| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
७. द्विधापथसुत्तवण्णना
7. Dvidhāpathasuttavaṇṇanā
७७. सत्तमे अद्धानमग्गपटिपन्नोति अद्धानसङ्खातं दीघमग्गं पटिपन्नो गच्छन्तो होति। नागसमालेनाति एवंनामकेन थेरेन। पच्छासमणेनाति अयं तदा भगवतो उपट्ठाको अहोसि। तेन नं पच्छासमणं कत्वा मग्गं पटिपज्जि। भगवतो हि पठमबोधियं वीसतिवस्सानि अनिबद्धा उपट्ठाका अहेसुं, ततो परं याव परिनिब्बाना पञ्चवीसतिवस्सानि आयस्मा आनन्दो छायाव उपट्ठासि। अयं पन अनिबद्धुपट्ठाककालो। तेन वुत्तं – ‘‘आयस्मता नागसमालेन पच्छासमणेना’’ति। द्विधापथन्ति द्विधाभूतं मग्गं। ‘‘द्वेधापथ’’न्तिपि पठन्ति आयस्मा नागसमालो अत्तना पुब्बे तत्थ कतपरिचयत्ता उजुभावञ्चस्स सन्धाय वदति ‘‘अयं, भन्ते भगवा, पन्थो’’ति।
77. Sattame addhānamaggapaṭipannoti addhānasaṅkhātaṃ dīghamaggaṃ paṭipanno gacchanto hoti. Nāgasamālenāti evaṃnāmakena therena. Pacchāsamaṇenāti ayaṃ tadā bhagavato upaṭṭhāko ahosi. Tena naṃ pacchāsamaṇaṃ katvā maggaṃ paṭipajji. Bhagavato hi paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhā upaṭṭhākā ahesuṃ, tato paraṃ yāva parinibbānā pañcavīsativassāni āyasmā ānando chāyāva upaṭṭhāsi. Ayaṃ pana anibaddhupaṭṭhākakālo. Tena vuttaṃ – ‘‘āyasmatā nāgasamālena pacchāsamaṇenā’’ti. Dvidhāpathanti dvidhābhūtaṃ maggaṃ. ‘‘Dvedhāpatha’’ntipi paṭhanti āyasmā nāgasamālo attanā pubbe tattha kataparicayattā ujubhāvañcassa sandhāya vadati ‘‘ayaṃ, bhante bhagavā, pantho’’ti.
भगवा पन तदा तस्स सपरिस्सयभावं ञत्वा ततो अञ्ञं मग्गं गन्तुकामो ‘‘अयं, नागसमाल, पन्थो’’ति आह। ‘‘सपरिस्सयो’’ति च वुत्ते असद्दहित्वा ‘‘भगवा न तत्थ परिस्सयो’’ति वदेय्य, तदस्स दीघरत्तं अहिताय दुक्खायाति ‘‘सपरिस्सयो’’ति न कथेसि। तिक्खत्तुं ‘‘अयं पन्थो, इमिना गच्छामा’’ति वत्वा चतुत्थवारे ‘‘न भगवा इमिना मग्गेन गन्तुं इच्छति, अयमेव च उजुमग्गो, हन्दाहं भगवतो पत्तचीवरं दत्वा इमिना मग्गेन गमिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा सत्थु पत्तचीवरं दातुं असक्कोन्तो भूमियं ठपेत्वा पच्चुपट्ठितेन दुक्खसंवत्तनिकेन कम्मुना चोदियमानो भगवतो वचनं अनादियित्वाव पक्कामि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो आयस्मा नागसमालो भगवतो पत्तचीवरं तत्थेव छमायं निक्खिपित्वा पक्कामी’’ति। तत्थ भगवतो पत्तचीवरन्ति अत्तनो हत्थगतं भगवतो पत्तचीवरं। तत्थेवाति तस्मिंयेव मग्गे छमायं पथवियं निक्खिपित्वा पक्कामि। इदं वो भगवा पत्तचीवरं, सचे इच्छथ, गण्हथ, यदि अत्तना इच्छितमग्गंयेव गन्तुकामत्थाति अधिप्पायो। भगवापि अत्तनो पत्तचीवरं सयमेव गहेत्वा यथाधिप्पेतं मग्गं पटिपज्जि।
Bhagavā pana tadā tassa saparissayabhāvaṃ ñatvā tato aññaṃ maggaṃ gantukāmo ‘‘ayaṃ, nāgasamāla, pantho’’ti āha. ‘‘Saparissayo’’ti ca vutte asaddahitvā ‘‘bhagavā na tattha parissayo’’ti vadeyya, tadassa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyāti ‘‘saparissayo’’ti na kathesi. Tikkhattuṃ ‘‘ayaṃ pantho, iminā gacchāmā’’ti vatvā catutthavāre ‘‘na bhagavā iminā maggena gantuṃ icchati, ayameva ca ujumaggo, handāhaṃ bhagavato pattacīvaraṃ datvā iminā maggena gamissāmī’’ti cintetvā satthu pattacīvaraṃ dātuṃ asakkonto bhūmiyaṃ ṭhapetvā paccupaṭṭhitena dukkhasaṃvattanikena kammunā codiyamāno bhagavato vacanaṃ anādiyitvāva pakkāmi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā nāgasamālo bhagavato pattacīvaraṃ tattheva chamāyaṃ nikkhipitvā pakkāmī’’ti. Tattha bhagavato pattacīvaranti attano hatthagataṃ bhagavato pattacīvaraṃ. Tatthevāti tasmiṃyeva magge chamāyaṃ pathaviyaṃ nikkhipitvā pakkāmi. Idaṃ vo bhagavā pattacīvaraṃ, sace icchatha, gaṇhatha, yadi attanā icchitamaggaṃyeva gantukāmatthāti adhippāyo. Bhagavāpi attano pattacīvaraṃ sayameva gahetvā yathādhippetaṃ maggaṃ paṭipajji.
अन्तरामग्गे चोरा निक्खमित्वाति तदा किर पञ्चसता पुरिसा लुद्दा लोहितपाणिनो राजापराधिनो हुत्वा अरञ्ञं पविसित्वा चोरिकाय जीविकं कप्पेन्ता ‘‘पारिपन्थिकभावेन रञ्ञो आयपथं पच्छिन्दिस्सामा’’ति मग्गसमीपे अरञ्ञे तिट्ठन्ति। ते थेरं तेन मग्गेन गच्छन्तं दिस्वा ‘‘अयं समणो इमिना मग्गेन आगच्छति, अवळञ्जितब्बं मग्गं वळञ्जेति, अम्हाकं अत्थिभावं न जानाति, हन्द नं जानापेस्सामा’’ति कुज्झित्वा गहनट्ठानतो वेगेन निक्खमित्वा सहसा थेरं भूमियं पातेत्वा हत्थपादेहि कोट्टेत्वा मत्तिकापत्तञ्चस्स भिन्दित्वा चीवरं खण्डाखण्डिकं छिन्दित्वा पब्बजितत्ता ‘‘तं न हनाम, इतो पट्ठाय इमस्स मग्गस्स परिस्सयभावं जानाही’’ति विस्सज्जेसुं। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो आयस्मतो…पे॰… विप्फालेसु’’न्ति।
Antarāmagge corā nikkhamitvāti tadā kira pañcasatā purisā luddā lohitapāṇino rājāparādhino hutvā araññaṃ pavisitvā corikāya jīvikaṃ kappentā ‘‘pāripanthikabhāvena rañño āyapathaṃ pacchindissāmā’’ti maggasamīpe araññe tiṭṭhanti. Te theraṃ tena maggena gacchantaṃ disvā ‘‘ayaṃ samaṇo iminā maggena āgacchati, avaḷañjitabbaṃ maggaṃ vaḷañjeti, amhākaṃ atthibhāvaṃ na jānāti, handa naṃ jānāpessāmā’’ti kujjhitvā gahanaṭṭhānato vegena nikkhamitvā sahasā theraṃ bhūmiyaṃ pātetvā hatthapādehi koṭṭetvā mattikāpattañcassa bhinditvā cīvaraṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā pabbajitattā ‘‘taṃ na hanāma, ito paṭṭhāya imassa maggassa parissayabhāvaṃ jānāhī’’ti vissajjesuṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmato…pe… vipphālesu’’nti.
भगवापि ‘‘अयं तेन मग्गेन गतो चोरेहि बाधितो मं परियेसित्वा इदानेव आगमिस्सती’’ति ञत्वा थोकं गन्त्वा मग्गा ओक्कम्म अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसीदि। आयस्मापि खो नागसमालो पच्चागन्त्वा सत्थारा गतमग्गमेव गहेत्वा गच्छन्तो तस्मिं रुक्खमूले भगवन्तं पस्सित्वा उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा तं पवत्तिं सब्बं आरोचेसि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो आयस्मा नागसमालो…पे॰… सङ्घाटिञ्च विप्फालेसु’’न्ति।
Bhagavāpi ‘‘ayaṃ tena maggena gato corehi bādhito maṃ pariyesitvā idāneva āgamissatī’’ti ñatvā thokaṃ gantvā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. Āyasmāpi kho nāgasamālo paccāgantvā satthārā gatamaggameva gahetvā gacchanto tasmiṃ rukkhamūle bhagavantaṃ passitvā upasaṅkamitvā vanditvā taṃ pavattiṃ sabbaṃ ārocesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā nāgasamālo…pe… saṅghāṭiñca vipphālesu’’nti.
एतमत्थं विदित्वाति एतं आयस्मतो नागसमालस्स अत्तनो वचनं अनादियित्वा अखेमन्तमग्गगमनं, अत्तनो च खेमन्तमग्गगमनं विदित्वा तदत्थदीपनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ āyasmato nāgasamālassa attano vacanaṃ anādiyitvā akhemantamaggagamanaṃ, attano ca khemantamaggagamanaṃ viditvā tadatthadīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ सद्धिं चरन्ति सह चरन्तो। एकतो वसन्ति इदं तस्सेव वेवचनं, सह वसन्तोति अत्थो । मिस्सो अञ्ञजनेन वेदगूति वेदितब्बट्ठेन वेदसङ्खातेन चतुसच्चअरियमग्गञाणेन गतत्ता अधिगतत्ता, वेदस्स वा सकलस्स ञेय्यस्स पारं गतत्ता वेदगू। अत्तनो हिताहितं न जानातीति अञ्ञो, अविद्वा बालोति अत्थो। तेन अञ्ञेन जनेन मिस्सो सहचरणमत्तेन मिस्सो। विद्वा पजहाति पापकन्ति तेन वेदगूभावेन विद्वा जानन्तो पापकं अभद्दकं अत्तनो दुक्खावहं पजहाति, पापकं वा अकल्याणपुग्गलं पजहाति। यथा किं? कोञ्चो खीरपकोव निन्नगन्ति यथा कोञ्चसकुणो उदकमिस्सिते खीरे उपनीते विना तोयं खीरमत्तस्सेव पिवनतो खीरपको निन्नट्ठानगमनेन निन्नगसङ्खातं उदकं पजहाति वज्जेति, एवं पण्डितो किर दुप्पञ्ञपुग्गलेहि ठाननिसज्जादीसु सहभूतोपि आचारेन ते पजहाति, न कदाचिपि सम्मिस्सो होति।
Tattha saddhiṃ caranti saha caranto. Ekato vasanti idaṃ tasseva vevacanaṃ, saha vasantoti attho . Misso aññajanena vedagūti veditabbaṭṭhena vedasaṅkhātena catusaccaariyamaggañāṇena gatattā adhigatattā, vedassa vā sakalassa ñeyyassa pāraṃ gatattā vedagū. Attano hitāhitaṃ na jānātīti añño, avidvā bāloti attho. Tena aññena janena misso sahacaraṇamattena misso. Vidvā pajahāti pāpakanti tena vedagūbhāvena vidvā jānanto pāpakaṃ abhaddakaṃ attano dukkhāvahaṃ pajahāti, pāpakaṃ vā akalyāṇapuggalaṃ pajahāti. Yathā kiṃ? Koñco khīrapakova ninnaganti yathā koñcasakuṇo udakamissite khīre upanīte vinā toyaṃ khīramattasseva pivanato khīrapako ninnaṭṭhānagamanena ninnagasaṅkhātaṃ udakaṃ pajahāti vajjeti, evaṃ paṇḍito kira duppaññapuggalehi ṭhānanisajjādīsu sahabhūtopi ācārena te pajahāti, na kadācipi sammisso hoti.
सत्तमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ७. द्विधापथसुत्तं • 7. Dvidhāpathasuttaṃ
