| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya |
9. ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තං
9. Dvedhāvitakkasuttaṃ
206. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ. තත්‍ර ඛො භගවා භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘භික්‌ඛවො’’ති. ‘‘භදන්‌තෙ’’ති තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසුං. භගවා එතදවොච –
206. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
‘‘පුබ්‌බෙව මෙ, භික්‌ඛවෙ, සම්‌බොධා අනභිසම්‌බුද්‌ධස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌සෙව සතො එතදහොසි – ‘යංනූනාහං ද්‌විධා කත්‌වා ද්‌විධා කත්‌වා විතක්‌කෙ විහරෙය්‍ය’න්‌ති. සො ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, යො චායං කාමවිතක්‌කො යො ච බ්‍යාපාදවිතක්‌කො යො ච විහිංසාවිතක්‌කො – ඉමං එකං භාගමකාසිං ; යො චායං නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කො යො ච අබ්‍යාපාදවිතක්‌කො යො ච අවිහිංසාවිතක්‌කො – ඉමං දුතියං භාගමකාසිං.
‘‘Pubbeva me, bhikkhave, sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato etadahosi – ‘yaṃnūnāhaṃ dvidhā katvā dvidhā katvā vitakke vihareyya’nti. So kho ahaṃ, bhikkhave, yo cāyaṃ kāmavitakko yo ca byāpādavitakko yo ca vihiṃsāvitakko – imaṃ ekaṃ bhāgamakāsiṃ ; yo cāyaṃ nekkhammavitakko yo ca abyāpādavitakko yo ca avihiṃsāvitakko – imaṃ dutiyaṃ bhāgamakāsiṃ.
207. ‘‘තස්‌ස මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එවං අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො උප්‌පජ්‌ජති කාමවිතක්‌කො. සො එවං පජානාමි – ‘උප්‌පන්‌නො ඛො මෙ අයං කාමවිතක්‌කො. සො ච ඛො අත්‌තබ්‍යාබාධායපි සංවත්‌තති, පරබ්‍යාබාධායපි සංවත්‌තති, උභයබ්‍යාබාධායපි සංවත්‌තති, පඤ්‌ඤානිරොධිකො විඝාතපක්‌ඛිකො අනිබ්‌බානසංවත්‌තනිකො’ 1. ‘අත්‌තබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තතී’තිපි මෙ, භික්‌ඛවෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡති; ‘පරබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තතී’තිපි මෙ, භික්‌ඛවෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡති; ‘උභයබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තතී’තිපි මෙ, භික්‌ඛවෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡති; ‘පඤ්‌ඤානිරොධිකො විඝාතපක්‌ඛිකො අනිබ්‌බානසංවත්‌තනිකො’තිපි මෙ, භික්‌ඛවෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡති. සො ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, උප්‌පන්‌නුප්‌පන්‌නං කාමවිතක්‌කං පජහමෙව 2 විනොදමෙව 3 බ්‍යන්‌තමෙව 4 නං අකාසිං.
207. ‘‘Tassa mayhaṃ, bhikkhave, evaṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati kāmavitakko. So evaṃ pajānāmi – ‘uppanno kho me ayaṃ kāmavitakko. So ca kho attabyābādhāyapi saṃvattati, parabyābādhāyapi saṃvattati, ubhayabyābādhāyapi saṃvattati, paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko’ 5. ‘Attabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘parabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘ubhayabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati. So kho ahaṃ, bhikkhave, uppannuppannaṃ kāmavitakkaṃ pajahameva 6 vinodameva 7 byantameva 8 naṃ akāsiṃ.
208. ‘‘තස්‌ස මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එවං අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො උප්‌පජ්‌ජති බ්‍යාපාදවිතක්‌කො…පෙ.… උප්‌පජ්‌ජති විහිංසාවිතක්‌කො. සො එවං පජානාමි – ‘උප්‌පන්‌නො ඛො මෙ අයං විහිංසාවිතක්‌කො. සො ච ඛො අත්‌තබ්‍යාබාධායපි සංවත්‌තති, පරබ්‍යාබාධායපි සංවත්‌තති, උභයබ්‍යාබාධායපි සංවත්‌තති, පඤ්‌ඤානිරොධිකො විඝාතපක්‌ඛිකො අනිබ්‌බානසංවත්‌තනිකො’. ‘අත්‌තබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තතී’තිපි මෙ, භික්‌ඛවෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡති; ‘පරබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තතී’තිපි මෙ, භික්‌ඛවෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡති; ‘උභයබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තතී’තිපි මෙ, භික්‌ඛවෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡති; ‘පඤ්‌ඤානිරොධිකො විඝාතපක්‌ඛිකො අනිබ්‌බානසංවත්‌තනිකො’තිපි මෙ, භික්‌ඛවෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡති. සො ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, උප්‌පන්‌නුප්‌පන්‌නං විහිංසාවිතක්‌කං පජහමෙව විනොදමෙව බ්‍යන්‌තමෙව නං අකාසිං.
208. ‘‘Tassa mayhaṃ, bhikkhave, evaṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati byāpādavitakko…pe… uppajjati vihiṃsāvitakko. So evaṃ pajānāmi – ‘uppanno kho me ayaṃ vihiṃsāvitakko. So ca kho attabyābādhāyapi saṃvattati, parabyābādhāyapi saṃvattati, ubhayabyābādhāyapi saṃvattati, paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko’. ‘Attabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘parabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘ubhayabyābādhāya saṃvattatī’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati; ‘paññānirodhiko vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko’tipi me, bhikkhave, paṭisañcikkhato abbhatthaṃ gacchati. So kho ahaṃ, bhikkhave, uppannuppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ pajahameva vinodameva byantameva naṃ akāsiṃ.
‘‘යඤ්‌ඤදෙව, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු බහුලමනුවිතක්‌කෙති අනුවිචාරෙති, තථා තථා නති හොති චෙතසො. කාමවිතක්‌කං චෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු බහුලමනුවිතක්‌කෙති අනුවිචාරෙති, පහාසි නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කං, කාමවිතක්‌කං බහුලමකාසි, තස්‌ස තං කාමවිතක්‌කාය චිත්‌තං නමති. බ්‍යාපාදවිතක්‌කං චෙ, භික්‌ඛවෙ…පෙ.… විහිංසාවිතක්‌කං චෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු බහුලමනුවිතක්‌කෙති අනුවිචාරෙති, පහාසි අවිහිංසාවිතක්‌කං, විහිංසාවිතක්‌කං බහුලමකාසි, තස්‌ස තං විහිංසාවිතක්‌කාය චිත්‌තං නමති. සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, වස්‌සානං පච්‌ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ කිට්‌ඨසම්‌බාධෙ ගොපාලකො ගාවො රක්‌ඛෙය්‍ය. සො තා ගාවො තතො තතො දණ්‌ඩෙන ආකොටෙය්‍ය පටිකොටෙය්‍ය සන්‌නිරුන්‌ධෙය්‍ය සන්‌නිවාරෙය්‍ය. තං කිස්‌ස හෙතු? පස්‌සති හි සො, භික්‌ඛවෙ, ගොපාලකො තතොනිදානං වධං වා බන්‌ධනං වා ජානිං වා ගරහං වා. එවමෙව ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, අද්‌දසං අකුසලානං ධම්‌මානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, කුසලානං ධම්‌මානං නෙක්‌ඛම්‌මෙ ආනිසංසං වොදානපක්‌ඛං.
‘‘Yaññadeva, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, tathā tathā nati hoti cetaso. Kāmavitakkaṃ ce, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, pahāsi nekkhammavitakkaṃ, kāmavitakkaṃ bahulamakāsi, tassa taṃ kāmavitakkāya cittaṃ namati. Byāpādavitakkaṃ ce, bhikkhave…pe… vihiṃsāvitakkaṃ ce, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, pahāsi avihiṃsāvitakkaṃ, vihiṃsāvitakkaṃ bahulamakāsi, tassa taṃ vihiṃsāvitakkāya cittaṃ namati. Seyyathāpi, bhikkhave, vassānaṃ pacchime māse saradasamaye kiṭṭhasambādhe gopālako gāvo rakkheyya. So tā gāvo tato tato daṇḍena ākoṭeyya paṭikoṭeyya sannirundheyya sannivāreyya. Taṃ kissa hetu? Passati hi so, bhikkhave, gopālako tatonidānaṃ vadhaṃ vā bandhanaṃ vā jāniṃ vā garahaṃ vā. Evameva kho ahaṃ, bhikkhave, addasaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ vodānapakkhaṃ.
209. ‘‘තස්‌ස මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එවං අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො උප්‌පජ්‌ජති නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කො. සො එවං පජානාමි – ‘උප්‌පන්‌නො ඛො මෙ අයං නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කො. සො ච ඛො නෙවත්‌තබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තති, න පරබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තති, න උභයබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තති, පඤ්‌ඤාවුද්‌ධිකො අවිඝාතපක්‌ඛිකො නිබ්‌බානසංවත්‌තනිකො’. රත්‌තිං චෙපි නං, භික්‌ඛවෙ, අනුවිතක්‌කෙය්‍යං අනුවිචාරෙය්‍යං, නෙව තතොනිදානං භයං සමනුපස්‌සාමි. දිවසං චෙපි නං, භික්‌ඛවෙ, අනුවිතක්‌කෙය්‍යං අනුවිචාරෙය්‍යං, නෙව තතොනිදානං භයං සමනුපස්‌සාමි. රත්‌තින්‌දිවං චෙපි නං, භික්‌ඛවෙ, අනුවිතක්‌කෙය්‍යං අනුවිචාරෙය්‍යං, නෙව තතොනිදානං භයං සමනුපස්‌සාමි. අපි ච ඛො මෙ අතිචිරං අනුවිතක්‌කයතො අනුවිචාරයතො කායො කිලමෙය්‍ය . කායෙ කිලන්‌තෙ 9 චිත්‌තං ඌහඤ්‌ඤෙය්‍ය. ඌහතෙ චිත්‌තෙ ආරා චිත්‌තං සමාධිම්‌හාති. සො ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, අජ්‌ඣත්‌තමෙව චිත්‌තං සණ්‌ඨපෙමි සන්‌නිසාදෙමි එකොදිං කරොමි 10 සමාදහාමි. තං කිස්‌ස හෙතු? ‘මා මෙ චිත්‌තං ඌහඤ්‌ඤී’ති 11.
209. ‘‘Tassa mayhaṃ, bhikkhave, evaṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati nekkhammavitakko. So evaṃ pajānāmi – ‘uppanno kho me ayaṃ nekkhammavitakko. So ca kho nevattabyābādhāya saṃvattati, na parabyābādhāya saṃvattati, na ubhayabyābādhāya saṃvattati, paññāvuddhiko avighātapakkhiko nibbānasaṃvattaniko’. Rattiṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Divasaṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Rattindivaṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Api ca kho me aticiraṃ anuvitakkayato anuvicārayato kāyo kilameyya . Kāye kilante 12 cittaṃ ūhaññeyya. Ūhate citte ārā cittaṃ samādhimhāti. So kho ahaṃ, bhikkhave, ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi sannisādemi ekodiṃ karomi 13 samādahāmi. Taṃ kissa hetu? ‘Mā me cittaṃ ūhaññī’ti 14.
210. ‘‘තස්‌ස මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එවං අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො උප්‌පජ්‌ජති අබ්‍යාපාදවිතක්‌කො…පෙ.… උප්‌පජ්‌ජති අවිහිංසාවිතක්‌කො. සො එවං පජානාමි – ‘උප්‌පන්‌නො ඛො මෙ අයං අවිහිංසාවිතක්‌කො. සො ච ඛො නෙවත්‌තබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තති, න පරබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තති, න උභයබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තති, පඤ්‌ඤාවුද්‌ධිකො අවිඝාතපක්‌ඛිකො නිබ්‌බානසංවත්‌තනිකො’. රත්‌තිං චෙපි නං, භික්‌ඛවෙ, අනුවිතක්‌කෙය්‍යං අනුවිචාරෙය්‍යං, නෙව තතොනිදානං භයං සමනුපස්‌සාමි. දිවසං චෙපි නං, භික්‌ඛවෙ, අනුවිතක්‌කෙය්‍යං අනුවිචාරෙය්‍යං, නෙව තතොනිදානං භයං සමනුපස්‌සාමි. රත්‌තින්‌දිවං චෙපි නං, භික්‌ඛවෙ, අනුවිතක්‌කෙය්‍යං අනුවිචාරෙය්‍යං, නෙව තතොනිදානං භයං සමනුපස්‌සාමි. අපි ච ඛො මෙ අතිචිරං අනුවිතක්‌කයතො අනුවිචාරයතො කායො කිලමෙය්‍ය. කායෙ කිලන්‌තෙ චිත්‌තං ඌහඤ්‌ඤෙය්‍ය. ඌහතෙ චිත්‌තෙ ආරා චිත්‌තං සමාධිම්‌හාති. සො ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, අජ්‌ඣත්‌තමෙව චිත්‌තං සණ්‌ඨපෙමි, සන්‌නිසාදෙමි, එකොදිං කරොමි සමාදහාමි. තං කිස්‌ස හෙතු? ‘මා මෙ චිත්‌තං ඌහඤ්‌ඤී’ති.
210. ‘‘Tassa mayhaṃ, bhikkhave, evaṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati abyāpādavitakko…pe… uppajjati avihiṃsāvitakko. So evaṃ pajānāmi – ‘uppanno kho me ayaṃ avihiṃsāvitakko. So ca kho nevattabyābādhāya saṃvattati, na parabyābādhāya saṃvattati, na ubhayabyābādhāya saṃvattati, paññāvuddhiko avighātapakkhiko nibbānasaṃvattaniko’. Rattiṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Divasaṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Rattindivaṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyaṃ anuvicāreyyaṃ, neva tatonidānaṃ bhayaṃ samanupassāmi. Api ca kho me aticiraṃ anuvitakkayato anuvicārayato kāyo kilameyya. Kāye kilante cittaṃ ūhaññeyya. Ūhate citte ārā cittaṃ samādhimhāti. So kho ahaṃ, bhikkhave, ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi, sannisādemi, ekodiṃ karomi samādahāmi. Taṃ kissa hetu? ‘Mā me cittaṃ ūhaññī’ti.
‘‘යඤ්‌ඤදෙව, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු බහුලමනුවිතක්‌කෙති අනුවිචාරෙති, තථා තථා නති හොති චෙතසො. නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කඤ්‌චෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු බහුලමනුවිතක්‌කෙති අනුවිචාරෙති, පහාසි කාමවිතක්‌කං, නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කං බහුලමකාසි, තස්‌සං තං නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කාය චිත්‌තං නමති. අබ්‍යාපාදවිතක්‌කඤ්‌චෙ, භික්‌ඛවෙ…පෙ.… අවිහිංසාවිතක්‌කඤ්‌චෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු බහුලමනුවිතක්‌කෙති අනුවිචාරෙති, පහාසි විහිංසාවිතක්‌කං, අවිහිංසාවිතක්‌කං බහුලමකාසි, තස්‌ස තං අවිහිංසාවිතක්‌කාය චිත්‌තං නමති. සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, ගිම්‌හානං පච්‌ඡිමෙ මාසෙ සබ්‌බසස්‌සෙසු ගාමන්‌තසම්‌භතෙසු ගොපාලකො ගාවො රක්‌ඛෙය්‍ය , තස්‌ස රුක්‌ඛමූලගතස්‌ස වා අබ්‌භොකාසගතස්‌ස වා සතිකරණීයමෙව හොති – ‘එතා 15 ගාවො’ති. එවමෙවං ඛො, භික්‌ඛවෙ, සතිකරණීයමෙව අහොසි – ‘එතෙ ධම්‌මා’ති.
‘‘Yaññadeva, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, tathā tathā nati hoti cetaso. Nekkhammavitakkañce, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, pahāsi kāmavitakkaṃ, nekkhammavitakkaṃ bahulamakāsi, tassaṃ taṃ nekkhammavitakkāya cittaṃ namati. Abyāpādavitakkañce, bhikkhave…pe… avihiṃsāvitakkañce, bhikkhave, bhikkhu bahulamanuvitakketi anuvicāreti, pahāsi vihiṃsāvitakkaṃ, avihiṃsāvitakkaṃ bahulamakāsi, tassa taṃ avihiṃsāvitakkāya cittaṃ namati. Seyyathāpi, bhikkhave, gimhānaṃ pacchime māse sabbasassesu gāmantasambhatesu gopālako gāvo rakkheyya , tassa rukkhamūlagatassa vā abbhokāsagatassa vā satikaraṇīyameva hoti – ‘etā 16 gāvo’ti. Evamevaṃ kho, bhikkhave, satikaraṇīyameva ahosi – ‘ete dhammā’ti.
211. ‘‘ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ, භික්‌ඛවෙ, වීරියං අහොසි අසල්‌ලීනං, උපට්‌ඨිතා සති අසම්‌මුට්‌ඨා , පස්‌සද්‌ධො කායො අසාරද්‌ධො, සමාහිතං චිත්‌තං එකග්‌ගං. සො ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, විවිච්‌චෙව කාමෙහි විවිච්‌ච අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි සවිතක්‌කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසිං. විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා අජ්‌ඣත්‌තං සම්‌පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්‌කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසිං. පීතියා ච විරාගා උපෙක්‌ඛකො ච විහාසිං සතො ච සම්‌පජානො, සුඛඤ්‌ච කායෙන පටිසංවෙදෙසිං, යං තං අරියා ආචික්‌ඛන්‌ති ‘උපෙක්‌ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති, තතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසිං. සුඛස්‌ස ච පහානා දුක්‌ඛස්‌ස ච පහානා පුබ්‌බෙව සොමනස්‌සදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමා අදුක්‌ඛමසුඛං උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධිං චතුත්‌ථං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසිං.
211. ‘‘Āraddhaṃ kho pana me, bhikkhave, vīriyaṃ ahosi asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā , passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. So kho ahaṃ, bhikkhave, vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsiṃ. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsiṃ. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca vihāsiṃ sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedesiṃ, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti, tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsiṃ. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsiṃ.
212. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙ පරිසුද්‌ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්‌ගණෙ විගතූපක්‌කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්‌මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තෙ පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණාය චිත්‌තං අභිනින්‌නාමෙසිං. සො අනෙකවිහිතං පුබ්‌බෙනිවාසං අනුස්‌සරාමි. සෙය්‍යථිදං, එකම්‌පි ජාතිං…පෙ.… ඉති සාකාරං සඋද්‌දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්‌බෙනිවාසං අනුස්‌සරාමි. අයං ඛො මෙ, භික්‌ඛවෙ, රත්‌තියා පඨමෙ යාමෙ පඨමා විජ්‌ජා අධිගතා; අවිජ්‌ජා විහතා විජ්‌ජා උප්‌පන්‌නා; තමො විහතො ආලොකො උප්‌පන්‌නො; යථා තං අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො.
212. ‘‘So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmesiṃ. So anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarāmi. Seyyathidaṃ, ekampi jātiṃ…pe… iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarāmi. Ayaṃ kho me, bhikkhave, rattiyā paṭhame yāme paṭhamā vijjā adhigatā; avijjā vihatā vijjā uppannā; tamo vihato āloko uppanno; yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
213. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙ පරිසුද්‌ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්‌ගණෙ විගතූපක්‌කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්‌මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තෙ සත්‌තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්‌තං අභිනින්‌නාමෙසිං. සො දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා විසුද්‌ධෙන අතික්‌කන්‌තමානුසකෙන සත්‌තෙ පස්‌සාමි චවමානෙ උපපජ්‌ජමානෙ…පෙ.… ඉමෙ වත භොන්‌තො සත්‌තා කායදුච්‌චරිතෙන සමන්‌නාගතා…පෙ.… ඉති දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා විසුද්‌ධෙන අතික්‌කන්‌තමානුසකෙන සත්‌තෙ පස්‌සාමි චවමානෙ උපපජ්‌ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්‌ණෙ දුබ්‌බණ්‌ණෙ සුගතෙ දුග්‌ගතෙ, යථාකම්‌මූපගෙ සත්‌තෙ පජානාමි. අයං ඛො මෙ, භික්‌ඛවෙ, රත්‌තියා මජ්‌ඣිමෙ යාමෙ දුතියා විජ්‌ජා අධිගතා; අවිජ්‌ජා විහතා විජ්‌ජා උප්‌පන්‌නා; තමො විහතො ආලොකො උප්‌පන්‌නො; යථා තං අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො.
213. ‘‘So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte sattānaṃ cutūpapātañāṇāya cittaṃ abhininnāmesiṃ. So dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passāmi cavamāne upapajjamāne…pe… ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā…pe… iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passāmi cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāmi. Ayaṃ kho me, bhikkhave, rattiyā majjhime yāme dutiyā vijjā adhigatā; avijjā vihatā vijjā uppannā; tamo vihato āloko uppanno; yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
214. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙ පරිසුද්‌ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්‌ගණෙ විගතූපක්‌කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්‌මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්‌තං අභිනින්‌නාමෙසිං. සො ‘ඉදං දුක්‌ඛ’න්‌ති යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං, ‘අයං දුක්‌ඛසමුදයො’ති යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං, ‘අයං දුක්‌ඛනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං, ‘අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං . ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං. තස්‌ස මෙ එවං ජානතො එවං පස්‌සතො කාමාසවාපි චිත්‌තං විමුච්‌චිත්‌ථ, භවාසවාපි චිත්‌තං විමුච්‌චිත්‌ථ, අවිජ්‌ජාසවාපි චිත්‌තං විමුච්‌චිත්‌ථ, විමුත්‌තස්‌මිං විමුත්‌තමිති ඤාණං අහොසි – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්‌මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්‌ථත්‌තායා’ති අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං. අයං ඛො මෙ, භික්‌ඛවෙ, රත්‌තියා පච්‌ඡිමෙ යාමෙ තතියා විජ්‌ජා අධිගතා; අවිජ්‌ජා විහතා විජ්‌ජා උප්‌පන්‌නා; තමො විහතො ආලොකො උප්‌පන්‌නො; යථා තං අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො.
214. ‘‘So evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte āsavānaṃ khayañāṇāya cittaṃ abhininnāmesiṃ. So ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ . ‘Ime āsavā’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ āsavasamudayo’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ āsavanirodho’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ, ‘ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ. Tassa me evaṃ jānato evaṃ passato kāmāsavāpi cittaṃ vimuccittha, bhavāsavāpi cittaṃ vimuccittha, avijjāsavāpi cittaṃ vimuccittha, vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ ahosi – ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti abbhaññāsiṃ. Ayaṃ kho me, bhikkhave, rattiyā pacchime yāme tatiyā vijjā adhigatā; avijjā vihatā vijjā uppannā; tamo vihato āloko uppanno; yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
215. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, අරඤ්‌ඤෙ පවනෙ මහන්‌තං නින්‌නං පල්‌ලලං. තමෙනං මහාමිගසඞ්‌ඝො උපනිස්‌සාය විහරෙය්‍ය. තස්‌ස කොචිදෙව පුරිසො උප්‌පජ්‌ජෙය්‍ය අනත්‌ථකාමො අහිතකාමො අයොගක්‌ඛෙමකාමො. සො ය්‌වාස්‌ස මග්‌ගො ඛෙමො සොවත්‌ථිකො පීතිගමනීයො තං මග්‌ගං පිදහෙය්‍ය, විවරෙය්‍ය කුම්‌මග්‌ගං, ඔදහෙය්‍ය ඔකචරං, ඨපෙය්‍ය ඔකචාරිකං. එවඤ්‌හි සො, භික්‌ඛවෙ, මහාමිගසඞ්‌ඝො අපරෙන සමයෙන අනයබ්‍යසනං 17 ආපජ්‌ජෙය්‍ය. තස්‌සෙව ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, මහතො මිගසඞ්‌ඝස්‌ස කොචිදෙව පුරිසො උප්‌පජ්‌ජෙය්‍ය අත්‌ථකාමො හිතකාමො යොගක්‌ඛෙමකාමො. සො ය්‌වාස්‌ස මග්‌ගො ඛෙමො සොවත්‌ථිකො පීතිගමනීයො තං මග්‌ගං විවරෙය්‍ය, පිදහෙය්‍ය කුම්‌මග්‌ගං, ඌහනෙය්‍ය ඔකචරං, නාසෙය්‍ය ඔකචාරිකං. එවඤ්‌හි සො, භික්‌ඛවෙ, මහාමිගසඞ්‌ඝො අපරෙන සමයෙන වුද්‌ධිං විරූළ්‌හිං වෙපුල්‌ලං ආපජ්‌ජෙය්‍ය.
215. ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, araññe pavane mahantaṃ ninnaṃ pallalaṃ. Tamenaṃ mahāmigasaṅgho upanissāya vihareyya. Tassa kocideva puriso uppajjeyya anatthakāmo ahitakāmo ayogakkhemakāmo. So yvāssa maggo khemo sovatthiko pītigamanīyo taṃ maggaṃ pidaheyya, vivareyya kummaggaṃ, odaheyya okacaraṃ, ṭhapeyya okacārikaṃ. Evañhi so, bhikkhave, mahāmigasaṅgho aparena samayena anayabyasanaṃ 18 āpajjeyya. Tasseva kho pana, bhikkhave, mahato migasaṅghassa kocideva puriso uppajjeyya atthakāmo hitakāmo yogakkhemakāmo. So yvāssa maggo khemo sovatthiko pītigamanīyo taṃ maggaṃ vivareyya, pidaheyya kummaggaṃ, ūhaneyya okacaraṃ, nāseyya okacārikaṃ. Evañhi so, bhikkhave, mahāmigasaṅgho aparena samayena vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyya.
‘‘උපමා ඛො මෙ අයං, භික්‌ඛවෙ, කතා අත්‌ථස්‌ස විඤ්‌ඤාපනාය . අයං චෙවෙත්‌ථ අත්‌ථො – මහන්‌තං නින්‌නං පල්‌ලලන්‌ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, කාමානමෙතං අධිවචනං. මහාමිගසඞ්‌ඝොති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානමෙතං අධිවචනං. පුරිසො අනත්‌ථකාමො අහිතකාමො අයොගක්‌ඛෙමකාමොති ඛො, භික්‌ඛවෙ, මාරස්‌සෙතං පාපිමතො අධිවචනං. කුම්‌මග්‌ගොති ඛො, භික්‌ඛවෙ, අට්‌ඨඞ්‌ගිකස්‌සෙතං මිච්‌ඡාමග්‌ගස්‌ස අධිවචනං, සෙය්‍යථිදං – මිච්‌ඡාදිට්‌ඨියා මිච්‌ඡාසඞ්‌කප්‌පස්‌ස මිච්‌ඡාවාචාය මිච්‌ඡාකම්‌මන්‌තස්‌ස මිච්‌ඡාආජීවස්‌ස මිච්‌ඡාවායාමස්‌ස මිච්‌ඡාසතියා මිච්‌ඡාසමාධිස්‌ස. ඔකචරොති ඛො, භික්‌ඛවෙ, නන්‌දීරාගස්‌සෙතං අධිවචනං. ඔකචාරිකාති ඛො, භික්‌ඛවෙ, අවිජ්‌ජායෙතං අධිවචනං. පුරිසො අත්‌ථකාමො හිතකාමො යොගක්‌ඛෙමකාමොති ඛො, භික්‌ඛවෙ, තථාගතස්‌සෙතං අධිවචනං අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස. ඛෙමො මග්‌ගො සොවත්‌ථිකො පීතිගමනීයොති ඛො , භික්‌ඛවෙ, අරියස්‌සෙතං අට්‌ඨඞ්‌ගිකස්‌ස මග්‌ගස්‌ස අධිවචනං, සෙය්‍යථිදං – සම්‌මාදිට්‌ඨියා සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පස්‌ස සම්‌මාවාචාය සම්‌මාකම්‌මන්‌තස්‌ස සම්‌මාආජීවස්‌ස සම්‌මාවායාමස්‌ස සම්‌මාසතියා සම්‌මාසමාධිස්‌ස.
‘‘Upamā kho me ayaṃ, bhikkhave, katā atthassa viññāpanāya . Ayaṃ cevettha attho – mahantaṃ ninnaṃ pallalanti kho, bhikkhave, kāmānametaṃ adhivacanaṃ. Mahāmigasaṅghoti kho, bhikkhave, sattānametaṃ adhivacanaṃ. Puriso anatthakāmo ahitakāmo ayogakkhemakāmoti kho, bhikkhave, mārassetaṃ pāpimato adhivacanaṃ. Kummaggoti kho, bhikkhave, aṭṭhaṅgikassetaṃ micchāmaggassa adhivacanaṃ, seyyathidaṃ – micchādiṭṭhiyā micchāsaṅkappassa micchāvācāya micchākammantassa micchāājīvassa micchāvāyāmassa micchāsatiyā micchāsamādhissa. Okacaroti kho, bhikkhave, nandīrāgassetaṃ adhivacanaṃ. Okacārikāti kho, bhikkhave, avijjāyetaṃ adhivacanaṃ. Puriso atthakāmo hitakāmo yogakkhemakāmoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassa. Khemo maggo sovatthiko pītigamanīyoti kho , bhikkhave, ariyassetaṃ aṭṭhaṅgikassa maggassa adhivacanaṃ, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhiyā sammāsaṅkappassa sammāvācāya sammākammantassa sammāājīvassa sammāvāyāmassa sammāsatiyā sammāsamādhissa.
‘‘ඉති ඛො, භික්‌ඛවෙ, විවටො මයා ඛෙමො මග්‌ගො සොවත්‌ථිකො පීතිගමනීයො, පිහිතො කුම්‌මග්‌ගො, ඌහතො ඔකචරො, නාසිතා ඔකචාරිකා. යං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌ථාරා කරණීයං සාවකානං හිතෙසිනා අනුකම්‌පකෙන අනුකම්‌පං උපාදාය, කතං වො තං මයා. එතානි, භික්‌ඛවෙ , රුක්‌ඛමූලානි, එතානි සුඤ්‌ඤාගාරානි; ඣායථ, භික්‌ඛවෙ, මා පමාදත්‌ථ; මා පච්‌ඡා විප්‌පටිසාරිනො අහුවත්‌ථ. අයං වො අම්‌හාකං අනුසාසනී’’ති.
‘‘Iti kho, bhikkhave, vivaṭo mayā khemo maggo sovatthiko pītigamanīyo, pihito kummaggo, ūhato okacaro, nāsitā okacārikā. Yaṃ, bhikkhave, satthārā karaṇīyaṃ sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya, kataṃ vo taṃ mayā. Etāni, bhikkhave , rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni; jhāyatha, bhikkhave, mā pamādattha; mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī’’ti.
ඉදමවොච භගවා. අත්‌තමනා තෙ භික්‌ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්‌දුන්‌ති.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං නවමං.
Dvedhāvitakkasuttaṃ niṭṭhitaṃ navamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 9. ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තවණ්‌ණනා • 9. Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 9. ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තවණ්‌ණනා • 9. Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā
