| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සුත්‌තනිපාත-අට්‌ඨකථා • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
12. ද්‌වයතානුපස්‌සනාසුත්‌තවණ්‌ණනා
12. Dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā
එවං මෙ සුතන්‌ති ද්‌වයතානුපස්‌සනාසුත්‌තං. කා උප්‌පත්‌ති? ඉමස්‌ස සුත්‌තස්‌ස අත්‌තජ්‌ඣාසයතො උප්‌පත්‌ති. අත්‌තජ්‌ඣාසයෙන හි භගවා ඉමං සුත්‌තං දෙසෙසි. අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො, විත්‌ථාරො පනස්‌ස අත්‌ථවණ්‌ණනායමෙව ආවි භවිස්‌සති. තත්‌ථ එවං මෙ සුතන්‌තිආදීනි වුත්‌තනයානෙව. පුබ්‌බාරාමෙති සාවත්‌ථිනගරස්‌ස පුරත්‌ථිමදිසායං ආරාමෙ. මිගාරමාතු පාසාදෙති එත්‌ථ විසාඛා උපාසිකා අත්‌තනො සසුරෙන මිගාරෙන සෙට්‌ඨිනා මාතුට්‌ඨානෙ ඨපිතත්‌තා ‘‘මිගාරමාතා’’ති වුච්‌චති. තාය මිගාරමාතුයා නවකොටිඅග්‌ඝනකං මහාලතාපිළන්‌ධනං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා කාරාපිතො පාසාදො හෙට්‌ඨා ච උපරි ච පඤ්‌ච පඤ්‌ච ගබ්‌භසතානි කත්‌වා සහස්‌සකූටාගාරගබ්‌භො, සො ‘‘මිගාරමාතුපාසාදො’’ති වුච්‌චති. තස්‌මිං මිගාරමාතු පාසාදෙ.
Evaṃme sutanti dvayatānupassanāsuttaṃ. Kā uppatti? Imassa suttassa attajjhāsayato uppatti. Attajjhāsayena hi bhagavā imaṃ suttaṃ desesi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro panassa atthavaṇṇanāyameva āvi bhavissati. Tattha evaṃ me sutantiādīni vuttanayāneva. Pubbārāmeti sāvatthinagarassa puratthimadisāyaṃ ārāme. Migāramātu pāsādeti ettha visākhā upāsikā attano sasurena migārena seṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā ‘‘migāramātā’’ti vuccati. Tāya migāramātuyā navakoṭiagghanakaṃ mahālatāpiḷandhanaṃ vissajjetvā kārāpito pāsādo heṭṭhā ca upari ca pañca pañca gabbhasatāni katvā sahassakūṭāgāragabbho, so ‘‘migāramātupāsādo’’ti vuccati. Tasmiṃ migāramātu pāsāde.
තෙන ඛො පන සමයෙන භගවාති යං සමයං භගවා සාවත්‌ථිං නිස්‌සාය පුබ්‌බාරාමෙ මිගාරමාතු පාසාදෙ විහරති, තෙන සමයෙන. තදහුපොසථෙති තස්‌මිං අහු උපොසථෙ, උපොසථදිවසෙති වුත්‌තං හොති. පන්‌නරසෙති ඉදං උපොසථග්‌ගහණෙන සම්‌පත්‌තාවසෙසුපොසථපටික්‌ඛෙපවචනං. පුණ්‌ණාය පුණ්‌ණමාය රත්‌තියාති පන්‌නරසදිවසත්‌තා දිවසගණනාය අබ්‌භාදිඋපක්‌කිලෙසවිරහත්‌තා රත්‌තිගුණසම්‌පත්‌තියා ච පුණ්‌ණත්‌තා පුණ්‌ණාය, පරිපුණ්‌ණචන්‌දත්‌තා පුණ්‌ණමාය ච රත්‌තියා. භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිවුතොති භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන පරිවුතො. අබ්‌භොකාසෙ නිසින්‌නො හොතීති මිගාරමාතු රතනපාසාදපරිවෙණෙ අබ්‌භොකාසෙ උපරි අප්‌පටිච්‌ඡන්‌නෙ ඔකාසෙ පඤ්‌ඤත්‌තවරබුද්‌ධාසනෙ නිසින්‌නො හොති. තුණ්‌හීභූතං තුණ්‌හීභූතන්‌ති අතීව තුණ්‌හීභූතං, යතො යතො වා අනුවිලොකෙති , තතො තතො තුණ්‌හීභූතං, තුණ්‌හීභූතං වාචාය, පුන තුණ්‌හීභූතං කායෙන. භික්‌ඛුසඞ්‌ඝං අනුවිලොකෙත්‌වාති තං පරිවාරෙත්‌වා නිසින්‌නං අනෙකසහස්‌සභික්‌ඛුපරිමාණං තුණ්‌හීභූතං තුණ්‌හීභූතං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝං ‘‘එත්‌තකා එත්‌ථ සොතාපන්‌නා, එත්‌තකා සකදාගාමිනො, එත්‌තකා අනාගාමිනො එත්‌තකා ආරද්‌ධවිපස්‌සකා කල්‍යාණපුථුජ්‌ජනා, ඉමස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස කීදිසී ධම්‌මදෙසනා සප්‌පායා’’ති සප්‌පායධම්‌මදෙසනාපරිච්‌ඡෙදනත්‌ථං ඉතො චිතො ච විලොකෙත්‌වා.
Tena kho pana samayena bhagavāti yaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiṃ nissāya pubbārāme migāramātu pāsāde viharati, tena samayena. Tadahuposatheti tasmiṃ ahu uposathe, uposathadivaseti vuttaṃ hoti. Pannaraseti idaṃ uposathaggahaṇena sampattāvasesuposathapaṭikkhepavacanaṃ. Puṇṇāya puṇṇamāya rattiyāti pannarasadivasattā divasagaṇanāya abbhādiupakkilesavirahattā rattiguṇasampattiyā ca puṇṇattā puṇṇāya, paripuṇṇacandattā puṇṇamāya ca rattiyā. Bhikkhusaṅghaparivutoti bhikkhusaṅghena parivuto. Abbhokāse nisinno hotīti migāramātu ratanapāsādapariveṇe abbhokāse upari appaṭicchanne okāse paññattavarabuddhāsane nisinno hoti. Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti atīva tuṇhībhūtaṃ, yato yato vā anuviloketi , tato tato tuṇhībhūtaṃ, tuṇhībhūtaṃ vācāya, puna tuṇhībhūtaṃ kāyena. Bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvāti taṃ parivāretvā nisinnaṃ anekasahassabhikkhuparimāṇaṃ tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṅghaṃ ‘‘ettakā ettha sotāpannā, ettakā sakadāgāmino, ettakā anāgāmino ettakā āraddhavipassakā kalyāṇaputhujjanā, imassa bhikkhusaṅghassa kīdisī dhammadesanā sappāyā’’ti sappāyadhammadesanāparicchedanatthaṃ ito cito ca viloketvā.
යෙ තෙ, භික්‌ඛවෙ, කුසලා ධම්‌මාති යෙ තෙ ආරොග්‍යට්‌ඨෙන අනවජ්‌ජට්‌ඨෙන ඉට්‌ඨඵලට්‌ඨෙන කොසල්‌ලසම්‌භූතට්‌ඨෙන ච කුසලා සත්‌තතිංසබොධිපක්‌ඛියධම්‌මා, තජ්‌ජොතකා වා පරියත්‌තිධම්‌මා. අරියා නිය්‍යානිකා සම්‌බොධගාමිනොති උපගන්‌තබ්‌බට්‌ඨෙන අරියා, ලොකතො නිය්‍යානට්‌ඨෙන නිය්‍යානිකා, සම්‌බොධසඞ්‌ඛාතං අරහත්‌තං ගමනට්‌ඨෙන සම්‌බොධගාමිනො. තෙසං වො භික්‌ඛවෙ…පෙ.… සවනාය, තෙසං භික්‌ඛවෙ කුසලානං…පෙ.… සම්‌බොධගාමීනං කා උපනිසා, කිං කාරණං, කිං පයොජනං තුම්‌හාකං සවනාය, කිමත්‌ථං තුම්‌හෙ තෙ ධම්‌මෙ සුණාථාති වුත්‌තං හොති. යාවදෙව ද්‌වයතානං ධම්‌මානං යථාභූතං ඤාණායාති එත්‌ථ යාවදෙවාති පරිච්‌ඡෙදාවධාරණවචනං. ද්‌වෙ අවයවා එතෙසන්‌ති ද්‌වයා, ද්‌වයා එව ද්‌වයතා, තෙසං ද්‌වයතානං. ‘‘ද්‌වයාන’’න්‌තිපි පාඨො. යථාභූතං ඤාණායාති අවිපරීතඤාණාය. කිං වුත්‌තං හොති? යදෙතං ලොකියලොකුත්‌තරාදිභෙදෙන ද්‌විධා වවත්‌ථිතානං ධම්‌මානං විපස්‌සනාසඞ්‌ඛාතං යථාභූතඤාණං, එතදත්‌ථාය න ඉතො භිය්‍යොති, සවනෙන හි එත්‌තකං හොති, තදුත්‌තරි විසෙසාධිගමො භාවනායාති. කිඤ්‌ච ද්‌වයතං වදෙථාති එත්‌ථ පන සචෙ, වො භික්‌ඛවෙ, සියා, කිඤ්‌ච තුම්‌හෙ, භන්‌තෙ, ද්‌වයතං වදෙථාති අයමධිප්‌පායො. පදත්‌ථො පන ‘‘කිඤ්‌ච ද්‌වයතාභාවං වදෙථා’’ති.
Yete, bhikkhave, kusalā dhammāti ye te ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena iṭṭhaphalaṭṭhena kosallasambhūtaṭṭhena ca kusalā sattatiṃsabodhipakkhiyadhammā, tajjotakā vā pariyattidhammā. Ariyāniyyānikā sambodhagāminoti upagantabbaṭṭhena ariyā, lokato niyyānaṭṭhena niyyānikā, sambodhasaṅkhātaṃ arahattaṃ gamanaṭṭhena sambodhagāmino. Tesaṃ vo bhikkhave…pe… savanāya, tesaṃ bhikkhave kusalānaṃ…pe… sambodhagāmīnaṃ kā upanisā, kiṃ kāraṇaṃ, kiṃ payojanaṃ tumhākaṃ savanāya, kimatthaṃ tumhe te dhamme suṇāthāti vuttaṃ hoti. Yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyāti ettha yāvadevāti paricchedāvadhāraṇavacanaṃ. Dve avayavā etesanti dvayā, dvayā eva dvayatā, tesaṃ dvayatānaṃ. ‘‘Dvayāna’’ntipi pāṭho. Yathābhūtaṃ ñāṇāyāti aviparītañāṇāya. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yadetaṃ lokiyalokuttarādibhedena dvidhā vavatthitānaṃ dhammānaṃ vipassanāsaṅkhātaṃ yathābhūtañāṇaṃ, etadatthāya na ito bhiyyoti, savanena hi ettakaṃ hoti, taduttari visesādhigamo bhāvanāyāti. Kiñca dvayataṃ vadethāti ettha pana sace, vo bhikkhave, siyā, kiñca tumhe, bhante, dvayataṃ vadethāti ayamadhippāyo. Padattho pana ‘‘kiñca dvayatābhāvaṃ vadethā’’ti.
(1) තතො භගවා ද්‌වයතං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ඉදං දුක්‌ඛ’’න්‌ති එවමාදිමාහ. තත්‌ථ ද්‌වයතානං චතුසච්‌චධම්‌මානං ‘‘ඉදං දුක්‌ඛං, අයං දුක්‌ඛසමුදයො’’ති එවං ලොකියස්‌ස එකස්‌ස අවයවස්‌ස සහෙතුකස්‌ස වා දුක්‌ඛස්‌ස දස්‌සනෙන අයං එකානුපස්‌සනා, ඉතරා ලොකුත්‌තරස්‌ස දුතියස්‌ස අවයවස්‌ස සඋපායස්‌ස වා නිරොධස්‌ස දස්‌සනෙන දුතියානුපස්‌සනා. පඨමා චෙත්‌ථ තතියචතුත්‌ථවිසුද්‌ධීහි හොති, දුතියා පඤ්‌චමවිසුද්‌ධියා. එවං සම්‌මා ද්‌වයතානුපස්‌සිනොති ඉමිනා වුත්‌තනයෙන සම්‌මා ද්‌වයධම්‌මෙ අනුපස්‌සන්‌තස්‌ස සතියා අවිප්‌පවාසෙන අප්‌පමත්‌තස්‌ස, කායිකචෙතසිකවීරියාතාපෙන ආතාපිනො කායෙ ච ජීවිතෙ ච නිරපෙක්‌ඛත්‌තා , පහිතත්‌තස්‌ස. පාටිකඞ්‌ඛන්‌ති ඉච්‌ඡිතබ්‌බං. දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අඤ්‌ඤාති අස්‌මිංයෙව අත්‌තභාවෙ අරහත්‌තං. සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතාති ‘‘උපාදිසෙස’’න්‌ති පුනබ්‌භවවසෙන උපාදාතබ්‌බක්‌ඛන්‌ධසෙසං වුච්‌චති, තස්‌මිං වා සති අනාගාමිභාවො පටිකඞ්‌ඛොති දස්‌සෙති. තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි හෙට්‌ඨිමඵලානිපි එවං ද්‌වයතානුපස්‌සිනොව හොන්‌ති, උපරිමඵලෙසු පන උස්‌සාහං ජනෙන්‌තො එවමාහ.
(1) Tato bhagavā dvayataṃ dassento ‘‘idaṃ dukkha’’nti evamādimāha. Tattha dvayatānaṃ catusaccadhammānaṃ ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo’’ti evaṃ lokiyassa ekassa avayavassa sahetukassa vā dukkhassa dassanena ayaṃ ekānupassanā, itarā lokuttarassa dutiyassa avayavassa saupāyassa vā nirodhassa dassanena dutiyānupassanā. Paṭhamā cettha tatiyacatutthavisuddhīhi hoti, dutiyā pañcamavisuddhiyā. Evaṃ sammā dvayatānupassinoti iminā vuttanayena sammā dvayadhamme anupassantassa satiyā avippavāsena appamattassa, kāyikacetasikavīriyātāpena ātāpino kāye ca jīvite ca nirapekkhattā , pahitattassa. Pāṭikaṅkhanti icchitabbaṃ. Diṭṭheva dhamme aññāti asmiṃyeva attabhāve arahattaṃ. Sati vā upādisese anāgāmitāti ‘‘upādisesa’’nti punabbhavavasena upādātabbakkhandhasesaṃ vuccati, tasmiṃ vā sati anāgāmibhāvo paṭikaṅkhoti dasseti. Tattha kiñcāpi heṭṭhimaphalānipi evaṃ dvayatānupassinova honti, uparimaphalesu pana ussāhaṃ janento evamāha.
ඉදමවොචාතිආදි සඞ්‌ගීතිකාරානං වචනං. තත්‌ථ ඉදන්‌ති ‘‘යෙ තෙ, භික්‌ඛවෙ’’තිආදිවුත්‌තනිදස්‌සනං. එතන්‌ති ඉදානි ‘‘යෙ දුක්‌ඛ’’න්‌ති එවමාදිවත්‌තබ්‌බගාථාබන්‌ධනිදස්‌සනං. ඉමා ච ගාථා චතුසච්‌චදීපකත්‌තා වුත්‌තත්‌ථදීපිකා එව, එවං සන්‌තෙපි ගාථාරුචිකානං පච්‌ඡා ආගතානං පුබ්‌බෙ වුත්‌තං අසමත්‌ථතාය අනුග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘ඉදානි යදි වදෙය්‍ය සුන්‌දර’’න්‌ති ආකඞ්‌ඛන්‌තානං වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තානඤ්‌ච අත්‌ථාය වුත්‌තා. විසෙසත්‌ථදීපිකා වාති අවිපස්‌සකෙ විපස්‌සකෙ ච දස්‌සෙත්‌වා තෙසං වට්‌ටවිවට්‌ටදස්‌සනතො, තස්‌මා විසෙසත්‌ථදස්‌සනත්‌ථමෙව වුත්‌තා. එස නයො ඉතො පරම්‌පි ගාථාවචනෙසු.
Idamavocātiādi saṅgītikārānaṃ vacanaṃ. Tattha idanti ‘‘ye te, bhikkhave’’tiādivuttanidassanaṃ. Etanti idāni ‘‘ye dukkha’’nti evamādivattabbagāthābandhanidassanaṃ. Imā ca gāthā catusaccadīpakattā vuttatthadīpikā eva, evaṃ santepi gāthārucikānaṃ pacchā āgatānaṃ pubbe vuttaṃ asamatthatāya anuggahetvā ‘‘idāni yadi vadeyya sundara’’nti ākaṅkhantānaṃ vikkhittacittānañca atthāya vuttā. Visesatthadīpikā vāti avipassake vipassake ca dassetvā tesaṃ vaṭṭavivaṭṭadassanato, tasmā visesatthadassanatthameva vuttā. Esa nayo ito parampi gāthāvacanesu.
730. තත්‌ථ යත්‌ථ චාති නිබ්‌බානං දස්‌සෙති. නිබ්‌බානෙ හි දුක්‌ඛං සබ්‌බසො උපරුජ්‌ඣති, සබ්‌බප්‌පකාරං උපරුජ්‌ඣති, සහෙතුකං උපරුජ්‌ඣති, අසෙසඤ්‌ච උපරුජ්‌ඣති. තඤ්‌ච මග්‌ගන්‌ති තඤ්‌ච අට්‌ඨඞ්‌ගිකං මග්‌ගං.
730. Tattha yattha cāti nibbānaṃ dasseti. Nibbāne hi dukkhaṃ sabbaso uparujjhati, sabbappakāraṃ uparujjhati, sahetukaṃ uparujjhati, asesañca uparujjhati. Tañca magganti tañca aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ.
731-3. චෙතොවිමුත්‌තිහීනා තෙ, අථො පඤ්‌ඤාවිමුත්‌තියාති එත්‌ථ අරහත්‌තඵලසමාධි රාගවිරාගා චෙතොවිමුත්‌ති, අරහත්‌තඵලපඤ්‌ඤා අවිජ්‌ජාවිරාගා පඤ්‌ඤාවිමුත්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. තණ්‌හාචරිතෙන වා අප්‌පනාඣානබලෙන කිලෙසෙ වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා අධිගතං අරහත්‌තඵලං රාගවිරාගා චෙතොවිමුත්‌ති, දිට්‌ඨිචරිතෙන උපචාරජ්‌ඣානමත්‌තං නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා විපස්‌සිත්‌වා අධිගතං අරහත්‌තඵලං අවිජ්‌ජාවිරාගා පඤ්‌ඤාවිමුත්‌ති. අනාගාමිඵලං වා කාමරාගං සන්‌ධාය රාගවිරාගා චෙතොවිමුත්‌ති, අරහත්‌තඵලං සබ්‌බප්‌පකාරතො අවිජ්‌ජාවිරාගා පඤ්‌ඤාවිමුත්‌තීති. අන්‌තකිරියායාති වට්‌ටදුක්‌ඛස්‌ස අන්‌තකරණත්‌ථාය . ජාතිජරූපගාති ජාතිජරං උපගතා, ජාතිජරාය වා උපගතා, න පරිමුච්‌චන්‌ති ජාතිජරායාති එවං වෙදිතබ්‌බා. සෙසමෙත්‌ථ ආදිතො පභුති පාකටමෙව. ගාථාපරියොසානෙ ච සට්‌ඨිමත්‌තා භික්‌ඛූ තං දෙසනං උග්‌ගහෙත්‌වා විපස්‌සිත්‌වා තස්‌මිංයෙව ආසනෙ අරහත්‌තං පාපුණිංසු. යථා චෙත්‌ථ, එවං සබ්‌බවාරෙසු.
731-3.Cetovimuttihīnā te, atho paññāvimuttiyāti ettha arahattaphalasamādhi rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalapaññā avijjāvirāgā paññāvimuttīti veditabbā. Taṇhācaritena vā appanājhānabalena kilese vikkhambhetvā adhigataṃ arahattaphalaṃ rāgavirāgā cetovimutti, diṭṭhicaritena upacārajjhānamattaṃ nibbattetvā vipassitvā adhigataṃ arahattaphalaṃ avijjāvirāgā paññāvimutti. Anāgāmiphalaṃ vā kāmarāgaṃ sandhāya rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalaṃ sabbappakārato avijjāvirāgā paññāvimuttīti. Antakiriyāyāti vaṭṭadukkhassa antakaraṇatthāya . Jātijarūpagāti jātijaraṃ upagatā, jātijarāya vā upagatā, na parimuccanti jātijarāyāti evaṃ veditabbā. Sesamettha ādito pabhuti pākaṭameva. Gāthāpariyosāne ca saṭṭhimattā bhikkhū taṃ desanaṃ uggahetvā vipassitvā tasmiṃyeva āsane arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Yathā cettha, evaṃ sabbavāresu.
(2) අතො එව භගවා ‘‘සියා අඤ්‌ඤෙනපි පරියායෙනා’’තිආදිනා නයෙන නානප්‌පකාරතො ද්‌වයතානුපස්‌සනං ආහ. තත්‌ථ දුතියවාරෙ උපධිපච්‌චයාති සාසවකම්‌මපච්‌චයා. සාසවකම්‌මඤ්‌හි ඉධ ‘‘උපධී’’ති අධිප්‌පෙතං. අසෙසවිරාගනිරොධාති අසෙසං විරාගෙන නිරොධා, අසෙසවිරාගසඞ්‌ඛාතා වා නිරොධා.
(2) Ato eva bhagavā ‘‘siyā aññenapi pariyāyenā’’tiādinā nayena nānappakārato dvayatānupassanaṃ āha. Tattha dutiyavāre upadhipaccayāti sāsavakammapaccayā. Sāsavakammañhi idha ‘‘upadhī’’ti adhippetaṃ. Asesavirāganirodhāti asesaṃ virāgena nirodhā, asesavirāgasaṅkhātā vā nirodhā.
734. උපධිනිදානාති කම්‌මපච්‌චයා. දුක්‌ඛස්‌ස ජාතිප්‌පභවානුපස්‌සීති වට්‌ටදුක්‌ඛස්‌ස ජාතිකාරණං ‘‘උපධී’’ති අනුපස්‌සන්‌තො. සෙසමෙත්‌ථ පාකටමෙව. එවං අයම්‌පි වාරො චත්‌තාරි සච්‌චානි දීපෙත්‌වා අරහත්‌තනිකූටෙනෙව වුත්‌තො. යථා චායං, එවං සබ්‌බවාරා.
734.Upadhinidānāti kammapaccayā. Dukkhassa jātippabhavānupassīti vaṭṭadukkhassa jātikāraṇaṃ ‘‘upadhī’’ti anupassanto. Sesamettha pākaṭameva. Evaṃ ayampi vāro cattāri saccāni dīpetvā arahattanikūṭeneva vutto. Yathā cāyaṃ, evaṃ sabbavārā.
(3) තත්‌ථ තතියවාරෙ අවිජ්‌ජාපච්‌චයාති භවගාමිකම්‌මසම්‌භාරඅවිජ්‌ජාපච්‌චයා. දුක්‌ඛං පන සබ්‌බත්‌ථ වට්‌ටදුක්‌ඛමෙව.
(3) Tattha tatiyavāre avijjāpaccayāti bhavagāmikammasambhāraavijjāpaccayā. Dukkhaṃ pana sabbattha vaṭṭadukkhameva.
735. ජාතිමරණසංසාරන්‌ති ඛන්‌ධනිබ්‌බත්‌තිං ජාතිං ඛන්‌ධභෙදං මරණං ඛන්‌ධපටිපාටිං සංසාරඤ්‌ච. වජන්‌තීති ගච්‌ඡන්‌ති උපෙන්‌ති. ඉත්‌ථභාවඤ්‌ඤථාභාවන්‌ති ඉමං මනුස්‌සභාවං ඉතො අවසෙසඅඤ්‌ඤනිකායභාවඤ්‌ච. ගතීති පච්‌චයභාවො.
735.Jātimaraṇasaṃsāranti khandhanibbattiṃ jātiṃ khandhabhedaṃ maraṇaṃ khandhapaṭipāṭiṃ saṃsārañca. Vajantīti gacchanti upenti. Itthabhāvaññathābhāvanti imaṃ manussabhāvaṃ ito avasesaaññanikāyabhāvañca. Gatīti paccayabhāvo.
736. අවිජ්‌ජා හායන්‌ති අවිජ්‌ජා හි අයං. විජ්‌ජාගතා ච යෙ සත්‌තාති යෙ ච අරහත්‌තමග්‌ගවිජ්‌ජාය කිලෙසෙ විජ්‌ඣිත්‌වා ගතා ඛීණාසවසත්‌තා. සෙසමුත්‌තානත්‌ථමෙව.
736.Avijjā hāyanti avijjā hi ayaṃ. Vijjāgatā ca ye sattāti ye ca arahattamaggavijjāya kilese vijjhitvā gatā khīṇāsavasattā. Sesamuttānatthameva.
(4) චතුත්‌ථවාරෙ සඞ්‌ඛාරපච්‌චයාති පුඤ්‌ඤාපුඤ්‌ඤානෙඤ්‌ජාභිසඞ්‌ඛාරපච්‌චයා.
(4) Catutthavāre saṅkhārapaccayāti puññāpuññāneñjābhisaṅkhārapaccayā.
738-9. එතමාදීනවං ඤත්‌වාති යදිදං දුක්‌ඛං සඞ්‌ඛාරපච්‌චයා, එතං ආදීනවන්‌ති ඤත්‌වා. සබ්‌බසඞ්‌ඛාරසමථාති සබ්‌බෙසං වුත්‌තප්‌පකාරානං සඞ්‌ඛාරානං මග්‌ගඤාණෙන සමථා, උපහතතාය ඵලසමත්‌ථතායාති වුත්‌තං හොති. සඤ්‌ඤානන්‌ති කාමසඤ්‌ඤාදීනං මග්‌ගෙනෙව උපරොධනා. එතං ඤත්‌වා යථාතථන්‌ති එතං දුක්‌ඛක්‌ඛයං අවිපරීතං ඤත්‌වා. සම්‌මද්‌දසාති සම්‌මාදස්‌සනා. සම්‌මදඤ්‌ඤායාති සඞ්‌ඛතං අනිච්‌චාදිතො, අසඞ්‌ඛතඤ්‌ච නිච්‌චාදිතො ඤත්‌වා. මාරසංයොගන්‌ති තෙභූමකවට්‌ටං. සෙසමුත්‌තානත්‌ථමෙව.
738-9.Etamādīnavaṃ ñatvāti yadidaṃ dukkhaṃ saṅkhārapaccayā, etaṃ ādīnavanti ñatvā. Sabbasaṅkhārasamathāti sabbesaṃ vuttappakārānaṃ saṅkhārānaṃ maggañāṇena samathā, upahatatāya phalasamatthatāyāti vuttaṃ hoti. Saññānanti kāmasaññādīnaṃ maggeneva uparodhanā. Etaṃ ñatvā yathātathanti etaṃ dukkhakkhayaṃ aviparītaṃ ñatvā. Sammaddasāti sammādassanā. Sammadaññāyāti saṅkhataṃ aniccādito, asaṅkhatañca niccādito ñatvā. Mārasaṃyoganti tebhūmakavaṭṭaṃ. Sesamuttānatthameva.
(5) පඤ්‌චමවාරෙ විඤ්‌ඤාණපච්‌චයාති කම්‌මසහජාතඅභිසඞ්‌ඛාරවිඤ්‌ඤාණපච්‌චයා.
(5) Pañcamavāre viññāṇapaccayāti kammasahajātaabhisaṅkhāraviññāṇapaccayā.
741. නිච්‌ඡාතොති නිත්‌තණ්‌හො. පරිනිබ්‌බුතොති කිලෙසපරිනිබ්‌බානෙන පරිනිබ්‌බුතො හොති. සෙසං පාකටමෙව.
741.Nicchātoti nittaṇho. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto hoti. Sesaṃ pākaṭameva.
(6) ඡට්‌ඨවාරෙ ඵස්‌සපච්‌චයාති අභිසඞ්‌ඛාරවිඤ්‌ඤාණසම්‌පයුත්‌තඵස්‌සපච්‌චයාති අත්‌ථො. එවං එත්‌ථ පදපටිපාටියා වත්‌තබ්‌බානි නාමරූපසළායතනානි අවත්‌වා ඵස්‌සො වුත්‌තො. තානි හි රූපමිස්‌සකත්‌තා කම්‌මසම්‌පයුත්‌තානෙව න හොන්‌ති, ඉදඤ්‌ච වට්‌ටදුක්‌ඛං කම්‌මතො වා සම්‌භවෙය්‍ය කම්‌මසම්‌පයුත්‌තධම්‌මතො වාති.
(6) Chaṭṭhavāre phassapaccayāti abhisaṅkhāraviññāṇasampayuttaphassapaccayāti attho. Evaṃ ettha padapaṭipāṭiyā vattabbāni nāmarūpasaḷāyatanāni avatvā phasso vutto. Tāni hi rūpamissakattā kammasampayuttāneva na honti, idañca vaṭṭadukkhaṃ kammato vā sambhaveyya kammasampayuttadhammato vāti.
742-3. භවසොතානුසාරිනන්‌ති තණ්‌හානුසාරිනං. පරිඤ්‌ඤායාති තීහි පරිඤ්‌ඤාහි පරිජානිත්‌වා. අඤ්‌ඤායාති අරහත්‌තමග්‌ගපඤ්‌ඤාය ඤත්‌වා. උපසමෙ රතාති ඵලසමාපත්‌තිවසෙන නිබ්‌බානෙ රතා. ඵස්‌සාභිසමයාති ඵස්‌සනිරොධා. සෙසං පාකටමෙව.
742-3.Bhavasotānusārinanti taṇhānusārinaṃ. Pariññāyāti tīhi pariññāhi parijānitvā. Aññāyāti arahattamaggapaññāya ñatvā. Upasame ratāti phalasamāpattivasena nibbāne ratā. Phassābhisamayāti phassanirodhā. Sesaṃ pākaṭameva.
(7) සත්‌තමවාරෙ වෙදනාපච්‌චයාති කම්‌මසම්‌පයුත්‌තවෙදනාපච්‌චයා.
(7) Sattamavāre vedanāpaccayāti kammasampayuttavedanāpaccayā.
744-5. අදුක්‌ඛමසුඛං සහාති අදුක්‌ඛමසුඛෙන සහ. එතං දුක්‌ඛන්‌ති ඤත්‌වානාති එතං සබ්‌බං වෙදයිතං ‘‘දුක්‌ඛකාරණ’’න්‌ති ඤත්‌වා, විපරිණාමට්‌ඨිතිඅඤ්‌ඤාණදුක්‌ඛතාහි වා දුක්‌ඛං ඤත්‌වා. මොසධම්‌මන්‌ති නස්‌සනධම්‌මං. පලොකිනන්‌ති ජරාමරණෙහි පලුජ්‌ජනධම්‌මං. ඵුස්‌ස ඵුස්‌සාති උදයබ්‌බයඤාණෙන ඵුසිත්‌වා ඵුසිත්‌වා. වයං පස්‌සන්‌ති අන්‌තෙ භඞ්‌ගමෙව පස්‌සන්‌තො. එවං තත්‌ථ විජානතීති එවං තා වෙදනා විජානාති, තත්‌ථ වා දුක්‌ඛභාවං විජානාති. වෙදනානං ඛයාති තතො පරං මග්‌ගඤාණෙන කම්‌මසම්‌පයුත්‌තානං වෙදනානං ඛයා. සෙසමුත්‌තානමෙව.
744-5.Adukkhamasukhaṃ sahāti adukkhamasukhena saha. Etaṃ dukkhanti ñatvānāti etaṃ sabbaṃ vedayitaṃ ‘‘dukkhakāraṇa’’nti ñatvā, vipariṇāmaṭṭhitiaññāṇadukkhatāhi vā dukkhaṃ ñatvā. Mosadhammanti nassanadhammaṃ. Palokinanti jarāmaraṇehi palujjanadhammaṃ. Phussa phussāti udayabbayañāṇena phusitvā phusitvā. Vayaṃ passanti ante bhaṅgameva passanto. Evaṃ tattha vijānatīti evaṃ tā vedanā vijānāti, tattha vā dukkhabhāvaṃ vijānāti. Vedanānaṃ khayāti tato paraṃ maggañāṇena kammasampayuttānaṃ vedanānaṃ khayā. Sesamuttānameva.
(8) අට්‌ඨමවාරෙ තණ්‌හාපච්‌චයාති කම්‌මසම්‌භාරතණ්‌හාපච්‌චයා .
(8) Aṭṭhamavāre taṇhāpaccayāti kammasambhārataṇhāpaccayā .
747. එතමාදීනවං ඤත්‌වා, තණ්‌හං දුක්‌ඛස්‌ස සම්‌භවන්‌ති එතං දුක්‌ඛස්‌ස සම්‌භවං තණ්‌හාය ආදීනවං ඤත්‌වා. සෙසමුත්‌තානමෙව.
747.Etamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ dukkhassa sambhavanti etaṃ dukkhassa sambhavaṃ taṇhāya ādīnavaṃ ñatvā. Sesamuttānameva.
(9) නවමවාරෙ උපාදානපච්‌චයාති කම්‌මසම්‌භාරඋපාදානපච්‌චයා.
(9) Navamavāre upādānapaccayāti kammasambhāraupādānapaccayā.
748-9. භවොති විපාකභවො ඛන්‌ධපාතුභාවො. භූතො දුක්‌ඛන්‌ති භූතො සම්‌භූතො වට්‌ටදුක්‌ඛං නිගච්‌ඡති. ජාතස්‌ස මරණන්‌ති යත්‍රාපි ‘‘භූතො සුඛං නිගච්‌ඡතී’’ති බාලා මඤ්‌ඤන්‌ති, තත්‍රාපි දුක්‌ඛමෙව දස්‌සෙන්‌තො ආහ – ‘‘ජාතස්‌ස මරණං හොතී’’ති. දුතියගාථාය යොජනා – අනිච්‌චාදීහි සම්‌මදඤ්‌ඤාය පණ්‌ඩිතා උපාදානක්‌ඛයා ජාතික්‌ඛයං නිබ්‌බානං අභිඤ්‌ඤාය න ගච්‌ඡන්‌ති පුනබ්‌භවන්‌ති.
748-9.Bhavoti vipākabhavo khandhapātubhāvo. Bhūto dukkhanti bhūto sambhūto vaṭṭadukkhaṃ nigacchati. Jātassa maraṇanti yatrāpi ‘‘bhūto sukhaṃ nigacchatī’’ti bālā maññanti, tatrāpi dukkhameva dassento āha – ‘‘jātassa maraṇaṃ hotī’’ti. Dutiyagāthāya yojanā – aniccādīhi sammadaññāya paṇḍitā upādānakkhayā jātikkhayaṃ nibbānaṃ abhiññāya na gacchanti punabbhavanti.
(10) දසමවාරෙ ආරම්‌භපච්‌චයාති කම්‌මසම්‌පයුත්‌තවීරියපච්‌චයා.
(10) Dasamavāre ārambhapaccayāti kammasampayuttavīriyapaccayā.
751. අනාරම්‌භෙ විමුත්‌තිනොති අනාරම්‌භෙ නිබ්‌බානෙ විමුත්‌තස්‌ස. සෙසමුත්‌තානමෙව.
751.Anārambhe vimuttinoti anārambhe nibbāne vimuttassa. Sesamuttānameva.
(11) එකාදසමවාරෙ ආහාරපච්‌චයාති කම්‌මසම්‌පයුත්‌තාහාරපච්‌චයා. අපරො නයො – චතුබ්‌බිධා සත්‌තා රූපූපගා, වෙදනූපගා, සඤ්‌ඤූපගා, සඞ්‌ඛාරූපගාති. තත්‌ථ එකාදසවිධාය කාමධාතුයා සත්‌තා රූපූපගා කබළීකාරාහාරසෙවනතො. රූපධාතුයා සත්‌තා අඤ්‌ඤත්‍ර අසඤ්‌ඤෙහි වෙදනූපගා ඵස්‌සාහාරසෙවනතො. හෙට්‌ඨා තිවිධාය අරූපධාතුයා සත්‌තා සඤ්‌ඤූපගා සඤ්‌ඤාභිනිබ්‌බත්‌තමනොසඤ්‌චෙතනාහාරසෙවනතො . භවග්‌ගෙ සත්‌තා සඞ්‌ඛාරූපගා සඞ්‌ඛාරාභිනිබ්‌බත්‌තවිඤ්‌ඤාණාහාරසෙවනතොති. එවම්‌පි යං කිඤ්‌චි දුක්‌ඛං සම්‌භොති, සබ්‌බං ආහාරපච්‌චයාති වෙදිතබ්‌බං.
(11) Ekādasamavāre āhārapaccayāti kammasampayuttāhārapaccayā. Aparo nayo – catubbidhā sattā rūpūpagā, vedanūpagā, saññūpagā, saṅkhārūpagāti. Tattha ekādasavidhāya kāmadhātuyā sattā rūpūpagā kabaḷīkārāhārasevanato. Rūpadhātuyā sattā aññatra asaññehi vedanūpagā phassāhārasevanato. Heṭṭhā tividhāya arūpadhātuyā sattā saññūpagā saññābhinibbattamanosañcetanāhārasevanato . Bhavagge sattā saṅkhārūpagā saṅkhārābhinibbattaviññāṇāhārasevanatoti. Evampi yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ āhārapaccayāti veditabbaṃ.
755. ආරොග්‍යන්‌ති නිබ්‌බානං. සඞ්‌ඛාය සෙවීති චත්‌තාරො පච්‌චයෙ පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා සෙවමානො, ‘‘පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධා ද්‌වාදසායතනානි අට්‌ඨාරසධාතුයො’’ති එවං වා ලොකං සඞ්‌ඛාය ‘‘අනිච්‌චං දුක්‌ඛං අනත්‌තා’’ති ඤාණෙන සෙවමානො. ධම්‌මට්‌ඨොති චතුසච්‌චධම්‌මෙ ඨිතො. සඞ්‌ඛ්‍යං නොපෙතීති ‘‘දෙවො’’ති වා ‘‘මනුස්‌සො’’ති වා ආදිකං සඞ්‌ඛ්‍යං න ගච්‌ඡති. සෙසමුත්‌තානමෙව.
755.Ārogyanti nibbānaṃ. Saṅkhāya sevīti cattāro paccaye paccavekkhitvā sevamāno, ‘‘pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasadhātuyo’’ti evaṃ vā lokaṃ saṅkhāya ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti ñāṇena sevamāno. Dhammaṭṭhoti catusaccadhamme ṭhito. Saṅkhyaṃ nopetīti ‘‘devo’’ti vā ‘‘manusso’’ti vā ādikaṃ saṅkhyaṃ na gacchati. Sesamuttānameva.
(12) ද්‌වාදසමවාරෙ ඉඤ්‌ජිතපච්‌චයාති තණ්‌හාමානදිට්‌ඨිකම්‌මකිලෙසඉඤ්‌ජිතෙසු යතො කුතොචි කම්‌මසම්‌භාරිඤ්‌ජිතපච්‌චයා.
(12) Dvādasamavāre iñjitapaccayāti taṇhāmānadiṭṭhikammakilesaiñjitesu yato kutoci kammasambhāriñjitapaccayā.
757. එජං වොස්‌සජ්‌ජාති තණ්‌හං චජිත්‌වා. සඞ්‌ඛාරෙ උපරුන්‌ධියාති කම්‌මං කම්‌මසම්‌පයුත්‌තෙ ච සඞ්‌ඛාරෙ නිරොධෙත්‌වා. සෙසමුත්‌තානමෙව.
757.Ejaṃ vossajjāti taṇhaṃ cajitvā. Saṅkhāre uparundhiyāti kammaṃ kammasampayutte ca saṅkhāre nirodhetvā. Sesamuttānameva.
(13) තෙරසමවාරෙ නිස්‌සිතස්‌ස චලිතන්‌ති තණ්‌හාය තණ්‌හාදිට්‌ඨිමානෙහි වා ඛන්‌ධෙ නිස්‌සිතස්‌ස සීහසුත්‌තෙ (සං. නි. 3.78) දෙවානං විය භයචලනං හොති. සෙසමුත්‌තානමෙව.
(13) Terasamavāre nissitassa calitanti taṇhāya taṇhādiṭṭhimānehi vā khandhe nissitassa sīhasutte (saṃ. ni. 3.78) devānaṃ viya bhayacalanaṃ hoti. Sesamuttānameva.
(14) චුද්‌දසමවාරෙ රූපෙහීති රූපභවෙහි රූපසමාපත්‌තීහි වා. අරූපාති අරූපභවා අරූපසමාපත්‌තියො වා. නිරොධොති නිබ්‌බානං.
(14) Cuddasamavāre rūpehīti rūpabhavehi rūpasamāpattīhi vā. Arūpāti arūpabhavā arūpasamāpattiyo vā. Nirodhoti nibbānaṃ.
761. මච්‌චුහායිනොති මරණමච්‌චු කිලෙසමච්‌චු දෙවපුත්‌තමච්‌චුහායිනො, තිවිධම්‌පි තං මච්‌චුං හිත්‌වා ගාමිනොති වුත්‌තං හොති. සෙසමුත්‌තානමෙව.
761.Maccuhāyinoti maraṇamaccu kilesamaccu devaputtamaccuhāyino, tividhampi taṃ maccuṃ hitvā gāminoti vuttaṃ hoti. Sesamuttānameva.
(15) පන්‌නරසමවාරෙ යන්‌ති නාමරූපං සන්‌ධායාහ. තඤ්‌හි ලොකෙන ධුවසුභසුඛත්‌තවසෙන ‘‘ඉදං සච්‌ච’’න්‌ති උපනිජ්‌ඣායිතං දිට්‌ඨමාලොකිතං. තදමරියානන්‌ති ඉදං අරියානං, අනුනාසිකඉකාරලොපං කත්‌වා වුත්‌තං. එතං මුසාති එතං ධුවාදිවසෙන ගහිතම්‌පි මුසා, න තාදිසං හොතීති. පුන යන්‌ති නිබ්‌බානං සන්‌ධායාහ. තඤ්‌හි ලොකෙන රූපවෙදනාදීනමභාවතො ‘‘ඉදං මුසා නත්‌ථි කිඤ්‌චී’’ති උපනිජ්‌ඣායිතං. තදමරියානං එතං සච්‌චන්‌ති තං ඉදං අරියානං එතං නික්‌කිලෙසසඞ්‌ඛාතා සුභභාවා, පවත්‌තිදුක්‌ඛපටිපක්‌ඛසඞ්‌ඛාතා සුඛභාවා, අච්‌චන්‌තසන්‌තිසඞ්‌ඛාතා නිච්‌චභාවා ච අනපගමනෙන පරමත්‌ථතො ‘‘සච්‌ච’’න්‌ති යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය සුදිට්‌ඨං.
(15) Pannarasamavāre yanti nāmarūpaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena dhuvasubhasukhattavasena ‘‘idaṃ sacca’’nti upanijjhāyitaṃ diṭṭhamālokitaṃ. Tadamariyānanti idaṃ ariyānaṃ, anunāsikaikāralopaṃ katvā vuttaṃ. Etaṃ musāti etaṃ dhuvādivasena gahitampi musā, na tādisaṃ hotīti. Puna yanti nibbānaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena rūpavedanādīnamabhāvato ‘‘idaṃ musā natthi kiñcī’’ti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānaṃ etaṃ saccanti taṃ idaṃ ariyānaṃ etaṃ nikkilesasaṅkhātā subhabhāvā, pavattidukkhapaṭipakkhasaṅkhātā sukhabhāvā, accantasantisaṅkhātā niccabhāvā ca anapagamanena paramatthato ‘‘sacca’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
762-3. අනත්‌තනි අත්‌තමානින්‌ති අනත්‌තනි නාමරූපෙ අත්‌තමානිං. ඉදං සච්‌චන්‌ති මඤ්‌ඤතීති ඉදං නාමරූපං ධුවාදිවසෙන ‘‘සච්‌ච’’න්‌ති මඤ්‌ඤති. යෙන යෙන හීති යෙන යෙන රූපෙ වා වෙදනාය වා ‘‘මම රූපං, මම වෙදනා’’තිආදිනා නයෙන මඤ්‌ඤන්‌ති. තතො තන්‌ති තතො මඤ්‌ඤිතාකාරා තං නාමරූපං හොති අඤ්‌ඤථා. කිං කාරණං? තඤ්‌හි තස්‌ස මුසා හොති, යස්‌මා තං යථාමඤ්‌ඤිතාකාරා මුසා හොති, තස්‌මා අඤ්‌ඤථා හොතීති අත්‌ථො. කස්‌මා පන මුසා හොතීති? මොසධම්‌මඤ්‌හි ඉත්‌තරං, යස්‌මා යං ඉත්‌තරං පරිත්‌තපච්‌චුපට්‌ඨානං, තං මොසධම්‌මං නස්‌සනධම්‌මං හොති, තථාරූපඤ්‌ච නාමරූපන්‌ති. සච්‌චාභිසමයාති සච්‌චාවබොධා. සෙසමුත්‌තානමෙව.
762-3.Anattani attamāninti anattani nāmarūpe attamāniṃ. Idaṃ saccanti maññatīti idaṃ nāmarūpaṃ dhuvādivasena ‘‘sacca’’nti maññati. Yena yena hīti yena yena rūpe vā vedanāya vā ‘‘mama rūpaṃ, mama vedanā’’tiādinā nayena maññanti. Tato tanti tato maññitākārā taṃ nāmarūpaṃ hoti aññathā. Kiṃ kāraṇaṃ? Tañhi tassa musā hoti, yasmā taṃ yathāmaññitākārā musā hoti, tasmā aññathā hotīti attho. Kasmā pana musā hotīti? Mosadhammañhi ittaraṃ, yasmā yaṃ ittaraṃ parittapaccupaṭṭhānaṃ, taṃ mosadhammaṃ nassanadhammaṃ hoti, tathārūpañca nāmarūpanti. Saccābhisamayāti saccāvabodhā. Sesamuttānameva.
(16) සොළසමවාරෙ යන්‌ති ඡබ්‌බිධමිට්‌ඨාරම්‌මණං සන්‌ධායාහ. තඤ්‌හි ලොකෙන සලභමච්‌ඡමක්‌කටාදීහි පදීපබළිසලෙපාදයො විය ‘‘ඉදං සුඛ’’න්‌ති උපනිජ්‌ඣායිතං. තදමරියානං එතං දුක්‌ඛන්‌ති තං ඉදං අරියානං ‘‘කාමා හි චිත්‍රා මධුරා මනොරමා, විරූපරූපෙන මථෙන්‌ති චිත්‌ත’’න්‌තිආදිනා (සු. නි. 50; චූළනි. ඛග්‌ගවිසාණසුත්‌තනිද්‌දෙස 136) නයෙන ‘‘එතං දුක්‌ඛ’’න්‌ති යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය සුදිට්‌ඨං. පුන යන්‌ති නිබ්‌බානමෙව සන්‌ධායාහ. තඤ්‌හි ලොකෙන කාමගුණාභාවා ‘‘දුක්‌ඛ’’න්‌ති උපනිජ්‌ඣායිතං. තදමරියානන්‌ති තං ඉදං අරියානං පරමත්‌ථසුඛතො ‘‘එතං සුඛ’’න්‌ති යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය සුදිට්‌ඨං.
(16) Soḷasamavāre yanti chabbidhamiṭṭhārammaṇaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena salabhamacchamakkaṭādīhi padīpabaḷisalepādayo viya ‘‘idaṃ sukha’’nti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānaṃ etaṃ dukkhanti taṃ idaṃ ariyānaṃ ‘‘kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti citta’’ntiādinā (su. ni. 50; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 136) nayena ‘‘etaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ. Puna yanti nibbānameva sandhāyāha. Tañhi lokena kāmaguṇābhāvā ‘‘dukkha’’nti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānanti taṃ idaṃ ariyānaṃ paramatthasukhato ‘‘etaṃ sukha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
765-6. කෙවලාති අනවසෙසා. ඉට්‌ඨාති ඉච්‌ඡිතා පත්‌ථිතා. කන්‌තාති පියා. මනාපාති මනවුඩ්‌ඪිකරා. යාවතත්‌ථීති වුච්‌චතීති යාවතා එතෙ ඡ ආරම්‌මණා අත්‌ථීති වුච්‌චන්‌ති. වචනබ්‍යත්‌තයො වෙදිතබ්‌බො. එතෙ වොති එත්‌ථ වොති නිපාතමත්‌තං.
765-6.Kevalāti anavasesā. Iṭṭhāti icchitā patthitā. Kantāti piyā. Manāpāti manavuḍḍhikarā. Yāvatatthīti vuccatīti yāvatā ete cha ārammaṇā atthīti vuccanti. Vacanabyattayo veditabbo. Ete voti ettha voti nipātamattaṃ.
767-8. සුඛන්‌ති දිට්‌ඨමරියෙහි, සක්‌කායස්‌සුපරොධනන්‌ති ‘‘සුඛ’’මිති අරියෙහි පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධනිරොධො දිට්‌ඨො, නිබ්‌බානන්‌ති වුත්‌තං හොති. පච්‌චනීකමිදං හොතීති පටිලොමමිදං දස්‌සනං හොති. පස්‌සතන්‌ති පස්‌සන්‌තානං, පණ්‌ඩිතානන්‌ති වුත්‌තං හොති. යං පරෙති එත්‌ථ යන්‌ති වත්‌ථුකාමෙ සන්‌ධායාහ. පුන යං පරෙති එත්‌ථ නිබ්‌බානං.
767-8.Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhananti ‘‘sukha’’miti ariyehi pañcakkhandhanirodho diṭṭho, nibbānanti vuttaṃ hoti. Paccanīkamidaṃ hotīti paṭilomamidaṃ dassanaṃ hoti. Passatanti passantānaṃ, paṇḍitānanti vuttaṃ hoti. Yaṃ pareti ettha yanti vatthukāme sandhāyāha. Puna yaṃ pareti ettha nibbānaṃ.
769-71. පස්‌සාති සොතාරං ආලපති. ධම්‌මන්‌ති නිබ්‌බානධම්‌මං. සම්‌පමූළ්‌හෙත්‌ථවිද්‌දසූති සම්‌පමූළ්‌හා එත්‌ථ අවිද්‌දසූ බාලා. කිංකාරණං සම්‌පමූළ්‌හා? නිවුතානං තමො හොති , අන්‌ධකාරො අපස්‌සතං , බාලානං අවිජ්‌ජාය නිවුතානං ඔත්‌ථටානං අන්‌ධභාවකරණො තමො හොති, යෙන නිබ්‌බානධම්‌මං දට්‌ඨුං න සක්‌කොන්‌ති. සතඤ්‌ච විවටං හොති, ආලොකො පස්‌සතාමිවාති සතඤ්‌ච සප්‌පුරිසානං පඤ්‌ඤාදස්‌සනෙන පස්‌සතං ආලොකොව විවටං හොති නිබ්‌බානං. සන්‌තිකෙ න විජානන්‌ති, මගා ධම්‌මස්‌සකොවිදාති යං අත්‌තනො සරීරෙ තචපඤ්‌චකමත්‌තං පරිච්‌ඡින්‌දිත්‌වා අනන්‌තරමෙව අධිගන්‌තබ්‌බතො, අත්‌තනො ඛන්‌ධානං වා නිරොධමත්‌තතො සන්‌තිකෙ නිබ්‌බානං, තං එවං සන්‌තිකෙ සන්‌තම්‌පි න විජානන්‌ති මගභූතා ජනා මග්‌ගාමග්‌ගධම්‌මස්‌ස සච්‌චධම්‌මස්‌ස වා අකොවිදා, සබ්‌බථා භවරාග…පෙ.… සුසම්‌බුධො. තත්‌ථ මාරධෙය්‍යානුපන්‌නෙහීති තෙභූමකවට්‌ටං අනුපන්‌නෙහි.
769-71.Passāti sotāraṃ ālapati. Dhammanti nibbānadhammaṃ. Sampamūḷhetthaviddasūti sampamūḷhā ettha aviddasū bālā. Kiṃkāraṇaṃ sampamūḷhā? Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ, bālānaṃ avijjāya nivutānaṃ otthaṭānaṃ andhabhāvakaraṇo tamo hoti, yena nibbānadhammaṃ daṭṭhuṃ na sakkonti. Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivāti satañca sappurisānaṃ paññādassanena passataṃ ālokova vivaṭaṃ hoti nibbānaṃ. Santike na vijānanti, magā dhammassakovidāti yaṃ attano sarīre tacapañcakamattaṃ paricchinditvā anantarameva adhigantabbato, attano khandhānaṃ vā nirodhamattato santike nibbānaṃ, taṃ evaṃ santike santampi na vijānanti magabhūtā janā maggāmaggadhammassa saccadhammassa vā akovidā, sabbathā bhavarāga…pe… susambudho. Tattha māradheyyānupannehīti tebhūmakavaṭṭaṃ anupannehi.
772. පච්‌ඡිමගාථාය සම්‌බන්‌ධො ‘‘එවං අසුසම්‌බුධං කො නු අඤ්‌ඤත්‍ර මරියෙහී’’ති. තස්‌සත්‌ථො – ඨපෙත්‌වා අරියෙ කො නු අඤ්‌ඤො නිබ්‌බානපදං ජානිතුං අරහති, යං පදං චතුත්‌ථෙන අරියමග්‌ගෙන සම්‌මදඤ්‌ඤාය අනන්‌තරමෙව අනාසවා හුත්‌වා කිලෙසපරිනිබ්‌බානෙන පරිනිබ්‌බන්‌ති, සම්‌මදඤ්‌ඤාය වා අනාසවා හුත්‌වා අන්‌තෙ අනුපාදිසෙසාය නිබ්‌බානධාතුයා පරිනිබ්‌බන්‌තීති අරහත්‌තනිකූටෙන දෙසනං නිට්‌ඨාපෙසි.
772. Pacchimagāthāya sambandho ‘‘evaṃ asusambudhaṃ ko nu aññatra mariyehī’’ti. Tassattho – ṭhapetvā ariye ko nu añño nibbānapadaṃ jānituṃ arahati, yaṃ padaṃ catutthena ariyamaggena sammadaññāya anantarameva anāsavā hutvā kilesaparinibbānena parinibbanti, sammadaññāya vā anāsavā hutvā ante anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbantīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
අත්‌තමනාති තුට්‌ඨමනා. අභිනන්‌දුන්‌ති අභිනන්‌දිංසු. ඉමස්‌මිඤ්‌ච පන වෙය්‍යාකරණස්‌මින්‌ති ඉමස්‌මිං සොළසමෙ වෙය්‍යාකරණෙ. භඤ්‌ඤමානෙති භණියමානෙ. සෙසං පාකටමෙව.
Attamanāti tuṭṭhamanā. Abhinandunti abhinandiṃsu. Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ soḷasame veyyākaraṇe. Bhaññamāneti bhaṇiyamāne. Sesaṃ pākaṭameva.
එවං සබ්‌බෙසුපි සොළසසු වෙය්‍යාකරණෙසු සට්‌ඨිමත්‌තෙ සට්‌ඨිමත්‌තෙ කත්‌වා සට්‌ඨිඅධිකානං නවන්‌නං භික්‌ඛුසතානං අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තානි විමුච්‌චිංසු, සොළසක්‌ඛත්‌තුං චත්‌තාරි චත්‌තාරි කත්‌වා චතුසට්‌ඨි සච්‌චානෙත්‌ථ වෙනෙය්‍යවසෙන නානප්‌පකාරතො දෙසිතානීති.
Evaṃ sabbesupi soḷasasu veyyākaraṇesu saṭṭhimatte saṭṭhimatte katvā saṭṭhiadhikānaṃ navannaṃ bhikkhusatānaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu, soḷasakkhattuṃ cattāri cattāri katvā catusaṭṭhi saccānettha veneyyavasena nānappakārato desitānīti.
පරමත්‌ථජොතිකාය ඛුද්‌දක-අට්‌ඨකථාය
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
සුත්‌තනිපාත-අට්‌ඨකථාය ද්‌වයතානුපස්‌සනාසුත්‌තවණ්‌ණනා
Suttanipāta-aṭṭhakathāya dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā
නිට්‌ඨිත්‌තා.
Niṭṭhittā.
නිට්‌ඨිතො ච තතියො වග්‌ගො අත්‌ථවණ්‌ණනානයතො, නාමෙන
Niṭṭhito ca tatiyo vaggo atthavaṇṇanānayato, nāmena
මහාවග්‌ගොති.
Mahāvaggoti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / සුත්‌තනිපාතපාළි • Suttanipātapāḷi / 12. ද්‌වයතානුපස්‌සනාසුත්‌තං • 12. Dvayatānupassanāsuttaṃ
