| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
एकादसमचित्तं
Ekādasamacittaṃ
४२२. एकादसमं छसु आरम्मणेसु वेदनावसेन मज्झत्तस्स कङ्खापवत्तिकाले उप्पज्जति। तस्स समयववत्थाने विचिकिच्छासम्पयुत्तन्ति पदं अपुब्बं। तस्सत्थो – विचिकिच्छाय सम्पयुत्तन्ति विचिकिच्छासम्पयुत्तं। धम्मुद्देसे ‘विचिकिच्छा होती’ति पदमेव विसेसो। तत्थ विगता चिकिच्छाति विचिकिच्छा। सभावं वा विचिनन्तो एताय किच्छति किलमतीति विचिकिच्छा। सा संसयलक्खणा, कम्पनरसा, अनिच्छयपच्चुपट्ठाना अनेकंसगाहपच्चुपट्ठाना वा, अयोनिसोमनसिकारपदट्ठाना। पटिपत्तिअन्तरायकराति दट्ठब्बा।
422. Ekādasamaṃ chasu ārammaṇesu vedanāvasena majjhattassa kaṅkhāpavattikāle uppajjati. Tassa samayavavatthāne vicikicchāsampayuttanti padaṃ apubbaṃ. Tassattho – vicikicchāya sampayuttanti vicikicchāsampayuttaṃ. Dhammuddese ‘vicikicchā hotī’ti padameva viseso. Tattha vigatā cikicchāti vicikicchā. Sabhāvaṃ vā vicinanto etāya kicchati kilamatīti vicikicchā. Sā saṃsayalakkhaṇā, kampanarasā, anicchayapaccupaṭṭhānā anekaṃsagāhapaccupaṭṭhānā vā, ayonisomanasikārapadaṭṭhānā. Paṭipattiantarāyakarāti daṭṭhabbā.
इध पदपटिपाटिया तेवीसति पदानि होन्ति। अग्गहितग्गहणेन चुद्दस। तेसं वसेन सविभत्तिकाविभत्तिकरासिविनिच्छयो वेदितब्बो। मनसिकारो उद्धच्चन्ति द्वेयेव येवापनका।
Idha padapaṭipāṭiyā tevīsati padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsivinicchayo veditabbo. Manasikāro uddhaccanti dveyeva yevāpanakā.
४२४. निद्देसवारस्स चित्तस्सेकग्गतानिद्देसे यस्मा इदं दुब्बलं चित्तं पवत्तिट्ठितिमत्तकमेवेत्थ होति, तस्मा ‘सण्ठिती’तिआदीनि अवत्वा चित्तस्स ‘ठिती’ति एकमेव पदं वुत्तं। तेनेव च कारणेन उद्देसवारेपि ‘समाधिन्द्रिय’न्तिआदि न वुत्तं।
424. Niddesavārassa cittassekaggatāniddese yasmā idaṃ dubbalaṃ cittaṃ pavattiṭṭhitimattakamevettha hoti, tasmā ‘saṇṭhitī’tiādīni avatvā cittassa ‘ṭhitī’ti ekameva padaṃ vuttaṃ. Teneva ca kāraṇena uddesavārepi ‘samādhindriya’ntiādi na vuttaṃ.
४२५. विचिकिच्छानिद्देसे कङ्खनवसेन कङ्खा। कङ्खाय आयनाति कङ्खायना। पुरिमकङ्खा हि उत्तरकङ्खं आनेति नाम। आकारवसेन वा एतं वुत्तं। कङ्खासमङ्गिचित्तं कङ्खाय आयितत्ता कङ्खायितं नाम। तस्स भावो कङ्खायितत्तं। विमतीति नमति। विचिकिच्छा वुत्तत्था एव। कम्पनट्ठेन द्विधा एळयतीति द्वेळ्हकं। पटिपत्तिनिवारणेन द्विधापथो वियाति द्वेधापथो। ‘निच्चं नु खो इदं, अनिच्चं नु खो’तिआदिपवत्तिया एकस्मिं आकारे सण्ठातुं असमत्थताय समन्ततो सेतीति संसयो। एकंसं गहेतुं असमत्थताय न एकंसग्गाहोति अनेकंसग्गाहो । निच्छेतुं असक्कोन्ती आरम्मणतो ओसक्कतीति आसप्पना। ओगाहितुं असक्कोन्ती परिसमन्ततो सप्पतीति परिसप्पना। परियोगाहितुं असमत्थताय अपरियोगाहना। निच्छयवसेन आरम्मणे पवत्तितुं असमत्थताय थम्भितत्तं; चित्तस्स थद्धभावोति अत्थो। विचिकिच्छा हि उप्पज्जित्वा चित्तं थद्धं करोति। यस्मा पनेसा उप्पज्जमाना आरम्मणं गहेत्वा मनं विलिखन्ती विय, तस्मा मनोविलेखोति वुत्ता। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेव।
425. Vicikicchāniddese kaṅkhanavasena kaṅkhā. Kaṅkhāya āyanāti kaṅkhāyanā. Purimakaṅkhā hi uttarakaṅkhaṃ āneti nāma. Ākāravasena vā etaṃ vuttaṃ. Kaṅkhāsamaṅgicittaṃ kaṅkhāya āyitattā kaṅkhāyitaṃ nāma. Tassa bhāvo kaṅkhāyitattaṃ. Vimatīti namati. Vicikicchā vuttatthā eva. Kampanaṭṭhena dvidhā eḷayatīti dveḷhakaṃ. Paṭipattinivāraṇena dvidhāpatho viyāti dvedhāpatho. ‘Niccaṃ nu kho idaṃ, aniccaṃ nu kho’tiādipavattiyā ekasmiṃ ākāre saṇṭhātuṃ asamatthatāya samantato setīti saṃsayo. Ekaṃsaṃ gahetuṃ asamatthatāya na ekaṃsaggāhoti anekaṃsaggāho. Nicchetuṃ asakkontī ārammaṇato osakkatīti āsappanā. Ogāhituṃ asakkontī parisamantato sappatīti parisappanā. Pariyogāhituṃ asamatthatāya apariyogāhanā. Nicchayavasena ārammaṇe pavattituṃ asamatthatāya thambhitattaṃ; cittassa thaddhabhāvoti attho. Vicikicchā hi uppajjitvā cittaṃ thaddhaṃ karoti. Yasmā panesā uppajjamānā ārammaṇaṃ gahetvā manaṃ vilikhantī viya, tasmā manovilekhoti vuttā. Sesaṃ sabbattha uttānatthameva.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / द्वादस अकुसलानि • Dvādasa akusalāni
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / एकादसमचित्तवण्णना • Ekādasamacittavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / एकादसमचित्तवण्णना • Ekādasamacittavaṇṇanā
