| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
४. एकबीजिसुत्तवण्णना
4. Ekabījisuttavaṇṇanā
४९४. विपस्सनतो निस्सक्कन्ति विपस्सनिन्द्रियेहि निस्सक्कं। इदानि तमेव सङ्खेपतो वुत्तमत्थं विवरन्तो ‘‘समत्तानी’’तिआदिमाह। तीणि निस्सक्कानि एवमिध पञ्च निस्सक्कानि नीहरितब्बानि एकबीजिआदिविभावनतो। तेनाह ‘‘सकदागामिमग्गस्स ही’’तिआदि। सोतापत्तिमग्गस्स विपस्सनिन्द्रियानि नाम तेनत्तभावेन सकदागामिमग्गं पत्तुं गच्छन्तस्स सोतापन्नस्स विपस्सनिन्द्रियानि। पञ्चपि ते सोतापत्तिमग्गस्स भेदायेवाति ‘‘सकदागामिमग्गे ठत्वा नीहरितब्बानी’’ति वुत्तं।
494.Vipassanatonissakkanti vipassanindriyehi nissakkaṃ. Idāni tameva saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘samattānī’’tiādimāha. Tīṇi nissakkāni evamidha pañca nissakkāni nīharitabbāni ekabījiādivibhāvanato. Tenāha ‘‘sakadāgāmimaggassa hī’’tiādi. Sotāpattimaggassa vipassanindriyāni nāma tenattabhāvena sakadāgāmimaggaṃ pattuṃ gacchantassa sotāpannassa vipassanindriyāni. Pañcapi te sotāpattimaggassa bhedāyevāti ‘‘sakadāgāmimagge ṭhatvā nīharitabbānī’’ti vuttaṃ.
एकबीजीति एत्थ खन्धबीजं नाम कथितं। यस्स हि सोतापन्नस्स एकं खन्धबीजं अत्थि, एकं अत्तभावग्गहणं, सो एकबीजि नाम। तेनाह – ‘‘सोतापन्नो हुत्वा’’तिआदि। मानुसकं भवन्ति इदं पनेत्थ देसनामत्तं, देवभवं निब्बत्तेतीतिपि वत्तुं वट्टतियेव। भगवता गहितनामानेतानि। एत्तकञ्हि पमाणं गतो सत्तक्खत्तुपरमो नाम होति, एत्तकं कोलंकोलो, एत्तकं एकबीजीति भगवता एतेसं नामं गहितं।
Ekabījīti ettha khandhabījaṃ nāma kathitaṃ. Yassa hi sotāpannassa ekaṃ khandhabījaṃ atthi, ekaṃ attabhāvaggahaṇaṃ, so ekabīji nāma. Tenāha – ‘‘sotāpanno hutvā’’tiādi. Mānusakaṃbhavanti idaṃ panettha desanāmattaṃ, devabhavaṃ nibbattetītipi vattuṃ vaṭṭatiyeva. Bhagavatā gahitanāmānetāni. Ettakañhi pamāṇaṃ gato sattakkhattuparamo nāma hoti, ettakaṃ kolaṃkolo, ettakaṃ ekabījīti bhagavatā etesaṃ nāmaṃ gahitaṃ.
द्वे तयो भवेति देवमनुस्सेसु एव द्वे तयो भवे। सम्बोधिचतुसच्चधम्मो परं अयनं निस्सयो गति एतस्साति सम्बोधिपरायणो। कुलतो कुलं गच्छतीति कोलंकोलो। सोतापत्तिफलसच्छिकिरियतो पट्ठाय हि नीचकुले उप्पत्ति नाम नत्थि, महाभोगेसु कुलेसु एव निब्बत्ततीति अत्थो। केवलोपि हि कुल-सद्दो महाभोगकुलमेव वदति। द्वे वा तीणि वा कुलानीति देवमनुस्सवसेन द्वे वा तयो वा भवेति अयम्पि मिस्सकभवेन कथितो। जातस्स कुमारस्स विय अरियाय जातिया जातस्स नाममेतं, यदिदं नियतोति सत्तक्खत्तुपरमादिकोति च समञ्ञाति दस्सेन्तो आह ‘‘भगवता गहितनामवसेनेवा’’तिआदि।
Dve tayo bhaveti devamanussesu eva dve tayo bhave. Sambodhicatusaccadhammo paraṃ ayanaṃ nissayo gati etassāti sambodhiparāyaṇo. Kulato kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo. Sotāpattiphalasacchikiriyato paṭṭhāya hi nīcakule uppatti nāma natthi, mahābhogesu kulesu eva nibbattatīti attho. Kevalopi hi kula-saddo mahābhogakulameva vadati. Dve vā tīṇi vā kulānīti devamanussavasena dve vā tayo vā bhaveti ayampi missakabhavena kathito. Jātassa kumārassa viya ariyāya jātiyā jātassa nāmametaṃ, yadidaṃ niyatoti sattakkhattuparamādikoti ca samaññāti dassento āha ‘‘bhagavatā gahitanāmavasenevā’’tiādi.
यदि पुब्बहेतुनियमतो सोतापन्नो च नियतोति सोतापत्तिमग्गतो उद्धं तिण्णं मग्गानं उपनिस्सयाभावतो पुब्बहेतुकिच्चं नत्थीति सोतापत्तिमग्गस्स उपनिस्सयभावो आपज्जति। यदि तस्सपि पुब्बहेतुउपनिस्सयो सिया, ताव नियमतो सोतापत्तिमग्गुप्पत्तितो पुब्बे एव नियमितो, यावञ्च अकनिट्ठं तस्स पुब्बहेतु नाम , अहेतुकता आपन्ना, इच्चस्स अहेतु अप्पच्चया निप्फत्ति पापुणाति। किञ्च हेतु चे? नियमतो सोतापन्नो च नियतोति पठममग्गाधिगमेनेव अनुक्कमेन उपरि तिण्णं मग्गानं किच्चानि निप्फज्जन्ति, एवं सत्तक्खत्तुपरमतादिनियमे सति सत्तमभवादितो उद्धं पवत्तताय दुक्खस्स मूलभूता किलेसा पठममग्गेनेव खीणाति उपरि तयो मग्गा अकिच्चा सियुं। तेनाह ‘‘पठममग्गस्स उपनिस्सयो कतो नामा’’तिआदि।
Yadi pubbahetuniyamato sotāpanno ca niyatoti sotāpattimaggato uddhaṃ tiṇṇaṃ maggānaṃ upanissayābhāvato pubbahetukiccaṃ natthīti sotāpattimaggassa upanissayabhāvo āpajjati. Yadi tassapi pubbahetuupanissayo siyā, tāva niyamato sotāpattimagguppattito pubbe eva niyamito, yāvañca akaniṭṭhaṃ tassa pubbahetu nāma , ahetukatā āpannā, iccassa ahetu appaccayā nipphatti pāpuṇāti. Kiñca hetu ce? Niyamato sotāpanno ca niyatoti paṭhamamaggādhigameneva anukkamena upari tiṇṇaṃ maggānaṃ kiccāni nipphajjanti, evaṃ sattakkhattuparamatādiniyame sati sattamabhavādito uddhaṃ pavattatāya dukkhassa mūlabhūtā kilesā paṭhamamaggeneva khīṇāti upari tayo maggā akiccā siyuṃ. Tenāha ‘‘paṭhamamaggassa upanissayo kato nāmā’’tiādi.
यदि उपरि तयो मग्गा सत्तक्खत्तुपरमादितं नियमेन्ति, ततो च अञ्ञो सोतापन्नो नत्थीति सोतापत्तिमग्गस्स अकिच्चकता निप्पयोजनता आपज्जेय्य। अथ सक्कायदिट्ठिआदिप्पहानं तस्स किच्चं, तेसं तेसं पहानेन सत्तक्खत्तुपरमादिनियमताय। भवितब्बं, याव उपरिमग्गा एव होन्तीति सत्तभवादितो उद्धमपवत्तनतो तेन विनानेन सक्कायदिट्ठिआदिप्पहानेन च तेन विना भवितब्बन्ति आह – ‘‘पठममग्गे अनुप्पन्नेव उपरि तयो मग्गा उप्पन्नाति आपज्जती’’ति। तिण्णं मग्गानन्ति उपरि तिण्णं मग्गानं। विपस्सना नियमेतीति युज्जतीति वुत्तमत्थं विवरन्तो ‘‘सचे ही’’तिआदिमाह।
Yadi upari tayo maggā sattakkhattuparamāditaṃ niyamenti, tato ca añño sotāpanno natthīti sotāpattimaggassa akiccakatā nippayojanatā āpajjeyya. Atha sakkāyadiṭṭhiādippahānaṃ tassa kiccaṃ, tesaṃ tesaṃ pahānena sattakkhattuparamādiniyamatāya. Bhavitabbaṃ, yāva uparimaggā eva hontīti sattabhavādito uddhamapavattanato tena vinānena sakkāyadiṭṭhiādippahānena ca tena vinā bhavitabbanti āha – ‘‘paṭhamamagge anuppanneva upari tayo maggā uppannāti āpajjatī’’ti. Tiṇṇaṃ maggānanti upari tiṇṇaṃ maggānaṃ. Vipassanā niyametīti yujjatīti vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘sace hī’’tiādimāha.
सोतापन्नो वट्टज्झासयो। तत्रेकच्चे पाकटे पञ्ञाते दस्सेन्तो ‘‘अनाथपिण्डिको’’तिआदिमाह। इधट्ठकवोकिण्णसुक्खविपस्सकस्साति यो इमस्मिं कामभवे ठितो मनुस्सदेववसेन वोकिण्णभवूपपत्तिको सुक्खविपस्सको च, तस्स वसेन। नामं कथितन्ति सत्तक्खत्तुपरमोति नामं कथितं। केचि पन ‘‘कामभवे सत्तक्खत्तुंयेव उप्पज्जति, न ततो’’ति वदन्ति, तं वीमंसितब्बं।
Sotāpanno vaṭṭajjhāsayo. Tatrekacce pākaṭe paññāte dassento ‘‘anāthapiṇḍiko’’tiādimāha. Idhaṭṭhakavokiṇṇasukkhavipassakassāti yo imasmiṃ kāmabhave ṭhito manussadevavasena vokiṇṇabhavūpapattiko sukkhavipassako ca, tassa vasena. Nāmaṃ kathitanti sattakkhattuparamoti nāmaṃ kathitaṃ. Keci pana ‘‘kāmabhave sattakkhattuṃyeva uppajjati, na tato’’ti vadanti, taṃ vīmaṃsitabbaṃ.
सोधेस्सामीति जम्बुदीपे केनचि तेपिटकेन भिक्खुना सद्धिं पिटकत्तयमेव मय्हं उग्गहपरिपुच्छावसेन सोधेय्यामीति परतीरं जम्बुदीपं गतो। यो भिक्खु सक्कोतीति योजना। अनिच्चानुपस्सनादीसु एकमुखेन अभिनिविट्ठेनपि अभिधम्मपरियायेन तीहि एव विमोक्खेहि मग्गं लभतीति अभिनिवेसभेदेन तयो पुग्गला सुञ्ञततो वुट्ठिता, तथा तयो अप्पणिहिततो वुट्ठिताति छ होन्ति, तेव सद्धाधुरपञ्ञाधुरवसेन द्वादस सकदागामिनो। तथा अरहन्तो, तयो अन्तरापरिनिब्बायिनो एको उपहच्चपरिनिब्बायी एको उद्धंसोतो अकनिट्ठगामीति पञ्च, ते असङ्खारससङ्खारपरिनिब्बायिभेदेन दसाति अविहादीसु चतूसुपि चत्तालीस, अकनिट्ठे पन उद्धंसोतो नत्थीति अट्ठचत्तालीस अनागामिनो। विपस्सना कथिता सम्मसनचारस्स कथितत्ता।
Sodhessāmīti jambudīpe kenaci tepiṭakena bhikkhunā saddhiṃ piṭakattayameva mayhaṃ uggahaparipucchāvasena sodheyyāmīti paratīraṃ jambudīpaṃ gato. Yo bhikkhu sakkotīti yojanā. Aniccānupassanādīsu ekamukhena abhiniviṭṭhenapi abhidhammapariyāyena tīhi eva vimokkhehi maggaṃ labhatīti abhinivesabhedena tayo puggalā suññatato vuṭṭhitā, tathā tayo appaṇihitato vuṭṭhitāti cha honti, teva saddhādhurapaññādhuravasena dvādasa sakadāgāmino. Tathā arahanto, tayo antarāparinibbāyino eko upahaccaparinibbāyī eko uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmīti pañca, te asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyibhedena dasāti avihādīsu catūsupi cattālīsa, akaniṭṭhe pana uddhaṃsoto natthīti aṭṭhacattālīsa anāgāmino. Vipassanā kathitā sammasanacārassa kathitattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. एकबीजीसुत्तं • 4. Ekabījīsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ४. एकबीजीसुत्तवण्णना • 4. Ekabījīsuttavaṇṇanā
