| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
੧੨. ਦ੍વਯਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
12. Dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā
ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਦ੍વਯਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁਤ੍ਤਂ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦੇਸੇਸਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯਮੇવ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੇવ। ਪੁਬ੍ਬਾਰਾਮੇਤਿ ਸਾવਤ੍ਥਿਨਗਰਸ੍ਸ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਦਿਸਾਯਂ ਆਰਾਮੇ। ਮਿਗਾਰਮਾਤੁ ਪਾਸਾਦੇਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਸਾਖਾ ਉਪਾਸਿਕਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਸੁਰੇਨ ਮਿਗਾਰੇਨ ਸੇਟ੍ਠਿਨਾ ਮਾਤੁਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਿਗਾਰਮਾਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਾਯ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁਯਾ ਨવਕੋਟਿਅਗ੍ਘਨਕਂ ਮਹਾਲਤਾਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਕਾਰਾਪਿਤੋ ਪਾਸਾਦੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਚ ਉਪਰਿ ਚ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ ਗਬ੍ਭਸਤਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਸਹਸ੍ਸਕੂਟਾਗਾਰਗਬ੍ਭੋ, ਸੋ ‘‘ਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁ ਪਾਸਾਦੇ।
Evaṃme sutanti dvayatānupassanāsuttaṃ. Kā uppatti? Imassa suttassa attajjhāsayato uppatti. Attajjhāsayena hi bhagavā imaṃ suttaṃ desesi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro panassa atthavaṇṇanāyameva āvi bhavissati. Tattha evaṃ me sutantiādīni vuttanayāneva. Pubbārāmeti sāvatthinagarassa puratthimadisāyaṃ ārāme. Migāramātu pāsādeti ettha visākhā upāsikā attano sasurena migārena seṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā ‘‘migāramātā’’ti vuccati. Tāya migāramātuyā navakoṭiagghanakaṃ mahālatāpiḷandhanaṃ vissajjetvā kārāpito pāsādo heṭṭhā ca upari ca pañca pañca gabbhasatāni katvā sahassakūṭāgāragabbho, so ‘‘migāramātupāsādo’’ti vuccati. Tasmiṃ migāramātu pāsāde.
ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਭਗવਾਤਿ ਯਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪੁਬ੍ਬਾਰਾਮੇ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁ ਪਾਸਾਦੇ વਿਹਰਤਿ, ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ। ਤਦਹੁਪੋਸਥੇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਹੁ ਉਪੋਸਥੇ, ਉਪੋਸਥਦਿવਸੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਨ੍ਨਰਸੇਤਿ ਇਦਂ ਉਪੋਸਥਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾવਸੇਸੁਪੋਸਥਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਂ। ਪੁਣ੍ਣਾਯ ਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਪਨ੍ਨਰਸਦਿવਸਤ੍ਤਾ ਦਿવਸਗਣਨਾਯ ਅਬ੍ਭਾਦਿਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਰਹਤ੍ਤਾ ਰਤ੍ਤਿਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਪੁਣ੍ਣਤ੍ਤਾ ਪੁਣ੍ਣਾਯ, ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਤ੍ਤਾ ਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਚ ਰਤ੍ਤਿਯਾ। ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤੋਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਨ ਪਰਿવੁਤੋ। ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀਤਿ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁ ਰਤਨਪਾਸਾਦਪਰਿવੇਣੇ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੇ ਉਪਰਿ ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੇ ਓਕਾਸੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਰਬੁਦ੍ਧਾਸਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਨ੍ਤਿ ਅਤੀવ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ, ਯਤੋ ਯਤੋ વਾ ਅਨੁવਿਲੋਕੇਤਿ , ਤਤੋ ਤਤੋ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ, ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ વਾਚਾਯ, ਪੁਨ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ ਕਾਯੇਨ। ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਅਨੁવਿਲੋਕੇਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਅਨੇਕਸਹਸ੍ਸਭਿਕ੍ਖੁਪਰਿਮਾਣਂ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਏਤ੍ਥ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਸਕਦਾਗਾਮਿਨੋ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਅਨਾਗਾਮਿਨੋ ਏਤ੍ਤਕਾ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕਾ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ, ਇਮਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਕੀਦਿਸੀ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਸਪ੍ਪਾਯਾ’’ਤਿ ਸਪ੍ਪਾਯਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਤ੍ਥਂ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ વਿਲੋਕੇਤ੍વਾ।
Tena kho pana samayena bhagavāti yaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiṃ nissāya pubbārāme migāramātu pāsāde viharati, tena samayena. Tadahuposatheti tasmiṃ ahu uposathe, uposathadivaseti vuttaṃ hoti. Pannaraseti idaṃ uposathaggahaṇena sampattāvasesuposathapaṭikkhepavacanaṃ. Puṇṇāya puṇṇamāya rattiyāti pannarasadivasattā divasagaṇanāya abbhādiupakkilesavirahattā rattiguṇasampattiyā ca puṇṇattā puṇṇāya, paripuṇṇacandattā puṇṇamāya ca rattiyā. Bhikkhusaṅghaparivutoti bhikkhusaṅghena parivuto. Abbhokāse nisinno hotīti migāramātu ratanapāsādapariveṇe abbhokāse upari appaṭicchanne okāse paññattavarabuddhāsane nisinno hoti. Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti atīva tuṇhībhūtaṃ, yato yato vā anuviloketi , tato tato tuṇhībhūtaṃ, tuṇhībhūtaṃ vācāya, puna tuṇhībhūtaṃ kāyena. Bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvāti taṃ parivāretvā nisinnaṃ anekasahassabhikkhuparimāṇaṃ tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṅghaṃ ‘‘ettakā ettha sotāpannā, ettakā sakadāgāmino, ettakā anāgāmino ettakā āraddhavipassakā kalyāṇaputhujjanā, imassa bhikkhusaṅghassa kīdisī dhammadesanā sappāyā’’ti sappāyadhammadesanāparicchedanatthaṃ ito cito ca viloketvā.
ਯੇ ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਯੇ ਤੇ ਆਰੋਗ੍ਯਟ੍ਠੇਨ ਅਨવਜ੍ਜਟ੍ਠੇਨ ਇਟ੍ਠਫਲਟ੍ਠੇਨ ਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੇਨ ਚ ਕੁਸਲਾ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ, ਤਜ੍ਜੋਤਕਾ વਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾ। ਅਰਿਯਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ ਸਮ੍ਬੋਧਗਾਮਿਨੋਤਿ ਉਪਗਨ੍ਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਅਰਿਯਾ, ਲੋਕਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ, ਸਮ੍ਬੋਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਗਮਨਟ੍ਠੇਨ ਸਮ੍ਬੋਧਗਾਮਿਨੋ। ਤੇਸਂ વੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ਸવਨਾਯ, ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਕੁਸਲਾਨਂ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਬੋਧਗਾਮੀਨਂ ਕਾ ਉਪਨਿਸਾ, ਕਿਂ ਕਾਰਣਂ, ਕਿਂ ਪਯੋਜਨਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਸવਨਾਯ, ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸੁਣਾਥਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਾવਦੇવ ਦ੍વਯਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਞਾਣਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਾવਦੇવਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾવਧਾਰਣવਚਨਂ। ਦ੍વੇ ਅવਯવਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਦ੍વਯਾ, ਦ੍વਯਾ ਏવ ਦ੍વਯਤਾ, ਤੇਸਂ ਦ੍વਯਤਾਨਂ। ‘‘ਦ੍વਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਯਥਾਭੂਤਂ ਞਾਣਾਯਾਤਿ ਅવਿਪਰੀਤਞਾਣਾਯ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਦੇਤਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਦਿਭੇਦੇਨ ਦ੍વਿਧਾ વવਤ੍ਥਿਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਂ, ਏਤਦਤ੍ਥਾਯ ਨ ਇਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋਤਿ, ਸવਨੇਨ ਹਿ ਏਤ੍ਤਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਦੁਤ੍ਤਰਿ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮੋ ਭਾવਨਾਯਾਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਦ੍વਯਤਂ વਦੇਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਸਚੇ, વੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਿਯਾ, ਕਿਞ੍ਚ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਦ੍વਯਤਂ વਦੇਥਾਤਿ ਅਯਮਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪਦਤ੍ਥੋ ਪਨ ‘‘ਕਿਞ੍ਚ ਦ੍વਯਤਾਭਾવਂ વਦੇਥਾ’’ਤਿ।
Yete, bhikkhave, kusalā dhammāti ye te ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena iṭṭhaphalaṭṭhena kosallasambhūtaṭṭhena ca kusalā sattatiṃsabodhipakkhiyadhammā, tajjotakā vā pariyattidhammā. Ariyāniyyānikā sambodhagāminoti upagantabbaṭṭhena ariyā, lokato niyyānaṭṭhena niyyānikā, sambodhasaṅkhātaṃ arahattaṃ gamanaṭṭhena sambodhagāmino. Tesaṃ vo bhikkhave…pe… savanāya, tesaṃ bhikkhave kusalānaṃ…pe… sambodhagāmīnaṃ kā upanisā, kiṃ kāraṇaṃ, kiṃ payojanaṃ tumhākaṃ savanāya, kimatthaṃ tumhe te dhamme suṇāthāti vuttaṃ hoti. Yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyāti ettha yāvadevāti paricchedāvadhāraṇavacanaṃ. Dve avayavā etesanti dvayā, dvayā eva dvayatā, tesaṃ dvayatānaṃ. ‘‘Dvayāna’’ntipi pāṭho. Yathābhūtaṃ ñāṇāyāti aviparītañāṇāya. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yadetaṃ lokiyalokuttarādibhedena dvidhā vavatthitānaṃ dhammānaṃ vipassanāsaṅkhātaṃ yathābhūtañāṇaṃ, etadatthāya na ito bhiyyoti, savanena hi ettakaṃ hoti, taduttari visesādhigamo bhāvanāyāti. Kiñca dvayataṃ vadethāti ettha pana sace, vo bhikkhave, siyā, kiñca tumhe, bhante, dvayataṃ vadethāti ayamadhippāyo. Padattho pana ‘‘kiñca dvayatābhāvaṃ vadethā’’ti.
(੧) ਤਤੋ ਭਗવਾ ਦ੍વਯਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਯਤਾਨਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾਨਂ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਲੋਕਿਯਸ੍ਸ ਏਕਸ੍ਸ ਅવਯવਸ੍ਸ ਸਹੇਤੁਕਸ੍ਸ વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਯਂ ਏਕਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਇਤਰਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਅવਯવਸ੍ਸ ਸਉਪਾਯਸ੍ਸ વਾ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦੁਤਿਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਪਠਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥવਿਸੁਦ੍ਧੀਹਿ ਹੋਤਿ, ਦੁਤਿਯਾ ਪਞ੍ਚਮવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ। ਏવਂ ਸਮ੍ਮਾ ਦ੍વਯਤਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋਤਿ ਇਮਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਦ੍વਯਧਮ੍ਮੇ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਤਿਯਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕવੀਰਿਯਾਤਾਪੇਨ ਆਤਾਪਿਨੋ ਕਾਯੇ ਚ ਜੀવਿਤੇ ਚ ਨਿਰਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ , ਪਹਿਤਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ। ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਾਤਿ ਅਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਅਰਹਤ੍ਤਂ। ਸਤਿ વਾ ਉਪਾਦਿਸੇਸੇ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾਤਿ ‘‘ਉਪਾਦਿਸੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવવਸੇਨ ਉਪਾਦਾਤਬ੍ਬਕ੍ਖਨ੍ਧਸੇਸਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਸਤਿ ਅਨਾਗਾਮਿਭਾવੋ ਪਟਿਕਙ੍ਖੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਫਲਾਨਿਪਿ ਏવਂ ਦ੍વਯਤਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਪਰਿਮਫਲੇਸੁ ਪਨ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ।
(1) Tato bhagavā dvayataṃ dassento ‘‘idaṃ dukkha’’nti evamādimāha. Tattha dvayatānaṃ catusaccadhammānaṃ ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo’’ti evaṃ lokiyassa ekassa avayavassa sahetukassa vā dukkhassa dassanena ayaṃ ekānupassanā, itarā lokuttarassa dutiyassa avayavassa saupāyassa vā nirodhassa dassanena dutiyānupassanā. Paṭhamā cettha tatiyacatutthavisuddhīhi hoti, dutiyā pañcamavisuddhiyā. Evaṃ sammā dvayatānupassinoti iminā vuttanayena sammā dvayadhamme anupassantassa satiyā avippavāsena appamattassa, kāyikacetasikavīriyātāpena ātāpino kāye ca jīvite ca nirapekkhattā , pahitattassa. Pāṭikaṅkhanti icchitabbaṃ. Diṭṭheva dhamme aññāti asmiṃyeva attabhāve arahattaṃ. Sati vā upādisese anāgāmitāti ‘‘upādisesa’’nti punabbhavavasena upādātabbakkhandhasesaṃ vuccati, tasmiṃ vā sati anāgāmibhāvo paṭikaṅkhoti dasseti. Tattha kiñcāpi heṭṭhimaphalānipi evaṃ dvayatānupassinova honti, uparimaphalesu pana ussāhaṃ janento evamāha.
ਇਦਮવੋਚਾਤਿਆਦਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਾਨਂ વਚਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਯੇ ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿવੁਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ ‘‘ਯੇ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿવਤ੍ਤਬ੍ਬਗਾਥਾਬਨ੍ਧਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਇਮਾ ਚ ਗਾਥਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦੀਪਕਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਦੀਪਿਕਾ ਏવ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਗਾਥਾਰੁਚਿਕਾਨਂ ਪਚ੍ਛਾ ਆਗਤਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਅਨੁਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਯਦਿ વਦੇਯ੍ਯ ਸੁਨ੍ਦਰ’’ਨ੍ਤਿ ਆਕਙ੍ਖਨ੍ਤਾਨਂ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਾਯ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਸੇਸਤ੍ਥਦੀਪਿਕਾ વਾਤਿ ਅવਿਪਸ੍ਸਕੇ વਿਪਸ੍ਸਕੇ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਦਸ੍ਸਨਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਸੇਸਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਗਾਥਾવਚਨੇਸੁ।
Idamavocātiādi saṅgītikārānaṃ vacanaṃ. Tattha idanti ‘‘ye te, bhikkhave’’tiādivuttanidassanaṃ. Etanti idāni ‘‘ye dukkha’’nti evamādivattabbagāthābandhanidassanaṃ. Imā ca gāthā catusaccadīpakattā vuttatthadīpikā eva, evaṃ santepi gāthārucikānaṃ pacchā āgatānaṃ pubbe vuttaṃ asamatthatāya anuggahetvā ‘‘idāni yadi vadeyya sundara’’nti ākaṅkhantānaṃ vikkhittacittānañca atthāya vuttā. Visesatthadīpikā vāti avipassake vipassake ca dassetvā tesaṃ vaṭṭavivaṭṭadassanato, tasmā visesatthadassanatthameva vuttā. Esa nayo ito parampi gāthāvacanesu.
੭੩੦. ਤਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਚਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਸਹੇਤੁਕਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਅਸੇਸਞ੍ਚ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਤਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ।
730. Tattha yattha cāti nibbānaṃ dasseti. Nibbāne hi dukkhaṃ sabbaso uparujjhati, sabbappakāraṃ uparujjhati, sahetukaṃ uparujjhati, asesañca uparujjhati. Tañca magganti tañca aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ.
੭੩੧-੩. ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਹੀਨਾ ਤੇ, ਅਥੋ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਧਿ ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਪਞ੍ਞਾ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੇਨ વਾ ਅਪ੍ਪਨਾਝਾਨਬਲੇਨ ਕਿਲੇਸੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਅਧਿਗਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੇਨ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਮਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਅਧਿਗਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਂ વਾ ਕਾਮਰਾਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ। ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਰਣਤ੍ਥਾਯ । ਜਾਤਿਜਰੂਪਗਾਤਿ ਜਾਤਿਜਰਂ ਉਪਗਤਾ, ਜਾਤਿਜਰਾਯ વਾ ਉਪਗਤਾ, ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਜਰਾਯਾਤਿ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਆਦਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਾਕਟਮੇવ। ਗਾਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਚ ਸਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤਂ ਦੇਸਨਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਆਸਨੇ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਂਸੁ। ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬવਾਰੇਸੁ।
731-3.Cetovimuttihīnā te, atho paññāvimuttiyāti ettha arahattaphalasamādhi rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalapaññā avijjāvirāgā paññāvimuttīti veditabbā. Taṇhācaritena vā appanājhānabalena kilese vikkhambhetvā adhigataṃ arahattaphalaṃ rāgavirāgā cetovimutti, diṭṭhicaritena upacārajjhānamattaṃ nibbattetvā vipassitvā adhigataṃ arahattaphalaṃ avijjāvirāgā paññāvimutti. Anāgāmiphalaṃ vā kāmarāgaṃ sandhāya rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalaṃ sabbappakārato avijjāvirāgā paññāvimuttīti. Antakiriyāyāti vaṭṭadukkhassa antakaraṇatthāya . Jātijarūpagāti jātijaraṃ upagatā, jātijarāya vā upagatā, na parimuccanti jātijarāyāti evaṃ veditabbā. Sesamettha ādito pabhuti pākaṭameva. Gāthāpariyosāne ca saṭṭhimattā bhikkhū taṃ desanaṃ uggahetvā vipassitvā tasmiṃyeva āsane arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Yathā cettha, evaṃ sabbavāresu.
(੨) ਅਤੋ ਏવ ਭਗવਾ ‘‘ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਦ੍વਯਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਂ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਤਿਯવਾਰੇ ਉਪਧਿਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਸਾਸવਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਾ। ਸਾਸવਕਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਇਧ ‘‘ਉਪਧੀ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧਾਤਿ ਅਸੇਸਂ વਿਰਾਗੇਨ ਨਿਰੋਧਾ, ਅਸੇਸવਿਰਾਗਸਙ੍ਖਾਤਾ વਾ ਨਿਰੋਧਾ।
(2) Ato eva bhagavā ‘‘siyā aññenapi pariyāyenā’’tiādinā nayena nānappakārato dvayatānupassanaṃ āha. Tattha dutiyavāre upadhipaccayāti sāsavakammapaccayā. Sāsavakammañhi idha ‘‘upadhī’’ti adhippetaṃ. Asesavirāganirodhāti asesaṃ virāgena nirodhā, asesavirāgasaṅkhātā vā nirodhā.
੭੩੪. ਉਪਧਿਨਿਦਾਨਾਤਿ ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਾ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜਾਤਿਪ੍ਪਭવਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜਾਤਿਕਾਰਣਂ ‘‘ਉਪਧੀ’’ਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ। ਏવਂ ਅਯਮ੍ਪਿ વਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੀਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨੇવ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਚਾਯਂ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬવਾਰਾ।
734.Upadhinidānāti kammapaccayā. Dukkhassa jātippabhavānupassīti vaṭṭadukkhassa jātikāraṇaṃ ‘‘upadhī’’ti anupassanto. Sesamettha pākaṭameva. Evaṃ ayampi vāro cattāri saccāni dīpetvā arahattanikūṭeneva vutto. Yathā cāyaṃ, evaṃ sabbavārā.
(੩) ਤਤ੍ਥ ਤਤਿਯવਾਰੇ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਭવਗਾਮਿਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਮੇવ।
(3) Tattha tatiyavāre avijjāpaccayāti bhavagāmikammasambhāraavijjāpaccayā. Dukkhaṃ pana sabbattha vaṭṭadukkhameva.
੭੩੫. ਜਾਤਿਮਰਣਸਂਸਾਰਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂ ਜਾਤਿਂ ਖਨ੍ਧਭੇਦਂ ਮਰਣਂ ਖਨ੍ਧਪਟਿਪਾਟਿਂ ਸਂਸਾਰਞ੍ਚ। વਜਨ੍ਤੀਤਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਉਪੇਨ੍ਤਿ। ਇਤ੍ਥਭਾવਞ੍ਞਥਾਭਾવਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਮਨੁਸ੍ਸਭਾવਂ ਇਤੋ ਅવਸੇਸਅਞ੍ਞਨਿਕਾਯਭਾવਞ੍ਚ। ਗਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ।
735.Jātimaraṇasaṃsāranti khandhanibbattiṃ jātiṃ khandhabhedaṃ maraṇaṃ khandhapaṭipāṭiṃ saṃsārañca. Vajantīti gacchanti upenti. Itthabhāvaññathābhāvanti imaṃ manussabhāvaṃ ito avasesaaññanikāyabhāvañca. Gatīti paccayabhāvo.
੭੩੬. ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹਾਯਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹਿ ਅਯਂ। વਿਜ੍ਜਾਗਤਾ ਚ ਯੇ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਯੇ ਚ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗવਿਜ੍ਜਾਯ ਕਿਲੇਸੇ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਗਤਾ ਖੀਣਾਸવਸਤ੍ਤਾ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।
736.Avijjā hāyanti avijjā hi ayaṃ. Vijjāgatā ca ye sattāti ye ca arahattamaggavijjāya kilese vijjhitvā gatā khīṇāsavasattā. Sesamuttānatthameva.
(੪) ਚਤੁਤ੍ਥવਾਰੇ ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਪੁਞ੍ਞਾਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ।
(4) Catutthavāre saṅkhārapaccayāti puññāpuññāneñjābhisaṅkhārapaccayā.
੭੩੮-੯. ਏਤਮਾਦੀਨવਂ ਞਤ੍વਾਤਿ ਯਦਿਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ, ਏਤਂ ਆਦੀਨવਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਸਮਥਾ, ਉਪਹਤਤਾਯ ਫਲਸਮਤ੍ਥਤਾਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਉਪਰੋਧਨਾ। ਏਤਂ ਞਤ੍વਾ ਯਥਾਤਥਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਂ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਞਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਮਦ੍ਦਸਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨਾ। ਸਮ੍ਮਦਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ, ਅਸਙ੍ਖਤਞ੍ਚ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਞਤ੍વਾ। ਮਾਰਸਂਯੋਗਨ੍ਤਿ ਤੇਭੂਮਕવਟ੍ਟਂ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।
738-9.Etamādīnavaṃ ñatvāti yadidaṃ dukkhaṃ saṅkhārapaccayā, etaṃ ādīnavanti ñatvā. Sabbasaṅkhārasamathāti sabbesaṃ vuttappakārānaṃ saṅkhārānaṃ maggañāṇena samathā, upahatatāya phalasamatthatāyāti vuttaṃ hoti. Saññānanti kāmasaññādīnaṃ maggeneva uparodhanā. Etaṃ ñatvā yathātathanti etaṃ dukkhakkhayaṃ aviparītaṃ ñatvā. Sammaddasāti sammādassanā. Sammadaññāyāti saṅkhataṃ aniccādito, asaṅkhatañca niccādito ñatvā. Mārasaṃyoganti tebhūmakavaṭṭaṃ. Sesamuttānatthameva.
(੫) ਪਞ੍ਚਮવਾਰੇ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸਹਜਾਤਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ।
(5) Pañcamavāre viññāṇapaccayāti kammasahajātaabhisaṅkhāraviññāṇapaccayā.
੭੪੧. ਨਿਚ੍ਛਾਤੋਤਿ ਨਿਤ੍ਤਣ੍ਹੋ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋਤਿ ਕਿਲੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ।
741.Nicchātoti nittaṇho. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto hoti. Sesaṃ pākaṭameva.
(੬) ਛਟ੍ਠવਾਰੇ ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਏਤ੍ਥ ਪਦਪਟਿਪਾਟਿਯਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ ਨਾਮਰੂਪਸਲ਼ਾਯਤਨਾਨਿ ਅવਤ੍વਾ ਫਸ੍ਸੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਰੂਪਮਿਸ੍ਸਕਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨੇવ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਇਦਞ੍ਚ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਕਮ੍ਮਤੋ વਾ ਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਤੋ વਾਤਿ।
(6) Chaṭṭhavāre phassapaccayāti abhisaṅkhāraviññāṇasampayuttaphassapaccayāti attho. Evaṃ ettha padapaṭipāṭiyā vattabbāni nāmarūpasaḷāyatanāni avatvā phasso vutto. Tāni hi rūpamissakattā kammasampayuttāneva na honti, idañca vaṭṭadukkhaṃ kammato vā sambhaveyya kammasampayuttadhammato vāti.
੭੪੨-੩. ਭવਸੋਤਾਨੁਸਾਰਿਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਨੁਸਾਰਿਨਂ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਅਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਞਤ੍વਾ। ਉਪਸਮੇ ਰਤਾਤਿ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਰਤਾ। ਫਸ੍ਸਾਭਿਸਮਯਾਤਿ ਫਸ੍ਸਨਿਰੋਧਾ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ।
742-3.Bhavasotānusārinanti taṇhānusārinaṃ. Pariññāyāti tīhi pariññāhi parijānitvā. Aññāyāti arahattamaggapaññāya ñatvā. Upasame ratāti phalasamāpattivasena nibbāne ratā. Phassābhisamayāti phassanirodhā. Sesaṃ pākaṭameva.
(੭) ਸਤ੍ਤਮવਾਰੇ વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ।
(7) Sattamavāre vedanāpaccayāti kammasampayuttavedanāpaccayā.
੭੪੪-੫. ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਸਹਾਤਿ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖੇਨ ਸਹ। ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾਨਾਤਿ ਏਤਂ ਸਬ੍ਬਂ વੇਦਯਿਤਂ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ, વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠਿਤਿਅਞ੍ਞਾਣਦੁਕ੍ਖਤਾਹਿ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਞਤ੍વਾ। ਮੋਸਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਨਸ੍ਸਨਧਮ੍ਮਂ। ਪਲੋਕਿਨਨ੍ਤਿ ਜਰਾਮਰਣੇਹਿ ਪਲੁਜ੍ਜਨਧਮ੍ਮਂ। ਫੁਸ੍ਸ ਫੁਸ੍ਸਾਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣੇਨ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਫੁਸਿਤ੍વਾ। વਯਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤੇ ਭਙ੍ਗਮੇવ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ। ਏવਂ ਤਤ੍ਥ વਿਜਾਨਤੀਤਿ ਏવਂ ਤਾ વੇਦਨਾ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਤਤ੍ਥ વਾ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਂ વਿਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਨਂ ਖਯਾਤਿ ਤਤੋ ਪਰਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਖਯਾ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
744-5.Adukkhamasukhaṃ sahāti adukkhamasukhena saha. Etaṃ dukkhanti ñatvānāti etaṃ sabbaṃ vedayitaṃ ‘‘dukkhakāraṇa’’nti ñatvā, vipariṇāmaṭṭhitiaññāṇadukkhatāhi vā dukkhaṃ ñatvā. Mosadhammanti nassanadhammaṃ. Palokinanti jarāmaraṇehi palujjanadhammaṃ. Phussa phussāti udayabbayañāṇena phusitvā phusitvā. Vayaṃ passanti ante bhaṅgameva passanto. Evaṃ tattha vijānatīti evaṃ tā vedanā vijānāti, tattha vā dukkhabhāvaṃ vijānāti. Vedanānaṃ khayāti tato paraṃ maggañāṇena kammasampayuttānaṃ vedanānaṃ khayā. Sesamuttānameva.
(੮) ਅਟ੍ਠਮવਾਰੇ ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ।
(8) Aṭṭhamavāre taṇhāpaccayāti kammasambhārataṇhāpaccayā .
੭੪੭. ਏਤਮਾਦੀਨવਂ ਞਤ੍વਾ, ਤਣ੍ਹਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਂ ਤਣ੍ਹਾਯ ਆਦੀਨવਂ ਞਤ੍વਾ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
747.Etamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ dukkhassa sambhavanti etaṃ dukkhassa sambhavaṃ taṇhāya ādīnavaṃ ñatvā. Sesamuttānameva.
(੯) ਨવਮવਾਰੇ ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ।
(9) Navamavāre upādānapaccayāti kammasambhāraupādānapaccayā.
੭੪੮-੯. ਭવੋਤਿ વਿਪਾਕਭવੋ ਖਨ੍ਧਪਾਤੁਭਾવੋ। ਭੂਤੋ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਭੂਤੋ ਸਮ੍ਭੂਤੋ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਗਚ੍ਛਤਿ। ਜਾਤਸ੍ਸ ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਯਤ੍ਰਾਪਿ ‘‘ਭੂਤੋ ਸੁਖਂ ਨਿਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਬਾਲਾ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਜਾਤਸ੍ਸ ਮਰਣਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਗਾਥਾਯ ਯੋਜਨਾ – ਅਨਿਚ੍ਚਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਮਦਞ੍ਞਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਯਾ ਜਾਤਿਕ੍ਖਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਨ੍ਤਿ।
748-9.Bhavoti vipākabhavo khandhapātubhāvo. Bhūto dukkhanti bhūto sambhūto vaṭṭadukkhaṃ nigacchati. Jātassa maraṇanti yatrāpi ‘‘bhūto sukhaṃ nigacchatī’’ti bālā maññanti, tatrāpi dukkhameva dassento āha – ‘‘jātassa maraṇaṃ hotī’’ti. Dutiyagāthāya yojanā – aniccādīhi sammadaññāya paṇḍitā upādānakkhayā jātikkhayaṃ nibbānaṃ abhiññāya na gacchanti punabbhavanti.
(੧੦) ਦਸਮવਾਰੇ ਆਰਮ੍ਭਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવੀਰਿਯਪਚ੍ਚਯਾ।
(10) Dasamavāre ārambhapaccayāti kammasampayuttavīriyapaccayā.
੭੫੧. ਅਨਾਰਮ੍ਭੇ વਿਮੁਤ੍ਤਿਨੋਤਿ ਅਨਾਰਮ੍ਭੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
751.Anārambhe vimuttinoti anārambhe nibbāne vimuttassa. Sesamuttānameva.
(੧੧) ਏਕਾਦਸਮવਾਰੇ ਆਹਾਰਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਹਾਰਪਚ੍ਚਯਾ। ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪੂਪਗਾ, વੇਦਨੂਪਗਾ, ਸਞ੍ਞੂਪਗਾ, ਸਙ੍ਖਾਰੂਪਗਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਾਦਸવਿਧਾਯ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪੂਪਗਾ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਸੇવਨਤੋ। ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਸਞ੍ਞੇਹਿ વੇਦਨੂਪਗਾ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰਸੇવਨਤੋ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਤਿવਿਧਾਯ ਅਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞੂਪਗਾ ਸਞ੍ਞਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਹਾਰਸੇવਨਤੋ । ਭવਗ੍ਗੇ ਸਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰੂਪਗਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰਸੇવਨਤੋਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮ੍ਭੋਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਆਹਾਰਪਚ੍ਚਯਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
(11) Ekādasamavāre āhārapaccayāti kammasampayuttāhārapaccayā. Aparo nayo – catubbidhā sattā rūpūpagā, vedanūpagā, saññūpagā, saṅkhārūpagāti. Tattha ekādasavidhāya kāmadhātuyā sattā rūpūpagā kabaḷīkārāhārasevanato. Rūpadhātuyā sattā aññatra asaññehi vedanūpagā phassāhārasevanato. Heṭṭhā tividhāya arūpadhātuyā sattā saññūpagā saññābhinibbattamanosañcetanāhārasevanato . Bhavagge sattā saṅkhārūpagā saṅkhārābhinibbattaviññāṇāhārasevanatoti. Evampi yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ āhārapaccayāti veditabbaṃ.
੭੫੫. ਆਰੋਗ੍ਯਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਸਙ੍ਖਾਯ ਸੇવੀਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਸੇવਮਾਨੋ, ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿ ਏવਂ વਾ ਲੋਕਂ ਸਙ੍ਖਾਯ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਞਾਣੇਨ ਸੇવਮਾਨੋ। ਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋ। ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਨੋਪੇਤੀਤਿ ‘‘ਦੇવੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વਾ ਆਦਿਕਂ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
755.Ārogyanti nibbānaṃ. Saṅkhāya sevīti cattāro paccaye paccavekkhitvā sevamāno, ‘‘pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasadhātuyo’’ti evaṃ vā lokaṃ saṅkhāya ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti ñāṇena sevamāno. Dhammaṭṭhoti catusaccadhamme ṭhito. Saṅkhyaṃ nopetīti ‘‘devo’’ti vā ‘‘manusso’’ti vā ādikaṃ saṅkhyaṃ na gacchati. Sesamuttānameva.
(੧੨) ਦ੍વਾਦਸਮવਾਰੇ ਇਞ੍ਜਿਤਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਇਞ੍ਜਿਤੇਸੁ ਯਤੋ ਕੁਤੋਚਿ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਿਞ੍ਜਿਤਪਚ੍ਚਯਾ।
(12) Dvādasamavāre iñjitapaccayāti taṇhāmānadiṭṭhikammakilesaiñjitesu yato kutoci kammasambhāriñjitapaccayā.
੭੫੭. ਏਜਂ વੋਸ੍ਸਜ੍ਜਾਤਿ ਤਣ੍ਹਂ ਚਜਿਤ੍વਾ। ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਉਪਰੁਨ੍ਧਿਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਨਿਰੋਧੇਤ੍વਾ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
757.Ejaṃ vossajjāti taṇhaṃ cajitvā. Saṅkhāre uparundhiyāti kammaṃ kammasampayutte ca saṅkhāre nirodhetvā. Sesamuttānameva.
(੧੩) ਤੇਰਸਮવਾਰੇ ਨਿਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਚਲਿਤਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਮਾਨੇਹਿ વਾ ਖਨ੍ਧੇ ਨਿਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਸੀਹਸੁਤ੍ਤੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੮) ਦੇવਾਨਂ વਿਯ ਭਯਚਲਨਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
(13) Terasamavāre nissitassa calitanti taṇhāya taṇhādiṭṭhimānehi vā khandhe nissitassa sīhasutte (saṃ. ni. 3.78) devānaṃ viya bhayacalanaṃ hoti. Sesamuttānameva.
(੧੪) ਚੁਦ੍ਦਸਮવਾਰੇ ਰੂਪੇਹੀਤਿ ਰੂਪਭવੇਹਿ ਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤੀਹਿ વਾ। ਅਰੂਪਾਤਿ ਅਰੂਪਭવਾ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ વਾ। ਨਿਰੋਧੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ।
(14) Cuddasamavāre rūpehīti rūpabhavehi rūpasamāpattīhi vā. Arūpāti arūpabhavā arūpasamāpattiyo vā. Nirodhoti nibbānaṃ.
੭੬੧. ਮਚ੍ਚੁਹਾਯਿਨੋਤਿ ਮਰਣਮਚ੍ਚੁ ਕਿਲੇਸਮਚ੍ਚੁ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਚ੍ਚੁਹਾਯਿਨੋ, ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਤਂ ਮਚ੍ਚੁਂ ਹਿਤ੍વਾ ਗਾਮਿਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
761.Maccuhāyinoti maraṇamaccu kilesamaccu devaputtamaccuhāyino, tividhampi taṃ maccuṃ hitvā gāminoti vuttaṃ hoti. Sesamuttānameva.
(੧੫) ਪਨ੍ਨਰਸਮવਾਰੇ ਯਨ੍ਤਿ ਨਾਮਰੂਪਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਤਞ੍ਹਿ ਲੋਕੇਨ ਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤવਸੇਨ ‘‘ਇਦਂ ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਿਤਂ ਦਿਟ੍ਠਮਾਲੋਕਿਤਂ। ਤਦਮਰਿਯਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਅਰਿਯਾਨਂ, ਅਨੁਨਾਸਿਕਇਕਾਰਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤਂ ਮੁਸਾਤਿ ਏਤਂ ਧੁવਾਦਿવਸੇਨ ਗਹਿਤਮ੍ਪਿ ਮੁਸਾ, ਨ ਤਾਦਿਸਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਪੁਨ ਯਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਤਞ੍ਹਿ ਲੋਕੇਨ ਰੂਪવੇਦਨਾਦੀਨਮਭਾવਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਮੁਸਾ ਨਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚੀ’’ਤਿ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਿਤਂ। ਤਦਮਰਿਯਾਨਂ ਏਤਂ ਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਤਂ ਇਦਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਏਤਂ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸਸਙ੍ਖਾਤਾ ਸੁਭਭਾવਾ, ਪવਤ੍ਤਿਦੁਕ੍ਖਪਟਿਪਕ੍ਖਸਙ੍ਖਾਤਾ ਸੁਖਭਾવਾ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਨ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਨਿਚ੍ਚਭਾવਾ ਚ ਅਨਪਗਮਨੇਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ‘‘ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਸੁਦਿਟ੍ਠਂ।
(15) Pannarasamavāre yanti nāmarūpaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena dhuvasubhasukhattavasena ‘‘idaṃ sacca’’nti upanijjhāyitaṃ diṭṭhamālokitaṃ. Tadamariyānanti idaṃ ariyānaṃ, anunāsikaikāralopaṃ katvā vuttaṃ. Etaṃ musāti etaṃ dhuvādivasena gahitampi musā, na tādisaṃ hotīti. Puna yanti nibbānaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena rūpavedanādīnamabhāvato ‘‘idaṃ musā natthi kiñcī’’ti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānaṃ etaṃ saccanti taṃ idaṃ ariyānaṃ etaṃ nikkilesasaṅkhātā subhabhāvā, pavattidukkhapaṭipakkhasaṅkhātā sukhabhāvā, accantasantisaṅkhātā niccabhāvā ca anapagamanena paramatthato ‘‘sacca’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
੭੬੨-੩. ਅਨਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਤਮਾਨਿਨ੍ਤਿ ਅਨਤ੍ਤਨਿ ਨਾਮਰੂਪੇ ਅਤ੍ਤਮਾਨਿਂ। ਇਦਂ ਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਤੀਤਿ ਇਦਂ ਨਾਮਰੂਪਂ ਧੁવਾਦਿવਸੇਨ ‘‘ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਤਿ। ਯੇਨ ਯੇਨ ਹੀਤਿ ਯੇਨ ਯੇਨ ਰੂਪੇ વਾ વੇਦਨਾਯ વਾ ‘‘ਮਮ ਰੂਪਂ, ਮਮ વੇਦਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਤਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਮਞ੍ਞਿਤਾਕਾਰਾ ਤਂ ਨਾਮਰੂਪਂ ਹੋਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਂ? ਤਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਮੁਸਾ ਹੋਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਯਥਾਮਞ੍ਞਿਤਾਕਾਰਾ ਮੁਸਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮੁਸਾ ਹੋਤੀਤਿ? ਮੋਸਧਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਇਤ੍ਤਰਂ, ਯਸ੍ਮਾ ਯਂ ਇਤ੍ਤਰਂ ਪਰਿਤ੍ਤਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਂ ਮੋਸਧਮ੍ਮਂ ਨਸ੍ਸਨਧਮ੍ਮਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾਰੂਪਞ੍ਚ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ। ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਾਤਿ ਸਚ੍ਚਾવਬੋਧਾ। ਸੇਸਮੁਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
762-3.Anattani attamāninti anattani nāmarūpe attamāniṃ. Idaṃ saccanti maññatīti idaṃ nāmarūpaṃ dhuvādivasena ‘‘sacca’’nti maññati. Yena yena hīti yena yena rūpe vā vedanāya vā ‘‘mama rūpaṃ, mama vedanā’’tiādinā nayena maññanti. Tato tanti tato maññitākārā taṃ nāmarūpaṃ hoti aññathā. Kiṃ kāraṇaṃ? Tañhi tassa musā hoti, yasmā taṃ yathāmaññitākārā musā hoti, tasmā aññathā hotīti attho. Kasmā pana musā hotīti? Mosadhammañhi ittaraṃ, yasmā yaṃ ittaraṃ parittapaccupaṭṭhānaṃ, taṃ mosadhammaṃ nassanadhammaṃ hoti, tathārūpañca nāmarūpanti. Saccābhisamayāti saccāvabodhā. Sesamuttānameva.
(੧੬) ਸੋਲ਼ਸਮવਾਰੇ ਯਨ੍ਤਿ ਛਬ੍ਬਿਧਮਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਤਞ੍ਹਿ ਲੋਕੇਨ ਸਲਭਮਚ੍ਛਮਕ੍ਕਟਾਦੀਹਿ ਪਦੀਪਬਲ਼ਿਸਲੇਪਾਦਯੋ વਿਯ ‘‘ਇਦਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਿਤਂ। ਤਦਮਰਿਯਾਨਂ ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਤਂ ਇਦਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ‘‘ਕਾਮਾ ਹਿ ਚਿਤ੍ਰਾ ਮਧੁਰਾ ਮਨੋਰਮਾ, વਿਰੂਪਰੂਪੇਨ ਮਥੇਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੦; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੩੬) ਨਯੇਨ ‘‘ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਸੁਦਿਟ੍ਠਂ। ਪੁਨ ਯਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਤਞ੍ਹਿ ਲੋਕੇਨ ਕਾਮਗੁਣਾਭਾવਾ ‘‘ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਿਤਂ। ਤਦਮਰਿਯਾਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਇਦਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਪਰਮਤ੍ਥਸੁਖਤੋ ‘‘ਏਤਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਸੁਦਿਟ੍ਠਂ।
(16) Soḷasamavāre yanti chabbidhamiṭṭhārammaṇaṃ sandhāyāha. Tañhi lokena salabhamacchamakkaṭādīhi padīpabaḷisalepādayo viya ‘‘idaṃ sukha’’nti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānaṃ etaṃ dukkhanti taṃ idaṃ ariyānaṃ ‘‘kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti citta’’ntiādinā (su. ni. 50; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 136) nayena ‘‘etaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ. Puna yanti nibbānameva sandhāyāha. Tañhi lokena kāmaguṇābhāvā ‘‘dukkha’’nti upanijjhāyitaṃ. Tadamariyānanti taṃ idaṃ ariyānaṃ paramatthasukhato ‘‘etaṃ sukha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
੭੬੫-੬. ਕੇવਲਾਤਿ ਅਨવਸੇਸਾ। ਇਟ੍ਠਾਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਾ ਪਤ੍ਥਿਤਾ। ਕਨ੍ਤਾਤਿ ਪਿਯਾ। ਮਨਾਪਾਤਿ ਮਨવੁਡ੍ਢਿਕਰਾ। ਯਾવਤਤ੍ਥੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਯਾવਤਾ ਏਤੇ ਛ ਆਰਮ੍ਮਣਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। વਚਨਬ੍ਯਤ੍ਤਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤੇ વੋਤਿ ਏਤ੍ਥ વੋਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ।
765-6.Kevalāti anavasesā. Iṭṭhāti icchitā patthitā. Kantāti piyā. Manāpāti manavuḍḍhikarā. Yāvatatthīti vuccatīti yāvatā ete cha ārammaṇā atthīti vuccanti. Vacanabyattayo veditabbo. Ete voti ettha voti nipātamattaṃ.
੭੬੭-੮. ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਮਰਿਯੇਹਿ, ਸਕ੍ਕਾਯਸ੍ਸੁਪਰੋਧਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਸੁਖ’’ਮਿਤਿ ਅਰਿਯੇਹਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਰੋਧੋ ਦਿਟ੍ਠੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਚ੍ਚਨੀਕਮਿਦਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪਟਿਲੋਮਮਿਦਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤਿ। ਪਸ੍ਸਤਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ, ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਪਰੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਪੁਨ ਯਂ ਪਰੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ।
767-8.Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhananti ‘‘sukha’’miti ariyehi pañcakkhandhanirodho diṭṭho, nibbānanti vuttaṃ hoti. Paccanīkamidaṃ hotīti paṭilomamidaṃ dassanaṃ hoti. Passatanti passantānaṃ, paṇḍitānanti vuttaṃ hoti. Yaṃ pareti ettha yanti vatthukāme sandhāyāha. Puna yaṃ pareti ettha nibbānaṃ.
੭੬੯-੭੧. ਪਸ੍ਸਾਤਿ ਸੋਤਾਰਂ ਆਲਪਤਿ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮਂ। ਸਮ੍ਪਮੂਲ਼੍ਹੇਤ੍ਥવਿਦ੍ਦਸੂਤਿ ਸਮ੍ਪਮੂਲ਼੍ਹਾ ਏਤ੍ਥ ਅવਿਦ੍ਦਸੂ ਬਾਲਾ। ਕਿਂਕਾਰਣਂ ਸਮ੍ਪਮੂਲ਼੍ਹਾ? ਨਿવੁਤਾਨਂ ਤਮੋ ਹੋਤਿ , ਅਨ੍ਧਕਾਰੋ ਅਪਸ੍ਸਤਂ , ਬਾਲਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤਾਨਂ ਓਤ੍ਥਟਾਨਂ ਅਨ੍ਧਭਾવਕਰਣੋ ਤਮੋ ਹੋਤਿ, ਯੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮਂ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਸਤਞ੍ਚ વਿવਟਂ ਹੋਤਿ, ਆਲੋਕੋ ਪਸ੍ਸਤਾਮਿવਾਤਿ ਸਤਞ੍ਚ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਸ੍ਸਤਂ ਆਲੋਕੋવ વਿવਟਂ ਹੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨ વਿਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਮਗਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਕੋવਿਦਾਤਿ ਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰੇ ਤਚਪਞ੍ਚਕਮਤ੍ਤਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਾ ਨਿਰੋਧਮਤ੍ਤਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਂ ਏવਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ વਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ਮਗਭੂਤਾ ਜਨਾ ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਾ ਅਕੋવਿਦਾ, ਸਬ੍ਬਥਾ ਭવਰਾਗ…ਪੇ॰… ਸੁਸਮ੍ਬੁਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਮਾਰਧੇਯ੍ਯਾਨੁਪਨ੍ਨੇਹੀਤਿ ਤੇਭੂਮਕવਟ੍ਟਂ ਅਨੁਪਨ੍ਨੇਹਿ।
769-71.Passāti sotāraṃ ālapati. Dhammanti nibbānadhammaṃ. Sampamūḷhetthaviddasūti sampamūḷhā ettha aviddasū bālā. Kiṃkāraṇaṃ sampamūḷhā? Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ, bālānaṃ avijjāya nivutānaṃ otthaṭānaṃ andhabhāvakaraṇo tamo hoti, yena nibbānadhammaṃ daṭṭhuṃ na sakkonti. Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivāti satañca sappurisānaṃ paññādassanena passataṃ ālokova vivaṭaṃ hoti nibbānaṃ. Santike na vijānanti, magā dhammassakovidāti yaṃ attano sarīre tacapañcakamattaṃ paricchinditvā anantarameva adhigantabbato, attano khandhānaṃ vā nirodhamattato santike nibbānaṃ, taṃ evaṃ santike santampi na vijānanti magabhūtā janā maggāmaggadhammassa saccadhammassa vā akovidā, sabbathā bhavarāga…pe… susambudho. Tattha māradheyyānupannehīti tebhūmakavaṭṭaṃ anupannehi.
੭੭੨. ਪਚ੍ਛਿਮਗਾਥਾਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ‘‘ਏવਂ ਅਸੁਸਮ੍ਬੁਧਂ ਕੋ ਨੁ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਮਰਿਯੇਹੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਰਿਯੇ ਕੋ ਨੁ ਅਞ੍ਞੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਦਂ ਜਾਨਿਤੁਂ ਅਰਹਤਿ, ਯਂ ਪਦਂ ਚਤੁਤ੍ਥੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮ੍ਮਦਞ੍ਞਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਅਨਾਸવਾ ਹੁਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਦਞ੍ਞਾਯ વਾ ਅਨਾਸવਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਨ੍ਤੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ।
772. Pacchimagāthāya sambandho ‘‘evaṃ asusambudhaṃ ko nu aññatra mariyehī’’ti. Tassattho – ṭhapetvā ariye ko nu añño nibbānapadaṃ jānituṃ arahati, yaṃ padaṃ catutthena ariyamaggena sammadaññāya anantarameva anāsavā hutvā kilesaparinibbānena parinibbanti, sammadaññāya vā anāsavā hutvā ante anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbantīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
ਅਤ੍ਤਮਨਾਤਿ ਤੁਟ੍ਠਮਨਾ। ਅਭਿਨਨ੍ਦੁਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਂਸੁ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਨ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੋਲ਼ਸਮੇ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣੇ। ਭਞ੍ਞਮਾਨੇਤਿ ਭਣਿਯਮਾਨੇ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ।
Attamanāti tuṭṭhamanā. Abhinandunti abhinandiṃsu. Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ soḷasame veyyākaraṇe. Bhaññamāneti bhaṇiyamāne. Sesaṃ pākaṭameva.
ਏવਂ ਸਬ੍ਬੇਸੁਪਿ ਸੋਲ਼ਸਸੁ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣੇਸੁ ਸਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤੇ ਸਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤੇ ਕਤ੍વਾ ਸਟ੍ਠਿਅਧਿਕਾਨਂ ਨવਨ੍ਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਾਨਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ વਿਮੁਚ੍ਚਿਂਸੁ, ਸੋਲ਼ਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਤ੍વਾ ਚਤੁਸਟ੍ਠਿ ਸਚ੍ਚਾਨੇਤ੍ਥ વੇਨੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਦੇਸਿਤਾਨੀਤਿ।
Evaṃ sabbesupi soḷasasu veyyākaraṇesu saṭṭhimatte saṭṭhimatte katvā saṭṭhiadhikānaṃ navannaṃ bhikkhusatānaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu, soḷasakkhattuṃ cattāri cattāri katvā catusaṭṭhi saccānettha veneyyavasena nānappakārato desitānīti.
ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯ ਖੁਦ੍ਦਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਦ੍વਯਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
Suttanipāta-aṭṭhakathāya dvayatānupassanāsuttavaṇṇanā
ਨਿਟ੍ਠਿਤ੍ਤਾ।
Niṭṭhittā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ ਚ ਤਤਿਯੋ વਗ੍ਗੋ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਨਯਤੋ, ਨਾਮੇਨ
Niṭṭhito ca tatiyo vaggo atthavaṇṇanānayato, nāmena
ਮਹਾવਗ੍ਗੋਤਿ।
Mahāvaggoti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤਪਾਲ਼ਿ • Suttanipātapāḷi / ੧੨. ਦ੍વਯਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁਤ੍ਤਂ • 12. Dvayatānupassanāsuttaṃ
