Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သုတ္တနိပာတပာဠိ • Suttanipātapāḷi |
၁၂. ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာသုတ္တံ
12. Dvayatānupassanāsuttaṃ
ဧဝံ မေ သုတံ – ဧကံ သမယံ ဘဂဝာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ပုဗ္ဗာရာမေ မိဂာရမာတုပာသာဒေ။ တေန ခော ပန သမယေန ဘဂဝာ တဒဟုပောသထေ ပန္နရသေ ပုဏ္ဏာယ ပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယာ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတော အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နော ဟောတိ ။ အထ ခော ဘဂဝာ တုဏ္ဟီဘူတံ တုဏ္ဟီဘူတံ ဘိက္ခုသင္ဃံ အနုဝိလောကေတ္ဝာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ –
Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati pubbārāme migāramātupāsāde. Tena kho pana samayena bhagavā tadahuposathe pannarase puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā bhikkhusaṅghaparivuto abbhokāse nisinno hoti . Atha kho bhagavā tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvā bhikkhū āmantesi –
‘‘‘ယေ တေ, ဘိက္ခဝေ, ကုသလာ ဓမ္မာ အရိယာ နိယ္ယာနိကာ သမ္ဗောဓဂာမိနော, တေသံ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အရိယာနံ နိယ္ယာနိကာနံ သမ္ဗောဓဂာမီနံ ကာ ဥပနိသာ သဝနာယာ’တိ ဣတိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပုစ္ဆိတာရော အသ္သု, တေ ဧဝမသ္သု ဝစနီယာ – ‘ယာဝဒေဝ ဒ္ဝယတာနံ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတံ ဉာဏာယာ’တိ။ ကိဉ္စ ဒ္ဝယတံ ဝဒေထ?
‘‘‘Ye te, bhikkhave, kusalā dhammā ariyā niyyānikā sambodhagāmino, tesaṃ vo, bhikkhave, kusalānaṃ dhammānaṃ ariyānaṃ niyyānikānaṃ sambodhagāmīnaṃ kā upanisā savanāyā’ti iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu, te evamassu vacanīyā – ‘yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyā’ti. Kiñca dvayataṃ vadetha?
(၁) ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယောတိ အယမေကာနုပသ္သနာ။ အယံ ဒုက္ခနိရောဓော, အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ ဒ္ဝယတာနုပသ္သိနော ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော ဒ္ဝိန္နံ ဖလာနံ အညတရံ ဖလံ ပာဋိကင္ခံ – ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညာ, သတိ ဝာ ဥပာဒိသေသေ အနာဂာမိတာ’’တိ။
(1) ‘‘Idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayoti ayamekānupassanā. Ayaṃ dukkhanirodho, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā dvayatānupassino kho, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ – diṭṭheva dhamme aññā, sati vā upādisese anāgāmitā’’ti.
ဣဒမဝောစ ဘဂဝာ။ ဣဒံ ဝတ္ဝာန သုဂတော အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၂၉.
729.
‘‘ယေ ဒုက္ခံ နပ္ပဇာနန္တိ၊ အထော ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝံ။
‘‘Ye dukkhaṃ nappajānanti, atho dukkhassa sambhavaṃ;
ယတ္ထ စ သဗ္ဗသော ဒုက္ခံ၊ အသေသံ ဥပရုဇ္ဈတိ။
Yattha ca sabbaso dukkhaṃ, asesaṃ uparujjhati;
တဉ္စ မဂ္ဂံ န ဇာနန္တိ၊ ဒုက္ခူပသမဂာမိနံ။
Tañca maggaṃ na jānanti, dukkhūpasamagāminaṃ.
၇၃၀.
730.
‘‘စေတောဝိမုတ္တိဟီနာ တေ၊ အထော ပညာဝိမုတ္တိယာ။
‘‘Cetovimuttihīnā te, atho paññāvimuttiyā;
အဘဗ္ဗာ တေ အန္တကိရိယာယ၊ တေ ဝေ ဇာတိဇရူပဂာ။
Abhabbā te antakiriyāya, te ve jātijarūpagā.
