| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
9. ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තවණ්‌ණනා
9. Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā
206. මෙ සුතන්‌ති ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තං. තත්‌ථ ද්‌විධා කත්‌වා ද්‌විධා කත්‌වාති ද්‌වෙ ද්‌වෙ භාගෙ කත්‌වා. කාමවිතක්‌කොති කාමපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො. බ්‍යාපාදවිතක්‌කොති බ්‍යාපාදපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො. විහිංසාවිතක්‌කොති විහිංසාපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො. එකං භාගන්‌ති අජ්‌ඣත්‌තං වා බහිද්‌ධා වා ඔළාරිකො වා සුඛුමො වා සබ්‌බො පායං විතක්‌කො අකුසලපක්‌ඛිකොයෙවාති තයොපි කාමබ්‍යාපාදවිහිංසාවිතක්‌කෙ එකං කොට්‌ඨාසමකාසිං. කාමෙහි නිස්‌සටො නෙක්‌ඛම්‌මපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කො නාම, සො යාව පඨමජ්‌ඣානා වට්‌ටති. අබ්‍යාපාදපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො අබ්‍යාපාදවිතක්‌කො, සො මෙත්‌තාපුබ්‌බභාගතො පට්‌ඨාය යාව පඨමජ්‌ඣානා වට්‌ටති. අවිහිංසාපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො අවිහිංසාවිතක්‌කො, සො කරුණාපුබ්‌බභාගතො පට්‌ඨාය යාව පඨමජ්‌ඣානා වට්‌ටති. දුතියං භාගන්‌ති සබ්‌බොපායං කුසලපක්‌ඛිකොයෙවාති දුතියං කොට්‌ඨාසමකාසිං. ඉමිනා බොධිසත්‌තස්‌ස විතක්‌කනිග්‌ගහණකාලො කථිතො.
206.Me sutanti dvedhāvitakkasuttaṃ. Tattha dvidhā katvā dvidhā katvāti dve dve bhāge katvā. Kāmavitakkoti kāmapaṭisaṃyutto vitakko. Byāpādavitakkoti byāpādapaṭisaṃyutto vitakko. Vihiṃsāvitakkoti vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko. Ekaṃ bhāganti ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷāriko vā sukhumo vā sabbo pāyaṃ vitakko akusalapakkhikoyevāti tayopi kāmabyāpādavihiṃsāvitakke ekaṃ koṭṭhāsamakāsiṃ. Kāmehi nissaṭo nekkhammapaṭisaṃyutto vitakko nekkhammavitakko nāma, so yāva paṭhamajjhānā vaṭṭati. Abyāpādapaṭisaṃyutto vitakko abyāpādavitakko, so mettāpubbabhāgato paṭṭhāya yāva paṭhamajjhānā vaṭṭati. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko avihiṃsāvitakko, so karuṇāpubbabhāgato paṭṭhāya yāva paṭhamajjhānā vaṭṭati. Dutiyaṃ bhāganti sabbopāyaṃ kusalapakkhikoyevāti dutiyaṃ koṭṭhāsamakāsiṃ. Iminā bodhisattassa vitakkaniggahaṇakālo kathito.
බොධිසත්‌තස්‌ස හි ඡබ්‌බස්‌සානි පධානං පදහන්‌තස්‌ස නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කාදයො පුඤ්‌ජපුඤ්‌ජා මහානදියං ඔඝා විය පවත්‌තිංසු. සතිසම්‌මොසෙන පන සහසා කාමවිතක්‌කාදයො උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා කුසලවාරං පච්‌ඡින්‌දිත්‌වා සයං අකුසලජවනවාරා හුත්‌වා තිට්‌ඨන්‌ති. තතො බොධිසත්‌තො චින්‌තෙසි – ‘‘මය්‌හං ඉමෙ කාමවිතක්‌කාදයො කුසලවාරං පච්‌ඡින්‌දිත්‌වා තිට්‌ඨන්‌ති, හන්‌දාහං ඉමෙ විතක්‌කෙ ද්‌වෙ භාගෙ කත්‌වා විහරාමී’’ති කාමවිතක්‌කාදයො අකුසලපක්‌ඛිකාති එකං භාගං කරොති නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කාදයො කුසලපක්‌ඛිකාති එකං. අථ පුන චින්‌තෙසි – ‘‘අකුසලපක්‌ඛතො ආගතං විතක්‌කං මන්‌තෙන කණ්‌හසප්‌පං උප්‌පීළෙත්‌වා ගණ්‌හන්‌තො විය අමිත්‌තං ගීවාය අක්‌කමන්‌තො විය ච නිග්‌ගහෙස්‌සාමි, නාස්‌ස වඩ්‌ඪිතුං දස්‌සාමි. කුසලපක්‌ඛතො ආගතං විතක්‌කං මෙඝසමයෙ මෙඝං විය සුඛෙත්‌තෙ සාලකල්‍යාණිපොතකං විය ච සීඝං වඩ්‌ඪෙස්‌සාමී’’ති. සො තථා කත්‌වා අකුසලවිතක්‌කෙ නිග්‌ගණ්‌හි, කුසලවිතක්‌කෙ වඩ්‌ඪෙසි. එවං ඉමිනා බොධිසත්‌තස්‌ස විතක්‌කනිග්‌ගහණනකාලො කථිතොති වෙදිතබ්‌බො.
Bodhisattassa hi chabbassāni padhānaṃ padahantassa nekkhammavitakkādayo puñjapuñjā mahānadiyaṃ oghā viya pavattiṃsu. Satisammosena pana sahasā kāmavitakkādayo uppajjitvā kusalavāraṃ pacchinditvā sayaṃ akusalajavanavārā hutvā tiṭṭhanti. Tato bodhisatto cintesi – ‘‘mayhaṃ ime kāmavitakkādayo kusalavāraṃ pacchinditvā tiṭṭhanti, handāhaṃ ime vitakke dve bhāge katvā viharāmī’’ti kāmavitakkādayo akusalapakkhikāti ekaṃ bhāgaṃ karoti nekkhammavitakkādayo kusalapakkhikāti ekaṃ. Atha puna cintesi – ‘‘akusalapakkhato āgataṃ vitakkaṃ mantena kaṇhasappaṃ uppīḷetvā gaṇhanto viya amittaṃ gīvāya akkamanto viya ca niggahessāmi, nāssa vaḍḍhituṃ dassāmi. Kusalapakkhato āgataṃ vitakkaṃ meghasamaye meghaṃ viya sukhette sālakalyāṇipotakaṃ viya ca sīghaṃ vaḍḍhessāmī’’ti. So tathā katvā akusalavitakke niggaṇhi, kusalavitakke vaḍḍhesi. Evaṃ iminā bodhisattassa vitakkaniggahaṇanakālo kathitoti veditabbo.
207. ඉදානි යථාස්‌ස තෙ විතක්‌කා උප්‌පජ්‌ජිංසු, යථා ච නෙ නිග්‌ගහෙසි, තං දස්‌සෙන්‌තො තස්‌ස මය්‌හං, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ අප්‌පමත්‌තස්‌සාති සතියා අවිප්‌පවාසෙ ඨිතස්‌ස. ආතාපිනොති ආතාපවීරියවන්‌තස්‌ස. පහිතත්‌තස්‌සාති පෙසිතචිත්‌තස්‌ස. උප්‌පජ්‌ජති කාමවිතක්‌කොති බොධිසත්‌තස්‌ස ඡබ්‌බස්‌සානි පධානං පදහතො රජ්‌ජසුඛං වා ආරබ්‌භ, පාසාදෙ වා නාටකානි වා ඔරොධෙ වා කිඤ්‌චිදෙව වා සම්‌පත්‌තිං ආරබ්‌භ කාමවිතක්‌කො නාම න උප්‌පන්‌නපුබ්‌බො. දුක්‌කරකාරිකාය පනස්‌ස ආහාරූපච්‌ඡෙදෙන අධිමත්‌තකසිමානං පත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘‘න සක්‌කා ආහාරූපච්‌ඡෙදෙන විසෙසං නිබ්‌බත්‌තෙතුං, යංනූනාහං ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙය්‍ය’’න්‌ති. සො උරුවෙලං පිණ්‌ඩාය පාවිසි. මනුස්‌සා – ‘‘මහාපුරිසො පුබ්‌බෙ ආහරිත්‌වා දින්‌නම්‌පි න ගණ්‌හි, අද්‌ධාස්‌ස ඉදානි මනොරථො මත්‌ථකං පත්‌තො, තස්‌මා සයමෙව ආගතො’’ති පණීතපණීතං ආහාරං උපහරිංසු. බොධිසත්‌තස්‌ස අත්‌තභාවො නචිරස්‌සෙව පාකතිකො අහොසි. ජරාජිණ්‌ණත්‌තභාවො හි සප්‌පායභොජනං ලභිත්‌වාපි පාකතිකො න හොති. බොධිසත්‌තො පන දහරො. තෙනස්‌ස සප්‌පායභොජනං භුඤ්‌ජතො අත්‌තභාවො න චිරස්‌සෙව පාකතිකො ජාතො, විප්‌පසන්‌නානි ඉන්‌ද්‍රියානි, පරිසුද්‌ධො ඡවිවණ්‌ණො, සමුග්‌ගතතාරාගණං විය නභං පරිපුණ්‌ණද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණප්‌පටිමණ්‌ඩිතසරීරං අහොසි. සො තං ඔලොකෙත්‌වා ‘‘තාව කිලන්‌තො නාම අත්‌තභාවො එවං පටිපාකතිකො ජාතො’’ති චින්‌තෙත්‌වා අත්‌තනො පඤ්‌ඤාමහන්‌තතාය එවං පරිත්‌තකම්‌පි විතක්‌කං ගහෙත්‌වා කාමවිතක්‌කොති අකාසි.
207. Idāni yathāssa te vitakkā uppajjiṃsu, yathā ca ne niggahesi, taṃ dassento tassa mayhaṃ, bhikkhavetiādimāha. Tattha appamattassāti satiyā avippavāse ṭhitassa. Ātāpinoti ātāpavīriyavantassa. Pahitattassāti pesitacittassa. Uppajjati kāmavitakkoti bodhisattassa chabbassāni padhānaṃ padahato rajjasukhaṃ vā ārabbha, pāsāde vā nāṭakāni vā orodhe vā kiñcideva vā sampattiṃ ārabbha kāmavitakko nāma na uppannapubbo. Dukkarakārikāya panassa āhārūpacchedena adhimattakasimānaṃ pattassa etadahosi – ‘‘na sakkā āhārūpacchedena visesaṃ nibbattetuṃ, yaṃnūnāhaṃ oḷārikaṃ āhāraṃ āhāreyya’’nti. So uruvelaṃ piṇḍāya pāvisi. Manussā – ‘‘mahāpuriso pubbe āharitvā dinnampi na gaṇhi, addhāssa idāni manoratho matthakaṃ patto, tasmā sayameva āgato’’ti paṇītapaṇītaṃ āhāraṃ upahariṃsu. Bodhisattassa attabhāvo nacirasseva pākatiko ahosi. Jarājiṇṇattabhāvo hi sappāyabhojanaṃ labhitvāpi pākatiko na hoti. Bodhisatto pana daharo. Tenassa sappāyabhojanaṃ bhuñjato attabhāvo na cirasseva pākatiko jāto, vippasannāni indriyāni, parisuddho chavivaṇṇo, samuggatatārāgaṇaṃ viya nabhaṃ paripuṇṇadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇappaṭimaṇḍitasarīraṃ ahosi. So taṃ oloketvā ‘‘tāva kilanto nāma attabhāvo evaṃ paṭipākatiko jāto’’ti cintetvā attano paññāmahantatāya evaṃ parittakampi vitakkaṃ gahetvā kāmavitakkoti akāsi.
පණ්‌ණසාලාය පුරතො නිසින්‌නො චමරපසදගවයරොහිතමිගාදිකෙ මගගණෙ මනුඤ්‌ඤසද්‌දරවනෙ මොරවනකුක්‌කුටාදිකෙ පක්‌ඛිගණෙ නීලුප්‌පලකුමුදකමලාදිසඤ්‌ඡන්‌නානි පල්‌ලලානි නානාකුසුමසඤ්‌ඡන්‌නවිටපා වනරාජියො මණික්‌ඛන්‌ධනිම්‌මලජලපවාහඤ්‌ච නදිං නෙරඤ්‌ජරං පස්‌සති. තස්‌ස එවං හොති ‘‘සොභනා වතිමෙ මිගජාතා පක්‌ඛිගණා පල්‌ලලානි වනරාජියො නදී නෙරඤ්‌ජරා’’ති. සො තම්‌පි එවං පරිත්‌තකං විතක්‌කං ගහෙත්‌වා කාමවිතක්‌කමකාසි, තෙනාහ ‘‘උප්‌පජ්‌ජති කාමවිතක්‌කො’’ති.
Paṇṇasālāya purato nisinno camarapasadagavayarohitamigādike magagaṇe manuññasaddaravane moravanakukkuṭādike pakkhigaṇe nīluppalakumudakamalādisañchannāni pallalāni nānākusumasañchannaviṭapā vanarājiyo maṇikkhandhanimmalajalapavāhañca nadiṃ nerañjaraṃ passati. Tassa evaṃ hoti ‘‘sobhanā vatime migajātā pakkhigaṇā pallalāni vanarājiyo nadī nerañjarā’’ti. So tampi evaṃ parittakaṃ vitakkaṃ gahetvā kāmavitakkamakāsi, tenāha ‘‘uppajjati kāmavitakko’’ti.
අත්‌තබ්‍යාබාධායපීති අත්‌තදුක්‌ඛායපි. එසෙවනයො සබ්‌බත්‌ථ. කිං පන මහාසත්‌තස්‌ස උභයදුක්‌ඛාය සංවත්‌තනකවිතක්‌කො නාම අත්‌ථීති? නත්‌ථි. අපරිඤ්‌ඤායං ඨිතස්‌ස පන විතක්‌කො යාව උභයබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තතීති එතානි තීණි නාමානි ලභති, තස්‌මා එවමාහ. පඤ්‌ඤානිරොධිකොති අනුප්‌පන්‌නාය ලොකියලොකුත්‌තරාය පඤ්‌ඤාය උප්‌පජ්‌ජිතුං න දෙති, ලොකියපඤ්‌ඤං පන අට්‌ඨසමාපත්‌තිපඤ්‌චාභිඤ්‌ඤාවසෙන උප්‌පන්‌නම්‌පි සමුච්‌ඡින්‌දිත්‌වා ඛිපතීති පඤ්‌ඤානිරොධිකො. විඝාතපක්‌ඛිකොති දුක්‌ඛකොට්‌ඨාසිකො. අසඞ්‌ඛතං නිබ්‌බානං නාම, තං පච්‌චක්‌ඛං කාතුං න දෙතීති අනිබ්‌බානසංවත්‌තනිකො. අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡතීති ඛයං නත්‌ථිභාවං ගච්‌ඡති. උදකපුප්‌ඵුළකො විය නිරුජ්‌ඣති. පජහමෙවාති පජහිමෙව. විනොදමෙවාති නීහරිමෙව. බ්‍යන්‌තමෙව නං අකාසින්‌ති විගතන්‌තං නිස්‌සෙසං පරිවටුමං පරිච්‌ඡින්‌නමෙව නං අකාසිං.
Attabyābādhāyapīti attadukkhāyapi. Esevanayo sabbattha. Kiṃ pana mahāsattassa ubhayadukkhāya saṃvattanakavitakko nāma atthīti? Natthi. Apariññāyaṃ ṭhitassa pana vitakko yāva ubhayabyābādhāya saṃvattatīti etāni tīṇi nāmāni labhati, tasmā evamāha. Paññānirodhikoti anuppannāya lokiyalokuttarāya paññāya uppajjituṃ na deti, lokiyapaññaṃ pana aṭṭhasamāpattipañcābhiññāvasena uppannampi samucchinditvā khipatīti paññānirodhiko. Vighātapakkhikoti dukkhakoṭṭhāsiko. Asaṅkhataṃ nibbānaṃ nāma, taṃ paccakkhaṃ kātuṃ na detīti anibbānasaṃvattaniko. Abbhatthaṃ gacchatīti khayaṃ natthibhāvaṃ gacchati. Udakapupphuḷako viya nirujjhati. Pajahamevāti pajahimeva. Vinodamevāti nīharimeva. Byantameva naṃ akāsinti vigatantaṃ nissesaṃ parivaṭumaṃ paricchinnameva naṃ akāsiṃ.
208. බ්‍යාපාදවිතක්‌කොති න බොධිසත්‌තස්‌ස පරූපඝාතප්‌පටිසංයුත්‌තො නාම විතක්‌කො චිත්‌තෙ උප්‌පජ්‌ජති, අථස්‌ස අතිවස්‌සඅච්‌චුණ්‌හඅතිසීතාදීනි පන පටිච්‌ච චිත්‌තවිපරිණාමභාවො හොති, තං සන්‌ධාය ‘‘බ්‍යාපාදවිතක්‌කො’’ති ආහ. විහිංසාවිතක්‌කොති න මහාසත්‌තස්‌ස පරෙසං දුක්‌ඛුප්‌පාදනප්‌පටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො උප්‌පජ්‌ජති, චිත්‌තෙ පන උද්‌ධතාකාරො අනෙකග්‌ගතාකාරො හොති, තං ගහෙත්‌වා විහිංසාවිතක්‌කමකාසි. පණ්‌ණසාලාද්‌වාරෙ නිසින්‌නො හි සීහබ්‍යග්‌ඝාදිකෙ වාළමිගෙ සූකරාදයො ඛුද්‌දමිගෙ විහිංසන්‌තෙ පස්‌සති. අථ බොධිසත්‌තො ඉමස්‌මිම්‌පි නාම අකුතොභයෙ අරඤ්‌ඤෙ ඉමෙසං තිරච්‌ඡානගතානං පච්‌චත්‌ථිකා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, බලවන්‌තො දුබ්‌බලෙ ඛාදන්‌ති, බලවන්‌තඛාදිතා වත්‌තන්‌තීති කාරුඤ්‌ඤං උප්‌පාදෙති. අඤ්‌ඤෙපි බිළාරාදයො කුක්‌කුටමූසිකාදීනි ඛාදන්‌තෙ පස්‌සති, ගාමං පිණ්‌ඩාය පවිට්‌ඨො මනුස්‌සෙ රාජකම්‌මිකෙහි උපද්‌දුතෙ වධබන්‌ධාදීනි අනුභවන්‌තෙ අත්‌තනො කසිවණිජ්‌ජාදීනි කම්‌මානි කත්‌වා ජීවිතුං න ලභන්‌තීති කාරුඤ්‌ඤං උප්‌පාදෙති, තං සන්‌ධාය ‘‘උප්‌පජ්‌ජති විහිංසාවිතක්‌කො’’ති ආහ. තථා තථාති තෙන තෙන ආකාරෙන. ඉදං වුත්‌තං හොති – කාමවිතක්‌කාදීසු යං යං විතක්‌කෙති, යං යං විතක්‌කං පවත්‌තෙති, තෙන තෙනෙ චස්‌සාකාරෙන කාමවිතක්‌කාදිභාවො චෙතසො න හි හොතීති. පහාසි නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කන්‌ති නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කං පජහති. බහුලමකාසීති බහුලං කරොති. තස්‌ස තං කාමවිතක්‌කාය චිත්‌තන්‌ති තස්‌ස තං චිත්‌තං කාමවිතක්‌කත්‌ථාය. යථා කාමවිතක්‌කසම්‌පයුත්‌තං හොති, එවමෙවං නමතීති අත්‌ථො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො.
208.Byāpādavitakkoti na bodhisattassa parūpaghātappaṭisaṃyutto nāma vitakko citte uppajjati, athassa ativassaaccuṇhaatisītādīni pana paṭicca cittavipariṇāmabhāvo hoti, taṃ sandhāya ‘‘byāpādavitakko’’ti āha. Vihiṃsāvitakkoti na mahāsattassa paresaṃ dukkhuppādanappaṭisaṃyutto vitakko uppajjati, citte pana uddhatākāro anekaggatākāro hoti, taṃ gahetvā vihiṃsāvitakkamakāsi. Paṇṇasālādvāre nisinno hi sīhabyagghādike vāḷamige sūkarādayo khuddamige vihiṃsante passati. Atha bodhisatto imasmimpi nāma akutobhaye araññe imesaṃ tiracchānagatānaṃ paccatthikā uppajjanti, balavanto dubbale khādanti, balavantakhāditā vattantīti kāruññaṃ uppādeti. Aññepi biḷārādayo kukkuṭamūsikādīni khādante passati, gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho manusse rājakammikehi upaddute vadhabandhādīni anubhavante attano kasivaṇijjādīni kammāni katvā jīvituṃ na labhantīti kāruññaṃ uppādeti, taṃ sandhāya ‘‘uppajjati vihiṃsāvitakko’’ti āha. Tathā tathāti tena tena ākārena. Idaṃ vuttaṃ hoti – kāmavitakkādīsu yaṃ yaṃ vitakketi, yaṃ yaṃ vitakkaṃ pavatteti, tena tene cassākārena kāmavitakkādibhāvo cetaso na hi hotīti. Pahāsi nekkhammavitakkanti nekkhammavitakkaṃ pajahati. Bahulamakāsīti bahulaṃ karoti. Tassa taṃ kāmavitakkāya cittanti tassa taṃ cittaṃ kāmavitakkatthāya. Yathā kāmavitakkasampayuttaṃ hoti, evamevaṃ namatīti attho. Sesapadesupi eseva nayo.
ඉදානි අත්‌ථදීපිකං උපමං දස්‌සෙන්‌තො සෙය්‍යථාපී තිආදිමාහ. තත්‌ථ කිට්‌ඨසම්‌බාධෙති සස්‌සසම්‌බාධෙ. ආකොටෙය්‍යාති උජුකං පිට්‌ඨියං පහරෙය්‍ය. පටිකොටෙය්‍යාති තිරියං ඵාසුකාසු පහරෙය්‍ය. සන්‌නිරුන්‌ධෙය්‍යාති ආවරිත්‌වා තිට්‌ඨෙය්‍ය. සන්‌නිවාරෙය්‍යාති ඉතො චිතො ච ගන්‌තුං න දදෙය්‍ය . තතොනිදානන්‌ති තෙන කාරණෙන, එවං අරක්‌ඛිතානං ගුන්‌නං පරෙසං සස්‌සඛාදනකාරණෙනාති අත්‌ථො. බාලො හි ගොපාලොකො එවං ගාවො අරක්‌ඛමානො ‘‘අයං අම්‌හාකං භත්‌තවෙතනං ඛාදති, උජුං ගාවො රක්‌ඛිතුම්‌පි න සක්‌කොති, කුලෙහි සද්‌ධිං වෙරං ගණ්‌හාපෙතී’’ති ගොසාමිකානම්‌පි සන්‌තිකා වධාදීනි පාපුණාති, කිට්‌ඨසාමිකානම්‌පි. පණ්‌ඩිතො පන ඉමානි චත්‌තාරි භයානි සම්‌පස්‌සන්‌තො ගාවො සාධුකං රක්‌ඛති, තං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං. ආදීනවන්‌ති උපද්‌දවං. ඔකාරන්‌ති ලාමකං, ඛන්‌ධෙසු වා ඔතාරං. සංකිලෙසන්‌ති කිලිට්‌ඨභාවං. නෙක්‌ඛම්‌මෙති නෙක්‌ඛම්‌මම්‌හි. ආනිසංසන්‌ති විසුද්‌ධිපක්‌ඛං. වොදානපක්‌ඛන්‌ති ඉදං තස්‌සෙව වෙවචනං, කුසලානං ධම්‌මානං නෙක්‌ඛම්‌මම්‌හි විසුද්‌ධිපක්‌ඛං අද්‌දසන්‌ති අත්‌ථො.
Idāni atthadīpikaṃ upamaṃ dassento seyyathāpī tiādimāha. Tattha kiṭṭhasambādheti sassasambādhe. Ākoṭeyyāti ujukaṃ piṭṭhiyaṃ pahareyya. Paṭikoṭeyyāti tiriyaṃ phāsukāsu pahareyya. Sannirundheyyāti āvaritvā tiṭṭheyya. Sannivāreyyāti ito cito ca gantuṃ na dadeyya . Tatonidānanti tena kāraṇena, evaṃ arakkhitānaṃ gunnaṃ paresaṃ sassakhādanakāraṇenāti attho. Bālo hi gopāloko evaṃ gāvo arakkhamāno ‘‘ayaṃ amhākaṃ bhattavetanaṃ khādati, ujuṃ gāvo rakkhitumpi na sakkoti, kulehi saddhiṃ veraṃ gaṇhāpetī’’ti gosāmikānampi santikā vadhādīni pāpuṇāti, kiṭṭhasāmikānampi. Paṇḍito pana imāni cattāri bhayāni sampassanto gāvo sādhukaṃ rakkhati, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Ādīnavanti upaddavaṃ. Okāranti lāmakaṃ, khandhesu vā otāraṃ. Saṃkilesanti kiliṭṭhabhāvaṃ. Nekkhammeti nekkhammamhi. Ānisaṃsanti visuddhipakkhaṃ. Vodānapakkhanti idaṃ tasseva vevacanaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ nekkhammamhi visuddhipakkhaṃ addasanti attho.
209. නෙක්‌ඛම්‌මන්‌ති ච කාමෙහි නිස්‌සටං සබ්‌බකුසලං, එකධම්‌මෙ සඞ්‌ගය්‌හමානෙ නිබ්‌බානමෙව. තත්‍රිදං ඔපම්‌මසංසන්‌දනං – කිට්‌ඨසම්‌බාධං විය හි රූපාදිආරම්‌මණං, කූටගාවො විය කූටචිත්‌තං, පණ්‌ඩිතගොපාලකො විය බොධිසත්‌තො, චතුබ්‌බිධභයං විය අත්‌තපරූභයබ්‍යාබාධාය සංවත්‌තනවිතක්‌කො, පණ්‌ඩිතගොපාලකස්‌ස චතුබ්‌බිධං භයං දිස්‌වා කිට්‌ඨසම්‌බාධෙ අප්‌පමාදෙන ගොරක්‌ඛණං විය බොධිසත්‌තස්‌ස ඡබ්‌බස්‌සානි පධානං පදහතො අත්‌තබ්‍යාබාධාදිභයං දිස්‌වා රූපාදීසු ආරම්‌මණෙසු යථා කාමවිතක්‌කාදයො න උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, එවං චිත්‌තරක්‌ඛණං. පඤ්‌ඤාවුද්‌ධිකොතිආදීසු අනුප්‌පන්‌නාය ලොකියලොකුත්‌තරපඤ්‌ඤාය උප්‌පාදාය, උප්‌පන්‌නාය ච වුද්‌ධියා සංවත්‌තතීති පඤ්‌ඤාවුද්‌ධිකො. න දුක්‌ඛකොට්‌ඨාසාය සංවත්‌තතීති අවිඝාතපක්‌ඛිකො. නිබ්‌බානධාතුසච්‌ඡිකිරියාය සංවත්‌තතීති නිබ්‌බානසංවත්‌තනිකො. රත්‌තිං චෙපි නං, භික්‌ඛවෙ, අනුවිතක්‌කෙය්‍යන්‌ති සකලරත්‌තිං චෙපි තං විතක්‌කං පවත්‌තෙය්‍යං. තතොනිදානන්‌ති තංමූලකං. ඔහඤ්‌ඤෙය්‍යාති උග්‌ඝාතීයෙය්‍ය, උද්‌ධච්‌චාය සංවත්‌තෙය්‍යාති අත්‌ථො. ආරාති දූරෙ. සමාධිම්‌හාති උපචාරසමාධිතොපි අප්‌පනාසමාධිතොපි. සො ඛො අහං, භික්‌ඛවෙ, අජ්‌ඣත්‌තමෙව චිත්‌තන්‌ති සො අහං, භික්‌ඛවෙ, මා මෙ චිත්‌තං සමාධිම්‌හා දූරෙ හොතූති අජ්‌ඣත්‌තමෙව චිත්‌තං සණ්‌ඨපෙමි, ගොචරජ්‌ඣත්‌තෙ ඨපෙමීති අත්‌ථො. සන්‌නිසාදෙමීති තත්‌ථෙව ච නං සන්‌නිසීදාපෙමි. එකොදිං කරොමීති එකග්‌ගං කරොමි. සමාදහාමීති සම්‌මා ආදහාමි, සුට්‌ඨු ආරොපෙමීති අත්‌ථො. මා මෙ චිත්‌තං ඌහඤ්‌ඤීති මා මය්‌හං චිත්‌තං උග්‌ඝාතීයිත්‌ථ, මා උද්‌ධච්‌චාය සංවත්‌තතූති අත්‌ථො.
209.Nekkhammanti ca kāmehi nissaṭaṃ sabbakusalaṃ, ekadhamme saṅgayhamāne nibbānameva. Tatridaṃ opammasaṃsandanaṃ – kiṭṭhasambādhaṃ viya hi rūpādiārammaṇaṃ, kūṭagāvo viya kūṭacittaṃ, paṇḍitagopālako viya bodhisatto, catubbidhabhayaṃ viya attaparūbhayabyābādhāya saṃvattanavitakko, paṇḍitagopālakassa catubbidhaṃ bhayaṃ disvā kiṭṭhasambādhe appamādena gorakkhaṇaṃ viya bodhisattassa chabbassāni padhānaṃ padahato attabyābādhādibhayaṃ disvā rūpādīsu ārammaṇesu yathā kāmavitakkādayo na uppajjanti, evaṃ cittarakkhaṇaṃ. Paññāvuddhikotiādīsu anuppannāya lokiyalokuttarapaññāya uppādāya, uppannāya ca vuddhiyā saṃvattatīti paññāvuddhiko. Na dukkhakoṭṭhāsāya saṃvattatīti avighātapakkhiko. Nibbānadhātusacchikiriyāya saṃvattatīti nibbānasaṃvattaniko. Rattiṃ cepi naṃ, bhikkhave, anuvitakkeyyanti sakalarattiṃ cepi taṃ vitakkaṃ pavatteyyaṃ. Tatonidānanti taṃmūlakaṃ. Ohaññeyyāti ugghātīyeyya, uddhaccāya saṃvatteyyāti attho. Ārāti dūre. Samādhimhāti upacārasamādhitopi appanāsamādhitopi. So kho ahaṃ, bhikkhave, ajjhattameva cittanti so ahaṃ, bhikkhave, mā me cittaṃ samādhimhā dūre hotūti ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi, gocarajjhatte ṭhapemīti attho. Sannisādemīti tattheva ca naṃ sannisīdāpemi. Ekodiṃ karomīti ekaggaṃ karomi. Samādahāmīti sammā ādahāmi, suṭṭhu āropemīti attho. Mā me cittaṃ ūhaññīti mā mayhaṃ cittaṃ ugghātīyittha, mā uddhaccāya saṃvattatūti attho.
210. උප්‌පජ්‌ජති අබ්‍යාපාදවිතක්‌කො…පෙ.… අවිහිංසාවිතක්‌කොති එත්‌ථ යො සො ඉමාය හෙට්‌ඨා වුත්‌තතරුණවිපස්‌සනාය සද්‌ධිං උප්‌පන්‌නවිතක්‌කො කාමපච්‌චනීකට්‌ඨෙන නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කොති වුත්‌තො. සොයෙව බ්‍යාපාදපච්‌චනීකට්‌ඨෙන අබ්‍යාපාදවිතක්‌කොති ච විහිංසාපච්‌චනීකට්‌ඨෙන අවිහිංසාවිතක්‌කොති ච වුත්‌තො.
210.Uppajjati abyāpādavitakko…pe… avihiṃsāvitakkoti ettha yo so imāya heṭṭhā vuttataruṇavipassanāya saddhiṃ uppannavitakko kāmapaccanīkaṭṭhena nekkhammavitakkoti vutto. Soyeva byāpādapaccanīkaṭṭhena abyāpādavitakkoti ca vihiṃsāpaccanīkaṭṭhena avihiṃsāvitakkoti ca vutto.
එත්‌තාවතා බොධිසත්‌තස්‌ස සමාපත්‌තිං නිස්‌සාය විපස්‌සනාපට්‌ඨපනකාලො කථිතො. යස්‌ස හි සමාධිපි තරුණො, විපස්‌සනාපි. තස්‌ස විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා අතිචිරං නිසින්‌නස්‌ස කායො කිලමති, අන්‌තො අග්‌ගි විය උට්‌ඨහති, කච්‌ඡෙහි සෙදා මුච්‌චන්‌ති, මත්‌ථකතො උසුමවට්‌ටි විය උට්‌ඨහති, චිත්‌තං හඤ්‌ඤති විහඤ්‌ඤති විප්‌ඵන්‌දති. සො පුන සමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජිත්‌වා තං පරිදමෙත්‌වා මුදුකං කත්‌වා සමස්‌සාසෙත්‌වා පුන විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙති. තස්‌ස පුන අතිචිරං නිසින්‌නස්‌ස තථෙව හොති. සො පුන සමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජිත්‌වා තථෙව කරොති. විපස්‌සනාය හි බහූපකාරා සමාපත්‌ති.
Ettāvatā bodhisattassa samāpattiṃ nissāya vipassanāpaṭṭhapanakālo kathito. Yassa hi samādhipi taruṇo, vipassanāpi. Tassa vipassanaṃ paṭṭhapetvā aticiraṃ nisinnassa kāyo kilamati, anto aggi viya uṭṭhahati, kacchehi sedā muccanti, matthakato usumavaṭṭi viya uṭṭhahati, cittaṃ haññati vihaññati vipphandati. So puna samāpattiṃ samāpajjitvā taṃ paridametvā mudukaṃ katvā samassāsetvā puna vipassanaṃ paṭṭhapeti. Tassa puna aticiraṃ nisinnassa tatheva hoti. So puna samāpattiṃ samāpajjitvā tatheva karoti. Vipassanāya hi bahūpakārā samāpatti.
යථා යොධස්‌ස ඵලකකොට්‌ඨකො නාම බහූපකාරො හොති, සො තං නිස්‌සාය සඞ්‌ගාමං පවිසති, තත්‌ථ හත්‌ථීහිපි අස්‌සෙහිපි යොධෙහිපි සද්‌ධිං කම්‌මං කත්‌වා ආවුධෙසු වා ඛීණෙසු භුඤ්‌ජිතුකාමතාදිභාවෙ වා සති නිවත්‌තිත්‌වා ඵලකකොට්‌ඨකං පවිසිත්‌වා ආවුධානිපි ගණ්‌හාති, විස්‌සමතිපි, භුඤ්‌ජතිපි, පානීයම්‌පි පිවති, සන්‌නාහම්‌පි පටිසන්‌නය්‌හති, තං තං කත්‌වා පුන සඞ්‌ගාමං පවිසති, තත්‌ථ කම්‌මං කත්‌වා පුන උච්‌චාරාදිපීළිතො වා කෙනචිදෙව වා කරණීයෙන ඵලකකොට්‌ඨකං පවිසති. තත්‌ථ සන්‌ථම්‌භිත්‌වා පුන සඞ්‌ගාමං පවිසති, එවං යොධස්‌ස ඵලකකොට්‌ඨකො විය විපස්‌සනාය බහූපකාරා සමාපත්‌ති.
Yathā yodhassa phalakakoṭṭhako nāma bahūpakāro hoti, so taṃ nissāya saṅgāmaṃ pavisati, tattha hatthīhipi assehipi yodhehipi saddhiṃ kammaṃ katvā āvudhesu vā khīṇesu bhuñjitukāmatādibhāve vā sati nivattitvā phalakakoṭṭhakaṃ pavisitvā āvudhānipi gaṇhāti, vissamatipi, bhuñjatipi, pānīyampi pivati, sannāhampi paṭisannayhati, taṃ taṃ katvā puna saṅgāmaṃ pavisati, tattha kammaṃ katvā puna uccārādipīḷito vā kenacideva vā karaṇīyena phalakakoṭṭhakaṃ pavisati. Tattha santhambhitvā puna saṅgāmaṃ pavisati, evaṃ yodhassa phalakakoṭṭhako viya vipassanāya bahūpakārā samāpatti.
සමාපත්‌තියා පන සඞ්‌ගාමනිත්‌ථරණකයොධස්‌ස ඵලකකොට්‌ඨකතොපි විපස්‌සනා බහූපකාරතරා. කිඤ්‌චාපි හි සමාපත්‌තිං නිස්‌සාය විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙති, විපස්‌සනා පන ථාමජාතා සමාපත්‌තිම්‌පි රක්‌ඛති. ථාමජාතං කරොති.
Samāpattiyā pana saṅgāmanittharaṇakayodhassa phalakakoṭṭhakatopi vipassanā bahūpakāratarā. Kiñcāpi hi samāpattiṃ nissāya vipassanaṃ paṭṭhapeti, vipassanā pana thāmajātā samāpattimpi rakkhati. Thāmajātaṃ karoti.
යථා හි ථලෙ නාවම්‌පි නාවාය භණ්‌ඩම්‌පි සකටභාරං කරොන්‌ති. උදකං පත්‌වා පන සකටම්‌පි සකටභණ්‌ඩම්‌පි යුත්‌තගොණෙපි නාවාභාරං කරොන්‌ති. නාවා තිරියං සොතං ඡින්‌දිත්‌වා සොත්‌ථිනා සුපට්‌ටනං ගච්‌ඡති, එවමෙවං කිඤ්‌චාපි සමාපත්‌තිං නිස්‌සාය විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙති, විපස්‌සනා පන ථාමජාතා සමාපත්‌තිම්‌පි රක්‌ඛති, ථාමජාතං කරොති. ථලං පත්‌වා සකටං විය හි සමාපත්‌ති. උදකං පත්‌වා නාවා විය විපස්‌සනා. ඉති බොධිසත්‌තස්‌ස එත්‌තාවතා සමාපත්‌තිං නිස්‌සාය විපස්‌සනාපට්‌ඨපනකාලො කථිතොති වෙදිතබ්‌බො.
Yathā hi thale nāvampi nāvāya bhaṇḍampi sakaṭabhāraṃ karonti. Udakaṃ patvā pana sakaṭampi sakaṭabhaṇḍampi yuttagoṇepi nāvābhāraṃ karonti. Nāvā tiriyaṃ sotaṃ chinditvā sotthinā supaṭṭanaṃ gacchati, evamevaṃ kiñcāpi samāpattiṃ nissāya vipassanaṃ paṭṭhapeti, vipassanā pana thāmajātā samāpattimpi rakkhati, thāmajātaṃ karoti. Thalaṃ patvā sakaṭaṃ viya hi samāpatti. Udakaṃ patvā nāvā viya vipassanā. Iti bodhisattassa ettāvatā samāpattiṃ nissāya vipassanāpaṭṭhapanakālo kathitoti veditabbo.
යඤ්‌ඤදෙවාතිආදි කණ්‌හපක්‌ඛෙ වුත්‌තානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්‌බං, ඉධාපි අත්‌ථදීපිකං උපමං දස්‌සෙතුං සෙය්‍යථාපීතිආදිමාහ. තත්‌ථ ගාමන්‌තසම්‌භතෙසූති ගාමන්‌තං ආහටෙසු. සතිකරණීයමෙව හොතීති එතා ගාවොති සතිඋප්‌පාදනමත්‌තමෙව කාතබ්‌බං හොති. ඉතො චිතො ච ගන්‌ත්‌වා ආකොටනාදිකිච්‌චං නත්‌ථි. එතෙ ධම්‌මාති එතෙ සමථවිපස්‌සනා ධම්‌මාති සතුප්‌පාදනමත්‌තමෙව කාතබ්‌බං හොති. ඉමිනා බොධිසත්‌තස්‌ස සමථවිපස්‌සනානං ථාමජාතකාලො කථිතො. තදා කිරස්‌ස සමාපත්‌තිං අප්‌පනත්‌ථාය නිසින්‌නස්‌ස අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො එකාවජ්‌ජනෙන ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති, විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා නිසින්‌නො සත්‌ත අනුපස්‌සනා එකප්‌පහාරෙනෙව ආරුළ්‌හො හොති.
Yaññadevātiādi kaṇhapakkhe vuttānusāreneva veditabbaṃ, idhāpi atthadīpikaṃ upamaṃ dassetuṃ seyyathāpītiādimāha. Tattha gāmantasambhatesūti gāmantaṃ āhaṭesu. Satikaraṇīyameva hotīti etā gāvoti satiuppādanamattameva kātabbaṃ hoti. Ito cito ca gantvā ākoṭanādikiccaṃ natthi. Ete dhammāti ete samathavipassanā dhammāti satuppādanamattameva kātabbaṃ hoti. Iminā bodhisattassa samathavipassanānaṃ thāmajātakālo kathito. Tadā kirassa samāpattiṃ appanatthāya nisinnassa aṭṭha samāpattiyo ekāvajjanena āpāthaṃ āgacchanti, vipassanaṃ paṭṭhapetvā nisinno satta anupassanā ekappahāreneva āruḷho hoti.
215. සෙය්‍යථාපීති ඉධ කිං දස්‌සෙති? අයං පාටියෙක්‌කො අනුසන්‌ධි, සත්‌තානඤ්‌හි හිතූපචාරං අත්‌තනො සත්‌ථුභාවසම්‌පදඤ්‌ච දස්‌සෙන්‌තො භගවා ඉමං දෙසනං ආරභි. තත්‌ථ අරඤ්‌ඤෙති අටවියං. පවනෙති වනසණ්‌ඩෙ. අත්‌ථතො හි ඉදං ද්‌වයං එකමෙව, පඨමස්‌ස පන දුතියං වෙවචනං. අයොගක්‌ඛෙමකාමොති චතූහි යොගෙහි ඛෙමං නිබ්‌භයට්‌ඨානං අනිච්‌ඡන්‌තො භයමෙව ඉච්‌ඡන්‌තො . සොවත්‌ථිකොති සුවත්‌ථිභාවාවහො. පීතිගමනීයොති තුට්‌ඨිං ගමනීයො. ‘‘පීතගමනීයො’’ති වා පාඨො. පිදහෙය්‍යාති සාඛාදීහි ථකෙය්‍ය. විවරෙය්‍යාති විසදමුඛං කත්‌වා විවටං කරෙය්‍ය. කුම්‌මග්‌ගන්‌ති උදකවනපබ්‌බතාදීහි සන්‌නිරුද්‌ධං අමග්‌ගං. ඔදහෙය්‍ය ඔකචරන්‌ති තෙසං ඔකෙ චරමානං විය එකං දීපකමිගං එකස්‌මිං ඨානෙ ඨපෙය්‍ය. ඔකචාරිකන්‌ති දීඝරජ්‌ජුයා බන්‌ධිතංයෙව මිගිං.
215.Seyyathāpīti idha kiṃ dasseti? Ayaṃ pāṭiyekko anusandhi, sattānañhi hitūpacāraṃ attano satthubhāvasampadañca dassento bhagavā imaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha araññeti aṭaviyaṃ. Pavaneti vanasaṇḍe. Atthato hi idaṃ dvayaṃ ekameva, paṭhamassa pana dutiyaṃ vevacanaṃ. Ayogakkhemakāmoti catūhi yogehi khemaṃ nibbhayaṭṭhānaṃ anicchanto bhayameva icchanto . Sovatthikoti suvatthibhāvāvaho. Pītigamanīyoti tuṭṭhiṃ gamanīyo. ‘‘Pītagamanīyo’’ti vā pāṭho. Pidaheyyāti sākhādīhi thakeyya. Vivareyyāti visadamukhaṃ katvā vivaṭaṃ kareyya. Kummagganti udakavanapabbatādīhi sanniruddhaṃ amaggaṃ. Odaheyya okacaranti tesaṃ oke caramānaṃ viya ekaṃ dīpakamigaṃ ekasmiṃ ṭhāne ṭhapeyya. Okacārikanti dīgharajjuyā bandhitaṃyeva migiṃ.
මිගලුද්‌දකො හි අරඤ්‌ඤං මිගානං වසනට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා ‘‘ඉධ වසන්‌ති, ඉමිනා මග්‌ගෙන නික්‌ඛමන්‌ති, එත්‌ථ චරන්‌ති, එත්‌ථ පිවන්‌ති, ඉමිනා මග්‌ගෙන පවිසන්‌තී’’ති සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා මග්‌ගං පිධාය කුම්‌මග්‌ගං විවරිත්‌වා ඔකචරඤ්‌ච ඔකචාරිකඤ්‌ච ඨපෙත්‌වා සයං පටිච්‌ඡන්‌නට්‌ඨානෙ සත්‌තිං ගහෙත්‌වා තිට්‌ඨති. අථ සායන්‌හසමයෙ මිගා අකුතොභයෙ අරඤ්‌ඤෙ චරිත්‌වා පානීයං පිවිත්‌වා මිගපොතකෙහි සද්‌ධිං කීළමානා වසනට්‌ඨානසන්‌තිකං ආගන්‌ත්‌වා ඔකචරඤ්‌ච ඔකචාරිකඤ්‌ච දිස්‌වා ‘‘සහායකා නො ආගතා භවිස්‌සන්‌තී’’ති නිරාසඞ්‌කා පවිසන්‌ති, තෙ මග්‌ගං පිහිතං දිස්‌වා ‘‘නායං මග්‌ගො, අයං මග්‌ගො භවිස්‌සතී’’ති කුම්‌මග්‌ගං පටිපජ්‌ජන්‌ති. මිගලුද්‌දකො න තාව කිඤ්‌චි කරොති, පවිට්‌ඨෙසු පන සබ්‌බපච්‌ඡිමං සණිකං පහරති. සො උත්‌තසති, තතො සබ්‌බෙ උත්‌තසිත්‌වා ‘‘භයං උප්‌පන්‌න’’න්‌ති පුරතො ඔලොකෙන්‌තා උදකෙන වා වනෙන වා පබ්‌බතෙන වා සන්‌නිරුද්‌ධං මග්‌ගං දිස්‌වා උභොහි පස්‌සෙහි අඞ්‌ගුලිසඞ්‌ඛලිකං විය ගහනවනං පවිසිතුං අසක්‌කොන්‌තා පවිට්‌ඨමග්‌ගෙනෙව නික්‌ඛමිතුං ආරභන්‌ති. ලුද්‌දකො තෙසං නිවත්‌තනභාවං ඤත්‌වා ආදිතො පට්‌ඨාය තිංසම්‌පි චත්‌තාලීසම්‌පි මිගෙ ඝාතෙති. ඉදං සන්‌ධාය එවඤ්‌හි සො, භික්‌ඛවෙ, මහාමිගසඞ්‌ඝො අපරෙන සමයෙන අනයබ්‍යසනං ආපජ්‌ජෙය්‍යාති වුත්‌තං.
Migaluddako hi araññaṃ migānaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘idha vasanti, iminā maggena nikkhamanti, ettha caranti, ettha pivanti, iminā maggena pavisantī’’ti sallakkhetvā maggaṃ pidhāya kummaggaṃ vivaritvā okacarañca okacārikañca ṭhapetvā sayaṃ paṭicchannaṭṭhāne sattiṃ gahetvā tiṭṭhati. Atha sāyanhasamaye migā akutobhaye araññe caritvā pānīyaṃ pivitvā migapotakehi saddhiṃ kīḷamānā vasanaṭṭhānasantikaṃ āgantvā okacarañca okacārikañca disvā ‘‘sahāyakā no āgatā bhavissantī’’ti nirāsaṅkā pavisanti, te maggaṃ pihitaṃ disvā ‘‘nāyaṃ maggo, ayaṃ maggo bhavissatī’’ti kummaggaṃ paṭipajjanti. Migaluddako na tāva kiñci karoti, paviṭṭhesu pana sabbapacchimaṃ saṇikaṃ paharati. So uttasati, tato sabbe uttasitvā ‘‘bhayaṃ uppanna’’nti purato olokentā udakena vā vanena vā pabbatena vā sanniruddhaṃ maggaṃ disvā ubhohi passehi aṅgulisaṅkhalikaṃ viya gahanavanaṃ pavisituṃ asakkontā paviṭṭhamaggeneva nikkhamituṃ ārabhanti. Luddako tesaṃ nivattanabhāvaṃ ñatvā ādito paṭṭhāya tiṃsampi cattālīsampi mige ghāteti. Idaṃ sandhāya evañhi so, bhikkhave, mahāmigasaṅgho aparena samayena anayabyasanaṃ āpajjeyyāti vuttaṃ.
‘‘නන්‌දීරාගස්‌සෙතං අධිවචනං, අවිජ්‌ජායෙතං අධිවචන’’න්‌ති එත්‌ථ යස්‌මා ඉමෙ සත්‌තා අවිජ්‌ජාය අඤ්‌ඤාණා හුත්‌වා නන්‌දීරාගෙන ආබන්‌ධිත්‌වා රූපාරම්‌මණාදීනි උපනීතා වට්‌ටදුක්‌ඛසත්‌තියා ඝාතං ලභන්‌ති. තස්‌මා භගවා ඔකචරං නන්‌දීරාගොති, ඔකචාරිකං අවිජ්‌ජාති කත්‌වා දස්‌සෙසි.
‘‘Nandīrāgassetaṃ adhivacanaṃ, avijjāyetaṃ adhivacana’’nti ettha yasmā ime sattā avijjāya aññāṇā hutvā nandīrāgena ābandhitvā rūpārammaṇādīni upanītā vaṭṭadukkhasattiyā ghātaṃ labhanti. Tasmā bhagavā okacaraṃ nandīrāgoti, okacārikaṃ avijjāti katvā dassesi.
මිගලුද්‌දකො හි එකදාපි තෙසං සාඛාභඞ්‌ගෙන සරීරං පුඤ්‌ඡිත්‌වා මනුස්‌සගන්‌ධං අපනෙත්‌වා ඔකචරං එකස්‌මිං ඨානෙ ඨපෙත්‌වා ඔකචාරිකං සහ රජ්‌ජුයා විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා අත්‌තානං පටිච්‌ඡාදෙත්‌වා සත්‌තිං ආදාය ඔකචරස්‌ස සන්‌තිකෙ තිට්‌ඨති, ඔකචාරිකා මිගගණස්‌ස චරණට්‌ඨානාභිමුඛී ගච්‌ඡති . තං දිස්‌වා මිගා සීසානි උක්‌ඛිපිත්‌වා තිට්‌ඨන්‌ති, සාපි සීසං උක්‌ඛිපිත්‌වා තිට්‌ඨති, තෙ ‘‘අම්‌හාකං සමජාතිකා අය’’න්‌ති ගොචරං ගණ්‌හන්‌ති. සාපි තිණානි ඛාදන්‌තී විය සණිකං උපගච්‌ඡති. ආරඤ්‌ඤිකො යූථපතිමිගො තස්‌සා වාතං ලභිත්‌වා සකභරියං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා තදභිමුඛො හොති.
Migaluddako hi ekadāpi tesaṃ sākhābhaṅgena sarīraṃ puñchitvā manussagandhaṃ apanetvā okacaraṃ ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā okacārikaṃ saha rajjuyā vissajjetvā attānaṃ paṭicchādetvā sattiṃ ādāya okacarassa santike tiṭṭhati, okacārikā migagaṇassa caraṇaṭṭhānābhimukhī gacchati . Taṃ disvā migā sīsāni ukkhipitvā tiṭṭhanti, sāpi sīsaṃ ukkhipitvā tiṭṭhati, te ‘‘amhākaṃ samajātikā aya’’nti gocaraṃ gaṇhanti. Sāpi tiṇāni khādantī viya saṇikaṃ upagacchati. Āraññiko yūthapatimigo tassā vātaṃ labhitvā sakabhariyaṃ vissajjetvā tadabhimukho hoti.
සත්‌තානඤ්‌හි නවනවමෙව පියං හොති. ඔකචාරිකා ආරඤ්‌ඤිකස්‌ස මිගස්‌ස අච්‌චාසන්‌නභාවං අදත්‌වා තදභිමුඛීව පච්‌ඡතො පටික්‌කමිත්‌වා ඔකචරස්‌ස සන්‌තිකං ගච්‌ඡති, යත්‌ථ යත්‌ථස්‌සා රජ්‌ජු ලග්‌ගති, තත්‌ථ තත්‌ථ ඛුරෙන පහරිත්‌වා මොචෙති, ආරඤ්‌ඤිකො මිගො ඔකචරං දිස්‌වා ඔකචාරිකාය සම්‌මත්‌තො හුත්‌වා ඔකචරෙ උසූයං කත්‌වා පිට්‌ඨිං නාමෙත්‌වා සීසං කම්‌පෙන්‌තො තිට්‌ඨති, තස්‌මිං ඛණෙ සත්‌තිං ජිව්‌හාය ලෙහන්‌තොපි ‘‘කිං එත’’න්‌ති න ජානාති, ඔකචරොපි සචස්‌ස උපරිභාගෙන තං මිගං පහරිතුං සුඛං හොති, පිට්‌ඨිං නාමෙති. සචස්‌ස හෙට්‌ඨාභාගෙන පහරිතුං සුඛං හොති, හදයං උන්‌නාමෙති. අථ ලුද්‌දකො ආරඤ්‌ඤිකං මිගං සත්‌තියා පහරිත්‌වා තත්‌ථෙව ඝාතෙත්‌වා මංසං ආදාය ගච්‌ඡති. එවමෙව යථා සො මිගො ඔකචාරිකාය සම්‌මත්‌තො ඔකචරෙ උසූයං කත්‌වා සත්‌තිං ජිව්‌හාය ලෙහන්‌තොපි කිඤ්‌චි න ජානාති, තථා ඉමෙ සත්‌තා අවිජ්‌ජාය සම්‌මත්‌තා අන්‌ධභූතා කිඤ්‌චි අජානන්‌තා රූපාදීසු නන්‌දීරාගං උපගම්‌ම වට්‌ටදුක්‌ඛසත්‌තියා වධං ලභන්‌තීති භගවා ඔකචරං නන්‌දීරාගොති, ඔකචාරිකං අවිජ්‌ජාති කත්‌වා දස්‌සෙසි.
Sattānañhi navanavameva piyaṃ hoti. Okacārikā āraññikassa migassa accāsannabhāvaṃ adatvā tadabhimukhīva pacchato paṭikkamitvā okacarassa santikaṃ gacchati, yattha yatthassā rajju laggati, tattha tattha khurena paharitvā moceti, āraññiko migo okacaraṃ disvā okacārikāya sammatto hutvā okacare usūyaṃ katvā piṭṭhiṃ nāmetvā sīsaṃ kampento tiṭṭhati, tasmiṃ khaṇe sattiṃ jivhāya lehantopi ‘‘kiṃ eta’’nti na jānāti, okacaropi sacassa uparibhāgena taṃ migaṃ paharituṃ sukhaṃ hoti, piṭṭhiṃ nāmeti. Sacassa heṭṭhābhāgena paharituṃ sukhaṃ hoti, hadayaṃ unnāmeti. Atha luddako āraññikaṃ migaṃ sattiyā paharitvā tattheva ghātetvā maṃsaṃ ādāya gacchati. Evameva yathā so migo okacārikāya sammatto okacare usūyaṃ katvā sattiṃ jivhāya lehantopi kiñci na jānāti, tathā ime sattā avijjāya sammattā andhabhūtā kiñci ajānantā rūpādīsu nandīrāgaṃ upagamma vaṭṭadukkhasattiyā vadhaṃ labhantīti bhagavā okacaraṃ nandīrāgoti, okacārikaṃ avijjāti katvā dassesi.
ඉති ඛො, භික්‌ඛවෙ, විවටො මයා ඛෙමො මග්‌ගොති ඉති ඛො, භික්‌ඛවෙ, මයා ඉමෙසං සත්‌තානං හිතචරණෙන සම්‌මාසම්‌බොධිං පත්‌වා අහං බුද්‌ධොස්‌මීති තුණ්‌හීභූතෙන අනිසීදිත්‌වා ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනතො පට්‌ඨාය ධම්‌මං දෙසෙන්‌තෙන විවටො ඛෙමො අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො, පිහිතො කුම්‌මග්‌ගො , අඤ්‌ඤාතකොණ්‌ඩඤ්‌ඤාදීනං භබ්‌බපුග්‌ගලානං ඌහතො ඔකචරො නන්‌දීරාගො ද්‌වෙධා ඡෙත්‌වා පාතිතො, නාසිතා ඔකචාරිකා අවිජ්‌ජා සබ්‌බෙන සබ්‌බං සමුග්‌ඝාතිතාති අත්‌තනො හිතූපචාරං දස්‌සෙසි. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
Iti kho, bhikkhave, vivaṭo mayā khemo maggoti iti kho, bhikkhave, mayā imesaṃ sattānaṃ hitacaraṇena sammāsambodhiṃ patvā ahaṃ buddhosmīti tuṇhībhūtena anisīditvā dhammacakkappavattanato paṭṭhāya dhammaṃ desentena vivaṭo khemo ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, pihito kummaggo , aññātakoṇḍaññādīnaṃ bhabbapuggalānaṃ ūhato okacaro nandīrāgo dvedhā chetvā pātito, nāsitā okacārikā avijjā sabbena sabbaṃ samugghātitāti attano hitūpacāraṃ dassesi. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 9. ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තං • 9. Dvedhāvitakkasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 9. ද්‌වෙධාවිතක්‌කසුත්‌තවණ්‌ණනා • 9. Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā
