិធា ហុត្វា បុន អជ្ឈោត្ថរិត្វា តិដ្ឋតិ, យម្ហិ ច មន្ទីភូតេ បក្កមិវ គណ្ឌំ បូតិកមិវ កុក្កុដណ្ឌំ ឧទរបដលំ បរមជេគុច្ឆកុណបគន្ធំ ហោតិ។ តតោ ឧគ្គតេន ច គន្ធេន ឧគ្គារោបិ មុខម្បិ ទុគ្គន្ធំ បូតិកុណបសទិសំ ហោតិ, សោ ច បុរិសោ ‘‘អបេហិ ទុគ្គន្ធំ វាយសី’’តិ វត្តព្ពតំ អាបជ្ជតិ, យញ្ច អភិវឌ្ឍិតំ ពហលត្តមាបន្នំ បដិកុជ្ជនផលកមិវ វច្ចកុដិយា ឧទរបដលព្ភន្តរេ ឯវ កុណបគន្ធំ សន្និរុម្ភិត្វា តិដ្ឋតិ។

    Tato paraṃ sarīrabbhantare ekapattapūrappamāṇaṃ semhaṃ vaṇṇato setaṃ kacchakapaṇṇarasavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato udarapaṭale ṭhitanti. Yaṃ pānabhojanādiajjhoharaṇakāle seyyathāpi nāma udake sevālapaṇakaṃ kaṭṭhe vā kathale vā patante chijjitvā dvidhā hutvā puna ajjhottharitvā tiṭṭhati, evameva pānabhojanādimhi nipatante chijjitvā dvidhā hutvā puna ajjhottharitvā tiṭṭhati, yamhi ca mandībhūte pakkamiva gaṇḍaṃ pūtikamiva kukkuṭaṇḍaṃ udarapaṭalaṃ paramajegucchakuṇapagandhaṃ hoti. Tato uggatena ca gandhena uggāropi mukhampi duggandhaṃ pūtikuṇapasadisaṃ hoti, so ca puriso ‘‘apehi duggandhaṃ vāyasī’’ti vattabbataṃ āpajjati, yañca abhivaḍḍhitaṃ bahalattamāpannaṃ paṭikujjanaphalakamiva vaccakuṭiyā udarapaṭalabbhantare eva kuṇapagandhaṃ sannirumbhitvā tiṭṭhati.

    តត្ថ យថា ចន្ទនិកាយ ឧបរិផេណបដលំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ ចន្ទនិកាយ ឋិត’’ន្តិ, នបិ ចន្ទនិកា ជានាតិ ‘‘មយិ ផេណបដលំ ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន សេម្ហំ ជានាតិ ‘‘អហំ ឧទរបដលេ ឋិត’’ន្តិ, នបិ ឧទរបដលំ ជានាតិ ‘‘មយិ សេម្ហំ ឋិតន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ សេម្ហំ សេម្ហភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ សេម្ហំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā candanikāya uparipheṇapaṭalaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ candanikāya ṭhita’’nti, napi candanikā jānāti ‘‘mayi pheṇapaṭalaṃ ṭhita’’nti; evameva na semhaṃ jānāti ‘‘ahaṃ udarapaṭale ṭhita’’nti, napi udarapaṭalaṃ jānāti ‘‘mayi semhaṃ ṭhitanti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato semhaṃ semhabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ semhaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ បុព្ពោ វណ្ណតោ បណ្ឌុបលាសវណ្ណោតិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានោ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតោ។ ឱកាសតោ បុព្ពស្ស ឱកាសោ នាម និពទ្ធោ នត្ថិ។ យត្ថ បុព្ពោ សន្និចិតោ តិដ្ឋេយ្យ, យត្រ យត្រ ខាណុកណ្ដកប្បហរណគ្គិជាលាទីហិ អភិហតេ សរីរប្បទេសេ លោហិតំ សណ្ឋហិត្វា បច្ចតិ, គណ្ឌបិឡកាទយោ វា ឧប្បជ្ជន្តិ, តត្រ តត្រ តិដ្ឋតិ។

    Tato paraṃ sarīre pubbo vaṇṇato paṇḍupalāsavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhāno. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato pubbassa okāso nāma nibaddho natthi. Yattha pubbo sannicito tiṭṭheyya, yatra yatra khāṇukaṇṭakappaharaṇaggijālādīhi abhihate sarīrappadese lohitaṃ saṇṭhahitvā paccati, gaṇḍapiḷakādayo vā uppajjanti, tatra tatra tiṭṭhati.

    តត្ថ យថា រុក្ខស្ស តត្ថ តត្ថ ផរសុធារាទីហិ បហតប្បទេសេ អវគឡិត្វា ឋិតោ និយ្យាសោ ន ជានាតិ ‘‘អហំ រុក្ខស្ស បហតប្បទេសេ ឋិតោ’’តិ, នបិ រុក្ខស្ស បហតប្បទេសោ ជានាតិ ‘‘មយិ និយ្យាសោ ឋិតោ’’តិ; ឯវមេវ ន បុព្ពោ ជានាតិ ‘‘អហំ សរីរស្ស តត្ថ តត្ថ ខាណុកណ្ដកាទីហិ អភិហតប្បទេសេ គណ្ឌបិឡកាទីនំ ឧដ្ឋិតប្បទេសេ វា ឋិតោ’’តិ, នបិ សរីរប្បទេសោ ជានាតិ ‘‘មយិ បុព្ពោ ឋិតោ’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ បុព្ពោ បុព្ពភាគេន បរិច្ឆិន្នោតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ បុព្ពំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā rukkhassa tattha tattha pharasudhārādīhi pahatappadese avagaḷitvā ṭhito niyyāso na jānāti ‘‘ahaṃ rukkhassa pahatappadese ṭhito’’ti, napi rukkhassa pahatappadeso jānāti ‘‘mayi niyyāso ṭhito’’ti; evameva na pubbo jānāti ‘‘ahaṃ sarīrassa tattha tattha khāṇukaṇṭakādīhi abhihatappadese gaṇḍapiḷakādīnaṃ uṭṭhitappadese vā ṭhito’’ti, napi sarīrappadeso jānāti ‘‘mayi pubbo ṭhito’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato pubbo pubbabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ pubbaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ សន្និចិតលោហិតំ សំសរណលោហិតន្តិ ឯវំ ទុវិធេ លោហិតេ សន្និចិតលោហិតំ តាវ វណ្ណតោ ពហលកុថិតលាខារសវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ, សំសរណលោហិតំ អច្ឆលាខារសវណ្ណន្តិ។ សណ្ឋានតោ សព្ពម្បិ អត្តនោ ឱកាសសណ្ឋានំ។ ទិសតោ សន្និចិតលោហិតំ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ, សំសរណលោហិតំ ទ្វីសុបីតិ។ ឱកាសតោ សំសរណលោហិតំ កេសលោមនខទន្តានំ មំសវិនិមុត្តដ្ឋានញ្ចេវ ថទ្ធសុក្ខចម្មញ្ច វជ្ជេត្វា ធមនិជាលានុសារេន សព្ពំ ឧបាទិន្នកសរីរំ ផរិត្វា ឋិតំ។ សន្និចិតលោហិតំ យកនស្ស ហេដ្ឋាភាគំ បូរេត្វា ឯកបត្តបូរណមត្តំ វក្កហទយបប្ផាសានំ ឧបរិ ថោកំ ថោកំ ពិន្ទុំ បាតេន្តំ វក្កហទយយកនបប្ផាសេ តេមេន្តំ ឋិតំ, យម្ហិ វក្កហទយាទីនិ អតេមេន្តេ សត្តា បិបាសិតា ហោន្តិ។

    Tato paraṃ sarīre sannicitalohitaṃ saṃsaraṇalohitanti evaṃ duvidhe lohite sannicitalohitaṃ tāva vaṇṇato bahalakuthitalākhārasavaṇṇanti vavatthapeti, saṃsaraṇalohitaṃ acchalākhārasavaṇṇanti. Saṇṭhānato sabbampi attano okāsasaṇṭhānaṃ. Disato sannicitalohitaṃ uparimāya disāya jātaṃ, saṃsaraṇalohitaṃ dvīsupīti. Okāsato saṃsaraṇalohitaṃ kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānañceva thaddhasukkhacammañca vajjetvā dhamanijālānusārena sabbaṃ upādinnakasarīraṃ pharitvā ṭhitaṃ. Sannicitalohitaṃ yakanassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā ekapattapūraṇamattaṃ vakkahadayapapphāsānaṃ upari thokaṃ thokaṃ binduṃ pātentaṃ vakkahadayayakanapapphāse tementaṃ ṭhitaṃ, yamhi vakkahadayādīni atemente sattā pipāsitā honti.

    តត្ថ យថា ជជ្ជរកបាលេ ឋិតំ ឧទកំ ហេដ្ឋា លេឌ្ឌុខណ្ឌាទីនិ តេមេន្តំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ ជជ្ជរកបាលេ ឋិតំ ហេដ្ឋា លេឌ្ឌុខណ្ឌាទីនិ តេមេមី’’តិ, នបិ ជជ្ជរកបាលំ ហេដ្ឋា លេឌ្ឌុខណ្ឌាទីនិ វា ជានន្តិ ‘‘មយិ ឧទកំ ឋិតំ, អម្ហេ វា តេមេន្តំ ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន លោហិតំ ជានាតិ ‘‘អហំ យកនស្ស ហេដ្ឋាភាគេ វក្កហទយាទីនិ តេមេន្តំ ឋិត’’ន្តិ, នបិ យកនស្ស ហេដ្ឋាភាគដ្ឋានំ វក្កហទយាទីនិ វា ជានន្តិ ‘‘មយិ លោហិតំ ឋិតំ, អម្ហេ វា តេមេន្តំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ លោហិតំ លោហិតភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ លោហិតំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā jajjarakapāle ṭhitaṃ udakaṃ heṭṭhā leḍḍukhaṇḍādīni tementaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ jajjarakapāle ṭhitaṃ heṭṭhā leḍḍukhaṇḍādīni tememī’’ti, napi jajjarakapālaṃ heṭṭhā leḍḍukhaṇḍādīni vā jānanti ‘‘mayi udakaṃ ṭhitaṃ, amhe vā tementaṃ ṭhita’’nti; evameva na lohitaṃ jānāti ‘‘ahaṃ yakanassa heṭṭhābhāge vakkahadayādīni tementaṃ ṭhita’’nti, napi yakanassa heṭṭhābhāgaṭṭhānaṃ vakkahadayādīni vā jānanti ‘‘mayi lohitaṃ ṭhitaṃ, amhe vā tementaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato lohitaṃ lohitabhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ lohitaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ សេទោ វណ្ណតោ បសន្នតិលតេលវណ្ណោតិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានោ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតោ។ ឱកាសតោ សេទស្ស ឱកាសោ នាម និពទ្ធោ នត្ថិ, យត្ថ សេទោ លោហិតំ វិយ សទា តិដ្ឋេយ្យ។ យស្មា វា យទា អគ្គិសន្តាបសូរិយសន្តាបឧតុវិការាទីហិ សរីរំ សន្តបតិ, អថ ឧទកតោ អព្ពូឡ្ហមត្តវិសមច្ឆិន្នភិសមុឡាលកុមុទនាលកលាបឧទកមិវ សព្ពកេសលោមកូបវិវរេហិ បគ្ឃរតិ។ តស្មា តេសំ កេសលោមកូបវិវរានំ វសេន តំ សណ្ឋានតោ វវត្ថបេតិ។ ‘‘សេទបរិគ្គណ្ហកេន ច យោគាវចរេន កេសលោមកូបវិវរេ បូរេត្វា ឋិតវសេនេវ សេទោ មនសិកាតព្ពោ’’តិ វុត្តំ បុព្ពាចរិយេហិ។

    Tato paraṃ sarīre sedo vaṇṇato pasannatilatelavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhāno. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato sedassa okāso nāma nibaddho natthi, yattha sedo lohitaṃ viya sadā tiṭṭheyya. Yasmā vā yadā aggisantāpasūriyasantāpautuvikārādīhi sarīraṃ santapati, atha udakato abbūḷhamattavisamacchinnabhisamuḷālakumudanālakalāpaudakamiva sabbakesalomakūpavivarehi paggharati. Tasmā tesaṃ kesalomakūpavivarānaṃ vasena taṃ saṇṭhānato vavatthapeti. ‘‘Sedapariggaṇhakena ca yogāvacarena kesalomakūpavivare pūretvā ṭhitavaseneva sedo manasikātabbo’’ti vuttaṃ pubbācariyehi.

    តត្ថ យថា ភិសមុឡាលកុមុទនាលកលាបវិវរេហិ បគ្ឃរន្តំ ឧទកំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ ភិសមុឡាលកុមុទនាលកលាបវិវរេហិ បគ្ឃរាមី’’តិ, នបិ ភិសមុឡាលកុមុទនាលកលាបវិវរា ជានន្តិ ‘‘អម្ហេហិ ឧទកំ បគ្ឃរតី’’តិ; ឯវមេវ ន សេទោ ជានាតិ ‘‘អហំ កេសលោមកូបវិវរេហិ បគ្ឃរាមី’’តិ, នបិ កេសលោមកូបវិវរា ជានន្តិ ‘‘អម្ហេហិ សេទោ បគ្ឃរតី’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ សេទោ សេទភាគេន បរិច្ឆិន្នោតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ សេទំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā bhisamuḷālakumudanālakalāpavivarehi paggharantaṃ udakaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ bhisamuḷālakumudanālakalāpavivarehi paggharāmī’’ti, napi bhisamuḷālakumudanālakalāpavivarā jānanti ‘‘amhehi udakaṃ paggharatī’’ti; evameva na sedo jānāti ‘‘ahaṃ kesalomakūpavivarehi paggharāmī’’ti, napi kesalomakūpavivarā jānanti ‘‘amhehi sedo paggharatī’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato sedo sedabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ sedaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ ចម្មមំសន្តរេ មេទោ វណ្ណតោ ផាលិតហលិទ្ទិវណ្ណោតិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានោ។ តថា ហិ សុខិនោ ថូលសរីរស្ស ចម្មមំសន្តរេ ផរិត្វា ឋិតោ ហលិទ្ទិរត្តទុកូលបិលោតិកសណ្ឋានោ, កិសសរីរស្ស ជង្ឃមំសឩរុមំសបិដ្ឋិកណ្ដកនិស្សិតបិដ្ឋិមំសឧទរបដលមំសានិ និស្សាយ សំវេល្លិត្វា ឋបិតហលិទ្ទិរត្តទុកូលបិលោតិកខណ្ឌសណ្ឋានោ។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតោ។ ឱកាសតោ ថូលសរីរស្ស សកលសរីរំ ផរិត្វា កិសស្ស ជង្ឃាមំសាទីនិ និស្សាយ ឋិតោ, យោ សិនេហសង្ខាតោបិ ហុត្វា បរមជេគុច្ឆត្តា ន មត្ថកតេលត្ថំ ន គណ្ឌូសតេលត្ថំ ន ទីបជាលនត្ថំ សង្គយ្ហតិ។

    Tato paraṃ sarīre cammamaṃsantare medo vaṇṇato phālitahaliddivaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhāno. Tathā hi sukhino thūlasarīrassa cammamaṃsantare pharitvā ṭhito haliddirattadukūlapilotikasaṇṭhāno, kisasarīrassa jaṅghamaṃsaūrumaṃsapiṭṭhikaṇṭakanissitapiṭṭhimaṃsaudarapaṭalamaṃsāni nissāya saṃvellitvā ṭhapitahaliddirattadukūlapilotikakhaṇḍasaṇṭhāno. Disato dvīsu disāsu jāto. Okāsato thūlasarīrassa sakalasarīraṃ pharitvā kisassa jaṅghāmaṃsādīni nissāya ṭhito, yo sinehasaṅkhātopi hutvā paramajegucchattā na matthakatelatthaṃ na gaṇḍūsatelatthaṃ na dīpajālanatthaṃ saṅgayhati.

    តត្ថ យថា មំសបុញ្ជំ និស្សាយ ឋិតា ហលិទ្ទិរត្តទុកូលបិលោតិកា ន ជានាតិ ‘‘អហំ មំសបុញ្ជំ និស្សាយ ឋិតា’’តិ, នបិ មំសបុញ្ជោ ជានាតិ ‘‘ហលិទ្ទិរត្តទុកូលបិលោតិកា មំ និស្សាយ ឋិតា’’តិ; ឯវមេវ ន មេទោ ជានាតិ ‘‘អហំ សកលសរីរំ ជង្ឃាទីសុ វា មំសំ និស្សាយ ឋិតោ’’តិ, នបិ សកលសរីរំ ជានាតិ ជង្ឃាទីសុ វា មំសំ ‘‘មេទោ មំ និស្សាយ ឋិតោ’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ មេទោ ហេដ្ឋា មំសេន, ឧបរិ ចម្មេន, សមន្តតោ មេទភាគេន បរិច្ឆិន្នោតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ មេទំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā maṃsapuñjaṃ nissāya ṭhitā haliddirattadukūlapilotikā na jānāti ‘‘ahaṃ maṃsapuñjaṃ nissāya ṭhitā’’ti, napi maṃsapuñjo jānāti ‘‘haliddirattadukūlapilotikā maṃ nissāya ṭhitā’’ti; evameva na medo jānāti ‘‘ahaṃ sakalasarīraṃ jaṅghādīsu vā maṃsaṃ nissāya ṭhito’’ti, napi sakalasarīraṃ jānāti jaṅghādīsu vā maṃsaṃ ‘‘medo maṃ nissāya ṭhito’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato medo heṭṭhā maṃsena, upari cammena, samantato medabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ medaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ អស្សុ វណ្ណតោ បសន្នតិលតេលវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ អក្ខិកូបកេសុ ឋិតន្តិ។ ន ចេតំ បិត្តកោសកេ បិត្តមិវ អក្ខិកូបកេសុ សទា សន្និចិតំ ហុត្វា តិដ្ឋតិ, កិន្តុ យទា សោមនស្សជាតា សត្តា មហាហសិតំ ហសន្តិ, ទោមនស្សជាតា រោទន្តិ បរិទេវន្តិ, តថារូបំ វិសមាហារំ វា ហរន្តិ, យទា ច តេសំ អក្ខីនិ ធូមរជបំសុកាទីហិ អភិហញ្ញន្តិ, តទា ឯតេហិ សោមនស្សទោមនស្សវិសមាហារាទីហិ សមុដ្ឋហិត្វា អស្សុ អក្ខិកូបកេសុ បូរេត្វា តិដ្ឋតិ បគ្ឃរតិ ច។ ‘‘អស្សុបរិគ្គណ្ហកេន ច យោគាវចរេន អក្ខិកូបកេ បូរេត្វា ឋិតវសេនេវ តំ មនសិកាតព្ព’’ន្តិ បុព្ពាចរិយា វណ្ណយន្តិ។

    Tato paraṃ sarīre assu vaṇṇato pasannatilatelavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānaṃ. Disato uparimāya disāya jātaṃ. Okāsato akkhikūpakesu ṭhitanti. Na cetaṃ pittakosake pittamiva akkhikūpakesu sadā sannicitaṃ hutvā tiṭṭhati, kintu yadā somanassajātā sattā mahāhasitaṃ hasanti, domanassajātā rodanti paridevanti, tathārūpaṃ visamāhāraṃ vā haranti, yadā ca tesaṃ akkhīni dhūmarajapaṃsukādīhi abhihaññanti, tadā etehi somanassadomanassavisamāhārādīhi samuṭṭhahitvā assu akkhikūpakesu pūretvā tiṭṭhati paggharati ca. ‘‘Assupariggaṇhakena ca yogāvacarena akkhikūpake pūretvā ṭhitavaseneva taṃ manasikātabba’’nti pubbācariyā vaṇṇayanti.

    តត្ថ យថា មត្ថកច្ឆិន្នតរុណតាលដ្ឋិកូបកេសុ ឋិតំ ឧទកំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ មត្ថកច្ឆិន្នតរុណតាលដ្ឋិកូបកេសុ ឋិត’’ន្តិ, នបិ មត្ថកច្ឆិន្នតរុណតាលដ្ឋិកូបកា ជានន្តិ ‘‘អម្ហេសុ ឧទកំ ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន អស្សុ ជានាតិ ‘‘អហំ អក្ខិកូបកេសុ ឋិត’’ន្តិ, នបិ អក្ខិកូបកា ជានន្តិ ‘‘អម្ហេសុ អស្សុ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ អស្សុ អស្សុភាគេន បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ អស្សុំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakesu ṭhitaṃ udakaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakesu ṭhita’’nti, napi matthakacchinnataruṇatālaṭṭhikūpakā jānanti ‘‘amhesu udakaṃ ṭhita’’nti; evameva na assu jānāti ‘‘ahaṃ akkhikūpakesu ṭhita’’nti, napi akkhikūpakā jānanti ‘‘amhesu assu ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato assu assubhāgena paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ assuṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ វិលីនសិនេហសង្ខាតា វសា វណ្ណតោ អាចាមេ អាសិត្តតេលវណ្ណាតិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានា។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតា។ ឱកាសតោ ហត្ថតលហត្ថបិដ្ឋិបាទតលបាទបិដ្ឋិនាសាបុដនលាដអំសកូដេសុ ឋិតាតិ។ ន ចេសា ឯតេសុ ឱកាសេសុ សទា វិលីនា ឯវ ហុត្វា តិដ្ឋតិ, កិន្តុ យទា អគ្គិសន្តាបសូរិយសន្តាបឧតុវិសភាគធាតុវិសភាគេហិ តេ បទេសា ឧស្មាជាតា ហោន្តិ, តទា តត្ថ វិលីនាវ ហុត្វា បសន្នសលិលាសុ ឧទកសោណ្ឌិកាសុ នីហារោ វិយ សរតិ។

    Tato paraṃ sarīre vilīnasinehasaṅkhātā vasā vaṇṇato ācāme āsittatelavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā. Disato dvīsu disāsu jātā. Okāsato hatthatalahatthapiṭṭhipādatalapādapiṭṭhināsāpuṭanalāṭaaṃsakūṭesu ṭhitāti. Na cesā etesu okāsesu sadā vilīnā eva hutvā tiṭṭhati, kintu yadā aggisantāpasūriyasantāpautuvisabhāgadhātuvisabhāgehi te padesā usmājātā honti, tadā tattha vilīnāva hutvā pasannasalilāsu udakasoṇḍikāsu nīhāro viya sarati.

    តត្ថ យថា ឧទកសោណ្ឌិយោ អជ្ឈោត្ថរិត្វា ឋិតោ នីហារោ ន ជានាតិ ‘‘អហំ ឧទកសោណ្ឌិយោ អជ្ឈោត្ថរិត្វា ឋិតោ’’តិ, នបិ ឧទកសោណ្ឌិយោ ជានន្តិ ‘‘នីហារោ អម្ហេ អជ្ឈោត្ថរិត្វា ឋិតោ’’តិ; ឯវមេវ ន វសា ជានាតិ ‘‘អហំ ហត្ថតលាទីនិ អជ្ឈោត្ថរិត្វា ឋិតា’’តិ, នបិ ហត្ថតលាទីនិ ជានន្តិ ‘‘វសា អម្ហេ អជ្ឈោត្ថរិត្វា ឋិតា’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ វសា វសាភាគេន បរិច្ឆិន្នាតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតិស្សា សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ វសំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā udakasoṇḍiyo ajjhottharitvā ṭhito nīhāro na jānāti ‘‘ahaṃ udakasoṇḍiyo ajjhottharitvā ṭhito’’ti, napi udakasoṇḍiyo jānanti ‘‘nīhāro amhe ajjhottharitvā ṭhito’’ti; evameva na vasā jānāti ‘‘ahaṃ hatthatalādīni ajjhottharitvā ṭhitā’’ti, napi hatthatalādīni jānanti ‘‘vasā amhe ajjhottharitvā ṭhitā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato vasā vasābhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ vasaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ មុខស្សព្ភន្តរេ ខេឡោ វណ្ណតោ សេតោ ផេណវណ្ណោតិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានោតិ, សមុទ្ទផេណសណ្ឋានោតិបិ ឯកេ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតោ។ ឱកាសតោ ឧភោហិ កបោលបស្សេហិ ឱរោហិត្វា ជិវ្ហាយ ឋិតោតិ។ ន ចេសោ ឯត្ថ សទា សន្និចិតោ ហុត្វា តិដ្ឋតិ, កិន្តុ យទា សត្តា តថារូបំ អាហារំ បស្សន្តិ វា សរន្តិ វា, ឧណ្ហតិត្តកដុកលោណម្ពិលានំ វា កិញ្ចិ មុខេ ឋបេន្តិ។ យទា ច តេសំ ហទយំ អាគិលាយតិ, កិស្មិញ្ចិទេវ វា ជិគុច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ, តទា ខេឡោ ឧប្បជ្ជិត្វា ឧភោហិ កបោលបស្សេហិ ឱរោហិត្វា ជិវ្ហាយ សណ្ឋាតិ។ អគ្គជិវ្ហាយ ចេស ខេឡោ តនុកោ ហោតិ, មូលជិវ្ហាយ ពហលោ, មុខេ បក្ខិត្តញ្ច បុថុកំ វា តណ្ឌុលំ វា អញ្ញំ វា កិញ្ចិ ខាទនីយំ នទិបុលិនេ ខតកូបសលិលមិវ បរិក្ខយមគច្ឆន្តោវ សទា តេមនសមត្ថោ ហោតិ។

    Tato paraṃ sarīre mukhassabbhantare kheḷo vaṇṇato seto pheṇavaṇṇoti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānoti, samuddapheṇasaṇṭhānotipi eke. Disato uparimāya disāya jāto. Okāsato ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhāya ṭhitoti. Na ceso ettha sadā sannicito hutvā tiṭṭhati, kintu yadā sattā tathārūpaṃ āhāraṃ passanti vā saranti vā, uṇhatittakaṭukaloṇambilānaṃ vā kiñci mukhe ṭhapenti. Yadā ca tesaṃ hadayaṃ āgilāyati, kismiñcideva vā jigucchā uppajjati, tadā kheḷo uppajjitvā ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhāya saṇṭhāti. Aggajivhāya cesa kheḷo tanuko hoti, mūlajivhāya bahalo, mukhe pakkhittañca puthukaṃ vā taṇḍulaṃ vā aññaṃ vā kiñci khādanīyaṃ nadipuline khatakūpasalilamiva parikkhayamagacchantova sadā temanasamattho hoti.

    តត្ថ យថា នទិបុលិនេ ខតកូបតលេ សណ្ឋិតំ ឧទកំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ កូបតលេ សណ្ឋិត’’ន្តិ , នបិ កូបតលំ ជានាតិ ‘‘មយិ ឧទកំ ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន ខេឡោ ជានាតិ ‘‘អហំ ឧភោហិ កបោលបស្សេហិ ឱរោហិត្វា ជិវ្ហាតលេ សណ្ឋិតោ’’តិ, នបិ ជិវ្ហាតលំ ជានាតិ ‘‘មយិ ឧភោហិ កបោលបស្សេហិ ឱរោហិត្វា ខេឡោ សណ្ឋិតោ’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ ខេឡោ ខេឡភាគេន បរិច្ឆិន្នោតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ ខេឡំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā nadipuline khatakūpatale saṇṭhitaṃ udakaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ kūpatale saṇṭhita’’nti , napi kūpatalaṃ jānāti ‘‘mayi udakaṃ ṭhita’’nti; evameva na kheḷo jānāti ‘‘ahaṃ ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhātale saṇṭhito’’ti, napi jivhātalaṃ jānāti ‘‘mayi ubhohi kapolapassehi orohitvā kheḷo saṇṭhito’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato kheḷo kheḷabhāgena paricchinnoti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ kheḷaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ សរីរេ សិង្ឃាណិកា វណ្ណតោ សេតា តរុណតាលមិញ្ជវណ្ណាតិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានា, សេទេត្វា សេទេត្វា នាសាបុដេ និរន្តរំ បក្ខិត្តវេត្តង្កុរសណ្ឋានាតិបិ ឯកេ។ ទិសតោ ឧបរិមាយ ទិសាយ ជាតា។ ឱកាសតោ នាសាបុដេ បូរេត្វា ឋិតាតិ។ ន ចេសា ឯត្ថ សទា សន្និចិតា ហុត្វា តិដ្ឋតិ, កិន្តុ សេយ្យថាបិ នាម បុរិសោ បទុមិនិបត្តេ ទធិំ ពន្ធិត្វា ហេដ្ឋា បទុមិនិបត្តំ កណ្ដកេន វិជ្ឈេយ្យ, អថ តេន ឆិទ្ទេន ទធិបិណ្ឌំ គឡិត្វា ពហិ បបតេយ្យ; ឯវមេវ យទា សត្តា រោទន្តិ, វិសភាគាហារឧតុវសេន វា សញ្ជាតធាតុក្ខោភា ហោន្តិ, តទា អន្តោសីសតោ បូតិសេម្ហភាវំ អាបន្នំ មត្ថលុង្គំ គឡិត្វា តាលុមត្ថកវិវរេន ឱតរិត្វា នាសាបុដេ បូរេត្វា តិដ្ឋតិ។

    Tato paraṃ sarīre siṅghāṇikā vaṇṇato setā taruṇatālamiñjavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā, sedetvā sedetvā nāsāpuṭe nirantaraṃ pakkhittavettaṅkurasaṇṭhānātipi eke. Disato uparimāya disāya jātā. Okāsato nāsāpuṭe pūretvā ṭhitāti. Na cesā ettha sadā sannicitā hutvā tiṭṭhati, kintu seyyathāpi nāma puriso paduminipatte dadhiṃ bandhitvā heṭṭhā paduminipattaṃ kaṇṭakena vijjheyya, atha tena chiddena dadhipiṇḍaṃ gaḷitvā bahi papateyya; evameva yadā sattā rodanti, visabhāgāhārautuvasena vā sañjātadhātukkhobhā honti, tadā antosīsato pūtisemhabhāvaṃ āpannaṃ matthaluṅgaṃ gaḷitvā tālumatthakavivarena otaritvā nāsāpuṭe pūretvā tiṭṭhati.

    តត្ថ យថា សិប្បិកាយ បក្ខិត្តំ បូតិទធិ ន ជានាតិ ‘‘អហំ សិប្បិកាយ ឋិត’’ន្តិ, នបិ សិប្បិកា ជានាតិ ‘‘មយិ បូតិកំ ទធិ ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន សិង្ឃាណិកា ជានាតិ ‘‘អហំ នាសាបុដេសុ ឋិតា’’តិ, នបិ នាសាបុដា ជានន្តិ ‘‘អម្ហេសុ សិង្ឃាណិកា ឋិតា’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ សិង្ឃាណិកា សិង្ឃាណិកភាគេន បរិច្ឆិន្នាតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតិស្សា សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ សិង្ឃាណិកំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā sippikāya pakkhittaṃ pūtidadhi na jānāti ‘‘ahaṃ sippikāya ṭhita’’nti, napi sippikā jānāti ‘‘mayi pūtikaṃ dadhi ṭhita’’nti; evameva na siṅghāṇikā jānāti ‘‘ahaṃ nāsāpuṭesu ṭhitā’’ti, napi nāsāpuṭā jānanti ‘‘amhesu siṅghāṇikā ṭhitā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato siṅghāṇikā siṅghāṇikabhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ siṅghāṇikaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ អន្តោសរីរេ លសិកាតិ សរីរសន្ធីនំ អព្ភន្តរេ បិច្ឆិលកុណបំ។ សា វណ្ណតោ កណិការនិយ្យាសវណ្ណាតិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឱកាសសណ្ឋានា។ ទិសតោ ទ្វីសុ ទិសាសុ ជាតា។ ឱកាសតោ អដ្ឋិសន្ធីនំ អព្ភញ្ជនកិច្ចំ សាធយមានា អសីតិសតសន្ធីនំ អព្ភន្តរេ ឋិតាតិ។ យស្ស ចេសា មន្ទា ហោតិ, តស្ស ឧដ្ឋហន្តស្ស និសីទន្តស្ស អភិក្កមន្តស្ស បដិក្កមន្តស្ស សមិញ្ជន្តស្ស បសារេន្តស្ស អដ្ឋិកានិ កដកដាយន្តិ, អច្ឆរិកាសទ្ទំ ករោន្តោ វិយ វិចរតិ , ឯកយោជនទ្វិយោជនមត្តម្បិ អទ្ធានំ គតស្ស វាយោធាតុ កុប្បតិ, គត្តានិ ទុក្ខន្តិ យស្ស បន ចេសា ពហុកា ហោតិ, តស្ស ឧដ្ឋាននិសជ្ជាទីសុ ន អដ្ឋីនិ កដកដាយន្តិ, ទីឃម្បិ អទ្ធានំ គតស្ស ន វាយោធាតុ កុប្បតិ, ន គត្តានិ ទុក្ខន្តិ។

    Tato paraṃ antosarīre lasikāti sarīrasandhīnaṃ abbhantare picchilakuṇapaṃ. Sā vaṇṇato kaṇikāraniyyāsavaṇṇāti vavatthapeti. Saṇṭhānato okāsasaṇṭhānā. Disato dvīsu disāsu jātā. Okāsato aṭṭhisandhīnaṃ abbhañjanakiccaṃ sādhayamānā asītisatasandhīnaṃ abbhantare ṭhitāti. Yassa cesā mandā hoti, tassa uṭṭhahantassa nisīdantassa abhikkamantassa paṭikkamantassa samiñjantassa pasārentassa aṭṭhikāni kaṭakaṭāyanti, accharikāsaddaṃ karonto viya vicarati , ekayojanadviyojanamattampi addhānaṃ gatassa vāyodhātu kuppati, gattāni dukkhanti yassa pana cesā bahukā hoti, tassa uṭṭhānanisajjādīsu na aṭṭhīni kaṭakaṭāyanti, dīghampi addhānaṃ gatassa na vāyodhātu kuppati, na gattāni dukkhanti.

    តត្ថ យថា អព្ភញ្ជនតេលំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ អក្ខំ អព្ភញ្ជិត្វា ឋិត’’ន្តិ, នបិ អក្ខោ ជានាតិ ‘‘មំ តេលំ អព្ភញ្ជិត្វា ឋិត’’ន្តិ; ឯវមេវ ន លសិកា ជានាតិ ‘‘អហំ អសីតិសតសន្ធិយោ អព្ភញ្ជិត្វា ឋិតា’’តិ, នបិ អសីតិសតសន្ធិយោ ជានន្តិ ‘‘លសិកា អម្ហេ អព្ភញ្ជិត្វា ឋិតា’’តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ លសិកា លសិកភាគេន បរិច្ឆិន្នាតិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតិស្សា សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ លសិកំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tattha yathā abbhañjanatelaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ akkhaṃ abbhañjitvā ṭhita’’nti, napi akkho jānāti ‘‘maṃ telaṃ abbhañjitvā ṭhita’’nti; evameva na lasikā jānāti ‘‘ahaṃ asītisatasandhiyo abbhañjitvā ṭhitā’’ti, napi asītisatasandhiyo jānanti ‘‘lasikā amhe abbhañjitvā ṭhitā’’ti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato lasikā lasikabhāgena paricchinnāti vavatthapeti. Ayametissā sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ lasikaṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តតោ បរំ អន្តោសរីរេ មុត្តំ វណ្ណតោ មាសខារោទកវណ្ណន្តិ វវត្ថបេតិ។ សណ្ឋានតោ ឧទកំ បូរេត្វា អធោមុខឋបិតឧទកកុម្ភអន្តរគតឧទកសណ្ឋានំ។ ទិសតោ ហេដ្ឋិមាយ ទិសាយ ជាតំ។ ឱកាសតោ វត្ថិស្សព្ភន្តរេ ឋិតន្តិ។ វត្ថិ នាម វត្ថិបុដោ វុច្ចតិ, យត្ថ សេយ្យថាបិ នាម ចន្ទនិកាយ បក្ខិត្តេ អមុខេ បេឡាឃដេ ចន្ទនិការសោ បវិសតិ, ន ចស្ស បវិសនមគ្គោ បញ្ញាយតិ; ឯវមេវ សរីរតោ មុត្តំ បវិសតិ, ន ចស្ស បវិសនមគ្គោ បញ្ញាយតិ និក្ខមនមគ្គោ ឯវ តុ បាកដោ ហោតិ, យម្ហិ ច មុត្តស្ស ភរិតេ ‘‘បស្សាវំ ករោមា’’តិ សត្តានំ អាយូហនំ ហោតិ។ តត្ថ យថា ចន្ទនិកាយ បក្ខិត្តេ អមុខេ បេឡាឃដេ ឋិតោ ចន្ទនិការសោ ន ជានាតិ ‘‘អហំ អមុខេ បេឡាឃដេ ឋិតោ’’តិ, នបិ បេឡាឃដោ ជានាតិ ‘‘មយិ ចន្ទនិការសោ ឋិតោ’’តិ; ឯវមេវ មុត្តំ ន ជានាតិ ‘‘អហំ វត្ថិម្ហិ ឋិត’’ន្តិ, នបិ វត្ថិ ជានាតិ ‘‘មយិ មុត្តំ ឋិត’’ន្តិ។ អាភោគបច្ចវេក្ខណវិរហិតា ហិ ឯតេ ធម្មា…បេ.… ន បុគ្គលោតិ។ បរិច្ឆេទតោ វត្ថិអព្ភន្តរេន ចេវ មុត្តភាគេន ច បរិច្ឆិន្នន្តិ វវត្ថបេតិ។ អយមេតស្ស សភាគបរិច្ឆេទោ, វិសភាគបរិច្ឆេទោ បន កេសសទិសោ ឯវាតិ ឯវំ មុត្តំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។ ឯវមយំ ឥមំ ទ្វត្តិំសាការំ វណ្ណាទិតោ វវត្ថបេតិ។

    Tato paraṃ antosarīre muttaṃ vaṇṇato māsakhārodakavaṇṇanti vavatthapeti. Saṇṭhānato udakaṃ pūretvā adhomukhaṭhapitaudakakumbhaantaragataudakasaṇṭhānaṃ. Disato heṭṭhimāya disāya jātaṃ. Okāsato vatthissabbhantare ṭhitanti. Vatthi nāma vatthipuṭo vuccati, yattha seyyathāpi nāma candanikāya pakkhitte amukhe peḷāghaṭe candanikāraso pavisati, na cassa pavisanamaggo paññāyati; evameva sarīrato muttaṃ pavisati, na cassa pavisanamaggo paññāyati nikkhamanamaggo eva tu pākaṭo hoti, yamhi ca muttassa bharite ‘‘passāvaṃ karomā’’ti sattānaṃ āyūhanaṃ hoti. Tattha yathā candanikāya pakkhitte amukhe peḷāghaṭe ṭhito candanikāraso na jānāti ‘‘ahaṃ amukhe peḷāghaṭe ṭhito’’ti, napi peḷāghaṭo jānāti ‘‘mayi candanikāraso ṭhito’’ti; evameva muttaṃ na jānāti ‘‘ahaṃ vatthimhi ṭhita’’nti, napi vatthi jānāti ‘‘mayi muttaṃ ṭhita’’nti. Ābhogapaccavekkhaṇavirahitā hi ete dhammā…pe… na puggaloti. Paricchedato vatthiabbhantarena ceva muttabhāgena ca paricchinnanti vavatthapeti. Ayametassa sabhāgaparicchedo, visabhāgaparicchedo pana kesasadiso evāti evaṃ muttaṃ vaṇṇādito vavatthapeti. Evamayaṃ imaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādito vavatthapeti.

    តស្សេវំ ឥមំ ទ្វត្តិំសាការំ វណ្ណាទិវសេន វវត្ថបេន្តស្ស តំ តំ ភាវនានុយោគំ អាគម្ម កេសាទយោ បគុណា ហោន្តិ, កោដ្ឋាសភាវេន ឧបដ្ឋហន្តិ។ តតោ បភុតិ សេយ្យថាបិ នាម ចក្ខុមតោ បុរិសស្ស ទ្វត្តិំសវណ្ណានំ បុប្ផានំ ឯកសុត្តគន្ថិតំ មាលំ ឱលោកេន្តស្ស សព្ពបុប្ផានិ អបុព្ពាបរិយមិវ បាកដានិ ហោន្តិ; ឯវមេវ ‘‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា’’តិ ឥមំ កាយំ សតិយា ឱលោកេន្តស្ស សព្ពេ តេ ធម្មា អបុព្ពាបរិយមិវ បាកដា ហោន្តិ។ កេសេសុ អាវជ្ជិតេសុ អសណ្ឋហមានាវ សតិ យាវ មុត្តំ, តាវ បវត្តតិ។ តតោ បភុតិ តស្ស អាហិណ្ឌន្តា មនុស្សតិរច្ឆានាទយោ ច សត្តាការំ វិជហិត្វា កោដ្ឋាសរាសិវសេនេវ ឧបដ្ឋហន្តិ, តេហិ ច អជ្ឈោហរិយមានំ បានភោជនាទិ កោដ្ឋាសរាសិម្ហិ បក្ខិប្បមានមិវ ឧបដ្ឋាតីតិ។

    Tassevaṃ imaṃ dvattiṃsākāraṃ vaṇṇādivasena vavatthapentassa taṃ taṃ bhāvanānuyogaṃ āgamma kesādayo paguṇā honti, koṭṭhāsabhāvena upaṭṭhahanti. Tato pabhuti seyyathāpi nāma cakkhumato purisassa dvattiṃsavaṇṇānaṃ pupphānaṃ ekasuttaganthitaṃ mālaṃ olokentassa sabbapupphāni apubbāpariyamiva pākaṭāni honti; evameva ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’ti imaṃ kāyaṃ satiyā olokentassa sabbe te dhammā apubbāpariyamiva pākaṭā honti. Kesesu āvajjitesu asaṇṭhahamānāva sati yāva muttaṃ, tāva pavattati. Tato pabhuti tassa āhiṇḍantā manussatiracchānādayo ca sattākāraṃ vijahitvā koṭṭhāsarāsivaseneva upaṭṭhahanti, tehi ca ajjhohariyamānaṃ pānabhojanādi koṭṭhāsarāsimhi pakkhippamānamiva upaṭṭhātīti.

    ឯត្ថាហ ‘‘អថានេន តតោ បរំ កិំ កាតព្ព’’ន្តិ? វុច្ចតេ – តទេវ និមិត្តំ អាសេវិតព្ពំ ភាវេតព្ពំ ពហុលីកាតព្ពំ សុវវត្ថិតំ វវត្ថបេតព្ពំ។ កថំ បនាយំ តំ និមិត្តំ អាសេវតិ ភាវេតិ ពហុលីករោតិ សុវវត្ថិតំ វវត្ថបេតីតិ? អយញ្ហិ តំ កេសាទីនំ កោដ្ឋាសភាវេន ឧបដ្ឋាននិមិត្តំ អាសេវតិ, សតិយា អល្លិយតិ ភជតិ ឧបគច្ឆតិ, សតិគព្ភំ គណ្ហាបេតិ។ តត្ថ លទ្ធំ វា សតិំ វឌ្ឍេន្តោ តំ ភាវេតីតិ វុច្ចតិ។ ពហុលីករោតីតិ បុនប្បុនំ សតិសម្បយុត្តំ វិតក្កវិចារព្ភាហតំ ករោតិ។ សុវវត្ថិតំ វវត្ថបេតីតិ យថា សុដ្ឋុ វវត្ថិតំ ហោតិ, ន បុន អន្តរធានំ គច្ឆតិ, តថា តំ សតិយា វវត្ថបេតិ, ឧបធារេតិ ឧបនិពន្ធតិ។

    Etthāha ‘‘athānena tato paraṃ kiṃ kātabba’’nti? Vuccate – tadeva nimittaṃ āsevitabbaṃ bhāvetabbaṃ bahulīkātabbaṃ suvavatthitaṃ vavatthapetabbaṃ. Kathaṃ panāyaṃ taṃ nimittaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti suvavatthitaṃ vavatthapetīti? Ayañhi taṃ kesādīnaṃ koṭṭhāsabhāvena upaṭṭhānanimittaṃ āsevati, satiyā alliyati bhajati upagacchati, satigabbhaṃ gaṇhāpeti. Tattha laddhaṃ vā satiṃ vaḍḍhento taṃ bhāvetīti vuccati. Bahulīkarotīti punappunaṃ satisampayuttaṃ vitakkavicārabbhāhataṃ karoti. Suvavatthitaṃ vavatthapetīti yathā suṭṭhu vavatthitaṃ hoti, na puna antaradhānaṃ gacchati, tathā taṃ satiyā vavatthapeti, upadhāreti upanibandhati.

    អថ វា យំ បុព្ពេ អនុបុព្ពតោ, នាតិសីឃតោ, នាតិសណិកតោ, វិក្ខេបប្បហានតោ, បណ្ណត្តិសមតិក្កមនតោ, អនុបុព្ពមុញ្ចនតោ, លក្ខណតោ, តយោ ច សុត្តន្តាតិ ឯវំ ទសវិធំ មនសិការកោសល្លំ វុត្តំ។ តត្ថ អនុបុព្ពតោ មនសិករោន្តោ អាសេវតិ, នាតិសីឃតោ នាតិសណិកតោ ច មនសិករោន្តោ ភាវេតិ, វិក្ខេបប្បហានតោ មនសិករោន្តោ ពហុលី ករោតិ, បណ្ណត្តិសមតិក្កមនាទិតោ មនសិករោន្តោ សុវវត្ថិតំ វវត្ថបេតីតិ វេទិតព្ពោ។

    Atha vā yaṃ pubbe anupubbato, nātisīghato, nātisaṇikato, vikkhepappahānato, paṇṇattisamatikkamanato, anupubbamuñcanato, lakkhaṇato, tayo ca suttantāti evaṃ dasavidhaṃ manasikārakosallaṃ vuttaṃ. Tattha anupubbato manasikaronto āsevati, nātisīghato nātisaṇikato ca manasikaronto bhāveti, vikkhepappahānato manasikaronto bahulī karoti, paṇṇattisamatikkamanādito manasikaronto suvavatthitaṃ vavatthapetīti veditabbo.

    ឯត្ថាហ ‘‘កថំ បនាយំ អនុបុព្ពាទិវសេន ឯតេ ធម្មេ មនសិ ករោតី’’តិ? វុច្ចតេ – អយញ្ហិ កេសេ មនសិ ករិត្វា តទនន្តរំ លោមេ មនសិ ករោតិ, ន នខេ។ តថា លោមេ មនសិ ករិត្វា តទនន្តរំ នខេ មនសិ ករោតិ, ន ទន្តេ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ កស្មា? ឧប្បដិបាដិយា ហិ មនសិករោន្តោ សេយ្យថាបិ នាម អកុសលោ បុរិសោ ទ្វត្តិំសបទំ និស្សេណិំ ឧប្បដិបាដិយា អារោហន្តោ កិលន្តកាយោ តតោ និស្សេណិតោ បបតតិ, ន អារោហនំ សម្បាទេតិ; ឯវមេវ ភាវនាសម្បត្តិវសេន អធិគន្តព្ពស្ស អស្សាទស្ស អនធិគមនតោ កិលន្តចិត្តោ ទ្វត្តិំសាការភាវនាតោ បបតតិ, ន ភាវនំ សម្បាទេតីតិ។

    Etthāha ‘‘kathaṃ panāyaṃ anupubbādivasena ete dhamme manasi karotī’’ti? Vuccate – ayañhi kese manasi karitvā tadanantaraṃ lome manasi karoti, na nakhe. Tathā lome manasi karitvā tadanantaraṃ nakhe manasi karoti, na dante. Esa nayo sabbattha. Kasmā? Uppaṭipāṭiyā hi manasikaronto seyyathāpi nāma akusalo puriso dvattiṃsapadaṃ nisseṇiṃ uppaṭipāṭiyā ārohanto kilantakāyo tato nisseṇito papatati, na ārohanaṃ sampādeti; evameva bhāvanāsampattivasena adhigantabbassa assādassa anadhigamanato kilantacitto dvattiṃsākārabhāvanāto papatati, na bhāvanaṃ sampādetīti.

    អនុបុព្ពតោ មនសិករោន្តោបិ ច កេសា លោមាតិ នាតិសីឃតោបិ មនសិ ករោតិ។ អតិសីឃតោ ហិ មនសិករោន្តោ សេយ្យថាបិ នាម អទ្ធានំ គច្ឆន្តោ បុរិសោ សមវិសមរុក្ខថលនិន្នទ្វេធាបថាទីនិ មគ្គនិមិត្តានិ ឧបលក្ខេតុំ ន សក្កោតិ, តតោ ន មគ្គកុសលោ ហោតិ, អទ្ធានញ្ច បរិក្ខយំ នេតិ; ឯវមេវ វណ្ណសណ្ឋានាទីនិ ទ្វត្តិំសាការនិមិត្តានិ ឧបលក្ខេតុំ ន សក្កោតិ, តតោ ន ទ្វត្តិំសាការេ កុសលោ ហោតិ, កម្មដ្ឋានញ្ច បរិក្ខយំ នេតិ។

    Anupubbato manasikarontopi ca kesā lomāti nātisīghatopi manasi karoti. Atisīghato hi manasikaronto seyyathāpi nāma addhānaṃ gacchanto puriso samavisamarukkhathalaninnadvedhāpathādīni magganimittāni upalakkhetuṃ na sakkoti, tato na maggakusalo hoti, addhānañca parikkhayaṃ neti; evameva vaṇṇasaṇṭhānādīni dvattiṃsākāranimittāni upalakkhetuṃ na sakkoti, tato na dvattiṃsākāre kusalo hoti, kammaṭṭhānañca parikkhayaṃ neti.

    យថា ច នាតិសីឃតោ, ឯវំ នាតិសណិកតោបិ មនសិ ករោតិ។ អតិសណិកតោ ហិ មនសិករោន្តោ សេយ្យថាបិ នាម បុរិសោ អទ្ធានមគ្គំ បដិបន្នោ អន្តរាមគ្គេ រុក្ខបព្ពតតឡាកាទីសុ វិលម្ពមានោ ឥច្ឆិតប្បទេសំ អបាបុណន្តោ អន្តរាមគ្គេយេវ សីហព្យគ្ឃាទីហិ អនយព្យសនំ បាបុណាតិ; ឯវមេវ ទ្វត្តិំសាការភាវនាសម្បទំ អបាបុណន្តោ ភាវនាវិច្ឆេទេន អន្តរាយេវ កាមវិតក្កាទីហិ អនយព្យសនំ បាបុណាតិ។

    Yathā ca nātisīghato, evaṃ nātisaṇikatopi manasi karoti. Atisaṇikato hi manasikaronto seyyathāpi nāma puriso addhānamaggaṃ paṭipanno antarāmagge rukkhapabbatataḷākādīsu vilambamāno icchitappadesaṃ apāpuṇanto antarāmaggeyeva sīhabyagghādīhi anayabyasanaṃ pāpuṇāti; evameva dvattiṃsākārabhāvanāsampadaṃ apāpuṇanto bhāvanāvicchedena antarāyeva kāmavitakkādīhi anayabyasanaṃ pāpuṇāti.

    នាតិសណិកតោ មនសិករោន្តោបិ ច វិក្ខេបប្បហានតោបិ មនសិ ករោតិ។ វិក្ខេបប្បហានតោ នាម យថា អញ្ញេសុ នវកម្មាទីសុ ចិត្តំ ន វិក្ខិបតិ, តថា មនសិ ករោតិ។ ពហិទ្ធា វិក្ខេបមានចិត្តោ ហិ កេសាទីស្វេវ អសមាហិតចេតោវិតក្កោ ភាវនាសម្បទំ អបាបុណិត្វា អន្តរាវ អនយព្យសនំ អាបជ្ជតិ តក្កសិលាគមនេ ពោធិសត្តស្ស សហាយកា វិយ។ អវិក្ខិបមានចិត្តោ បន កេសាទីស្វេវ សមាហិតចេតោវិតក្កោ ភាវនាសម្បទំ បាបុណាតិ ពោធិសត្តោ វិយ តក្កសិលរជ្ជសម្បទន្តិ។ តស្សេវំ វិក្ខេបប្បហានតោ មនសិករោតោ អធិការចរិយាធិមុត្តីនំ វសេន តេ ធម្មា អសុភតោ វា វណ្ណតោ វា សុញ្ញតោ វា ឧបដ្ឋហន្តិ។

    Nātisaṇikato manasikarontopi ca vikkhepappahānatopi manasi karoti. Vikkhepappahānato nāma yathā aññesu navakammādīsu cittaṃ na vikkhipati, tathā manasi karoti. Bahiddhā vikkhepamānacitto hi kesādīsveva asamāhitacetovitakko bhāvanāsampadaṃ apāpuṇitvā antarāva anayabyasanaṃ āpajjati takkasilāgamane bodhisattassa sahāyakā viya. Avikkhipamānacitto pana kesādīsveva samāhitacetovitakko bhāvanāsampadaṃ pāpuṇāti bodhisatto viya takkasilarajjasampadanti. Tassevaṃ vikkhepappahānato manasikaroto adhikāracariyādhimuttīnaṃ vasena te dhammā asubhato vā vaṇṇato vā suññato vā upaṭṭhahanti.

    អថ បណ្ណត្តិសមតិក្កមនតោ តេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ។ បណ្ណត្តិសមតិក្កមនតោតិ កេសា លោមាតិ ឯវមាទិវោហារំ សមតិក្កមិត្វា វិស្សជ្ជេត្វា យថូបដ្ឋិតានំ អសុភាទីនំយេវ វសេន មនសិ ករោតិ។ កថំ ? យថា អរញ្ញនិវាសូបគតា មនុស្សា អបរិចិតភូមិភាគត្តា ឧទកដ្ឋានសញ្ជាននត្ថំ សាខាភង្គាទិនិមិត្តំ កត្វា តទនុសារេន គន្ត្វា ឧទកំ បរិភុញ្ជន្តិ, យទា បន បរិចិតភូមិភាគា ហោន្តិ, អថ តំ និមិត្តំ វិស្សជ្ជេត្វា អមនសិកត្វាវ ឧទកដ្ឋានំ ឧបសង្កមិត្វា ឧទកំ បរិភុញ្ជន្តិ, ឯវមេវាយំ កេសា លោមាតិអាទិនា តំតំវោហារស្ស វសេន បឋមំ តេ ធម្មេ មនសាកាសិ, តេសុ ធម្មេសុ អសុភាទីនំ អញ្ញតរវសេន ឧបដ្ឋហន្តេសុ តំ វោហារំ សមតិក្កមិត្វា វិស្សជ្ជេត្វា អសុភាទិតោវ មនសិ ករោតិ។

    Atha paṇṇattisamatikkamanato te dhamme manasi karoti. Paṇṇattisamatikkamanatoti kesā lomāti evamādivohāraṃ samatikkamitvā vissajjetvā yathūpaṭṭhitānaṃ asubhādīnaṃyeva vasena manasi karoti. Kathaṃ ? Yathā araññanivāsūpagatā manussā aparicitabhūmibhāgattā udakaṭṭhānasañjānanatthaṃ sākhābhaṅgādinimittaṃ katvā tadanusārena gantvā udakaṃ paribhuñjanti, yadā pana paricitabhūmibhāgā honti, atha taṃ nimittaṃ vissajjetvā amanasikatvāva udakaṭṭhānaṃ upasaṅkamitvā udakaṃ paribhuñjanti, evamevāyaṃ kesā lomātiādinā taṃtaṃvohārassa vasena paṭhamaṃ te dhamme manasākāsi, tesu dhammesu asubhādīnaṃ aññataravasena upaṭṭhahantesu taṃ vohāraṃ samatikkamitvā vissajjetvā asubhāditova manasi karoti.

    ឯត្ថាហ ‘‘កថំ បនស្ស ឯតេ ធម្មា អសុភាទិតោ ឧបដ្ឋហន្តិ, កថំ វណ្ណតោ, កថំ សុញ្ញតោ វា, កថញ្ចាយមេតេ អសុភតោ មនសិ ករោតិ, កថំ វណ្ណតោ, កថំ សុញ្ញតោ វា’’តិ? កេសា តាវស្ស វណ្ណសណ្ឋានគន្ធាសយោកាសវសេន បញ្ចធា អសុភតោ ឧបដ្ឋហន្តិ, បញ្ចធា ឯវ អយមេតេ អសុភតោ មនសិ ករោតិ។ សេយ្យថិទំ – កេសា នាមេតេ វណ្ណតោ អសុភា បរមប្បដិកូលជេគុច្ឆា ។ តថា ហិ មនុស្សា ទិវា បានភោជនេ បតិតំ កេសវណ្ណំ វាកំ វា សុត្តំ វា ទិស្វា កេសសញ្ញាយ មនោរមម្បិ បានភោជនំ ឆឌ្ឌេន្តិ វា ជិគុច្ឆន្តិ វា។ សណ្ឋានតោបិ អសុភា។ តថា ហិ រត្តិំ បានភោជនេ បតិតំ កេសសណ្ឋានំ វាកំ វា សុត្តំ វា ផុសិត្វា កេសសញ្ញាយ មនោរមម្បិ បានភោជនំ ឆឌ្ឌេន្តិ វា ជិគុច្ឆន្តិ វា។ គន្ធតោបិ អសុភា។ តថា ហិ តេលមក្ខនបុប្ផធូមាទិសង្ខារេហិ វិរហិតានំ កេសានំ គន្ធោ បរមជេគុច្ឆោ ហោតិ, អគ្គីសុ បក្ខិត្តស្ស កេសស្ស គន្ធំ ឃាយិត្វា សត្តា នាសិកំ បិធេន្តិ, មុខម្បិ វិកុជ្ជេន្តិ។ អាសយតោបិ អសុភា។ តថា ហិ នានាវិធេន មនុស្សាសុចិនិស្សន្ទេន សង្ការដ្ឋានេ តណ្ឌុលេយ្យកាទីនិ វិយ បិត្តសេម្ហបុព្ពលោហិតនិស្សន្ទេន តេ អាចិតា វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ គមិតាតិ។ ឱកាសតោបិ អសុភា។ តថា ហិ សង្ការដ្ឋានេ វិយ តណ្ឌុលេយ្យកាទីនិ បរមជេគុច្ឆេ លោមាទិឯកតិំសកុណបរាសិមត្ថកេ មនុស្សានំ សីសបលិវេឋកេ អល្លចម្មេ ជាតាតិ។ ឯស នយោ លោមាទីសុ។ ឯវំ តាវ អយមេតេ ធម្មេ អសុភតោ ឧបដ្ឋហន្តេ អសុភតោ មនសិ ករោតិ។

    Etthāha ‘‘kathaṃ panassa ete dhammā asubhādito upaṭṭhahanti, kathaṃ vaṇṇato, kathaṃ suññato vā, kathañcāyamete asubhato manasi karoti, kathaṃ vaṇṇato, kathaṃ suññato vā’’ti? Kesā tāvassa vaṇṇasaṇṭhānagandhāsayokāsavasena pañcadhā asubhato upaṭṭhahanti, pañcadhā eva ayamete asubhato manasi karoti. Seyyathidaṃ – kesā nāmete vaṇṇato asubhā paramappaṭikūlajegucchā . Tathā hi manussā divā pānabhojane patitaṃ kesavaṇṇaṃ vākaṃ vā suttaṃ vā disvā kesasaññāya manoramampi pānabhojanaṃ chaḍḍenti vā jigucchanti vā. Saṇṭhānatopi asubhā. Tathā hi rattiṃ pānabhojane patitaṃ kesasaṇṭhānaṃ vākaṃ vā suttaṃ vā phusitvā kesasaññāya manoramampi pānabhojanaṃ chaḍḍenti vā jigucchanti vā. Gandhatopi asubhā. Tathā hi telamakkhanapupphadhūmādisaṅkhārehi virahitānaṃ kesānaṃ gandho paramajeguccho hoti, aggīsu pakkhittassa kesassa gandhaṃ ghāyitvā sattā nāsikaṃ pidhenti, mukhampi vikujjenti. Āsayatopi asubhā. Tathā hi nānāvidhena manussāsucinissandena saṅkāraṭṭhāne taṇḍuleyyakādīni viya pittasemhapubbalohitanissandena te ācitā vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ gamitāti. Okāsatopi asubhā. Tathā hi saṅkāraṭṭhāne viya taṇḍuleyyakādīni paramajegucche lomādiekatiṃsakuṇaparāsimatthake manussānaṃ sīsapaliveṭhake allacamme jātāti. Esa nayo lomādīsu. Evaṃ tāva ayamete dhamme asubhato upaṭṭhahante asubhato manasi karoti.

    យទិ បនស្ស វណ្ណតោ ឧបដ្ឋហន្តិ, អថ កេសា នីលកសិណវសេន ឧបដ្ឋហន្តិ។ តថា លោមា ទន្តា ឱទាតកសិណវសេនាតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ ។ តំតំកសិណវសេនេវ អយមេតេ មនសិ ករោតិ, ឯវំ វណ្ណតោ ឧបដ្ឋហន្តេ វណ្ណតោ មនសិ ករោតិ។ យទិ បនស្ស សុញ្ញតោ ឧបដ្ឋហន្តិ, អថ កេសា ឃនវិនិព្ភោគវវត្ថានេន ឱជដ្ឋមកសមូហវសេន ឧបដ្ឋហន្តិ។ តថា លោមាទយោ, យថា ឧបដ្ឋហន្តិ។ អយមេតេ តថេវ មនសិ ករោតិ។ ឯវំ សុញ្ញតោ ឧបដ្ឋហន្តេ សុញ្ញតោ មនសិ ករោតិ។

    Yadi panassa vaṇṇato upaṭṭhahanti, atha kesā nīlakasiṇavasena upaṭṭhahanti. Tathā lomā dantā odātakasiṇavasenāti. Esa nayo sabbattha . Taṃtaṃkasiṇavaseneva ayamete manasi karoti, evaṃ vaṇṇato upaṭṭhahante vaṇṇato manasi karoti. Yadi panassa suññato upaṭṭhahanti, atha kesā ghanavinibbhogavavatthānena ojaṭṭhamakasamūhavasena upaṭṭhahanti. Tathā lomādayo, yathā upaṭṭhahanti. Ayamete tatheva manasi karoti. Evaṃ suññato upaṭṭhahante suññato manasi karoti.

    ឯវំ មនសិករោន្តោ អយមេតេ ធម្មេ អនុបុព្ពមុញ្ចនតោ មនសិ ករោតិ។ អនុបុព្ពមុញ្ចនតោតិ អសុភាទីនំ អញ្ញតរវសេន ឧបដ្ឋិតេ កេសេ មុញ្ចិត្វា លោមេ មនសិករោន្តោ សេយ្យថាបិ នាម ជលូកា នង្គុដ្ឋេន គហិតប្បទេសេ សាបេក្ខាវ ហុត្វា តុណ្ឌេន អញ្ញំ បទេសំ គណ្ហាតិ, គហិតេ ច តស្មិំ ឥតរំ មុញ្ចតិ, ឯវមេវ កេសេសុ សាបេក្ខោវ ហុត្វា លោមេ មនសិ ករោតិ, លោមេសុ ច បតិដ្ឋិតេ មនសិការេ កេសេ មុញ្ចតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ ឯវំ ហិស្ស អនុបុព្ពមុញ្ចនតោ មនសិករោតោ អសុភាទីសុ អញ្ញតរវសេន តេ ធម្មា ឧបដ្ឋហន្តា អនវសេសតោ ឧបដ្ឋហន្តិ, បាកដតរូបដ្ឋានា ច ហោន្តិ។

    Evaṃ manasikaronto ayamete dhamme anupubbamuñcanato manasi karoti. Anupubbamuñcanatoti asubhādīnaṃ aññataravasena upaṭṭhite kese muñcitvā lome manasikaronto seyyathāpi nāma jalūkā naṅguṭṭhena gahitappadese sāpekkhāva hutvā tuṇḍena aññaṃ padesaṃ gaṇhāti, gahite ca tasmiṃ itaraṃ muñcati, evameva kesesu sāpekkhova hutvā lome manasi karoti, lomesu ca patiṭṭhite manasikāre kese muñcati. Esa nayo sabbattha. Evaṃ hissa anupubbamuñcanato manasikaroto asubhādīsu aññataravasena te dhammā upaṭṭhahantā anavasesato upaṭṭhahanti, pākaṭatarūpaṭṭhānā ca honti.

    អថ យស្ស តេ ធម្មា អសុភតោ ឧបដ្ឋហន្តិ, បាកដតរូបដ្ឋានា ច ហោន្តិ, តស្ស សេយ្យថាបិ នាម មក្កដោ ទ្វត្តិំសតាលកេ តាលវនេ ព្យាធេន បរិបាតិយមានោ ឯករុក្ខេបិ អសណ្ឋហន្តោ បរិធាវិត្វា យទា និវត្តោ ហោតិ កិលន្តោ, អថ ឯកមេវ ឃនតាលបណ្ណបរិវេឋិតំ តាលសុចិំ និស្សាយ តិដ្ឋតិ; ឯវមេវ ចិត្តមក្កដោ ទ្វត្តិំសកោដ្ឋាសកេ ឥមស្មិំ កាយេ តេនេវ យោគិនា បរិបាតិយមានោ ឯកកោដ្ឋាសកេបិ អសណ្ឋហន្តោ បរិធាវិត្វា យទា អនេការម្មណវិធាវនេ អភិលាសាភាវេន និវត្តោ ហោតិ កិលន្តោ។ អថ យ្វាស្ស កេសាទីសុ ធម្មោ បគុណតរោ ចរិតានុរូបតរោ វា, យត្ថ វា បុព្ពេ កតាធិការោ ហោតិ, តំ និស្សាយ ឧបចារវសេន តិដ្ឋតិ។ អថ តមេវ និមិត្តំ បុនប្បុនំ តក្កាហតំ វិតក្កាហតំ ករិត្វា យថាក្កមំ បឋមំ ឈានំ ឧប្បាទេតិ, តត្ថ បតិដ្ឋាយ វិបស្សនមារភិត្វា អរិយភូមិំ បាបុណាតិ។

    Atha yassa te dhammā asubhato upaṭṭhahanti, pākaṭatarūpaṭṭhānā ca honti, tassa seyyathāpi nāma makkaṭo dvattiṃsatālake tālavane byādhena paripātiyamāno ekarukkhepi asaṇṭhahanto paridhāvitvā yadā nivatto hoti kilanto, atha ekameva ghanatālapaṇṇapariveṭhitaṃ tālasuciṃ nissāya tiṭṭhati; evameva cittamakkaṭo dvattiṃsakoṭṭhāsake imasmiṃ kāye teneva yoginā paripātiyamāno ekakoṭṭhāsakepi asaṇṭhahanto paridhāvitvā yadā anekārammaṇavidhāvane abhilāsābhāvena nivatto hoti kilanto. Atha yvāssa kesādīsu dhammo paguṇataro caritānurūpataro vā, yattha vā pubbe katādhikāro hoti, taṃ nissāya upacāravasena tiṭṭhati. Atha tameva nimittaṃ punappunaṃ takkāhataṃ vitakkāhataṃ karitvā yathākkamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ uppādeti, tattha patiṭṭhāya vipassanamārabhitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇāti.

    យស្ស បន តេ ធម្មា វណ្ណតោ ឧបដ្ឋហន្តិ, តស្សាបិ សេយ្យថាបិ នាម មក្កដោ…បេ.… អថ យ្វាស្ស កេសាទីសុ ធម្មោ បគុណតរោ ចរិតានុរូបតរោ វា, យត្ថ វា បុព្ពេ កតាធិការោ ហោតិ, តំ និស្សាយ ឧបចារវសេន តិដ្ឋតិ។ អថ តមេវ និមិត្តំ បុនប្បុនំ តក្កាហតំ វិតក្កាហតំ ករិត្វា យថាក្កមំ នីលកសិណវសេន បីតកសិណវសេន វា បញ្ចបិ រូបាវចរជ្ឈានានិ ឧប្បាទេតិ, តេសញ្ច យត្ថ កត្ថចិ បតិដ្ឋាយ វិបស្សនំ អារភិត្វា អរិយភូមិំ បាបុណាតិ។

    Yassa pana te dhammā vaṇṇato upaṭṭhahanti, tassāpi seyyathāpi nāma makkaṭo…pe… atha yvāssa kesādīsu dhammo paguṇataro caritānurūpataro vā, yattha vā pubbe katādhikāro hoti, taṃ nissāya upacāravasena tiṭṭhati. Atha tameva nimittaṃ punappunaṃ takkāhataṃ vitakkāhataṃ karitvā yathākkamaṃ nīlakasiṇavasena pītakasiṇavasena vā pañcapi rūpāvacarajjhānāni uppādeti, tesañca yattha katthaci patiṭṭhāya vipassanaṃ ārabhitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇāti.

    យស្ស បន តេ ធម្មា សុញ្ញតោ ឧបដ្ឋហន្តិ, សោ លក្ខណតោ មនសិ ករោតិ, លក្ខណតោ មនសិករោន្តោ តត្ថ ចតុធាតុវវត្ថានវសេន ឧបចារជ្ឈានំ បាបុណាតិ។ អថ មនសិករោន្តោ តេ ធម្មេ អនិច្ចទុក្ខានត្តសុត្តត្តយវសេន មនសិ ករោតិ ។ អយមស្ស វិបស្សនានយោ។ សោ ឥមំ វិបស្សនំ អារភិត្វា យថាក្កមញ្ច បដិបជ្ជិត្វា អរិយភូមិំ បាបុណាតីតិ។

    Yassa pana te dhammā suññato upaṭṭhahanti, so lakkhaṇato manasi karoti, lakkhaṇato manasikaronto tattha catudhātuvavatthānavasena upacārajjhānaṃ pāpuṇāti. Atha manasikaronto te dhamme aniccadukkhānattasuttattayavasena manasi karoti . Ayamassa vipassanānayo. So imaṃ vipassanaṃ ārabhitvā yathākkamañca paṭipajjitvā ariyabhūmiṃ pāpuṇātīti.

    ឯត្តាវតា ច យំ វុត្តំ – ‘‘កថំ បនាយំ អនុបុព្ពាទិវសេន ឯតេ ធម្មេ មនសិ ករោតី’’តិ, តំ ព្យាកតំ ហោតិ។ យញ្ចាបិ វុត្តំ – ‘‘ភាវនាវសេន បនស្ស ឯវំ វណ្ណនា វេទិតព្ពា’’តិ, តស្សត្ថោ បកាសិតោ ហោតីតិ។

    Ettāvatā ca yaṃ vuttaṃ – ‘‘kathaṃ panāyaṃ anupubbādivasena ete dhamme manasi karotī’’ti, taṃ byākataṃ hoti. Yañcāpi vuttaṃ – ‘‘bhāvanāvasena panassa evaṃ vaṇṇanā veditabbā’’ti, tassattho pakāsito hotīti.

    បកិណ្ណកនយោ

    Pakiṇṇakanayo

    ឥទានិ ឥមស្មិំយេវ ទ្វត្តិំសាការេ វណ្ណនាបរិចយបាដវត្ថំ អយំ បកិណ្ណកនយោ វេទិតព្ពោ –

    Idāni imasmiṃyeva dvattiṃsākāre vaṇṇanāparicayapāṭavatthaṃ ayaṃ pakiṇṇakanayo veditabbo –

    ‘‘និមិត្តតោ លក្ខណតោ, ធាតុតោ សុញ្ញតោបិ ច;

    ‘‘Nimittato lakkhaṇato, dhātuto suññatopi ca;

    ខន្ធាទិតោ ច វិញ្ញេយ្យោ, ទ្វត្តិំសាការនិច្ឆយោ’’តិ។

    Khandhādito ca viññeyyo, dvattiṃsākāranicchayo’’ti.

    តត្ថ និមិត្តតោតិ ឯវំ វុត្តប្បការេ ឥមស្មិំ ទ្វត្តិំសាការេ សដ្ឋិសតំ និមិត្តានិ ហោន្តិ, យេសំ វសេន យោគាវចរោ ទ្វត្តិំសាការំ កោដ្ឋាសតោ បរិគ្គណ្ហាតិ។ សេយ្យថិទំ – កេសស្ស វណ្ណនិមិត្តំ, សណ្ឋាននិមិត្តំ, ទិសានិមិត្តំ, ឱកាសនិមិត្តំ, បរិច្ឆេទនិមិត្តន្តិ បញ្ច និមិត្តានិ ហោន្តិ។ ឯវំ លោមាទីសុ។

    Tattha nimittatoti evaṃ vuttappakāre imasmiṃ dvattiṃsākāre saṭṭhisataṃ nimittāni honti, yesaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ koṭṭhāsato pariggaṇhāti. Seyyathidaṃ – kesassa vaṇṇanimittaṃ, saṇṭhānanimittaṃ, disānimittaṃ, okāsanimittaṃ, paricchedanimittanti pañca nimittāni honti. Evaṃ lomādīsu.

    លក្ខណតោតិ ទ្វត្តិំសាការេ អដ្ឋវីសតិសតំ លក្ខណានិ ហោន្តិ, យេសំ វសេន យោគាវចរោ ទ្វត្តិំសាការំ លក្ខណតោ មនសិ ករោតិ ។ សេយ្យថិទំ – កេសស្ស ថទ្ធលក្ខណំ, អាពន្ធនលក្ខណំ, ឧណ្ហត្តលក្ខណំ, សមុទីរណលក្ខណន្តិ ចត្តារិ លក្ខណានិ ហោន្តិ។ ឯវំ លោមាទីសុ។

    Lakkhaṇatoti dvattiṃsākāre aṭṭhavīsatisataṃ lakkhaṇāni honti, yesaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ lakkhaṇato manasi karoti . Seyyathidaṃ – kesassa thaddhalakkhaṇaṃ, ābandhanalakkhaṇaṃ, uṇhattalakkhaṇaṃ, samudīraṇalakkhaṇanti cattāri lakkhaṇāni honti. Evaṃ lomādīsu.

    ធាតុតោតិ ទ្វត្តិំសាការេ ‘‘ឆធាតុរោ, ភិក្ខវេ, អយំ បុរិសបុគ្គលោ’’តិ (ម. និ. ៣.៣៤៣-៣៤៤) ឯត្ថ វុត្តាសុ ធាតូសុ អដ្ឋវីសតិសតំ ធាតុយោ ហោន្តិ, យាសំ វសេន យោគាវចរោ ទ្វត្តិំសាការំ ធាតុតោ បរិគ្គណ្ហាតិ។ សេយ្យថិទំ – យា កេសេ ថទ្ធតា, សា បថវីធាតុ; យា អាពន្ធនតា, សា អាបោធាតុ; យា បរិបាចនតា, សា តេជោធាតុ; យា វិត្ថម្ភនតា, សា វាយោធាតូតិ ចតស្សោ ធាតុយោ ហោន្តិ។ ឯវំ លោមាទីសុ។

    Dhātutoti dvattiṃsākāre ‘‘chadhāturo, bhikkhave, ayaṃ purisapuggalo’’ti (ma. ni. 3.343-344) ettha vuttāsu dhātūsu aṭṭhavīsatisataṃ dhātuyo honti, yāsaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ dhātuto pariggaṇhāti. Seyyathidaṃ – yā kese thaddhatā, sā pathavīdhātu; yā ābandhanatā, sā āpodhātu; yā paripācanatā, sā tejodhātu; yā vitthambhanatā, sā vāyodhātūti catasso dhātuyo honti. Evaṃ lomādīsu.

    សុញ្ញតោតិ ទ្វត្តិំសាការេ អដ្ឋវីសតិសតំ សុញ្ញតា ហោន្តិ, យាសំ វសេន យោគាវចរោ ទ្វត្តិំសាការំ សុញ្ញតោ វិបស្សតិ។ សេយ្យថិទំ – កេសេ តាវ បថវីធាតុ អាបោធាត្វាទីហិ សុញ្ញា, តថា អាបោធាត្វាទយោ បថវីធាត្វាទីហីតិ ចតស្សោ សុញ្ញតា ហោន្តិ។ ឯវំ លោមាទីសុ។

    Suññatoti dvattiṃsākāre aṭṭhavīsatisataṃ suññatā honti, yāsaṃ vasena yogāvacaro dvattiṃsākāraṃ suññato vipassati. Seyyathidaṃ – kese tāva pathavīdhātu āpodhātvādīhi suññā, tathā āpodhātvādayo pathavīdhātvādīhīti catasso suññatā honti. Evaṃ lomādīsu.

    ខន្ធាទិតោតិ ទ្វត្តិំសាការេ កេសាទីសុ ខន្ធាទិវសេន សង្គយ្ហមានេសុ ‘‘កេសា កតិ ខន្ធា ហោន្តិ, កតិ អាយតនានិ, កតិ ធាតុយោ, កតិ សច្ចានិ, កតិ សតិបដ្ឋានានី’’តិ ឯវមាទិនា នយេន វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោ។ ឯវញ្ចស្ស វិជានតោ តិណកដ្ឋសមូហោ វិយ កាយោ ខាយតិ។ យថាហ –

    Khandhāditoti dvattiṃsākāre kesādīsu khandhādivasena saṅgayhamānesu ‘‘kesā kati khandhā honti, kati āyatanāni, kati dhātuyo, kati saccāni, kati satipaṭṭhānānī’’ti evamādinā nayena vinicchayo veditabbo. Evañcassa vijānato tiṇakaṭṭhasamūho viya kāyo khāyati. Yathāha –

    ‘‘នត្ថិ សត្តោ នរោ បោសោ, បុគ្គលោ នូបលព្ភតិ;

    ‘‘Natthi satto naro poso, puggalo nūpalabbhati;

    សុញ្ញភូតោ អយំ កាយោ, តិណកដ្ឋសមូបមោ’’តិ។

    Suññabhūto ayaṃ kāyo, tiṇakaṭṭhasamūpamo’’ti.

    អថស្ស យា សា –

    Athassa yā sā –

    ‘‘សុញ្ញាគារំ បវិដ្ឋស្ស, សន្តចិត្តស្ស តាទិនោ;

    ‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa tādino;

    អមានុសី រតិ ហោតិ, សម្មា ធម្មំ វិបស្សតោ’’តិ។ –

    Amānusī rati hoti, sammā dhammaṃ vipassato’’ti. –

    ឯវំ អមានុសី រតិ វុត្តា, សា អទូរតរា ហោតិ។ តតោ យំ តំ –

    Evaṃ amānusī rati vuttā, sā adūratarā hoti. Tato yaṃ taṃ –

    ‘‘យតោ យតោ សម្មសតិ, ខន្ធានំ ឧទយព្ពយំ;

    ‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    លភតី បីតិបាមោជ្ជំ, អមតំ តំ វិជានត’’ន្តិ។ (ធ. ប. ៣៧៣-៣៧៤) –

    Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 373-374) –

    ឯវំ វិបស្សនាមយំ បីតិបាមោជ្ជាមតំ វុត្តំ។ តំ អនុភវន្តោ ន ចិរេនេវ អរិយជនសេវិតំ អជរាមរំ និព្ពានាមតំ សច្ឆិករោតីតិ។

    Evaṃ vipassanāmayaṃ pītipāmojjāmataṃ vuttaṃ. Taṃ anubhavanto na cireneva ariyajanasevitaṃ ajarāmaraṃ nibbānāmataṃ sacchikarotīti.

    បរមត្ថជោតិកាយ ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថាយ

    Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya

    ទ្វត្តិំសាការវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Dvattiṃsākāravaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ៤. កុមារបញ្ហវណ្ណនា • 4. Kumārapañhavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ខុទ្ទកបាឋបាឡិ • Khuddakapāṭhapāḷi / ៣. ទ្វត្តិំសាការោ • 3. Dvattiṃsākāro


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact