| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณิ-อฎฺฐกถา • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
เอกาทสมจิตฺตํ
Ekādasamacittaṃ
๔๒๒. เอกาทสมํ ฉสุ อารมฺมเณสุ เวทนาวเสน มชฺฌตฺตสฺส กงฺขาปวตฺติกาเล อุปฺปชฺชติฯ ตสฺส สมยววตฺถาเน วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตนฺติ ปทํ อปุพฺพํฯ ตสฺสโตฺถ – วิจิกิจฺฉาย สมฺปยุตฺตนฺติ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตํฯ ธมฺมุเทฺทเส ‘วิจิกิจฺฉา โหตี’ติ ปทเมว วิเสโสฯ ตตฺถ วิคตา จิกิจฺฉาติ วิจิกิจฺฉาฯ สภาวํ วา วิจินโนฺต เอตาย กิจฺฉติ กิลมตีติ วิจิกิจฺฉาฯ สา สํสยลกฺขณา, กมฺปนรสา, อนิจฺฉยปจฺจุปฎฺฐานา อเนกํสคาหปจฺจุปฎฺฐานา วา, อโยนิโสมนสิการปทฎฺฐานาฯ ปฎิปตฺติอนฺตรายกราติ ทฎฺฐพฺพาฯ
422. Ekādasamaṃ chasu ārammaṇesu vedanāvasena majjhattassa kaṅkhāpavattikāle uppajjati. Tassa samayavavatthāne vicikicchāsampayuttanti padaṃ apubbaṃ. Tassattho – vicikicchāya sampayuttanti vicikicchāsampayuttaṃ. Dhammuddese ‘vicikicchā hotī’ti padameva viseso. Tattha vigatā cikicchāti vicikicchā. Sabhāvaṃ vā vicinanto etāya kicchati kilamatīti vicikicchā. Sā saṃsayalakkhaṇā, kampanarasā, anicchayapaccupaṭṭhānā anekaṃsagāhapaccupaṭṭhānā vā, ayonisomanasikārapadaṭṭhānā. Paṭipattiantarāyakarāti daṭṭhabbā.
อิธ ปทปฎิปาฎิยา เตวีสติ ปทานิ โหนฺติฯ อคฺคหิตคฺคหเณน จุทฺทสฯ เตสํ วเสน สวิภตฺติกาวิภตฺติกราสิวินิจฺฉโย เวทิตโพฺพฯ มนสิกาโร อุทฺธจฺจนฺติ เทฺวเยว เยวาปนกาฯ
Idha padapaṭipāṭiyā tevīsati padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsivinicchayo veditabbo. Manasikāro uddhaccanti dveyeva yevāpanakā.
๔๒๔. นิเทฺทสวารสฺส จิตฺตเสฺสกคฺคตานิเทฺทเส ยสฺมา อิทํ ทุพฺพลํ จิตฺตํ ปวตฺติฎฺฐิติมตฺตกเมเวตฺถ โหติ, ตสฺมา ‘สณฺฐิตี’ติอาทีนิ อวตฺวา จิตฺตสฺส ‘ฐิตี’ติ เอกเมว ปทํ วุตฺตํฯ เตเนว จ การเณน อุเทฺทสวาเรปิ ‘สมาธินฺทฺริย’นฺติอาทิ น วุตฺตํฯ
424. Niddesavārassa cittassekaggatāniddese yasmā idaṃ dubbalaṃ cittaṃ pavattiṭṭhitimattakamevettha hoti, tasmā ‘saṇṭhitī’tiādīni avatvā cittassa ‘ṭhitī’ti ekameva padaṃ vuttaṃ. Teneva ca kāraṇena uddesavārepi ‘samādhindriya’ntiādi na vuttaṃ.
๔๒๕. วิจิกิจฺฉานิเทฺทเส กงฺขนวเสน กงฺขาฯ กงฺขาย อายนาติ กงฺขายนาฯ ปุริมกงฺขา หิ อุตฺตรกงฺขํ อาเนติ นามฯ อาการวเสน วา เอตํ วุตฺตํฯ กงฺขาสมงฺคิจิตฺตํ กงฺขาย อายิตตฺตา กงฺขายิตํ นามฯ ตสฺส ภาโว กงฺขายิตตฺตํฯ วิมตีติ นมติฯ วิจิกิจฺฉา วุตฺตตฺถา เอวฯ กมฺปนเฎฺฐน ทฺวิธา เอฬยตีติ เทฺวฬฺหกํฯ ปฎิปตฺตินิวารเณน ทฺวิธาปโถ วิยาติ เทฺวธาปโถฯ ‘นิจฺจํ นุ โข อิทํ, อนิจฺจํ นุ โข’ติอาทิปวตฺติยา เอกสฺมิํ อากาเร สณฺฐาตุํ อสมตฺถตาย สมนฺตโต เสตีติ สํสโยฯ เอกํสํ คเหตุํ อสมตฺถตาย น เอกํสคฺคาโหติ อเนกํสคฺคาโห ฯ นิเจฺฉตุํ อสโกฺกนฺตี อารมฺมณโต โอสกฺกตีติ อาสปฺปนาฯ โอคาหิตุํ อสโกฺกนฺตี ปริสมนฺตโต สปฺปตีติ ปริสปฺปนาฯ ปริโยคาหิตุํ อสมตฺถตาย อปริโยคาหนาฯ นิจฺฉยวเสน อารมฺมเณ ปวตฺติตุํ อสมตฺถตาย ถมฺภิตตฺตํ; จิตฺตสฺส ถทฺธภาโวติ อโตฺถฯ วิจิกิจฺฉา หิ อุปฺปชฺชิตฺวา จิตฺตํ ถทฺธํ กโรติฯ ยสฺมา ปเนสา อุปฺปชฺชมานา อารมฺมณํ คเหตฺวา มนํ วิลิขนฺตี วิย, ตสฺมา มโนวิเลโขติ วุตฺตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ
425. Vicikicchāniddese kaṅkhanavasena kaṅkhā. Kaṅkhāya āyanāti kaṅkhāyanā. Purimakaṅkhā hi uttarakaṅkhaṃ āneti nāma. Ākāravasena vā etaṃ vuttaṃ. Kaṅkhāsamaṅgicittaṃ kaṅkhāya āyitattā kaṅkhāyitaṃ nāma. Tassa bhāvo kaṅkhāyitattaṃ. Vimatīti namati. Vicikicchā vuttatthā eva. Kampanaṭṭhena dvidhā eḷayatīti dveḷhakaṃ. Paṭipattinivāraṇena dvidhāpatho viyāti dvedhāpatho. ‘Niccaṃ nu kho idaṃ, aniccaṃ nu kho’tiādipavattiyā ekasmiṃ ākāre saṇṭhātuṃ asamatthatāya samantato setīti saṃsayo. Ekaṃsaṃ gahetuṃ asamatthatāya na ekaṃsaggāhoti anekaṃsaggāho. Nicchetuṃ asakkontī ārammaṇato osakkatīti āsappanā. Ogāhituṃ asakkontī parisamantato sappatīti parisappanā. Pariyogāhituṃ asamatthatāya apariyogāhanā. Nicchayavasena ārammaṇe pavattituṃ asamatthatāya thambhitattaṃ; cittassa thaddhabhāvoti attho. Vicikicchā hi uppajjitvā cittaṃ thaddhaṃ karoti. Yasmā panesā uppajjamānā ārammaṇaṃ gahetvā manaṃ vilikhantī viya, tasmā manovilekhoti vuttā. Sesaṃ sabbattha uttānatthameva.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธมฺมสงฺคณีปาฬิ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ทฺวาทส อกุสลานิ • Dvādasa akusalāni
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / เอกาทสมจิตฺตวณฺณนา • Ekādasamacittavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / เอกาทสมจิตฺตวณฺณนา • Ekādasamacittavaṇṇanā