၇၃၁.
731.
‘‘ယေ စ ဒုက္ခံ ပဇာနန္တိ၊ အထော ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝံ။
‘‘Ye ca dukkhaṃ pajānanti, atho dukkhassa sambhavaṃ;
ယတ္ထ စ သဗ္ဗသော ဒုက္ခံ၊ အသေသံ ဥပရုဇ္ဈတိ။
Yattha ca sabbaso dukkhaṃ, asesaṃ uparujjhati;
တဉ္စ မဂ္ဂံ ပဇာနန္တိ၊ ဒုက္ခူပသမဂာမိနံ။
Tañca maggaṃ pajānanti, dukkhūpasamagāminaṃ.
၇၃၂.
732.
‘‘စေတောဝိမုတ္တိသမ္ပန္နာ၊ အထော ပညာဝိမုတ္တိယာ။
‘‘Cetovimuttisampannā, atho paññāvimuttiyā;
ဘဗ္ဗာ တေ အန္တကိရိယာယ၊ န တေ ဇာတိဇရူပဂာ’’တိ။
Bhabbā te antakiriyāya, na te jātijarūpagā’’ti.
(၂) ‘‘‘သိယာ အညေနပိ ပရိယာယေန သမ္မာ ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာ’တိ, ဣတိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပုစ္ဆိတာရော အသ္သု; ‘သိယာ’တိသ္သု ဝစနီယာ။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ ဥပဓိပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ ဥပဓီနံ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(2) ‘‘‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ upadhipaccayāti, ayamekānupassanā. Upadhīnaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၃၃.
733.
‘‘ဥပဓိနိဒာနာ ပဘဝန္တိ ဒုက္ခာ၊ ယေ ကေစိ လောကသ္မိမနေကရူပာ။
‘‘Upadhinidānā pabhavanti dukkhā, ye keci lokasmimanekarūpā;
ယော ဝေ အဝိဒ္ဝာ ဥပဓိံ ကရောတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ဒုက္ခမုပေတိ မန္ဒော။
Yo ve avidvā upadhiṃ karoti, punappunaṃ dukkhamupeti mando;
တသ္မာ ပဇာနံ ဥပဓိံ န ကယိရာ၊ ဒုက္ခသ္သ ဇာတိပ္ပဘဝာနုပသ္သီ’’တိ။
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā, dukkhassa jātippabhavānupassī’’ti.
(၃) ‘‘‘သိယာ အညေနပိ ပရိယာယေန သမ္မာ ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာ’တိ, ဣတိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပုစ္ဆိတာရော အသ္သု; ‘သိယာ’တိသ္သု ဝစနီယာ။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ အဝိဇ္ဇာယ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(3) ‘‘‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ avijjāpaccayāti, ayamekānupassanā. Avijjāya tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၃၄.
734.
‘‘ဇာတိမရဏသံသာရံ ၊ ယေ ဝဇန္တိ ပုနပ္ပုနံ။
‘‘Jātimaraṇasaṃsāraṃ , ye vajanti punappunaṃ;
ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ၊ အဝိဇ္ဇာယေဝ သာ ဂတိ။
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, avijjāyeva sā gati.
၇၃၅.
735.
‘‘အဝိဇ္ဇာ ဟာယံ မဟာမောဟော၊ ယေနိဒံ သံသိတံ စိရံ။
‘‘Avijjā hāyaṃ mahāmoho, yenidaṃ saṃsitaṃ ciraṃ;
ဝိဇ္ဇာဂတာ စ ယေ သတ္တာ၊ န တေ ဂစ္ဆန္တိ 1 ပုနဗ္ဘဝ’’န္တိ။
Vijjāgatā ca ye sattā, na te gacchanti 2 punabbhava’’nti.
(၄) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ သင္ခာရပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ သင္ခာရာနံ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(4) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ saṅkhārapaccayāti, ayamekānupassanā. Saṅkhārānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၃၆.
736.
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ၊ သဗ္ဗံ သင္ခာရပစ္စယာ။
‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ saṅkhārapaccayā;
သင္ခာရာနံ နိရောဓေန၊ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော။
Saṅkhārānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.
၇၃၇.
737.
‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ၊ ဒုက္ခံ သင္ခာရပစ္စယာ။
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ saṅkhārapaccayā;
သဗ္ဗသင္ခာရသမထာ၊ သညာနံ ဥပရောဓနာ။
Sabbasaṅkhārasamathā, saññānaṃ uparodhanā;
ဧဝံ ဒုက္ခက္ခယော ဟောတိ၊ ဧတံ ဉတ္ဝာ ယထာတထံ။
Evaṃ dukkhakkhayo hoti, etaṃ ñatvā yathātathaṃ.
၇၃၈.
738.
‘‘သမ္မဒ္ဒသာ ဝေဒဂုနော၊ သမ္မဒညာယ ပဏ္ဍိတာ။
‘‘Sammaddasā vedaguno, sammadaññāya paṇḍitā;
အဘိဘုယ္ယ မာရသံယောဂံ၊ န ဂစ္ဆန္တိ 3 ပုနဗ္ဘဝ’’န္တိ။
Abhibhuyya mārasaṃyogaṃ, na gacchanti 4 punabbhava’’nti.
(၅) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ ဝိညာဏပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ ဝိညာဏသ္သ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(5) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ viññāṇapaccayāti, ayamekānupassanā. Viññāṇassa tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၃၉.
739.
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ၊ သဗ္ဗံ ဝိညာဏပစ္စယာ။
‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ viññāṇapaccayā;
ဝိညာဏသ္သ နိရောဓေန၊ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော။
Viññāṇassa nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.
၇၄၀.
740.
‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ၊ ဒုက္ခံ ဝိညာဏပစ္စယာ။
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ viññāṇapaccayā;
ဝိညာဏူပသမာ ဘိက္ခု၊ နိစ္ဆာတော ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။
Viññāṇūpasamā bhikkhu, nicchāto parinibbuto’’ti.
(၆) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ ဖသ္သပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ ဖသ္သသ္သ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(6) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ phassapaccayāti, ayamekānupassanā. Phassassa tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၄၁.
741.
‘‘တေသံ ဖသ္သပရေတာနံ၊ ဘဝသောတာနုသာရိနံ။
‘‘Tesaṃ phassaparetānaṃ, bhavasotānusārinaṃ;
ကုမ္မဂ္ဂပဋိပန္နာနံ၊ အာရာ သံယောဇနက္ခယော။
Kummaggapaṭipannānaṃ, ārā saṃyojanakkhayo.
၇၄၂.
742.
တေ ဝေ ဖသ္သာဘိသမယာ၊ နိစ္ဆာတာ ပရိနိဗ္ဗုတာ’’တိ။
Te ve phassābhisamayā, nicchātā parinibbutā’’ti.
(၇) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ ဝေဒနာပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ ဝေဒနာနံ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(7) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ vedanāpaccayāti, ayamekānupassanā. Vedanānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၄၃.
743.
‘‘သုခံ ဝာ ယဒိ ဝာ ဒုက္ခံ၊ အဒုက္ခမသုခံ သဟ။
‘‘Sukhaṃ vā yadi vā dukkhaṃ, adukkhamasukhaṃ saha;
အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓာ စ၊ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထိ ဝေဒိတံ။
Ajjhattañca bahiddhā ca, yaṃ kiñci atthi veditaṃ.
၇၄၄.
744.
ဝေဒနာနံ ခယာ ဘိက္ခု၊ နိစ္ဆာတော ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။
Vedanānaṃ khayā bhikkhu, nicchāto parinibbuto’’ti.
(၈) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ တဏ္ဟာပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ တဏ္ဟာယ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(8) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ taṇhāpaccayāti, ayamekānupassanā. Taṇhāya tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၄၅.
745.
‘‘တဏ္ဟာဒုတိယော ပုရိသော၊ ဒီဃမဒ္ဓာန သံသရံ။
‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;
ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ၊ သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ။
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.
၇၄၆.
746.
ဝီတတဏ္ဟော အနာဒာနော၊ သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။
Vītataṇho anādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
(၉) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ ဥပာဒာနပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ ဥပာဒာနာနံ 13 တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(9) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ upādānapaccayāti, ayamekānupassanā. Upādānānaṃ 14 tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၄၇.
747.
‘‘ဥပာဒာနပစ္စယာ ဘဝော၊ ဘူတော ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။
‘‘Upādānapaccayā bhavo, bhūto dukkhaṃ nigacchati;
ဇာတသ္သ မရဏံ ဟောတိ၊ ဧသော ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော။
Jātassa maraṇaṃ hoti, eso dukkhassa sambhavo.
၇၄၈.
748.
‘‘တသ္မာ ဥပာဒာနက္ခယာ၊ သမ္မဒညာယ ပဏ္ဍိတာ။
‘‘Tasmā upādānakkhayā, sammadaññāya paṇḍitā;
ဇာတိက္ခယံ အဘိညာယ၊ န ဂစ္ဆန္တိ ပုနဗ္ဘဝ’’န္တိ။
Jātikkhayaṃ abhiññāya, na gacchanti punabbhava’’nti.
(၁၀) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ အာရမ္ဘပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ အာရမ္ဘာနံ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(10) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ ārambhapaccayāti, ayamekānupassanā. Ārambhānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၄၉.
749.
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ၊ သဗ္ဗံ အာရမ္ဘပစ္စယာ။
‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ ārambhapaccayā;
အာရမ္ဘာနံ နိရောဓေန၊ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော။
Ārambhānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.
၇၅၀.
750.
‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ၊ ဒုက္ခံ အာရမ္ဘပစ္စယာ။
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ ārambhapaccayā;
သဗ္ဗာရမ္ဘံ ပဋိနိသ္သဇ္ဇ၊ အနာရမ္ဘေ ဝိမုတ္တိနော။
Sabbārambhaṃ paṭinissajja, anārambhe vimuttino.
၇၅၁.
751.
‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝတဏ္ဟသ္သ၊ သန္တစိတ္တသ္သ ဘိက္ခုနော။
‘‘Ucchinnabhavataṇhassa, santacittassa bhikkhuno;
ဝိက္ခီဏော 15 ဇာတိသံသာရော၊ နတ္ထိ တသ္သ ပုနဗ္ဘဝော’’တိ။
Vikkhīṇo 16 jātisaṃsāro, natthi tassa punabbhavo’’ti.
(၁၁) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ အာဟာရပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ အာဟာရာနံ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(11) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ āhārapaccayāti, ayamekānupassanā. Āhārānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၅၂.
752.
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ၊ သဗ္ဗံ အာဟာရပစ္စယာ။
‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ āhārapaccayā;
အာဟာရာနံ နိရောဓေန၊ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော။
Āhārānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.
၇၅၃.
753.
‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ၊ ဒုက္ခံ အာဟာရပစ္စယာ။
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ āhārapaccayā;
သဗ္ဗာဟာရံ ပရိညာယ၊ သဗ္ဗာဟာရမနိသ္သိတော။
Sabbāhāraṃ pariññāya, sabbāhāramanissito.
၇၅၄.
754.
‘‘အာရောဂ္ယံ သမ္မဒညာယ၊ အာသဝာနံ ပရိက္ခယာ။
‘‘Ārogyaṃ sammadaññāya, āsavānaṃ parikkhayā;
သင္ခာယ သေဝီ ဓမ္မဋ္ဌော၊ သင္ခ္ယံ 17 နောပေတိ ဝေဒဂူ’’တိ။
Saṅkhāya sevī dhammaṭṭho, saṅkhyaṃ 18 nopeti vedagū’’ti.
(၁၂) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ သဗ္ဗံ ဣဉ္ဇိတပစ္စယာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ ဣဉ္ဇိတာနံ တ္ဝေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(12) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti sabbaṃ iñjitapaccayāti, ayamekānupassanā. Iñjitānaṃ tveva asesavirāganirodhā natthi dukkhassa sambhavoti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၅၅.
755.
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ၊ သဗ္ဗံ ဣဉ္ဇိတပစ္စယာ။
‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ iñjitapaccayā;
ဣဉ္ဇိတာနံ နိရောဓေန၊ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော။
Iñjitānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo.
၇၅၆.
756.
‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ၊ ဒုက္ခံ ဣဉ္ဇိတပစ္စယာ။
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, dukkhaṃ iñjitapaccayā;
တသ္မာ ဟိ ဧဇံ ဝောသ္သဇ္ဇ၊ သင္ခာရေ ဥပရုန္ဓိယ။
Tasmā hi ejaṃ vossajja, saṅkhāre uparundhiya;
အနေဇော အနုပာဒာနော၊ သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။
Anejo anupādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
(၁၃) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? နိသ္သိတသ္သ စလိတံ ဟောတီတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ အနိသ္သိတော န စလတီတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(13) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Nissitassa calitaṃ hotīti, ayamekānupassanā. Anissito na calatīti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၅၇.
757.
‘‘အနိသ္သိတော န စလတိ၊ နိသ္သိတော စ ဥပာဒိယံ။
‘‘Anissito na calati, nissito ca upādiyaṃ;
ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ၊ သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ။
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.
၇၅၈.
758.
‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ၊ နိသ္သယေသု မဟဗ္ဘယံ။
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, nissayesu mahabbhayaṃ;
အနိသ္သိတော အနုပာဒာနော၊ သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။
Anissito anupādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
(၁၄) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ရူပေဟိ, ဘိက္ခဝေ, အရူပာ 19 သန္တတရာတိ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ အရူပေဟိ နိရောဓော သန္တတရောတိ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(14) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Rūpehi, bhikkhave, arūpā 20 santatarāti, ayamekānupassanā. Arūpehi nirodho santataroti, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၅၉.
759.
နိရောဓံ အပ္ပဇာနန္တာ၊ အာဂန္တာရော ပုနဗ္ဘဝံ။
Nirodhaṃ appajānantā, āgantāro punabbhavaṃ.
၇၆၀.
760.
နိရောဓေ ယေ ဝိမုစ္စန္တိ၊ တေ ဇနာ မစ္စုဟာယိနော’’တိ။
Nirodhe ye vimuccanti, te janā maccuhāyino’’ti.
(၁၅) ‘‘သိယာ အညေနပိ။ပေ.။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ သမာရကသ္သ သဗ္ရဟ္မကသ္သ သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုသ္သာယ ဣဒံ သစ္စန္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ တဒမရိယာနံ ဧတံ မုသာတိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ, အယမေကာနုပသ္သနာ။ ယံ , ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ ဣဒံ မုသာတိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ, တဒမရိယာနံ ဧတံ သစ္စန္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ။ပေ.။ အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(15) ‘‘Siyā aññenapi…pe… kathañca siyā? Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya idaṃ saccanti upanijjhāyitaṃ tadamariyānaṃ etaṃ musāti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayamekānupassanā. Yaṃ , bhikkhave, sadevakassa…pe… sadevamanussāya idaṃ musāti upanijjhāyitaṃ, tadamariyānaṃ etaṃ saccanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā…pe… athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၆၁.
761.
နိဝိဋ္ဌံ နာမရူပသ္မိံ၊ ဣဒံ သစ္စန္တိ မညတိ။
Niviṭṭhaṃ nāmarūpasmiṃ, idaṃ saccanti maññati.
၇၆၂.
762.
‘‘ယေန ယေန ဟိ မညန္တိ၊ တတော တံ ဟောတိ အညထာ။
‘‘Yena yena hi maññanti, tato taṃ hoti aññathā;
တဉ္ဟိ တသ္သ မုသာ ဟောတိ၊ မောသဓမ္မဉ္ဟိ ဣတ္တရံ။
Tañhi tassa musā hoti, mosadhammañhi ittaraṃ.
၇၆၃.
763.
‘‘အမောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာနံ၊ တဒရိယာ သစ္စတော ဝိဒူ။
‘‘Amosadhammaṃ nibbānaṃ, tadariyā saccato vidū;
တေ ဝေ သစ္စာဘိသမယာ၊ နိစ္ဆာတာ ပရိနိဗ္ဗုတာ’’တိ။
Te ve saccābhisamayā, nicchātā parinibbutā’’ti.
(၁၆) ‘‘‘သိယာ အညေနပိ ပရိယာယေန သမ္မာ ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာ’တိ, ဣတိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ပုစ္ဆိတာရော အသ္သု; ‘သိယာ’တိသ္သု ဝစနီယာ။ ကထဉ္စ သိယာ? ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ သမာရကသ္သ သဗ္ရဟ္မကသ္သ သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုသ္သာယ ဣဒံ သုခန္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ, တဒမရိယာနံ ဧတံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ, အယမေကာနုပသ္သနာ ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ တဒမရိယာနံ ဧတံ သုခန္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ, အယံ ဒုတိယာနုပသ္သနာ။ ဧဝံ သမ္မာ ဒ္ဝယတာနုပသ္သိနော ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော ဒ္ဝိန္နံ ဖလာနံ အညတရံ ဖလံ ပာဋိကင္ခံ – ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညာ, သတိ ဝာ ဥပာဒိသေသေ အနာဂာမိတာတိ။ ဣဒမဝောစ ဘဂဝာ။ ဣဒံ ဝတ္ဝာန သုဂတော အထာပရံ ဧတဒဝောစ သတ္ထာ –
(16) ‘‘‘Siyā aññenapi pariyāyena sammā dvayatānupassanā’ti, iti ce, bhikkhave, pucchitāro assu; ‘siyā’tissu vacanīyā. Kathañca siyā? Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya idaṃ sukhanti upanijjhāyitaṃ, tadamariyānaṃ etaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayamekānupassanā . Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa…pe… sadevamanussāya idaṃ dukkhanti upanijjhāyitaṃ tadamariyānaṃ etaṃ sukhanti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ, ayaṃ dutiyānupassanā. Evaṃ sammā dvayatānupassino kho, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ – diṭṭheva dhamme aññā, sati vā upādisese anāgāmitāti. Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –
၇၆၄.
764.
‘‘ရူပာ သဒ္ဒာ ရသာ ဂန္ဓာ၊ ဖသ္သာ ဓမ္မာ စ ကေဝလာ။
‘‘Rūpā saddā rasā gandhā, phassā dhammā ca kevalā;
ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပာ စ၊ ယာဝတတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။
Iṭṭhā kantā manāpā ca, yāvatatthīti vuccati.
၇၆၅.
765.
‘‘သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ၊ ဧတေ ဝော သုခသမ္မတာ။
‘‘Sadevakassa lokassa, ete vo sukhasammatā;
ယတ္ထ စေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ နေသံ ဒုက္ခသမ္မတံ။
Yattha cete nirujjhanti, taṃ nesaṃ dukkhasammataṃ.
၇၆၆.
766.
‘‘သုခန္တိ ဒိဋ္ဌမရိယေဟိ၊ သက္ကာယသ္သုပရောဓနံ။
‘‘Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhanaṃ;
ပစ္စနီကမိဒံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗလောကေန ပသ္သတံ။
Paccanīkamidaṃ hoti, sabbalokena passataṃ.
၇၆၇.
767.
‘‘ယံ ပရေ သုခတော အာဟု၊ တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော။
‘‘Yaṃ pare sukhato āhu, tadariyā āhu dukkhato;
ယံ ပရေ ဒုက္ခတော အာဟု၊ တဒရိယာ သုခတော ဝိဒူ။
Yaṃ pare dukkhato āhu, tadariyā sukhato vidū.
၇၆၈.
768.
‘‘ပသ္သ ဓမ္မံ ဒုရာဇာနံ၊ သမ္ပမူဠ္ဟေတ္ထဝိဒ္ဒသု 27။
‘‘Passa dhammaṃ durājānaṃ, sampamūḷhetthaviddasu 28;
နိဝုတာနံ တမော ဟောတိ၊ အန္ဓကာရော အပသ္သတံ။
Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ.
၇၆၉.
769.
‘‘သတဉ္စ ဝိဝဋံ ဟောတိ၊ အာလောကော ပသ္သတာမိဝ။
‘‘Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmiva;
သန္တိကေ န ဝိဇာနန္တိ၊ မဂ္ဂာ ဓမ္မသ္သ ကောဝိဒာ။
Santike na vijānanti, maggā dhammassa kovidā.
၇၇၀.
770.
‘‘ဘဝရာဂပရေတေဟိ ၊ ဘဝသောတာနုသာရိဘိ။
‘‘Bhavarāgaparetehi , bhavasotānusāribhi;
မာရဓေယ္ယာနုပန္နေဟိ၊ နာယံ ဓမ္မော သုသမ္ဗုဓော။
Māradheyyānupannehi, nāyaṃ dhammo susambudho.
၇၇၁.
771.
‘‘ကော နု အညတ္ရမရိယေဟိ၊ ပဒံ သမ္ဗုဒ္ဓုမရဟတိ။
‘‘Ko nu aññatramariyehi, padaṃ sambuddhumarahati;
ယံ ပဒံ သမ္မဒညာယ၊ ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝာ’’တိ။
Yaṃ padaṃ sammadaññāya, parinibbanti anāsavā’’ti.
ဣဒမဝောစ ဘဂဝာ။ အတ္တမနာ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒုန္တိ။ ဣမသ္မိံ စ 29 ပန ဝေယ္ယာကရဏသ္မိံ ဘညမာနေ သဋ္ဌိမတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသူတိ။
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti. Imasmiṃ ca 30 pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne saṭṭhimattānaṃ bhikkhūnaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsūti.
ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာသုတ္တံ ဒ္ဝာဒသမံ နိဋ္ဌိတံ။
Dvayatānupassanāsuttaṃ dvādasamaṃ niṭṭhitaṃ.
တသ္သုဒ္ဒာနံ –
Tassuddānaṃ –
သစ္စံ ဥပဓိ အဝိဇ္ဇာ စ၊ သင္ခာရေ ဝိညာဏပဉ္စမံ။
Saccaṃ upadhi avijjā ca, saṅkhāre viññāṇapañcamaṃ;
ဖသ္သဝေဒနိယာ တဏ္ဟာ၊ ဥပာဒာနာရမ္ဘအာဟာရာ။
Phassavedaniyā taṇhā, upādānārambhaāhārā;
ဣဉ္ဇိတံ စလိတံ ရူပံ၊ သစ္စံ ဒုက္ခေန သောဠသာတိ။
Iñjitaṃ calitaṃ rūpaṃ, saccaṃ dukkhena soḷasāti.
မဟာဝဂ္ဂော တတိယော နိဋ္ဌိတော။
Mahāvaggo tatiyo niṭṭhito.
တသ္သုဒ္ဒာနံ –
Tassuddānaṃ –
ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ပဓာနဉ္စ၊ သုဘာသိတဉ္စ သုန္ဒရိ။
Pabbajjā ca padhānañca, subhāsitañca sundari;
မာဃသုတ္တံ သဘိယော စ၊ သေလော သလ္လဉ္စ ဝုစ္စတိ။
Māghasuttaṃ sabhiyo ca, selo sallañca vuccati.
ဝာသေဋ္ဌော စာပိ ကောကာလိ၊ နာလကော ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာ။
Vāseṭṭho cāpi kokāli, nālako dvayatānupassanā;
ဒ္ဝာဒသေတာနိ သုတ္တာနိ၊ မဟာဝဂ္ဂောတိ ဝုစ္စတီတိ။
Dvādasetāni suttāni, mahāvaggoti vuccatīti.
Footnotes:
Related texts:
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / သုတ္တနိပာတ-အဋ္ဌကထာ • Suttanipāta-aṭṭhakathā / ၁၂. ဒ္ဝယတာနုပသ္သနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 12. Dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā