Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya |
၉. ဒ္ဝေဓာဝိတက္ကသုတ္တံ
9. Dvedhāvitakkasuttaṃ
၂၀၆. ဧဝံ မေ သုတံ – ဧကံ သမယံ ဘဂဝာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကသ္သ အာရာမေ။ တတ္ရ ခော ဘဂဝာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ဘိက္ခဝော’’တိ။ ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စသ္သောသုံ။ ဘဂဝာ ဧတဒဝောစ –
206. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ မေ, ဘိက္ခဝေ, သမ္ဗောဓာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဗောဓိသတ္တသ္သေဝ သတော ဧတဒဟောသိ – ‘ယံနူနာဟံ ဒ္ဝိဓာ ကတ္ဝာ ဒ္ဝိဓာ ကတ္ဝာ ဝိတက္ကေ ဝိဟရေယ္ယ’န္တိ။ သော ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ယော စာယံ ကာမဝိတက္ကော ယော စ ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော ယော စ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော – ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ ; ယော စာယံ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော ယော စ အဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော ယော စ အဝိဟိံသာဝိတက္ကော – ဣမံ ဒုတိယံ ဘာဂမကာသိံ။
‘‘Pubbeva me, bhikkhave, sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato etadahosi – ‘yaṃnūnāhaṃ dvidhā katvā dvidhā katvā vitakke vihareyya’nti. So kho ahaṃ, bhikkhave, yo cāyaṃ kāmavitakko yo ca byāpādavitakko yo ca vihiṃsāvitakko – imaṃ ekaṃ bhāgamakāsiṃ ; yo cāyaṃ nekkhammavitakko yo ca abyāpādavitakko yo ca avihiṃsāvitakko – imaṃ dutiyaṃ bhāgamakāsiṃ.
၂၀၇. ‘‘တသ္သ မယ္ဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကာမဝိတက္ကော။ သော ဧဝံ ပဇာနာမိ – ‘ဥပ္ပန္နော ခော မေ အယံ ကာမဝိတက္ကော။ သော စ ခော အတ္တဗ္ယာဗာဓာယပိ သံဝတ္တတိ, ပရဗ္ယာဗာဓာယပိ သံဝတ္တတိ, ဥဘယဗ္ယာဗာဓာယပိ သံဝတ္တတိ, ပညာနိရောဓိကော ဝိဃာတပက္ခိကော အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော’ 1။ ‘အတ္တဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’တိပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိသဉ္စိက္ခတော အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ; ‘ပရဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’တိပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိသဉ္စိက္ခတော အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ; ‘ဥဘယဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’တိပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိသဉ္စိက္ခတော အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ; ‘ပညာနိရောဓိကော ဝိဃာတပက္ခိကော အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော’တိပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိသဉ္စိက္ခတော အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ။ သော ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ ပဇဟမေဝ 2 ဝိနောဒမေဝ 3 ဗ္ယန္တမေဝ 4 နံ အကာသိံ။
207. ‘‘Tassa mayhaṃ, bhikkhave, evaṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati kāmavitakko. So evaṃ pajānāmi – ‘uppanno kho me ayaṃ kāmavitakko. So ca kho attabyābādhāyapi saṃvattati, parabyābādhāyapi saṃvattati, ubhayabyābādhāyapi saṃvattati, paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko’ 5. ‘Attabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘parabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘ubhayabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati. So kho ahaṃ, bhikkhave, uppannuppannaṃ kāmavitakkaṃ pajahameva 6 vinodameva 7 byantameva 8 naṃ akāsiṃ.
၂၀၈. ‘‘တသ္သ မယ္ဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော။ပေ.။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ သော ဧဝံ ပဇာနာမိ – ‘ဥပ္ပန္နော ခော မေ အယံ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ သော စ ခော အတ္တဗ္ယာဗာဓာယပိ သံဝတ္တတိ, ပရဗ္ယာဗာဓာယပိ သံဝတ္တတိ, ဥဘယဗ္ယာဗာဓာယပိ သံဝတ္တတိ, ပညာနိရောဓိကော ဝိဃာတပက္ခိကော အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော’။ ‘အတ္တဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’တိပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိသဉ္စိက္ခတော အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ; ‘ပရဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’တိပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိသဉ္စိက္ခတော အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ; ‘ဥဘယဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’တိပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိသဉ္စိက္ခတော အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ; ‘ပညာနိရောဓိကော ဝိဃာတပက္ခိကော အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော’တိပိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိသဉ္စိက္ခတော အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ။ သော ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နံ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ပဇဟမေဝ ဝိနောဒမေဝ ဗ္ယန္တမေဝ နံ အကာသိံ။
208. ‘‘Tassa mayhaṃ, bhikkhave, evaṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati byāpādavitakko…pe… uppajjati vihiṃsāvitakko. So evaṃ pajānāmi – ‘uppanno kho me ayaṃ vihiṃsāvitakko. So ca kho attabyābādhāyapi saṃvattati, parabyābādhāyapi saṃvattati, ubhayabyābādhāyapi saṃvattati, paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko’. ‘Attabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘parabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘ubhayabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati. So kho ahaṃ, bhikkhave, uppannuppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ pajahameva vinodameva byantameva naṃ akāsiṃ.
‘‘ယညဒေဝ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဗဟုလမနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ, တထာ တထာ နတိ ဟောတိ စေတသော။ ကာမဝိတက္ကံ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဗဟုလမနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ, ပဟာသိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကံ, ကာမဝိတက္ကံ ဗဟုလမကာသိ, တသ္သ တံ ကာမဝိတက္ကာယ စိတ္တံ နမတိ။ ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကံ စေ, ဘိက္ခဝေ။ပေ.။ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဗဟုလမနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ, ပဟာသိ အဝိဟိံသာဝိတက္ကံ, ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဗဟုလမကာသိ, တသ္သ တံ ဝိဟိံသာဝိတက္ကာယ စိတ္တံ နမတိ။ သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဝသ္သာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ သရဒသမယေ ကိဋ္ဌသမ္ဗာဓေ ဂောပာလကော ဂာဝော ရက္ခေယ္ယ။ သော တာ ဂာဝော တတော တတော ဒဏ္ဍေန အာကောဋေယ္ယ ပဋိကောဋေယ္ယ သန္နိရုန္ဓေယ္ယ သန္နိဝာရေယ္ယ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ပသ္သတိ ဟိ သော, ဘိက္ခဝေ, ဂောပာလကော တတောနိဒာနံ ဝဓံ ဝာ ဗန္ဓနံ ဝာ ဇာနိံ ဝာ ဂရဟံ ဝာ။ ဧဝမေဝ ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, အဒ္ဒသံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ, ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ဝောဒာနပက္ခံ။
‘‘Yaññadeva, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, tathā tathā nati hoti cetaso. Kāmavitakkaṃ ce, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, pahāsi nekkhammavitakkaṃ, kāmavitakkaṃ bahulamakāsi, tassa taṃ kāmavitakkāya cittaṃ namati. Byāpādavitakkaṃ ce, bhikkhave…pe… vihiṃsāvitakkaṃ ce, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, pahāsi avihiṃsāvitakkaṃ, vihiṃsāvitakkaṃ bahulamakāsi, tassa taṃ vihiṃsāvitakkāya cittaṃ namati. Seyyathāpi, bhikkhave, vassānaṃ pacchime māse saradasamaye kiṭṭhasambādhe gopālako gāvo rakkheyya. So tā gāvo tato tato daṇḍena ākoṭeyya paṭikoṭeyya sannirundheyya sannivāreyya. Taṃ kissa hetu? Passati hi so, bhikkhave, gopālako tatonidānaṃ vadhaṃ vā bandhanaṃ vā jāniṃ vā garahaṃ vā. Evameva kho ahaṃ, bhikkhave, addasaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ vodānapakkhaṃ.
၂၀၉. ‘‘တသ္သ မယ္ဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ သော ဧဝံ ပဇာနာမိ – ‘ဥပ္ပန္နော ခော မေ အယံ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ သော စ ခော နေဝတ္တဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ, န ပရဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ, န ဥဘယဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ, ပညာဝုဒ္ဓိကော အဝိဃာတပက္ခိကော နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော’။ ရတ္တိံ စေပိ နံ, ဘိက္ခဝေ, အနုဝိတက္ကေယ္ယံ အနုဝိစာရေယ္ယံ, နေဝ တတောနိဒာနံ ဘယံ သမနုပသ္သာမိ။ ဒိဝသံ စေပိ နံ, ဘိက္ခဝေ, အနုဝိတက္ကေယ္ယံ အနုဝိစာရေယ္ယံ, နေဝ တတောနိဒာနံ ဘယံ သမနုပသ္သာမိ။ ရတ္တိန္ဒိဝံ စေပိ နံ, ဘိက္ခဝေ, အနုဝိတက္ကေယ္ယံ အနုဝိစာရေယ္ယံ, နေဝ တတောနိဒာနံ ဘယံ သမနုပသ္သာမိ။ အပိ စ ခော မေ အတိစိရံ အနုဝိတက္ကယတော အနုဝိစာရယတော ကာယော ကိလမေယ္ယ ။ ကာယေ ကိလန္တေ 9 စိတ္တံ ဦဟညေယ္ယ။ ဦဟတေ စိတ္တေ အာရာ စိတ္တံ သမာဓိမ္ဟာတိ။ သော ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ 10 သမာဒဟာမိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ‘မာ မေ စိတ္တံ ဦဟညီ’တိ 11။
209. ‘‘Tassa mayhaṃ, bhikkhave, evaṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati nekkhammavitakko. So evaṃ pajānāmi – ‘uppanno kho me ayaṃ nekkhammavitakko. So ca kho nevattabyābādhāya saṃvattati, na parabyābādhāya saṃvattati, na ubhayabyābādhāya saṃvattati, paññāvuddhiko avighātapakkhiko nibbānasaṃvattaniko’. Rattiṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Divasaṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Rattindivaṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Api ca kho me aticiraṃ anuvitakkayato anuvicārayato kāyo kilameyya . Kāye kilante 12 cittaṃ ūhaññeyya. Ūhate citte ārā cittaṃ samādhimhāti. So kho ahaṃ, bhikkhave, ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi sannisādemi ekodiṃ karomi 13 samādahāmi. Taṃ kissa hetu? ‘Mā me cittaṃ ūhaññī’ti 14.
၂၁၀. ‘‘တသ္သ မယ္ဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော။ပေ.။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ သော ဧဝံ ပဇာနာမိ – ‘ဥပ္ပန္နော ခော မေ အယံ အဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ သော စ ခော နေဝတ္တဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ, န ပရဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ, န ဥဘယဗ္ယာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ, ပညာဝုဒ္ဓိကော အဝိဃာတပက္ခိကော နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော’။ ရတ္တိံ စေပိ နံ, ဘိက္ခဝေ, အနုဝိတက္ကေယ္ယံ အနုဝိစာရေယ္ယံ, နေဝ တတောနိဒာနံ ဘယံ သမနုပသ္သာမိ။ ဒိဝသံ စေပိ နံ, ဘိက္ခဝေ, အနုဝိတက္ကေယ္ယံ အနုဝိစာရေယ္ယံ, နေဝ တတောနိဒာနံ ဘယံ သမနုပသ္သာမိ။ ရတ္တိန္ဒိဝံ စေပိ နံ, ဘိက္ခဝေ, အနုဝိတက္ကေယ္ယံ အနုဝိစာရေယ္ယံ, နေဝ တတောနိဒာနံ ဘယံ သမနုပသ္သာမိ။ အပိ စ ခော မေ အတိစိရံ အနုဝိတက္ကယတော အနုဝိစာရယတော ကာယော ကိလမေယ္ယ။ ကာယေ ကိလန္တေ စိတ္တံ ဦဟညေယ္ယ။ ဦဟတေ စိတ္တေ အာရာ စိတ္တံ သမာဓိမ္ဟာတိ။ သော ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ, သန္နိသာဒေမိ, ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ‘မာ မေ စိတ္တံ ဦဟညီ’တိ။
210. ‘‘Tassa mayhaṃ, bhikkhave, evaṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati abyāpādavitakko…pe… uppajjati avihiṃsāvitakko. So evaṃ pajānāmi – ‘uppanno kho me ayaṃ avihiṃsāvitakko. So ca kho nevattabyābādhāya saṃvattati, na parabyābādhāya saṃvattati, na ubhayabyābādhāya saṃvattati, paññāvuddhiko avighātapakkhiko nibbānasaṃvattaniko’. Rattiṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Divasaṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Rattindivaṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Api ca kho me aticiraṃ anuvitakkayato anuvicārayato kāyo kilameyya. Kāye kilante cittaṃ ūhaññeyya. Ūhate citte ārā cittaṃ samādhimhāti. So kho ahaṃ, bhikkhave, ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi, sannisādemi, ekodiṃ karomi samādahāmi. Taṃ kissa hetu? ‘Mā me cittaṃ ūhaññī’ti.
‘‘ယညဒေဝ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဗဟုလမနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ, တထာ တထာ နတိ ဟောတိ စေတသော။ နေက္ခမ္မဝိတက္ကဉ္စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဗဟုလမနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ, ပဟာသိ ကာမဝိတက္ကံ, နေက္ခမ္မဝိတက္ကံ ဗဟုလမကာသိ, တသ္သံ တံ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာယ စိတ္တံ နမတိ။ အဗ္ယာပာဒဝိတက္ကဉ္စေ, ဘိက္ခဝေ။ပေ.။ အဝိဟိံသာဝိတက္ကဉ္စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဗဟုလမနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ, ပဟာသိ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ, အဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဗဟုလမကာသိ, တသ္သ တံ အဝိဟိံသာဝိတက္ကာယ စိတ္တံ နမတိ။ သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိမ္ဟာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ သဗ္ဗသသ္သေသု ဂာမန္တသမ္ဘတေသု ဂောပာလကော ဂာဝော ရက္ခေယ္ယ , တသ္သ ရုက္ခမူလဂတသ္သ ဝာ အဗ္ဘောကာသဂတသ္သ ဝာ သတိကရဏီယမေဝ ဟောတိ – ‘ဧတာ 15 ဂာဝော’တိ။ ဧဝမေဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, သတိကရဏီယမေဝ အဟောသိ – ‘ဧတေ ဓမ္မာ’တိ။
‘‘Yaññadeva, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, tathā tathā nati hoti cetaso. Nekkhammavitakkañce, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, pahāsi kāmavitakkaṃ, nekkhammavitakkaṃ bahulamakāsi, tassaṃ taṃ nekkhammavitakkāya cittaṃ namati. Abyāpādavitakkañce, bhikkhave…pe… avihiṃsāvitakkañce, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, pahāsi vihiṃsāvitakkaṃ, avihiṃsāvitakkaṃ bahulamakāsi, tassa taṃ avihiṃsāvitakkāya cittaṃ namati. Seyyathāpi, bhikkhave, gimhānaṃ pacchime māse sabbasassesu gāmantasambhatesu gopālako gāvo rakkheyya , tassa rukkhamūlagatassa vā abbhokāsagatassa vā satikaraṇīyameva hoti – ‘etā 16 gāvo’ti. Evamevaṃ kho, bhikkhave, satikaraṇīyameva ahosi – ‘ete dhammā’ti.
၂၁၁. ‘‘အာရဒ္ဓံ ခော ပန မေ, ဘိက္ခဝေ, ဝီရိယံ အဟောသိ အသလ္လီနံ, ဥပဋ္ဌိတာ သတိ အသမ္မုဋ္ဌာ , ပသ္သဒ္ဓော ကာယော အသာရဒ္ဓော, သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ။ သော ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိံ။ ပီတိယာ စ ဝိရာဂာ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟာသိံ သတော စ သမ္ပဇာနော, သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေသိံ, ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’တိ, တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိံ။ သုခသ္သ စ ပဟာနာ ဒုက္ခသ္သ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ သောမနသ္သဒောမနသ္သာနံ အတ္ထင္ဂမာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိံ။
211. ‘‘Āraddhaṃ kho pana me, bhikkhave, vīriyaṃ ahosi asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā , passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. So kho ahaṃ, bhikkhave, vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsiṃ. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsiṃ. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca vihāsiṃ sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedesiṃ, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti, tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsiṃ. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsiṃ.
၂၁၂. ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒာတေ အနင္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနိယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိံ။ သော အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရာမိ။ သေယ္ယထိဒံ, ဧကမ္ပိ ဇာတိံ။ပေ.။ ဣတိ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသံ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရာမိ။ အယံ ခော မေ, ဘိက္ခဝေ, ရတ္တိယာ ပဌမေ ယာမေ ပဌမာ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ; အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ; တမော ဝိဟတော အာလောကော ဥပ္ပန္နော; ယထာ တံ အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော။
212. ‘‘So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmesiṃ. So anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarāmi. Seyyathidaṃ, ekampi jātiṃ…pe… iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarāmi. Ayaṃ kho me, bhikkhave, rattiyā paṭhame yāme paṭhamā vijjā adhigatā; avijjā vihatā vijjā uppannā; tamo vihato āloko uppanno; yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
၂၁၃. ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒာတေ အနင္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနိယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ သတ္တာနံ စုတူပပာတဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိံ။ သော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပသ္သာမိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ။ပေ.။ ဣမေ ဝတ ဘောန္တော သတ္တာ ကာယဒုစ္စရိတေန သမန္နာဂတာ။ပေ.။ ဣတိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပသ္သာမိ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ ဟီနေ ပဏီတေ သုဝဏ္ဏေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ သုဂတေ ဒုဂ္ဂတေ, ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာမိ။ အယံ ခော မေ, ဘိက္ခဝေ, ရတ္တိယာ မဇ္ဈိမေ ယာမေ ဒုတိယာ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ; အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ; တမော ဝိဟတော အာလောကော ဥပ္ပန္နော; ယထာ တံ အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော။
213. ‘‘So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte sattānaṃ cutūpapātañāṇāya cittaṃ abhininnāmesiṃ. So dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passāmi cavamāne upapajjamāne…pe… ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā…pe… iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passāmi cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāmi. Ayaṃ kho me, bhikkhave, rattiyā majjhime yāme dutiyā vijjā adhigatā; avijjā vihatā vijjā uppannā; tamo vihato āloko uppanno; yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
၂၁၄. ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒာတေ အနင္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနိယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ အာသဝာနံ ခယဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိံ။ သော ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ, ‘အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ, ‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓော’တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ, ‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ’တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ ။ ‘ဣမေ အာသဝာ’တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ, ‘အယံ အာသဝသမုဒယော’တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ, ‘အယံ အာသဝနိရောဓော’တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ, ‘အယံ အာသဝနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ’တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ။ တသ္သ မေ ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပသ္သတော ကာမာသဝာပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိတ္ထ, ဘဝာသဝာပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိတ္ထ, အဝိဇ္ဇာသဝာပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိတ္ထ, ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ အဟောသိ – ‘ခီဏာ ဇာတိ, ဝုသိတံ ဗ္ရဟ္မစရိယံ, ကတံ ကရဏီယံ, နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာ’တိ အဗ္ဘညာသိံ။ အယံ ခော မေ, ဘိက္ခဝေ, ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမေ ယာမေ တတိယာ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ; အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ; တမော ဝိဟတော အာလောကော ဥပ္ပန္နော; ယထာ တံ အပ္ပမတ္တသ္သ အာတာပိနော ပဟိတတ္တသ္သ ဝိဟရတော။
214. ‘‘So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte āsavānaṃ khayañāṇāya cittaṃ abhininnāmesiṃ. So ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ . ‘Ime āsavā’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ āsavasamudayo’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ āsavanirodho’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ. Tassa me evaṃ jānato evaṃ passato kāmāsavāpi cittaṃ vimuccittha, bhavāsavāpi cittaṃ vimuccittha, avijjāsavāpi cittaṃ vimuccittha, vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ ahosi – ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti abbhaññāsiṃ. Ayaṃ kho me, bhikkhave, rattiyā pacchime yāme tatiyā vijjā adhigatā; avijjā vihatā vijjā uppannā; tamo vihato āloko uppanno; yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
၂၁၅. ‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, အရညေ ပဝနေ မဟန္တံ နိန္နံ ပလ္လလံ။ တမေနံ မဟာမိဂသင္ဃော ဥပနိသ္သာယ ဝိဟရေယ္ယ။ တသ္သ ကောစိဒေဝ ပုရိသော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ အနတ္ထကာမော အဟိတကာမော အယောဂက္ခေမကာမော။ သော ယ္ဝာသ္သ မဂ္ဂော ခေမော သောဝတ္ထိကော ပီတိဂမနီယော တံ မဂ္ဂံ ပိဒဟေယ္ယ, ဝိဝရေယ္ယ ကုမ္မဂ္ဂံ, ဩဒဟေယ္ယ ဩကစရံ, ဌပေယ္ယ ဩကစာရိကံ။ ဧဝဉ္ဟိ သော, ဘိက္ခဝေ, မဟာမိဂသင္ဃော အပရေန သမယေန အနယဗ္ယသနံ 17 အာပဇ္ဇေယ္ယ။ တသ္သေဝ ခော ပန, ဘိက္ခဝေ, မဟတော မိဂသင္ဃသ္သ ကောစိဒေဝ ပုရိသော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ အတ္ထကာမော ဟိတကာမော ယောဂက္ခေမကာမော။ သော ယ္ဝာသ္သ မဂ္ဂော ခေမော သောဝတ္ထိကော ပီတိဂမနီယော တံ မဂ္ဂံ ဝိဝရေယ္ယ, ပိဒဟေယ္ယ ကုမ္မဂ္ဂံ, ဦဟနေယ္ယ ဩကစရံ, နာသေယ္ယ ဩကစာရိကံ။ ဧဝဉ္ဟိ သော, ဘိက္ခဝေ, မဟာမိဂသင္ဃော အပရေန သမယေန ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠ္ဟိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇေယ္ယ။
215. ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, araññe pavane mahantaṃ ninnaṃ pallalaṃ. Tamenaṃ mahāmigasaṅgho upanissāya vihareyya. Tassa kocideva puriso uppajjeyya anatthakāmo ahitakāmo ayogakkhemakāmo. So yvāssa maggo khemo sovatthiko pītigamanīyo taṃ maggaṃ pidaheyya, vivareyya kummaggaṃ, odaheyya okacaraṃ, ṭhapeyya okacārikaṃ. Evañhi so, bhikkhave, mahāmigasaṅgho aparena samayena anayabyasanaṃ 18 āpajjeyya. Tasseva kho pana, bhikkhave, mahato migasaṅghassa kocideva puriso uppajjeyya atthakāmo hitakāmo yogakkhemakāmo. So yvāssa maggo khemo sovatthiko pītigamanīyo taṃ maggaṃ vivareyya, pidaheyya kummaggaṃ, ūhaneyya okacaraṃ, nāseyya okacārikaṃ. Evañhi so, bhikkhave, mahāmigasaṅgho aparena samayena vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyya.
‘‘ဥပမာ ခော မေ အယံ, ဘိက္ခဝေ, ကတာ အတ္ထသ္သ ဝိညာပနာယ ။ အယံ စေဝေတ္ထ အတ္ထော – မဟန္တံ နိန္နံ ပလ္လလန္တိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ကာမာနမေတံ အဓိဝစနံ။ မဟာမိဂသင္ဃောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ပုရိသော အနတ္ထကာမော အဟိတကာမော အယောဂက္ခေမကာမောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, မာရသ္သေတံ ပာပိမတော အဓိဝစနံ။ ကုမ္မဂ္ဂောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌင္ဂိကသ္သေတံ မိစ္ဆာမဂ္ဂသ္သ အဓိဝစနံ, သေယ္ယထိဒံ – မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာသင္ကပ္ပသ္သ မိစ္ဆာဝာစာယ မိစ္ဆာကမ္မန္တသ္သ မိစ္ဆာအာဇီဝသ္သ မိစ္ဆာဝာယာမသ္သ မိစ္ဆာသတိယာ မိစ္ဆာသမာဓိသ္သ။ ဩကစရောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, နန္ဒီရာဂသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ ဩကစာရိကာတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ။ ပုရိသော အတ္ထကာမော ဟိတကာမော ယောဂက္ခေမကာမောတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတသ္သေတံ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။ ခေမော မဂ္ဂော သောဝတ္ထိကော ပီတိဂမနီယောတိ ခော , ဘိက္ခဝေ, အရိယသ္သေတံ အဋ္ဌင္ဂိကသ္သ မဂ္ဂသ္သ အဓိဝစနံ, သေယ္ယထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာသင္ကပ္ပသ္သ သမ္မာဝာစာယ သမ္မာကမ္မန္တသ္သ သမ္မာအာဇီဝသ္သ သမ္မာဝာယာမသ္သ သမ္မာသတိယာ သမ္မာသမာဓိသ္သ။
‘‘Upamā kho me ayaṃ, bhikkhave, katā atthassa viññāpanāya . Ayaṃ cevettha attho – mahantaṃ ninnaṃ pallalanti kho, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Mahāmigasaṅghoti kho, bhikkhave, sattānametaṃ adhivacanaṃ. Puriso anatthakāmo ahitakāmo ayogakkhemakāmoti kho, bhikkhave, mārassetaṃ pāpimato adhivacanaṃ. Kummaggoti kho, bhikkhave, aṭṭhaṅgikassetaṃ micchāmaggassa adhivacanaṃ, seyyathidaṃ – micchādiṭṭhiyā micchāsaṅkappassa micchāvācāya micchākammantassa micchāājīvassa micchāvāyāmassa micchāsatiyā micchāsamādhissa. Okacaroti kho, bhikkhave, nandīrāgassetaṃ adhivacanaṃ. Okacārikāti kho, bhikkhave, avijjāyetaṃ adhivacanaṃ. Puriso atthakāmo hitakāmo yogakkhemakāmoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassa. Khemo maggo sovatthiko pītigamanīyoti kho , bhikkhave, ariyassetaṃ aṭṭhaṅgikassa maggassa adhivacanaṃ, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhiyā sammāsaṅkappassa sammāvācāya sammākammantassa sammāājīvassa sammāvāyāmassa sammāsatiyā sammāsamādhissa.
‘‘ဣတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဝိဝဋော မယာ ခေမော မဂ္ဂော သောဝတ္ထိကော ပီတိဂမနီယော, ပိဟိတော ကုမ္မဂ္ဂော, ဦဟတော ဩကစရော, နာသိတာ ဩကစာရိကာ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, သတ္ထာရာ ကရဏီယံ သာဝကာနံ ဟိတေသိနာ အနုကမ္ပကေန အနုကမ္ပံ ဥပာဒာယ, ကတံ ဝော တံ မယာ။ ဧတာနိ, ဘိက္ခဝေ , ရုက္ခမူလာနိ, ဧတာနိ သုညာဂာရာနိ; ဈာယထ, ဘိက္ခဝေ, မာ ပမာဒတ္ထ; မာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော အဟုဝတ္ထ။ အယံ ဝော အမ္ဟာကံ အနုသာသနီ’’တိ။
‘‘Iti kho, bhikkhave, vivaṭo mayā khemo maggo sovatthiko pītigamanīyo, pihito kummaggo, ūhato okacaro, nāsitā okacārikā. Yaṃ, bhikkhave, satthārā karaṇīyaṃ sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya, kataṃ vo taṃ mayā. Etāni, bhikkhave , rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni; jhāyatha, bhikkhave, mā pamādattha; mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī’’ti.
ဣဒမဝောစ ဘဂဝာ။ အတ္တမနာ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒုန္တိ။
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
ဒ္ဝေဓာဝိတက္ကသုတ္တံ နိဋ္ဌိတံ နဝမံ။
Dvedhāvitakkasuttaṃ niṭṭhitaṃ navamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၉. ဒ္ဝေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 9. Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ၉. ဒ္ဝေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 9. Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā