| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
එකාදසමචිත්‌තං
Ekādasamacittaṃ
422. එකාදසමං ඡසු ආරම්‌මණෙසු වෙදනාවසෙන මජ්‌ඣත්‌තස්‌ස කඞ්‌ඛාපවත්‌තිකාලෙ උප්‌පජ්‌ජති. තස්‌ස සමයවවත්‌ථානෙ විචිකිච්‌ඡාසම්‌පයුත්‌තන්‌ති පදං අපුබ්‌බං. තස්‌සත්‌ථො – විචිකිච්‌ඡාය සම්‌පයුත්‌තන්‌ති විචිකිච්‌ඡාසම්‌පයුත්‌තං. ධම්‌මුද්‌දෙසෙ ‘විචිකිච්‌ඡා හොතී’ති පදමෙව විසෙසො. තත්‌ථ විගතා චිකිච්‌ඡාති විචිකිච්‌ඡා. සභාවං වා විචිනන්‌තො එතාය කිච්‌ඡති කිලමතීති විචිකිච්‌ඡා. සා සංසයලක්‌ඛණා, කම්‌පනරසා, අනිච්‌ඡයපච්‌චුපට්‌ඨානා අනෙකංසගාහපච්‌චුපට්‌ඨානා වා, අයොනිසොමනසිකාරපදට්‌ඨානා. පටිපත්‌තිඅන්‌තරායකරාති දට්‌ඨබ්‌බා.
422. Ekādasamaṃ chasu ārammaṇesu vedanāvasena majjhattassa kaṅkhāpavattikāle uppajjati. Tassa samayavavatthāne vicikicchāsampayuttanti padaṃ apubbaṃ. Tassattho – vicikicchāya sampayuttanti vicikicchāsampayuttaṃ. Dhammuddese ‘vicikicchā hotī’ti padameva viseso. Tattha vigatā cikicchāti vicikicchā. Sabhāvaṃ vā vicinanto etāya kicchati kilamatīti vicikicchā. Sā saṃsayalakkhaṇā, kampanarasā, anicchayapaccupaṭṭhānā anekaṃsagāhapaccupaṭṭhānā vā, ayonisomanasikārapadaṭṭhānā. Paṭipattiantarāyakarāti daṭṭhabbā.
ඉධ පදපටිපාටියා තෙවීසති පදානි හොන්‌ති. අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන චුද්‌දස. තෙසං වසෙන සවිභත්‌තිකාවිභත්‌තිකරාසිවිනිච්‌ඡයො වෙදිතබ්‌බො. මනසිකාරො උද්‌ධච්‌චන්‌ති ද්‌වෙයෙව යෙවාපනකා.
Idha padapaṭipāṭiyā tevīsati padāni honti. Aggahitaggahaṇena cuddasa. Tesaṃ vasena savibhattikāvibhattikarāsivinicchayo veditabbo. Manasikāro uddhaccanti dveyeva yevāpanakā.
424. නිද්‌දෙසවාරස්‌ස චිත්‌තස්‌සෙකග්‌ගතානිද්‌දෙසෙ යස්‌මා ඉදං දුබ්‌බලං චිත්‌තං පවත්‌තිට්‌ඨිතිමත්‌තකමෙවෙත්‌ථ හොති, තස්‌මා ‘සණ්‌ඨිතී’තිආදීනි අවත්‌වා චිත්‌තස්‌ස ‘ඨිතී’ති එකමෙව පදං වුත්‌තං. තෙනෙව ච කාරණෙන උද්‌දෙසවාරෙපි ‘සමාධින්‌ද්‍රිය’න්‌තිආදි න වුත්‌තං.
424. Niddesavārassa cittassekaggatāniddese yasmā idaṃ dubbalaṃ cittaṃ pavattiṭṭhitimattakamevettha hoti, tasmā ‘saṇṭhitī’tiādīni avatvā cittassa ‘ṭhitī’ti ekameva padaṃ vuttaṃ. Teneva ca kāraṇena uddesavārepi ‘samādhindriya’ntiādi na vuttaṃ.
425. විචිකිච්‌ඡානිද්‌දෙසෙ කඞ්‌ඛනවසෙන කඞ්‌ඛා. කඞ්‌ඛාය ආයනාති කඞ්‌ඛායනා. පුරිමකඞ්‌ඛා හි උත්‌තරකඞ්‌ඛං ආනෙති නාම. ආකාරවසෙන වා එතං වුත්‌තං. කඞ්‌ඛාසමඞ්‌ගිචිත්‌තං කඞ්‌ඛාය ආයිතත්‌තා කඞ්‌ඛායිතං නාම. තස්‌ස භාවො කඞ්‌ඛායිතත්‌තං. විමතීති නමති. විචිකිච්‌ඡා වුත්‌තත්‌ථා එව. කම්‌පනට්‌ඨෙන ද්‌විධා එළයතීති ද්‌වෙළ්‌හකං. පටිපත්‌තිනිවාරණෙන ද්‌විධාපථො වියාති ද්‌වෙධාපථො. ‘නිච්‌චං නු ඛො ඉදං, අනිච්‌චං නු ඛො’තිආදිපවත්‌තියා එකස්‌මිං ආකාරෙ සණ්‌ඨාතුං අසමත්‌ථතාය සමන්‌තතො සෙතීති සංසයො. එකංසං ගහෙතුං අසමත්‌ථතාය න එකංසග්‌ගාහොති අනෙකංසග්‌ගාහො . නිච්‌ඡෙතුං අසක්‌කොන්‌තී ආරම්‌මණතො ඔසක්‌කතීති ආසප්‌පනා. ඔගාහිතුං අසක්‌කොන්‌තී පරිසමන්‌තතො සප්‌පතීති පරිසප්‌පනා. පරියොගාහිතුං අසමත්‌ථතාය අපරියොගාහනා. නිච්‌ඡයවසෙන ආරම්‌මණෙ පවත්‌තිතුං අසමත්‌ථතාය ථම්‌භිතත්‌තං; චිත්‌තස්‌ස ථද්‌ධභාවොති අත්‌ථො. විචිකිච්‌ඡා හි උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා චිත්‌තං ථද්‌ධං කරොති. යස්‌මා පනෙසා උප්‌පජ්‌ජමානා ආරම්‌මණං ගහෙත්‌වා මනං විලිඛන්‌තී විය, තස්‌මා මනොවිලෙඛොති වුත්‌තා. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙව.
425. Vicikicchāniddese kaṅkhanavasena kaṅkhā. Kaṅkhāya āyanāti kaṅkhāyanā. Purimakaṅkhā hi uttarakaṅkhaṃ āneti nāma. Ākāravasena vā etaṃ vuttaṃ. Kaṅkhāsamaṅgicittaṃ kaṅkhāya āyitattā kaṅkhāyitaṃ nāma. Tassa bhāvo kaṅkhāyitattaṃ. Vimatīti namati. Vicikicchā vuttatthā eva. Kampanaṭṭhena dvidhā eḷayatīti dveḷhakaṃ. Paṭipattinivāraṇena dvidhāpatho viyāti dvedhāpatho. ‘Niccaṃ nu kho idaṃ, aniccaṃ nu kho’tiādipavattiyā ekasmiṃ ākāre saṇṭhātuṃ asamatthatāya samantato setīti saṃsayo. Ekaṃsaṃ gahetuṃ asamatthatāya na ekaṃsaggāhoti anekaṃsaggāho. Nicchetuṃ asakkontī ārammaṇato osakkatīti āsappanā. Ogāhituṃ asakkontī parisamantato sappatīti parisappanā. Pariyogāhituṃ asamatthatāya apariyogāhanā. Nicchayavasena ārammaṇe pavattituṃ asamatthatāya thambhitattaṃ; cittassa thaddhabhāvoti attho. Vicikicchā hi uppajjitvā cittaṃ thaddhaṃ karoti. Yasmā panesā uppajjamānā ārammaṇaṃ gahetvā manaṃ vilikhantī viya, tasmā manovilekhoti vuttā. Sesaṃ sabbattha uttānatthameva.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ද්‌වාදස අකුසලානි • Dvādasa akusalāni
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / එකාදසමචිත්‌තවණ්‌ණනා • Ekādasamacittavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / එකාදසමචිත්‌තවණ්‌ණනා • Ekādasamacittavaṇṇanā
