| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ
16. Ekadhammapāḷi
(၁၆) ၁. ဧကဓမ္မပာဠိ-ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
(16) 1. Ekadhammapāḷi-paṭhamavaggavaṇṇanā
၂၉၆. ဧကဓမ္မပာဠိယံ ဧကဓမ္မောတိ ဧကသဘာဝော။ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒာယာတိ ဧကန္တေန ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ ဥက္ကဏ္ဌနတ္ထာယ။ ဝိရာဂာယာတိ ဝဋ္ဋေ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ, ရာဂာဒီနံ ဝာ ကိလေသာနံ ဝိရဇ္ဇနာယ ဝိဂမာယ။ နိရောဓာယာတိ ရာဂာဒီနံ နိရောဓာယ အပ္ပဝတ္တိကရဏတ္ထာယ, ဝဋ္ဋသ္သေဝ ဝာ နိရုဇ္ဈနတ္ထာယ။ ဥပသမာယာတိ ကိလေသဝူပသမနတ္ထာယ, အဘိညာယာတိ အနိစ္စာဒိဝသေန လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတ္ဝာ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ, ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (မဟာနိ. ၁၉၁; စူဠနိ. ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသော ၁၂၁) ဧဝံ ဝုတ္တသ္သ ဝာ စတုမဂ္ဂဉာဏသ္သ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ အပ္ပစ္စယနိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကရဏတ္ထာယ။
296. Ekadhammapāḷiyaṃ ekadhammoti ekasabhāvo. Ekantanibbidāyāti ekantena vaṭṭe nibbindanatthāya ukkaṇṭhanatthāya. Virāgāyāti vaṭṭe virajjanatthāya, rāgādīnaṃ vā kilesānaṃ virajjanāya vigamāya. Nirodhāyāti rāgādīnaṃ nirodhāya appavattikaraṇatthāya, vaṭṭasseva vā nirujjhanatthāya. Upasamāyāti kilesavūpasamanatthāya, abhiññāyāti aniccādivasena lakkhaṇattayaṃ āropetvā abhijānanatthāya. Sambodhāyāti catunnaṃ saccānaṃ bujjhanatthāya, ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (mahāni. 191; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddeso 121) evaṃ vuttassa vā catumaggañāṇassa paṭivijjhanatthāya. Nibbānāyāti appaccayanibbānassa sacchikaraṇatthāya.
ဣတိ ဘဂဝာ ဣမေဟိ သတ္တဟိ ပဒေဟိ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိကမ္မဋ္ဌာနသ္သ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ ကသ္မာ? မဟာဇနသ္သ ဥသ္သာဟဇနနတ္ထံ ဝိသကဏ္ဋကဝာဏိဇော ဝိယ အတ္တနော ပဏိယသ္သ။ ဝိသကဏ္ဋကဝာဏိဇော နာမ ဂုဠဝာဏိဇော ဝုစ္စတိ။ သော ကိရ ဂုဠဖာဏိတခဏ္ဍသက္ကရာဒီနိ သကဋေနာဒာယ ပစ္စန္တဂာမံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏ္ဟထ, ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏ္ဟထာ’’တိ ဥဂ္ဃောသေသိ။ တံ သုတ္ဝာ ဂာမိကာ ‘‘ဝိသံ နာမ ကက္ခဠံ ဃောရံ။ ယော နံ ခာဒတိ, သော မရတိ။ ကဏ္ဋကမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတ္ဝာ မာရေတိ, ဥဘောပေတေ ကက္ခဠာ။ ကော ဧတ္ထ အာနိသံသော’’တိ ဂေဟဒ္ဝာရာနိ ထကေသုံ, ဒာရကေ စ ပလာပေသုံ။ တံ ဒိသ္ဝာ ဝာဏိဇော ‘အဝောဟာရကုသလာ ဣမေ ဂာမိကာ, ဟန္ဒ နေ ဥပာယေန ဂာဟာပေမီ’’တိ ‘‘အတိမဓုရံ ဂဏ္ဟထ, အတိသာဒုံ ဂဏ္ဟထ, ဂုဠံ ဖာဏိတံ သက္ကရံ သမဂ္ဃံ လဗ္ဘတိ, ကူဋမာသကကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝာပိ လဗ္ဘတီ’’တိ ဥဂ္ဃောသေသိ။ တံ သုတ္ဝာ ဂာမိကာ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌာ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂာ ဂန္တ္ဝာ ဗဟုမ္ပိ မူလံ ဒတ္ဝာ အဂ္ဂဟေသုံ။
Iti bhagavā imehi sattahi padehi buddhānussatikammaṭṭhānassa vaṇṇaṃ kathesi. Kasmā? Mahājanassa ussāhajananatthaṃ visakaṇṭakavāṇijo viya attano paṇiyassa. Visakaṇṭakavāṇijo nāma guḷavāṇijo vuccati. So kira guḷaphāṇitakhaṇḍasakkarādīni sakaṭenādāya paccantagāmaṃ gantvā ‘‘visakaṇṭakaṃ gaṇhatha, visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’’ti ugghosesi. Taṃ sutvā gāmikā ‘‘visaṃ nāma kakkhaḷaṃ ghoraṃ. Yo naṃ khādati, so marati. Kaṇṭakampi vijjhitvā māreti, ubhopete kakkhaḷā. Ko ettha ānisaṃso’’ti gehadvārāni thakesuṃ, dārake ca palāpesuṃ. Taṃ disvā vāṇijo ‘avohārakusalā ime gāmikā, handa ne upāyena gāhāpemī’’ti ‘‘atimadhuraṃ gaṇhatha, atisāduṃ gaṇhatha, guḷaṃ phāṇitaṃ sakkaraṃ samagghaṃ labbhati, kūṭamāsakakūṭakahāpaṇādīhi vāpi labbhatī’’ti ugghosesi. Taṃ sutvā gāmikā tuṭṭhapahaṭṭhā vaggavaggā gantvā bahumpi mūlaṃ datvā aggahesuṃ.
တတ္ထ ဝိသကဏ္ဋကဝာဏိဇသ္သ ‘‘ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏ္ဟထာ’’တိ ဥဂ္ဃောသနံ ဝိယ ဘဂဝတော ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိကမ္မဋ္ဌာနကထနံ, ဝိသကဏ္ဋကေ ဝဏ္ဏံ ကထေတ္ဝာ တသ္သ ဂဟဏတ္ထာယ မဟာဇနသ္သ ဥသ္သာဟကရဏံ ဝိယ ဣမေဟိ သတ္တဟိ ပဒေဟိ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိကမ္မဋ္ဌာနသ္သ ဝဏ္ဏဘဏနေန တသ္သ မဟာဇနသ္သ ဥသ္သာဟကရဏံ။
Tattha visakaṇṭakavāṇijassa ‘‘visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’’ti ugghosanaṃ viya bhagavato buddhānussatikammaṭṭhānakathanaṃ, visakaṇṭake vaṇṇaṃ kathetvā tassa gahaṇatthāya mahājanassa ussāhakaraṇaṃ viya imehi sattahi padehi buddhānussatikammaṭṭhānassa vaṇṇabhaṇanena tassa mahājanassa ussāhakaraṇaṃ.
ကတမော ဧကဓမ္မောတိ ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာ။ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတီတိ ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုသ္သတိ, ဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ စိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထဉ္စေဝ ဝိပသ္သနတ္ထဉ္စ။ ကထံ? ယဒာ ဟိ အသုဘာရမ္မဏေသု အညတရံ ဘာဝေန္တသ္သ ဘိက္ခုနော စိတ္တုပ္ပာဒော ဥပဟညတိ ဥက္ကဏ္ဌတိ နိရသ္သာဒော ဟောတိ, ဝီထိံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ, ကူဋဂောဏော ဝိယ ဣတော စိတော စ ဝိဓာဝတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧသ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ပဟာယ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝာ’’တိအာဒိနာ နယေန တထာဂတသ္သ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏေ အနုသ္သရတိ။ တသ္သေဝံ ဗုဒ္ဓံ အနုသ္သရန္တသ္သ စိတ္တုပ္ပာဒော ပသီဒတိ, ဝိနီဝရဏော ဟောတိ ။ သော တံ စိတ္တံ ဧဝံ ဒမေတ္ဝာ ပုန မူလကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ မနသိ ကရောတိ။ ကထံ? ယထာ နာမ ဗလဝာ ပုရိသော ကူဋာဂာရကဏ္ဏိကတ္ထာယ မဟာရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တော သာခာပလာသစ္ဆေဒနမတ္တေနေဝ ဖရသုဓာရာယ ဝိပန္နာယ မဟာရုက္ခံ ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တောပိ ဓုရနိက္ခေပံ အကတ္ဝာဝ ကမ္မာရသာလံ ဂန္တ္ဝာ တိခိဏံ ဖရသုံ ကာရာပေတ္ဝာ ပုန တံ ဆိန္ဒေယ္ယ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သော ဧဝံ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိဝသေန စိတ္တံ ပရိဒမေတ္ဝာ ပုန မူလကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တော အသုဘာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ ဈာနင္ဂာနိ သမ္မသိတ္ဝာ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ ဧဝံ တာဝ စိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထံ ဟောတိ။
Katamo ekadhammoti kathetukamyatāpucchā. Buddhānussatīti buddhaṃ ārabbha uppannā anussati, buddhaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Taṃ panetaṃ buddhānussatikammaṭṭhānaṃ duvidhaṃ hoti cittasampahaṃsanatthañceva vipassanatthañca. Kathaṃ? Yadā hi asubhārammaṇesu aññataraṃ bhāventassa bhikkhuno cittuppādo upahaññati ukkaṇṭhati nirassādo hoti, vīthiṃ nappaṭipajjati, kūṭagoṇo viya ito cito ca vidhāvati. Tasmiṃ khaṇe esa mūlakammaṭṭhānaṃ pahāya ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā nayena tathāgatassa lokiyalokuttaraguṇe anussarati. Tassevaṃ buddhaṃ anussarantassa cittuppādo pasīdati, vinīvaraṇo hoti . So taṃ cittaṃ evaṃ dametvā puna mūlakammaṭṭhānaṃyeva manasi karoti. Kathaṃ? Yathā nāma balavā puriso kūṭāgārakaṇṇikatthāya mahārukkhaṃ chindanto sākhāpalāsacchedanamatteneva pharasudhārāya vipannāya mahārukkhaṃ chindituṃ asakkontopi dhuranikkhepaṃ akatvāva kammārasālaṃ gantvā tikhiṇaṃ pharasuṃ kārāpetvā puna taṃ chindeyya. Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. So evaṃ buddhānussativasena cittaṃ paridametvā puna mūlakammaṭṭhānaṃ manasikaronto asubhārammaṇaṃ paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā jhānaṅgāni sammasitvā ariyabhūmiṃ okkamati. Evaṃ tāva cittasampahaṃsanatthaṃ hoti.
ယဒာ ပနေသ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိံ အနုသ္သရိတ္ဝာ ‘‘ကော အယံ ဣတိပိ သော ဘဂဝာတိအာဒိနာ နယေန အနုသ္သရိ, ဣတ္ထိ နု ခော ပုရိသော နု ခော ဒေဝမနုသ္သမာရဗ္ရဟ္မာနံ အညတရော နု ခော’’တိ ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တော ‘‘န အညော ကောစိ, သတိသမ္ပယုတ္တံ ပန စိတ္တမေဝ အနုသ္သရီ’’တိ ဒိသ္ဝာ ‘‘တံ ခော ပနေတံ စိတ္တံ ခန္ဓတော ဝိညာဏက္ခန္ဓော ဟောတိ, တေန သမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော, တေန သမ္ပယုတ္တာ သညာ သညာက္ခန္ဓော, သဟဇာတာ ဖသ္သာဒယော သင္ခာရက္ခန္ဓောတိ ဣမေ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိ အရူပဉ္စ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ တသ္သ နိသ္သယံ ပရိယေသန္တော ဟဒယဝတ္ထုံ ဒိသ္ဝာ တသ္သ နိသ္သယာနိ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ, တာနိ ဥပာဒာယ ပဝတ္တာနိ သေသဥပာဒာရူပာနိ စ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘သဗ္ဗမ္ပေတံ ရူပံ ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ‘‘ဣဒဉ္စ ရူပံ ပုရိမဉ္စ အရူပ’’န္တိ သင္ခေပတော ရူပာရူပံ, ပဘေဒတော ပဉ္စက္ခန္ဓေ ပုန ‘‘သင္ခေပတော ပဉ္စပေတေ ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ ဒုက္ခသစ္စံ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ‘‘တသ္သ ပဘာဝိကာ တဏ္ဟာ သမုဒယသစ္စံ, တသ္သာ နိရောဓော နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒာ မဂ္ဂသစ္စ’’န္တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂေ စတ္တာရိ စ သစ္စာနိ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ပဋိပာဋိယာ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တဒာသ္သ ဣမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိပသ္သနတ္ထံ နာမ ဟောတိ။ အယံ ခောတိအာဒိ အပ္ပနာဝာရော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Yadā panesa buddhānussatiṃ anussaritvā ‘‘ko ayaṃ itipi so bhagavātiādinā nayena anussari, itthi nu kho puriso nu kho devamanussamārabrahmānaṃ aññataro nu kho’’ti pariggaṇhanto ‘‘na añño koci, satisampayuttaṃ pana cittameva anussarī’’ti disvā ‘‘taṃ kho panetaṃ cittaṃ khandhato viññāṇakkhandho hoti, tena sampayuttā vedanā vedanākkhandho, tena sampayuttā saññā saññākkhandho, sahajātā phassādayo saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā hontī’’ti arūpañca vavatthapetvā tassa nissayaṃ pariyesanto hadayavatthuṃ disvā tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni, tāni upādāya pavattāni sesaupādārūpāni ca pariggahetvā ‘‘sabbampetaṃ rūpaṃ rūpakkhandho’’ti vavatthapetvā ‘‘idañca rūpaṃ purimañca arūpa’’nti saṅkhepato rūpārūpaṃ, pabhedato pañcakkhandhe puna ‘‘saṅkhepato pañcapete khandhā dukkhasacca’’nti dukkhasaccaṃ vavatthapetvā ‘‘tassa pabhāvikā taṇhā samudayasaccaṃ, tassā nirodho nirodhasaccaṃ, nirodhapajānanā paṭipadā maggasacca’’nti evaṃ pubbabhāge cattāri ca saccāni vavatthapetvā paṭipāṭiyā ariyabhūmiṃ okkamati. Tadāssa imaṃ kammaṭṭhānaṃ vipassanatthaṃ nāma hoti. Ayaṃ khotiādi appanāvāro vuttanayeneva veditabbo.
၂၉၇. ဓမ္မာနုသ္သတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝစနတ္ထော – ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုသ္သတိ ဓမ္မာနုသ္သတိ, သ္ဝာက္ခာတတာဒိဓမ္မဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သင္ဃံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုသ္သတိ သင္ဃာနုသ္သတိ, သုပ္ပဋိပန္နတာဒိသင္ဃဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သီလံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုသ္သတိ သီလာနုသ္သတိ, အခဏ္ဍတာဒိသီလဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ စာဂံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုသ္သတိ စာဂာနုသ္သတိ, မုတ္တစာဂတာဒိစာဂဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒေဝတာ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုသ္သတိ ဒေဝတာနုသ္သတိ, ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတ္ဝာ အတ္တနော သဒ္ဓာဒိဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာနာပာနေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သတိ အာနာပာနသ္သတိ, အသ္သာသပသ္သာသနိမိတ္တာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ မရဏံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သတိ မရဏသ္သတိ, ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယုပစ္ဆေဒာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ကေသာဒိဘေဒံ ရူပကာယံ ဂတာ, ကာယေ ဝာ ဂတာတိ ကာယဂတာ, ကာယဂတာ စ သာ သတိ စာတိ ကာယဂတာသတီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရသ္သံ အကတ္ဝာ ကာယဂတာသတီတိ ဝုတ္တာ။ ကေသာဒိကာယကောဋ္ဌာသနိမိတ္တာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဥပသမံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုသ္သတိ ဥပသမာနုသ္သတိ, သဗ္ဗဒုက္ခူပသမာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒုဝိဓော ဝာ ဥပသမော အစ္စန္တူပသမော စ ခယူပသမော စ။ တတ္ထ အစ္စန္တူပသမော နာမ နိဗ္ဗာနံ, ခယူပသမော နာမ မဂ္ဂော။ ဧဝမေတံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဥပသမံ အနုသ္သရန္တသ္သ ဥပ္ပန္နာ သတိ ဥပသမာနုသ္သတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဣတိ ဣမေသု ဒသသု ကမ္မဋ္ဌာနေသု အာနာပာနသ္သတိ မရဏသ္သတိ ကာယဂတာသတီတိ ဣမာနိ တီဏိ ဝိပသ္သနတ္ထာနေဝ ဟောန္တိ, သေသာနိ သတ္တ စိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထာနိပိ ဟောန္တီတိ။
297.Dhammānussatiādīsupi eseva nayo. Ayaṃ panettha vacanattho – dhammaṃ ārabbha uppannā anussati dhammānussati, svākkhātatādidhammaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Saṅghaṃ ārabbha uppannā anussati saṅghānussati, suppaṭipannatādisaṅghaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sīlaṃ ārabbha uppannā anussati sīlānussati, akhaṇḍatādisīlaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Cāgaṃ ārabbha uppannā anussati cāgānussati, muttacāgatādicāgaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Devatā ārabbha uppannā anussati devatānussati, devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā attano saddhādiguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ānāpāne ārabbha uppannā sati ānāpānassati, assāsapassāsanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Maraṇaṃ ārabbha uppannā sati maraṇassati, jīvitindriyupacchedārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Kesādibhedaṃ rūpakāyaṃ gatā, kāye vā gatāti kāyagatā, kāyagatā ca sā sati cāti kāyagatāsatīti vattabbe rassaṃ akatvā kāyagatāsatīti vuttā. Kesādikāyakoṭṭhāsanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Upasamaṃ ārabbha uppannā anussati upasamānussati, sabbadukkhūpasamārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Duvidho vā upasamo accantūpasamo ca khayūpasamo ca. Tattha accantūpasamo nāma nibbānaṃ, khayūpasamo nāma maggo. Evametaṃ duvidhampi upasamaṃ anussarantassa uppannā sati upasamānussatīti ayamettha attho. Iti imesu dasasu kammaṭṭhānesu ānāpānassati maraṇassati kāyagatāsatīti imāni tīṇi vipassanatthāneva honti, sesāni satta cittasampahaṃsanatthānipi hontīti.
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
Paṭhamavaggavaṇṇanā.
၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ
16. Ekadhammapāḷi
(၁၆) ၂. ဧကဓမ္မပာဠိ-ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
(16) 2. Ekadhammapāḷi-dutiyavaggavaṇṇanā
၂၉၈. ဒုတိယေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ဒ္ဝာသဋ္ဌိဝိဓာယပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသ္သာတိ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတသ္သ။
298. Dutiye micchādiṭṭhīti dvāsaṭṭhividhāyapi micchādiṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ. Micchādiṭṭhikassāti tāya diṭṭhiyā samannāgatassa.
၂၉၉. သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ပဉ္စဝိဓာယပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိကသ္သာတိ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတသ္သ။
299.Sammādiṭṭhīti pañcavidhāyapi sammādiṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sammādiṭṭhikassāti tāya diṭṭhiyā samannāgatassa.
၃၀၂. အယောနိသော မနသိကာရောတိ အနုပာယမနသိကာရော။
302.Ayoniso manasikāroti anupāyamanasikāro.
၃၀၃. ယောနိသော မနသိကာရောတိ ဥပာယမနသိကာရော။ တတ္ထ အယောနိသော မနသိကရောတော ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နာ ပန ယာဝ နိယာမောက္ကမနာ ပဝဍ္ဎတိ။ နိယာမေ ဩက္ကန္တေ ဝဍ္ဎိတာ နာမ ဟောတိ။ ယောနိသော မနသိကရောတော ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နာ ပန ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂာ ပဝဍ္ဎတိ။ အရဟတ္တဖလေ ပတ္တေ ဝဍ္ဎိတာ နာမ ဟောတိ။
303.Yonisomanasikāroti upāyamanasikāro. Tattha ayoniso manasikaroto pubbe anuppannā micchādiṭṭhi uppajjati, uppannā pana yāva niyāmokkamanā pavaḍḍhati. Niyāme okkante vaḍḍhitā nāma hoti. Yoniso manasikaroto pubbe anuppannā sammādiṭṭhi uppajjati, uppannā pana yāva arahattamaggā pavaḍḍhati. Arahattaphale patte vaḍḍhitā nāma hoti.
၃၀၄. မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ, ဘိက္ခဝေ, သမန္နာဂတာ သတ္တာတိ ဧတ္ထ ဧကစ္စာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သဂ္ဂာဝရဏာ စေဝ ဟောတိ မဂ္ဂာဝရဏာ စ, ဧကစ္စာ မဂ္ဂာဝရဏာဝ, န သဂ္ဂာဝရဏာ, ဧကစ္စာ နေဝ သဂ္ဂာဝရဏာ န မဂ္ဂာဝရဏာ။ တတ္ထ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ, အကိရိယဒိဋ္ဌိ, နတ္ထိကဒိဋ္ဌီတိ အယံ တိဝိဓာ သဂ္ဂာဝရဏာ စေဝ ဟောတိ မဂ္ဂာဝရဏာ စ။ ဒသဝတ္ထုကာ အန္တဂ္ဂာဟိကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂာဝရဏာဝ ဟောတိ န သဂ္ဂာဝရဏာ။ ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ နေဝ သဂ္ဂာဝရဏာ န မဂ္ဂာဝရဏာ။ ဣဒံ ပန ဝိဓာနံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ, ဘိက္ခဝေ, သမန္နာဂတာ’’တိ ဝစနတော အန္တမသော ဝီသတိဝတ္ထုကံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိံ ဥပာဒာယ ဒိဋ္ဌိ နာမ သဂ္ဂံ ဥပနေတုံ သမတ္ထာ နာမ နတ္ထိ, ဧကန္တံ နိရယသ္မိံယေဝ နိမုဇ္ဇာပေတီတိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ မုဂ္ဂမာသပ္ပမာဏာပိ ပာသာဏသက္ခရာ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တာ ဥပ္ပိလဝမာနာ နာမ နတ္ထိ, ဧကန္တံ ဟေဋ္ဌာဝ ပဝိသတိ, ဧဝမေဝံ အန္တမသော သက္ကာယဒိဋ္ဌိပိ သဂ္ဂံ ဥပနေတုံ သမတ္ထာ နာမ နတ္ထိ, ဧကန္တံ အပာယေသုယေဝ နိမုဇ္ဇာပေတီတိ။
304.Micchādiṭṭhiyā, bhikkhave, samannāgatā sattāti ettha ekaccā micchādiṭṭhi saggāvaraṇā ceva hoti maggāvaraṇā ca, ekaccā maggāvaraṇāva, na saggāvaraṇā, ekaccā neva saggāvaraṇā na maggāvaraṇā. Tattha ahetukadiṭṭhi, akiriyadiṭṭhi, natthikadiṭṭhīti ayaṃ tividhā saggāvaraṇā ceva hoti maggāvaraṇā ca. Dasavatthukā antaggāhikā micchādiṭṭhi maggāvaraṇāva hoti na saggāvaraṇā. Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi neva saggāvaraṇā na maggāvaraṇā. Idaṃ pana vidhānaṃ paṭikkhipitvā imasmiṃ sutte ‘‘micchādiṭṭhiyā, bhikkhave, samannāgatā’’ti vacanato antamaso vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ upādāya diṭṭhi nāma saggaṃ upanetuṃ samatthā nāma natthi, ekantaṃ nirayasmiṃyeva nimujjāpetīti vuttaṃ. Yathā hi muggamāsappamāṇāpi pāsāṇasakkharā udake pakkhittā uppilavamānā nāma natthi, ekantaṃ heṭṭhāva pavisati, evamevaṃ antamaso sakkāyadiṭṭhipi saggaṃ upanetuṃ samatthā nāma natthi, ekantaṃ apāyesuyeva nimujjāpetīti.
၃၀၅. သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတာတိ ဧတ္ထ ကမ္မသ္သကတသမ္မာဒိဋ္ဌိ, ဈာနသမ္မာဒိဋ္ဌိ, ဝိပသ္သနာသမ္မာဒိဋ္ဌိ, မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ, ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ပဉ္စဝိဓာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တတ္ထ ကမ္မသ္သကတသမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္ပတ္တိဘဝံ အာကဍ္ဎတိ, ဈာနသမ္မာဒိဋ္ဌိ ရူပာရူပဘဝေ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ, မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝဋ္ဋံ ဝိဒ္ဓံသေတိ, ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဘဝံ ပဋိဗာဟတိ။ ဝိပသ္သနာသမ္မာဒိဋ္ဌိ ကိံ ကရောတီတိ? သာပိ ပဋိသန္ဓိံ နာကဍ္ဎတိ။ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘သစေ ဝိပသ္သနာသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဘာဝိတာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အရဟတ္တံ ပာပေတုံ သက္ကောတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ သစေ န သက္ကောတိ, သတ္တ ဘဝေ ဒေတိ, အာဝုသော’’တိ။ ဧဝမယံ လောကိယလောကုတ္တရာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ကထိတာ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ လောကိကာ ဘဝနိပ္ဖာဒိကာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
305.Sammādiṭṭhiyā samannāgatāti ettha kammassakatasammādiṭṭhi, jhānasammādiṭṭhi, vipassanāsammādiṭṭhi, maggasammādiṭṭhi, phalasammādiṭṭhīti pañcavidhā sammādiṭṭhi. Tattha kammassakatasammādiṭṭhi sampattibhavaṃ ākaḍḍhati, jhānasammādiṭṭhi rūpārūpabhave paṭisandhiṃ deti, maggasammādiṭṭhi vaṭṭaṃ viddhaṃseti, phalasammādiṭṭhi bhavaṃ paṭibāhati. Vipassanāsammādiṭṭhi kiṃ karotīti? Sāpi paṭisandhiṃ nākaḍḍhati. Tipiṭakacūḷābhayatthero panāha ‘‘sace vipassanāsammādiṭṭhi bhāvitā diṭṭheva dhamme arahattaṃ pāpetuṃ sakkoti, iccetaṃ kusalaṃ. Sace na sakkoti, satta bhave deti, āvuso’’ti. Evamayaṃ lokiyalokuttarā sammādiṭṭhi kathitā. Imasmiṃ panatthe lokikā bhavanipphādikāva veditabbā.
၃၀၆. ယဉ္စေဝ ကာယကမ္မံ ယထာဒိဋ္ဌိ သမတ္တံ သမာဒိန္နန္တိ ဧတ္ထ ယထာဒိဋ္ဌီတိ ယာ ယာ ဒိဋ္ဌိ, တသ္သာ တသ္သာ အနုရူပံ။ သမတ္တန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ သမာဒိန္နန္တိ ဂဟိတံ။ တဒေတံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ, ဒိဋ္ဌိသဟဇာတံ ကာယကမ္မံ, ဒိဋ္ဌာနုလောမိကံ ကာယကမ္မန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ပာဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစာရံ စရတော နတ္ထိ တတောနိဒာနံ ပာပံ, နတ္ထိ ပာပသ္သ အာဂမော’’တိ ယံ ဧဝံလဒ္ဓိကသ္သ သတော ပာဏာတိပာတ-အဒိန္နာဒာန-မိစ္ဆာစာရသင္ခာတံ ကာယကမ္မံ, ဣဒံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ နာမ။ ‘‘ပာဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစာရံ စရတော နတ္ထိ တတောနိဒာနံ ပာပံ, နတ္ထိ ပာပသ္သ အာဂမော’’တိ ဣမာယ ပန လဒ္ဓိယာ ဣမိနာ ဒသ္သနေန သဟဇာတံ ကာယကမ္မံ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတံ ကာယကမ္မံ နာမ။ တဒေဝ ပန သမတ္တံ သမာဒိန္နံ ဂဟိတံ ပရာမဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကံ ကာယကမ္မံ နာမ။ ဝစီကမ္မာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ ပနေတ္ထ ‘‘ပာဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစာရံ စရတော နတ္ထိ တတောနိဒာနံ ပာပ’’န္တိ ယောဇနာ ကတာ, ဧဝံ ဝစီကမ္မမနောကမ္မေသု ‘‘မုသာ ဘဏတော, ပိသုဏံ ကထေန္တသ္သ, ဖရုသံ ကထေန္တသ္သ, သမ္ဖံ ပလပန္တသ္သ, အဘိဇ္ဈာလုနော, ဗ္ယာပန္နစိတ္တသ္သ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသ္သ စ သတော နတ္ထိ တတောနိဒာနံ ပာပ’’န္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
306.Yañcevakāyakammaṃ yathādiṭṭhi samattaṃ samādinnanti ettha yathādiṭṭhīti yā yā diṭṭhi, tassā tassā anurūpaṃ. Samattanti paripuṇṇaṃ. Samādinnanti gahitaṃ. Tadetaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ, diṭṭhisahajātaṃ kāyakammaṃ, diṭṭhānulomikaṃ kāyakammanti tividhaṃ hoti. Tattha ‘‘pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti yaṃ evaṃladdhikassa sato pāṇātipāta-adinnādāna-micchācārasaṅkhātaṃ kāyakammaṃ, idaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ nāma. ‘‘Pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti imāya pana laddhiyā iminā dassanena sahajātaṃ kāyakammaṃ diṭṭhisahajātaṃ kāyakammaṃ nāma. Tadeva pana samattaṃ samādinnaṃ gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ diṭṭhānulomikaṃ kāyakammaṃ nāma. Vacīkammādīsupi eseva nayo. Yathā panettha ‘‘pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpa’’nti yojanā katā, evaṃ vacīkammamanokammesu ‘‘musā bhaṇato, pisuṇaṃ kathentassa, pharusaṃ kathentassa, samphaṃ palapantassa, abhijjhāluno, byāpannacittassa, micchādiṭṭhikassa ca sato natthi tatonidānaṃ pāpa’’nti yojanā kātabbā.
ယာ စ စေတနာတိအာဒီသု ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာဝ စေတနာ စေတနာ နာမ, ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာဝ ပတ္ထနာ ပတ္ထနာ နာမ, စေတနာပတ္ထနာနံ ဝသေန စိတ္တဋ္ဌပနာ ပဏိဓိ နာမ, တေဟိ ပန စေတနာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဖသ္သာဒယော သင္ခာရာ နာမ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိသ္သ, ဘိက္ခဝေ, ပာပိကာတိ ယသ္မာ တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ဒိဋ္ဌိ ပာပိကာ လာမိကာ။ နိက္ခိတ္တန္တိ ရောပိတံ။ ဥပာဒိယတီတိ ဂဏ္ဟာတိ။ ကဋုကတ္တာယာတိ ဣဒံ ပုရိမသ္သေဝ ဝေဝစနံ။
Yā ca cetanātiādīsu diṭṭhisahajātāva cetanā cetanā nāma, diṭṭhisahajātāva patthanā patthanā nāma, cetanāpatthanānaṃ vasena cittaṭṭhapanā paṇidhi nāma, tehi pana cetanādīhi sampayuttā phassādayo saṅkhārā nāma. Diṭṭhi hissa, bhikkhave, pāpikāti yasmā tassa puggalassa diṭṭhi pāpikā lāmikā. Nikkhittanti ropitaṃ. Upādiyatīti gaṇhāti. Kaṭukattāyāti idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
‘‘ဝဏ္ဏဂန္ဓရသူပေတော ၊ အမ္ဗောယံ အဟုဝာ ပုရေ။
‘‘Vaṇṇagandharasūpeto , amboyaṃ ahuvā pure;
တမေဝ ပူဇံ လဘမာနော၊ ကေနမ္ဗော ကဋုကပ္ဖလော။
Tameva pūjaṃ labhamāno, kenambo kaṭukapphalo.
‘‘ပုစိမန္ဒပရိဝာရော၊ အမ္ဗော တေ ဒဓိဝာဟန။
‘‘Pucimandaparivāro, ambo te dadhivāhana;
မူလံ မူလေန သံသဋ္ဌံ၊ သာခာ သာခာ နိသေဝရေ။
Mūlaṃ mūlena saṃsaṭṭhaṃ, sākhā sākhā nisevare;
အသာတသန္နိဝာသေန၊ တေနမ္ဗော ကဋုကပ္ဖလော’’တိ။ (ဇာ. ၁.၂.၇၁-၇၂) –
Asātasannivāsena, tenambo kaṭukapphalo’’ti. (jā. 1.2.71-72) –
အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓာပိ ကဋုကန္တိ တိတ္တကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသာတတ္တာယာတိ အမဓုရတ္တာယ။
Āgataṭṭhāne viya hi idhāpi kaṭukanti tittakaṃ veditabbaṃ. Asātattāyāti amadhurattāya.
ဣမသ္မိ ပန ဗီဇူပမသုတ္တေ ‘‘ဒိဋ္ဌီတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဂဟိတာ’’တိ ပောရာဏကတ္ထေရာ အာဟံသု။ တံ ပန ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ‘‘သဗ္ဗာနိပိ ဒ္ဝာသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဂဟိတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနန္တရသုတ္တေ ‘‘ပာဏာတိပာတာ ဝိရမန္တသ္သ, အဒိန္နာဒာနာ ဝိရမန္တသ္သ, မိစ္ဆာစာရာ ဝိရမန္တသ္သ နတ္ထိ တတောနိဒာနံ ပုည’’န္တိအာဒိနာ နယေန ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မာဒီနိ ယောဇေတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဓ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ စိတ္တဋ္ဌပနာဝ ပတ္ထနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပနေတ္ထ လောကိယလောကုတ္တရာ ကထိတာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝာတိ။
Imasmi pana bījūpamasutte ‘‘diṭṭhīti niyatamicchādiṭṭhi gahitā’’ti porāṇakattherā āhaṃsu. Taṃ pana paṭikkhipitvā ‘‘sabbānipi dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni gahitānī’’ti vuttaṃ. Anantarasutte ‘‘pāṇātipātā viramantassa, adinnādānā viramantassa, micchācārā viramantassa natthi tatonidānaṃ puñña’’ntiādinā nayena yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammādīni yojetvā veditabbāni. Idha pana sammādiṭṭhisahajātā cittaṭṭhapanāva patthanāti veditabbā. Sammādiṭṭhi panettha lokiyalokuttarā kathitā. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
Dutiyavaggavaṇṇanā.
၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ
16. Ekadhammapāḷi
(၁၆) ၃. ဧကဓမ္မပာဠိ-တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
(16) 3. Ekadhammapāḷi-tatiyavaggavaṇṇanā
၃၀၈. တတိယသ္သ ပဌမေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ အယာထာဝဒိဋ္ဌိကော။ ဝိပရီတဒသ္သနောတိ တာယေဝ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝိပရီတဒသ္သနော။ သဒ္ဓမ္မာ ဝုဋ္ဌာပေတ္ဝာတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မတော ဝုဋ္ဌာပေတ္ဝာ။ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ ဒသအကုသလကမ္မပထသင္ခာတေ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဧကပုဂ္ဂလောတိ စေတ္ထ ဆဟိ သတ္ထာရေဟိ သဒ္ဓိံ ဒေဝဒတ္တော စ အညေ စ ဧဝရူပာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
308. Tatiyassa paṭhame micchādiṭṭhikoti ayāthāvadiṭṭhiko. Viparītadassanoti tāyeva micchādiṭṭhiyā viparītadassano. Saddhammā vuṭṭhāpetvāti dasakusalakammapathadhammato vuṭṭhāpetvā. Asaddhammepatiṭṭhāpetīti dasaakusalakammapathasaṅkhāte asaddhamme patiṭṭhāpeti. Ekapuggaloti cettha chahi satthārehi saddhiṃ devadatto ca aññe ca evarūpā veditabbā.
၃၀၉. ဒုတိယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိကောတိ ယာထာဝဒိဋ္ဌိကော။ အဝိပရီတဒသ္သနောတိ တာယေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အဝိပရီတဒသ္သနော။ အသဒ္ဓမ္မာတိ ဒသအကုသလကမ္မပထတော။ သဒ္ဓမ္မေတိ ဒသကုသလကမ္မပထသင္ခာတေ သဒ္ဓမ္မေ။ ဧကပုဂ္ဂလောတိ စေတ္ထ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တောတိ ဧဝမာဒယော လဗ္ဘန္တိ, ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဗုဒ္ဓော စေဝ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ။
309. Dutiye sammādiṭṭhikoti yāthāvadiṭṭhiko. Aviparītadassanoti tāyeva sammādiṭṭhiyā aviparītadassano. Asaddhammāti dasaakusalakammapathato. Saddhammeti dasakusalakammapathasaṅkhāte saddhamme. Ekapuggaloti cettha anuppanne buddhe cakkavattī rājā sabbaññubodhisattoti evamādayo labbhanti, uppanne buddhe buddho ceva buddhasāvakā ca.
၃၁၀. တတိယေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပရမာ ဧတေသန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ။ ပဉ္စ ဟိ အာနန္တရိယကမ္မာနိ မဟာသာဝဇ္ဇာနိ နာမ, တေဟိပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယေဝ မဟာသာဝဇ္ဇတရာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာ? တေသဉ္ဟိ ပရိစ္ဆေဒော အတ္ထိ။ စတ္တာရိ ဟိ အာနန္တရိယကမ္မာနိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာပေန္တီတိ ဝုတ္တာနိ ။ သင္ဃဘေဒကမ္မမ္ပိ နိရယေ ကပ္ပဋ္ဌိတိကမေဝ ဟောတိ။ ဧဝမေတေသံ ပရိစ္ဆေဒော အတ္ထိ, ကောဋိ ပညာယတိ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပန ပရိစ္ဆေဒော နတ္ထိ။ သာ ဟိ ဝဋ္ဋသ္သ မူလံ, တာယ သမန္နာဂတသ္သ ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နတ္ထိ။ ယေ တသ္သ သောတဗ္ဗံ မညန္တိ, တေပိ ဝိပ္ပဋိပာဒေတိ။ တာယ စ သမန္နာဂတသ္သ နေဝ သဂ္ဂော အတ္ထိ န မဂ္ဂော။ ကပ္ပဝိနာသေ မဟာဇနေ ဗ္ရဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တေပိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော တတ္ထ အနိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ပိဋ္ဌိစက္ကဝာဠေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ကိံ ပန ပိဋ္ဌိစက္ကဝာဠံ န ဈာယတီတိ? ဈာယတိ, တသ္မိံ ဈာယမာနေပိ ဧသ အာကာသေ ဧကသ္မိံ ဩကာသေ ပစ္စတိယေဝာတိ ဝဒန္တိ။
310. Tatiye micchādiṭṭhiparamānīti micchādiṭṭhi paramā etesanti micchādiṭṭhiparamāni. Pañca hi ānantariyakammāni mahāsāvajjāni nāma, tehipi micchādiṭṭhiyeva mahāsāvajjatarāti adhippāyo. Kasmā? Tesañhi paricchedo atthi. Cattāri hi ānantariyakammāni niraye nibbattāpentīti vuttāni . Saṅghabhedakammampi niraye kappaṭṭhitikameva hoti. Evametesaṃ paricchedo atthi, koṭi paññāyati. Niyatamicchādiṭṭhiyā pana paricchedo natthi. Sā hi vaṭṭassa mūlaṃ, tāya samannāgatassa bhavato vuṭṭhānaṃ natthi. Ye tassa sotabbaṃ maññanti, tepi vippaṭipādeti. Tāya ca samannāgatassa neva saggo atthi na maggo. Kappavināse mahājane brahmaloke nibbattepi niyatamicchādiṭṭhiko tattha anibbattitvā piṭṭhicakkavāḷe nibbattati. Kiṃ pana piṭṭhicakkavāḷaṃ na jhāyatīti? Jhāyati, tasmiṃ jhāyamānepi esa ākāse ekasmiṃ okāse paccatiyevāti vadanti.
၃၁၁. စတုတ္ထေ မက္ခလီတိ ‘‘မာ ခလီ’’တိ ဝစနံ ဥပာဒာယ ဧဝံလဒ္ဓနာမော တိတ္ထကရော။ နဒီမုခေတိ ဒ္ဝိန္နံ နဒီနံ သမာဂတဋ္ဌာနေ။ ဒေသနာမတ္တမေဝေတံ, ဒ္ဝိန္နံ ကန္ဒရာနံ, ဒ္ဝိန္နံ ဥဒကာနံ, သမုဒ္ဒသ္သ စ, လောဏိယာ စ, သမုဒ္ဒသ္သ စ နဒိယာ စာတိ ဧတေသမ္ပိ ယသ္သ ကသ္သစိ သမာဂတဋ္ဌာနံ, အညမ္ပိ တထာရူပံ ဥဒကံ။ ခိပန္တိ ကုမိနံ။ ဥဍ္ဍေယ္ယာတိ ဩဍ္ဍေယ္ယ။ မနုသ္သာ ဟိ နဠေဟိ ဝာ ဥစ္ဆူဟိ ဝာ ဝေဠူဟိ ဝာ ပလာသန္တိသလာကာယ ဝာ ဧကံ ဒ္ဝေ တယော ဝာ ကုမ္ဘေ ဂဏ္ဟနပ္ပမာဏကုမိနံ ကတ္ဝာ မုခဝဋ္ဋိယာ ယောတ္တေန ဗန္ဓိတ္ဝာ နဒီမုခံ နေတ္ဝာ ဒ္ဝီသု ပသ္သေသု ခာဏုကေ ကောဋ္ဋေတ္ဝာ ယောတ္တေဟိ တတ္ထ ဗန္ဓန္တိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉ္ဟိ ပဝိဋ္ဌသ္သ ခုဒ္ဒကသ္သ မစ္ဆသ္သာပိ မောက္ခော နတ္ထိ။ အနယာယာတိ အဝဍ္ဎိယာ။ ဗ္ယာသနာယာတိ ဝိနာသာယ။ မက္ခလိ မောဃပုရိသောတိ အယံ မက္ခလိ ဂောသာလော တုစ္ဆပုရိသော။ မနုသ္သခိပ္ပံ မညေ လောကေ ဥပ္ပန္နောတိ မဟာဇနသ္သ သဂ္ဂမောက္ခဂမနမဂ္ဂေ တတ္ထ ဂမနနိဝာရဏတ္ထံ မနုသ္သကုမိနံ ဝိယ လောကေ ဥပ္ပန္နော။
311. Catutthe makkhalīti ‘‘mā khalī’’ti vacanaṃ upādāya evaṃladdhanāmo titthakaro. Nadīmukheti dvinnaṃ nadīnaṃ samāgataṭṭhāne. Desanāmattamevetaṃ, dvinnaṃ kandarānaṃ, dvinnaṃ udakānaṃ, samuddassa ca, loṇiyā ca, samuddassa ca nadiyā cāti etesampi yassa kassaci samāgataṭṭhānaṃ, aññampi tathārūpaṃ udakaṃ. Khipanti kuminaṃ. Uḍḍeyyāti oḍḍeyya. Manussā hi naḷehi vā ucchūhi vā veḷūhi vā palāsantisalākāya vā ekaṃ dve tayo vā kumbhe gaṇhanappamāṇakuminaṃ katvā mukhavaṭṭiyā yottena bandhitvā nadīmukhaṃ netvā dvīsu passesu khāṇuke koṭṭetvā yottehi tattha bandhanti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tasmiñhi paviṭṭhassa khuddakassa macchassāpi mokkho natthi. Anayāyāti avaḍḍhiyā. Byāsanāyāti vināsāya. Makkhali moghapurisoti ayaṃ makkhali gosālo tucchapuriso. Manussakhippaṃ maññe loke uppannoti mahājanassa saggamokkhagamanamagge tattha gamananivāraṇatthaṃ manussakuminaṃ viya loke uppanno.
၃၁၂. ပဉ္စမာဒီသု ဒုရက္ခာတေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မဝိနယေတိ ဒုရက္ခာတဓမ္မဝိနယော နာမ ဗာဟိရကသာသနံ။ တတ္ထ ဟိ သတ္ထာပိ အသဗ္ဗညူ ဟောတိ, ဓမ္မောပိ ဒုရက္ခာတော, ဂဏောပိ ဒုပ္ပဋိပန္နော။ ယော စ သမာဒပေတီတိ ယော အာစရိယပုဂ္ဂလော သမာဒပေတိ။ ယဉ္စ သမာဒပေတီတိ ယံ အန္တေဝာသိကံ သမာဒပေတိ။ ယော စ သမာဒပိတော တထတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ယော အန္တေဝာသိကော အာစရိယေန သမာဒပိတော တသ္သ ဝစနံ ကရောန္တော တထာဘာဝာယ ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဗဟုံ အပုညံ ပသဝန္တီတိ သမာဒပကော ဟိ ပာဏာတိပာတာဒီသု ဇင္ဃသတံ သမာဒပေန္တော တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကုသလေန သမကမေဝ အကုသလံ ပာပုဏာတိ။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဗဟုံ အပုညံ ပသဝန္တီ’’တိ။
312. Pañcamādīsu durakkhāte, bhikkhave, dhammavinayeti durakkhātadhammavinayo nāma bāhirakasāsanaṃ. Tattha hi satthāpi asabbaññū hoti, dhammopi durakkhāto, gaṇopi duppaṭipanno. Yo ca samādapetīti yo ācariyapuggalo samādapeti. Yañca samādapetīti yaṃ antevāsikaṃ samādapeti. Yo ca samādapito tathattāya paṭipajjatīti yo antevāsiko ācariyena samādapito tassa vacanaṃ karonto tathābhāvāya paṭipajjati. Bahuṃ apuññaṃ pasavantīti samādapako hi pāṇātipātādīsu jaṅghasataṃ samādapento tesaṃ sabbesampi akusalena samakameva akusalaṃ pāpuṇāti. Tenāha – ‘‘sabbe te bahuṃ apuññaṃ pasavantī’’ti.
၃၁၃. သ္ဝာက္ခာတေတိ သုဋ္ဌု အက္ခာတေ သုဒေသိတေ။ ဧဝရူပေ ဟိ ဓမ္မဝိနယေ သတ္ထာ စ သဗ္ဗညူ ဟောတိ, ဓမ္မော စ သ္ဝာက္ခာတော, ဂဏော စ သုပ္ပဋိပန္နော။ သဗ္ဗေ တေ ဗဟုံ ပုညံ ပသဝန္တီတိ သမာဒပကော ဟိ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌေ ဒိသ္ဝာ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ သမာဒပေန္တော သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒာယကာနံ ကုသလေန သမကံ ကုသလံ ပာပုဏာတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဗဟုံ ပုညံ ပသဝန္တီ’’တိ။
313.Svākkhāteti suṭṭhu akkhāte sudesite. Evarūpe hi dhammavinaye satthā ca sabbaññū hoti, dhammo ca svākkhāto, gaṇo ca suppaṭipanno. Sabbe te bahuṃ puññaṃ pasavantīti samādapako hi bhikkhū piṇḍāya paviṭṭhe disvā yāgubhattādīni samādapento sabbesampi dāyakānaṃ kusalena samakaṃ kusalaṃ pāpuṇāti. Tena vuttaṃ – ‘‘bahuṃ puññaṃ pasavantī’’ti.
၃၁၄. ဒာယကေန မတ္တာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ဒာယကပုဂ္ဂလေန ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ, ပမာဏေန ဒာတဗ္ဗံ, ပူရေတ္ဝာ အတိရေကံ န ဒာတဗ္ဗံ။ န ဒာတဗ္ဗန္တိ ဟိ အဝတ္ဝာ ပမာဏဝသေန ထောကံ ဒာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ပူရေတ္ဝာ အတိရေကေ ဒိန္နေပိ ဟိ အတိရေကာ မနုသ္သသမ္ပတ္တိ ဝာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ ဝာ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိ ဝာ နတ္ထိ။ နော ပဋိဂ္ဂာဟကေနာတိ ပဋိဂ္ဂာဟကသ္သ ပန မတ္တံ ဇာနိတ္ဝာ ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? တသ္သ ဟိ မတ္တံ ဉတ္ဝာ ပူရေတဗ္ဗာ မတ္တပဋိဂ္ဂဟဏမူလိကာ အပ္ပိစ္ဆပဋိပဒာ နာမ နတ္ထိ။ ယတ္တကံ ပန လဘတိ, တတ္တကံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတိရေကဂ္ဂဟဏမူလံ ဟိသ္သ ပုတ္တဒာရဘရဏံ ဘဝိသ္သတိ။
314.Dāyakena mattā jānitabbāti dāyakapuggalena pamāṇaṃ jānitabbaṃ, pamāṇena dātabbaṃ, pūretvā atirekaṃ na dātabbaṃ. Na dātabbanti hi avatvā pamāṇavasena thokaṃ dātabbanti vuttaṃ. Kasmā? Pūretvā atireke dinnepi hi atirekā manussasampatti vā dibbasampatti vā nibbānasampatti vā natthi. No paṭiggāhakenāti paṭiggāhakassa pana mattaṃ jānitvā paṭiggahaṇakiccaṃ nāma natthi. Kasmā? Tassa hi mattaṃ ñatvā pūretabbā mattapaṭiggahaṇamūlikā appicchapaṭipadā nāma natthi. Yattakaṃ pana labhati, tattakaṃ gahetabbaṃ. Atirekaggahaṇamūlaṃ hissa puttadārabharaṇaṃ bhavissati.
၃၁၅. ပဋိဂ္ဂာဟကေန မတ္တာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ပဋိဂ္ဂာဟကပုဂ္ဂလေန ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ကထံ? တေန ဟိ ဒာယကသ္သ ဝသော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဒေယ္ယဓမ္မသ္သ ဝသော ဝေဒိတဗ္ဗော, အတ္တနော ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဟိ ဒေယ္ယဓမ္မော ဗဟု ဟောတိ, ဒာယကော အပ္ပံ ဒာတုကာမော, ဒာယကသ္သ ဝသေန အပ္ပံ ဂဏ္ဟိတဗ္ဗံ။ ဒေယ္ယဓမ္မော အပ္ပော, ဒာယကော ဗဟုံ ဒာတုကာမော, ဒေယ္ယဓမ္မသ္သ ဝသေန အပ္ပံ ဂဏ္ဟိတဗ္ဗံ။ ဒေယ္ယဓမ္မောပိ ဗဟု, ဒာယကောပိ ဗဟုံ ဒာတုကာမော, အတ္တနော ထာမံ ဉတ္ဝာ ပမာဏေနေဝ ဂဏ္ဟိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ မတ္တံ ဉတ္ဝာ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဟိ အပ္ပိစ္ဆပဋိပဒံ ပူရေတိ။ အနုပ္ပန္နသ္သ လာဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နော လာဘော ထာဝရောဝ ဟောတိ။ အပ္ပသန္နာ ပသီဒန္တိ, ပသန္နာပိ ဘိယ္ယော ပသာဒမာပဇ္ဇန္တိ, မဟာဇနသ္သ စက္ခုဘူတော ဟောတိ, သာသနံ စိရဋ္ဌိတိကံ ကရောတိ။
315.Paṭiggāhakena mattā jānitabbāti paṭiggāhakapuggalena pamāṇaṃ jānitabbaṃ. Kathaṃ? Tena hi dāyakassa vaso veditabbo, deyyadhammassa vaso veditabbo, attano thāmo veditabbo. Yadi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appaṃ gaṇhitabbaṃ. Deyyadhammo appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appaṃ gaṇhitabbaṃ. Deyyadhammopi bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇeneva gaṇhitabbaṃ. Evaṃ mattaṃ ñatvā paṭiggaṇhanto hi appicchapaṭipadaṃ pūreti. Anuppannassa lābho uppajjati, uppanno lābho thāvarova hoti. Appasannā pasīdanti, pasannāpi bhiyyo pasādamāpajjanti, mahājanassa cakkhubhūto hoti, sāsanaṃ ciraṭṭhitikaṃ karoti.
တတ္ရိမာနိ ဝတ္ထူနိ – ရောဟဏဇနပဒေ ကိရ ကုဋိမ္ဗိယဝိဟာရေ ဧကော ဒဟရော ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ တသ္မိံ ဂာမေ ဧကသ္သ ကမ္မကာရသ္သ ဂေဟေ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ကဋစ္ဆုဘတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ဂမနတ္ထာယ စ ကဋစ္ဆုဘတ္တမေဝ လဘတိ။ သော ဧကဒိဝသံ တသ္မိံ ဂေဟေ ဧကံ အာဂန္တုကံ ဒိသ္ဝာ ဧကမေဝ ကဋစ္ဆုဘတ္တံ ဂဏ္ဟိ။ အထသ္သ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ ဝတ္ဝာ သော ကုလပုတ္တော ပသီဒိတ္ဝာ ‘‘အမ္ဟာကံ ကုလူပကဘဒန္တော ဧဝရူပော နာမာ’’တိ ရာဇဒ္ဝာရေ မိတ္တာမစ္စာနံ ကထေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ တသ္သ အပ္ပိစ္ဆဂုဏေ ပသန္နာ ဧကဒိဝသေနေဝ သဋ္ဌိ ဓုရဘတ္တာနိ ဌပေသုံ။ ဧဝံ အပ္ပိစ္ဆော အနုပ္ပန္နလာဘံ ဥပ္ပာဒေတိ။
Tatrimāni vatthūni – rohaṇajanapade kira kuṭimbiyavihāre eko daharo dubbhikkhasamaye tasmiṃ gāme ekassa kammakārassa gehe bhuñjanatthāya kaṭacchubhattaṃ gahetvā gamanatthāya ca kaṭacchubhattameva labhati. So ekadivasaṃ tasmiṃ gehe ekaṃ āgantukaṃ disvā ekameva kaṭacchubhattaṃ gaṇhi. Athassa ‘‘kena kāraṇenā’’ti vutte tamatthaṃ vatvā so kulaputto pasīditvā ‘‘amhākaṃ kulūpakabhadanto evarūpo nāmā’’ti rājadvāre mittāmaccānaṃ kathesi. Te sabbepi tassa appicchaguṇe pasannā ekadivaseneva saṭṭhi dhurabhattāni ṭhapesuṃ. Evaṃ appiccho anuppannalābhaṃ uppādeti.
သဒ္ဓာတိသ္သမဟာရာဇာပိ စူဠုပဋ္ဌာကံ တိသ္သာမစ္စံ ဝီမံသိတ္ဝာ တေန ဧကံ တိတ္တိရံ ပစာပေတ္ဝာ အာဟရာပေသိ။ အထ ပရိဘောဂသမယေ ‘‘အဂ္ဂံ ဒတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇိသ္သာမီ’’တိ အဋ္ဌကသာလပရိဝေဏေ မဟာထေရသ္သ ဘဏ္ဍဂ္ဂာဟသာမဏေရသ္သ တိတ္တိရမံသံ ဒေန္တော တသ္မိံ ထောကံယေဝ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တေ တသ္သ အပ္ပိစ္ဆဂုဏေ ပသီဒိတ္ဝာ ‘‘ပသန္နောသ္မိ, တာတ, အဋ္ဌ တေ ဓုရဘတ္တာနိ ဒေမီ’’တိ အာဟ။ မဟာရာဇ, ဥပဇ္ဈာယသ္သ ဒေမီတိ။ အပရာနိပိ အဋ္ဌ ဒေမီတိ။ တာနိ အမ္ဟာကံ အာစရိယသ္သ ဒေမီတိ။ အပရာနိပိ အဋ္ဌ ဒမ္မီတိ။ တာနိ သမာနုပဇ္ဈာယာနံ ဒမ္မီတိ။ အပရာနိပိ အဋ္ဌ ဒမ္မီတိ။ တာနိ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ ဒမ္မီတိ။ အပရာနိပိ အဋ္ဌ ဒမ္မီတိ။ သာမဏေရော အဓိဝာသေသိ။ ဧဝမသ္သ ဥပ္ပန္နော လာဘော ထာဝရော ဟောတိ။
Saddhātissamahārājāpi cūḷupaṭṭhākaṃ tissāmaccaṃ vīmaṃsitvā tena ekaṃ tittiraṃ pacāpetvā āharāpesi. Atha paribhogasamaye ‘‘aggaṃ datvā paribhuñjissāmī’’ti aṭṭhakasālapariveṇe mahātherassa bhaṇḍaggāhasāmaṇerassa tittiramaṃsaṃ dento tasmiṃ thokaṃyeva paṭiggaṇhante tassa appicchaguṇe pasīditvā ‘‘pasannosmi, tāta, aṭṭha te dhurabhattāni demī’’ti āha. Mahārāja, upajjhāyassa demīti. Aparānipi aṭṭha demīti. Tāni amhākaṃ ācariyassa demīti. Aparānipi aṭṭha dammīti. Tāni samānupajjhāyānaṃ dammīti. Aparānipi aṭṭha dammīti. Tāni bhikkhusaṅghassa dammīti. Aparānipi aṭṭha dammīti. Sāmaṇero adhivāsesi. Evamassa uppanno lābho thāvaro hoti.
အပ္ပသန္နာ ပသီဒန္တီတိ ဧတ္ထပိ – ဒီဃဗ္ရာဟ္မဏော ကိရ ဗ္ရာဟ္မဏေ ဘောဇေန္တော ပဉ္စ ပဉ္စ ဘတ္တသရကာနိ ဒတ္ဝာ သန္တပ္ပေတုံ နာသက္ခိ။ အထေကဒိဝသံ ‘‘သမဏာ ကိရ နာမ အပ္ပိစ္ဆာ’’တိ ကထံ သုတ္ဝာ ဝီမံသနတ္ထာယ ဘတ္တံ ဂာဟာပေတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ ဘတ္တကိစ္စကရဏဝေလာယ ဝိဟာရံ ဂန္တ္ဝာ တိံသမတ္တေ ဘိက္ခူ ဘောဇနသာလာယံ ဘုဉ္ဇန္တေ ဒိသ္ဝာ ဧကံ ဘတ္တသရကံ ဂဟေတ္ဝာ သင္ဃတ္ထေရသ္သ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ထေရော အင္ဂုလိံ စာလေတ္ဝာ ထောကမေဝ အဂ္ဂဟေသိ။ ဧတေနေဝ နိယာမေန ဧကံ ဘတ္တသရကံ သဗ္ဗေသံ သမ္ပာပုဏိ။ တတော ဗ္ရာဟ္မဏော ‘‘သစ္စောယေဝ ဧတေသံ သမဏာနံ ဂုဏော’’တိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ပသန္နော သဟသ္သံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ တသ္မိံယေဝ ဝိဟာရေ စေတိယံ ကာရေသိ။ ဧဝံ အပ္ပသန္နာ ပသီဒန္တိ။
Appasannā pasīdantīti etthapi – dīghabrāhmaṇo kira brāhmaṇe bhojento pañca pañca bhattasarakāni datvā santappetuṃ nāsakkhi. Athekadivasaṃ ‘‘samaṇā kira nāma appicchā’’ti kathaṃ sutvā vīmaṃsanatthāya bhattaṃ gāhāpetvā bhikkhusaṅghassa bhattakiccakaraṇavelāya vihāraṃ gantvā tiṃsamatte bhikkhū bhojanasālāyaṃ bhuñjante disvā ekaṃ bhattasarakaṃ gahetvā saṅghattherassa santikaṃ agamāsi. Thero aṅguliṃ cāletvā thokameva aggahesi. Eteneva niyāmena ekaṃ bhattasarakaṃ sabbesaṃ sampāpuṇi. Tato brāhmaṇo ‘‘saccoyeva etesaṃ samaṇānaṃ guṇo’’ti appicchatāya pasanno sahassaṃ vissajjetvā tasmiṃyeva vihāre cetiyaṃ kāresi. Evaṃ appasannā pasīdanti.
ပသန္နာ ဘိယ္ယော ပသီဒန္တီတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုနာ ကိစ္စံ နတ္ထိ။ ပသန္နာနဉ္ဟိ အပ္ပိစ္ဆံ ဒိသ္ဝာ ပသာဒော ဘိယ္ယော ဝဍ္ဎတိယေဝ။
Pasannābhiyyo pasīdantīti ettha vatthunā kiccaṃ natthi. Pasannānañhi appicchaṃ disvā pasādo bhiyyo vaḍḍhatiyeva.
မဇ္ဈန္တိကတိသ္သတ္ထေရသဒိသေ ပန အပ္ပိစ္ဆေ ဒိသ္ဝာ မဟာဇနော အပ္ပိစ္ဆော ဘဝိတုံ မညတီတိ အပ္ပိစ္ဆော မဟာဇနသ္သ စက္ခုဘူတော နာမ ဟောတိ။
Majjhantikatissattherasadise pana appicche disvā mahājano appiccho bhavituṃ maññatīti appiccho mahājanassa cakkhubhūto nāma hoti.
‘‘အပ္ပိစ္ဆတာ, ဘိက္ခဝေ, သဒ္ဓမ္မသ္သ ဌိတိယာ အသမ္မောသာယ အနန္တရဓာနာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (အ. နိ. ၁.၁၁၆-၁၂၉) ဝစနတော ပန အပ္ပိစ္ဆော သာသနံ စိရဋ္ဌိတိကံ ကရောတိ နာမ။
‘‘Appicchatā, bhikkhave, saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattatī’’ti (a. ni. 1.116-129) vacanato pana appiccho sāsanaṃ ciraṭṭhitikaṃ karoti nāma.
နော ဒာယကေနာတိ သ္ဝာက္ခာတေ ဓမ္မဝိနယေ ပန ဒာယကသ္သ ပမာဏံ ဉတ္ဝာ ဒာတဗ္ဗကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ။ ယတ္တကော ဒေယ္ယဓမ္မော အတ္ထိ, တတ္တကံ အဝတ္ထရိတ္ဝာ ဒာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဝတ္ထရိတ္ဝာ ဒိန္နကာရဏာ ဟိ ဧသ မနုသ္သသမ္ပတ္တိံ, ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ, နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိဉ္စ အဝတ္ထရိတ္ဝာ ဥတ္တရုတ္တရိ ပဏီတပဏီတမေဝ လဘတိ။
No dāyakenāti svākkhāte dhammavinaye pana dāyakassa pamāṇaṃ ñatvā dātabbakiccaṃ nāma natthi. Yattako deyyadhammo atthi, tattakaṃ avattharitvā dātuṃ vaṭṭati. Avattharitvā dinnakāraṇā hi esa manussasampattiṃ, dibbasampattiṃ, nibbānasampattiñca avattharitvā uttaruttari paṇītapaṇītameva labhati.
၃၁၆. ယော အာရဒ္ဓဝီရိယော, သော ဒုက္ခံ ဝိဟရတီတိ ပဉ္စာတပတပ္ပနမရုပ္ပပာတပတနာဒိစ္စာနုပရိဝတ္တန-ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနာဒီနိ အနုယုဉ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌေ စေဝ ဓမ္မေ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ , တသ္သေဝ ဗာဟိရသမယေ သမာဒိန္နသ္သ တပစရဏသ္သ ဝိပာကေန နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ သမ္ပရာယေပိ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။
316.Yo āraddhavīriyo, so dukkhaṃ viharatīti pañcātapatappanamaruppapātapatanādiccānuparivattana-ukkuṭikappadhānādīni anuyuñjanto diṭṭhe ceva dhamme dukkhaṃ viharati , tasseva bāhirasamaye samādinnassa tapacaraṇassa vipākena niraye uppajjitvā samparāyepi dukkhaṃ viharati.
၃၁၇. ယော ကုသီတော, သော ဒုက္ခံ ဝိဟရတီတိ အယမ္ပိ ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စေဝ သမ္ပရာယေ စ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။ ကထံ? ယသ္သ ဟိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယောနိသော မနသိကာရော နတ္ထိ, ဗုဒ္ဓဝစနံ န ဥဂ္ဂဏ္ဟာတိ, အာစရိယုပဇ္ဈာယဝတ္တံ န ကရောတိ, စေတိယင္ဂဏဗောဓိယင္ဂဏဝတ္တံ န ကရောတိ။ ဇနသ္သ ပန သဒ္ဓာဒေယ္ယံ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ဒိဝသံ သေယ္ယသုခံ ပသ္သသုခံ အနုယုဉ္ဇိတ္ဝာ ပဗုဒ္ဓကာလေ တယော ဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေတိ။ သော ကတိပာဟေနေဝ ဘိက္ခုဘာဝာ စဝတိ? ဧဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ စ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ပန သမဏဓမ္မသ္သ သမ္မာ အကတတ္တာ စ –
317.Yo kusīto, so dukkhaṃ viharatīti ayampi diṭṭhe dhamme ceva samparāye ca dukkhaṃ viharati. Kathaṃ? Yassa hi pabbajitakālato paṭṭhāya yoniso manasikāro natthi, buddhavacanaṃ na uggaṇhāti, ācariyupajjhāyavattaṃ na karoti, cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇavattaṃ na karoti. Janassa pana saddhādeyyaṃ apaccavekkhitaparibhogena paribhuñjitvā divasaṃ seyyasukhaṃ passasukhaṃ anuyuñjitvā pabuddhakāle tayo vitakke vitakketi. So katipāheneva bhikkhubhāvā cavati? Evaṃ diṭṭhadhamme ca dukkhaṃ viharati. Pabbajitvā pana samaṇadhammassa sammā akatattā ca –
‘‘ကုသော ယထာ ဒုဂ္ဂဟိတော၊ ဟတ္ထမေဝာနုကန္တတိ။
‘‘Kuso yathā duggahito, hatthamevānukantati;
သာမညံ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ၊ နိရယာယုပကဍ္ဎတီ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၃၁၁) –
Sāmaññaṃ dupparāmaṭṭhaṃ, nirayāyupakaḍḍhatī’’ti. (dha. pa. 311) –
အပာယသ္မိံယေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟတိ။ ဧဝံ သမ္ပရာယေပိ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။
Apāyasmiṃyeva paṭisandhiṃ gaṇhati. Evaṃ samparāyepi dukkhaṃ viharati.
၃၁၈. ယော ကုသီတော, သော သုခံ ဝိဟရတီတိ ကာလေန ကာလံ ဝုတ္တပ္ပကာရေ တပစရဏေ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ တပစရဏံ ကတ္ဝာ ကာလေန ကာလံ ဩဒာတဝတ္ထဝသနော မာလာဂန္ဓဝိလေပနဓရော မဓုရဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော မုဒုကာသု သေယ္ယာသု သယန္တော ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စေဝ သုခံ ဝိဟရတိ သမ္ပရာယေ စ။ သော ဟိ တသ္သ တပစရဏသ္သ ဂာဠ္ဟံ အဂ္ဂဟိတတ္တာ နာတိဗဟုံ နိရယေ ဒုက္ခံ အနုဘဝတိ။ တသ္မာ သမ္ပရာယေ သုခံ ဝိဟရတိ နာမ။
318.Yokusīto, so sukhaṃ viharatīti kālena kālaṃ vuttappakāre tapacaraṇe kiñci kiñci tapacaraṇaṃ katvā kālena kālaṃ odātavatthavasano mālāgandhavilepanadharo madhurabhojanaṃ bhuñjanto mudukāsu seyyāsu sayanto diṭṭhe dhamme ceva sukhaṃ viharati samparāye ca. So hi tassa tapacaraṇassa gāḷhaṃ aggahitattā nātibahuṃ niraye dukkhaṃ anubhavati. Tasmā samparāye sukhaṃ viharati nāma.
၃၁၉. ယော အာရဒ္ဓဝီရိယော, သော သုခံ ဝိဟရတီတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝတ္တေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ, ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏ္ဟာတိ, ယောနိသော မနသိကာရေ ကမ္မံ ကရောတိ။ အထသ္သ ဝတ္တပူရဏဉ္စေဝ ဥဂ္ဂဟိတဗုဒ္ဓဝစနဉ္စ သမဏဓမ္မကိရိယဉ္စ အာဝဇ္ဇေန္တသ္သ စိတ္တံ ပသီဒတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သုခံ ဝိဟရတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ပန အရဟတ္တံ ပာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တော နိဗ္ဗတ္တဘဝေ ခိပ္ပာဘိညော ဟောတီတိ သမ္ပရာယေပိ သုခံ ဝိဟရတိ နာမ။
319.Yo āraddhavīriyo, so sukhaṃ viharatīti āraddhavīriyo hi pabbajitakālato paṭṭhāya vattesu paripūrakārī hoti, buddhavacanaṃ uggaṇhāti, yoniso manasikāre kammaṃ karoti. Athassa vattapūraṇañceva uggahitabuddhavacanañca samaṇadhammakiriyañca āvajjentassa cittaṃ pasīdati. Evaṃ diṭṭheva dhamme sukhaṃ viharati. Diṭṭhadhamme pana arahattaṃ pāpuṇituṃ asakkonto nibbattabhave khippābhiñño hotīti samparāyepi sukhaṃ viharati nāma.
၃၂၀. သေယ္ယထာပိ , ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမတ္တကောပိ ဂူထော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဟောတီတိ ဣဒံ သုတ္တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ကတရအဋ္ဌုပ္ပတ္တိယန္တိ? နဝကနိပာတေ (အ. နိ. ၉.၁၂) သတ္တုပ္ပာဒသုတ္တ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ။ တထာဂတော ဟိ တံ အတ္ထံ ကထေန္တော – ‘‘နဝ ပုဂ္ဂလာ နိရယတော မုတ္တာ, တိရစ္ဆာနယောနိတော မုတ္တာ, ပေတ္တိဝိသယတော မုတ္တာ’’တိ ကထေသိ။ အထသ္သ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ ခော ပန မေ ပုတ္တာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သုတ္ဝာ ခီဏနိရယမ္ဟာ ခီဏတိရစ္ဆာနယောနိကာ ခီဏပေတ္တိဝိသယာ ခီဏာပာယဒုဂ္ဂတိဝိနိပာတာတိ မညမာနာ ဥပရိမဂ္ဂဖလတ္ထာယ ဝာယမိတုံ န မညေယ္ယုံ, တေသံ သံဝေဂံ ဇနေသ္သာမီ’’တိ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ’’တိ ဣမံ သုတ္တမာရဘိ။ တတ္ထ အပ္ပမတ္တကောတိ ထောကမတ္တကော ပရိတ္တပ္ပမာဏော, အန္တမသော ကုသဂ္ဂေနပိ ဂဟေတ္ဝာ ဥပသိင္ဃိယမာနော ဒုဂ္ဂန္ဓောဝ ဟောတိ။ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဘဝံ န ဝဏ္ဏေမီတိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကာလံ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိံ န ဝဏ္ဏယာမိ။ ဣဒာနိသ္သ ဥပမံ ဒသ္သေန္တော အာဟ – အန္တမသော အစ္ဆရာသင္ဃာတမတ္တမ္ပီတိ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဒ္ဝေ အင္ဂုလိယော ဧကတော ကတ္ဝာ ပဟရဏမတ္တမ္ပိ ကာလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝာတိ။
320.Seyyathāpi, bhikkhave, appamattakopi gūtho duggandho hotīti idaṃ suttaṃ aṭṭhuppattiyaṃ vuttaṃ. Kataraaṭṭhuppattiyanti? Navakanipāte (a. ni. 9.12) sattuppādasutta aṭṭhuppattiyaṃ. Tathāgato hi taṃ atthaṃ kathento – ‘‘nava puggalā nirayato muttā, tiracchānayonito muttā, pettivisayato muttā’’ti kathesi. Athassa etadahosi – ‘‘sace kho pana me puttā imaṃ dhammadesanaṃ sutvā khīṇanirayamhā khīṇatiracchānayonikā khīṇapettivisayā khīṇāpāyaduggativinipātāti maññamānā uparimaggaphalatthāya vāyamituṃ na maññeyyuṃ, tesaṃ saṃvegaṃ janessāmī’’ti saṃvegajananatthaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave’’ti imaṃ suttamārabhi. Tattha appamattakoti thokamattako parittappamāṇo, antamaso kusaggenapi gahetvā upasiṅghiyamāno duggandhova hoti. Appamattakampi bhavaṃ na vaṇṇemīti appamattakampi kālaṃ bhave paṭisandhiṃ na vaṇṇayāmi. Idānissa upamaṃ dassento āha – antamaso accharāsaṅghātamattampīti. Sabbantimena paricchedena dve aṅguliyo ekato katvā paharaṇamattampi kālanti vuttaṃ hoti. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
Tatiyavaggavaṇṇanā.
၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ
16. Ekadhammapāḷi
(၁၆) ၄. ဧကဓမ္မပာဠိ-စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
(16) 4. Ekadhammapāḷi-catutthavaggavaṇṇanā
၃၂၂. စတုတ္ထဝဂ္ဂသ္သ ပဌမေ ဇမ္ဗုဒီပေတိ ဇမ္ဗုယာ ပညာတော ပာကဋော ဒီပောတိ ဇမ္ဗုဒီပော။ ဣမသ္သ ကိရ ဒီပသ္သ သညာဏဘူတာ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓာ ပဏ္ဏာသယောဇနသာခာ ပဉ္စဒသယောဇနာဝဋ္ဋက္ခန္ဓာ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတေ ဇာတာ ကပ္ပဋ္ဌာယိနီ မဟာဇမ္ဗူ နာမ အတ္ထိ, တာယ အယံ ဒီပော ဇမ္ဗုဒီပောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ စ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ဇမ္ဗုရုက္ခော ကပ္ပဋ္ဌာယီ, တထာ အပရဂောယာနေ ကဒမ္ဗရုက္ခော, ဥတ္တရကုရူသု ကပ္ပရုက္ခော, ပုဗ္ဗဝိဒေဟေ သိရီသရုက္ခော, အသုရာနံ စိတ္တပာဋလိရုက္ခော, သုပဏ္ဏာနံ သိမ္ဗလိရုက္ခော , ဒေဝာနံ ပာရိစ္ဆတ္တကောတိ ဣမေပိ ကပ္ပဋ္ဌာယိနောဝ။
322. Catutthavaggassa paṭhame jambudīpeti jambuyā paññāto pākaṭo dīpoti jambudīpo. Imassa kira dīpassa saññāṇabhūtā yojanasatubbedhā paṇṇāsayojanasākhā pañcadasayojanāvaṭṭakkhandhā himavantapabbate jātā kappaṭṭhāyinī mahājambū nāma atthi, tāya ayaṃ dīpo jambudīpoti vuccati. Yathā ca imasmiṃ dīpe jamburukkho kappaṭṭhāyī, tathā aparagoyāne kadambarukkho, uttarakurūsu kapparukkho, pubbavidehe sirīsarukkho, asurānaṃ cittapāṭalirukkho, supaṇṇānaṃ simbalirukkho , devānaṃ pāricchattakoti imepi kappaṭṭhāyinova.
‘‘ပာဋလီ သိမ္ဗလီ ဇမ္ဗူ၊ ဒေဝာနံ ပာရိစ္ဆတ္တကော။
‘‘Pāṭalī simbalī jambū, devānaṃ pāricchattako;
ကဒမ္ဗော ကပ္ပရုက္ခော စ၊ သိရီသော ဘဝတိ သတ္တမော’’တိ။
Kadambo kapparukkho ca, sirīso bhavati sattamo’’ti.
အာရာမရာမဏေယ္ယကန္တိ ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာနံ ရာမဏေယ္ယကံ ဝေဠုဝန-ဇီဝကမ္ဗဝန-ဇေတဝနပုဗ္ဗာရာမသဒိသံ။ တံ ဣမသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေ အပ္ပမတ္တကံ ပရိတ္တကံ, န ဗဟုကန္တိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ဝနရာမဏေယ္ယကန္တိ နာဂဝနသာလဝနစမ္ပကဝနာဒိသဒိသံ ဝင္ကပဗ္ဗတဟိမဝန္တပဗ္ဗတပဒေသာဒီသု အရညဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘူမိရာမဏေယ္ယကန္တိ ဇေတဝနဝိဟာရမဂဓက္ခေတ္တာဒိသဒိသံ သမံ ဘူမိဋ္ဌာနံ။ ပောက္ခရဏိရာမဏေယ္ယကန္တိ ဇေတဝနပောက္ခရဏိဂဂ္ဂရာပောက္ခရဏိသဒိသာနံ ဝဋ္ဋစတုရသ္သဒီဃဝင္ကာဒိသဏ္ဌာနာနံ ပောက္ခရဏီနံ သန္နိဝေသနဋ္ဌာနံ။ ဥက္ကူလဝိကူလန္တိ ဥက္ကူလဉ္စ ဝိကူလဉ္စ။ တတ္ထ ဥက္ကူလံ ဥန္နတဋ္ဌာနံ, ဝိကူလံ နိန္နဋ္ဌာနံ။ နဒီဝိဒုဂ္ဂန္တိ နဒီနံ ဘိန္နဋ္ဌာနံ တံ ဒုဂ္ဂမတ္တာ နဒီဝိဒုဂ္ဂန္တိ ဝုစ္စတိ။ ခာဏုကဏ္ဋကဋ္ဌာနန္တိ တတ္ထဇာတကာနဉ္စေဝ အာဟရိယမာနာနဉ္စ ခာဏုကဏ္ဋကာဒီနံ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ။ ပဗ္ဗတဝိသမန္တိ ဂိရိဝိသမံ။ ယေ ဩဒကာတိ ယေ စ ဥဒကေ ဇာယန္တိ, တေယေဝ ဗဟုတရာ။ ဣတော ကိရ သုဝဏ္ဏဘူမိ သတ္တမတ္တာနိ ယောဇနသတာနိ ဟောတိ, ဧကေန ဝာတေန ဂစ္ဆန္တီ နာဝာ သတ္တဟိ အဟောရတ္တေဟိ ဂစ္ဆတိ။ အထေကသ္မိံ သမယေ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တီ နာဝာ သတ္တာဟမ္ပိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋမစ္ဆပိဋ္ဌေနေဝ ဂတာ။ ဧဝံ ဩဒကာနံ သတ္တာနံ ဗဟုဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Ārāmarāmaṇeyyakanti pupphārāmaphalārāmānaṃ rāmaṇeyyakaṃ veḷuvana-jīvakambavana-jetavanapubbārāmasadisaṃ. Taṃ imasmiṃ jambudīpe appamattakaṃ parittakaṃ, na bahukanti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha vanarāmaṇeyyakanti nāgavanasālavanacampakavanādisadisaṃ vaṅkapabbatahimavantapabbatapadesādīsu araññavanaṃ veditabbaṃ. Bhūmirāmaṇeyyakanti jetavanavihāramagadhakkhettādisadisaṃ samaṃ bhūmiṭṭhānaṃ. Pokkharaṇirāmaṇeyyakanti jetavanapokkharaṇigaggarāpokkharaṇisadisānaṃ vaṭṭacaturassadīghavaṅkādisaṇṭhānānaṃ pokkharaṇīnaṃ sannivesanaṭṭhānaṃ. Ukkūlavikūlanti ukkūlañca vikūlañca. Tattha ukkūlaṃ unnataṭṭhānaṃ, vikūlaṃ ninnaṭṭhānaṃ. Nadīvidugganti nadīnaṃ bhinnaṭṭhānaṃ taṃ duggamattā nadīvidugganti vuccati. Khāṇukaṇṭakaṭṭhānanti tatthajātakānañceva āhariyamānānañca khāṇukaṇṭakādīnaṃ patiṭṭhānaṭṭhānaṃ. Pabbatavisamanti girivisamaṃ. Ye odakāti ye ca udake jāyanti, teyeva bahutarā. Ito kira suvaṇṇabhūmi sattamattāni yojanasatāni hoti, ekena vātena gacchantī nāvā sattahi ahorattehi gacchati. Athekasmiṃ samaye evaṃ gacchantī nāvā sattāhampi nandiyāvaṭṭamacchapiṭṭheneva gatā. Evaṃ odakānaṃ sattānaṃ bahubhāvo veditabbo.
အပိစ ထလဋ္ဌာနသ္သ ပရိတ္တဘာဝေန ဥဒကသ္သ စ ဗဟုဘာဝေနာပိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ မဟာတဠာကေ ဧကောဝ ဥပ္ပလဂစ္ဆော အသ္သ, တသ္သ စတ္တာရိ စ ပဏ္ဏာနိ, မဇ္ဈေ စ ဧကံ ဥပ္ပလမကုလံ အသ္သ။ ဧဝမေဝံ စတ္တာရိ ပဏ္ဏာနိ ဝိယ စတ္တာရော ဒီပာ, မဇ္ဈေ ဥပ္ပလမကုလံ ဝိယ သိနေရုပဗ္ဗတော, သေသံ ဥဒကံ ဝိယ ဥဒကပရိက္ခိတ္တော ဩကာသော။ တသ္သ မဟန္တဘာဝော ဣဒ္ဓိမန္တာနံ ပာကဋော ဟောတိ။ တေသဉ္ဟိ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တာနံ စတ္တာရော မဟာဒီပာ စတ္တာရိ ပဏ္ဏာနိ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, သိနေရုပဗ္ဗတော မဇ္ဈေ ဥပ္ပလမကုလံ ဝိယ, သေသံ ဥဒကံ ဝိယ ဥဒကပရိက္ခိတ္တော ဩကာသော။ ဧဝံ မဟန္တေ ဥဒကေ ဇာတတ္တာ ဩဒကာဝ ဗဟုတရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Apica thalaṭṭhānassa parittabhāvena udakassa ca bahubhāvenāpi ayamattho veditabbo. Yathā hi mahātaḷāke ekova uppalagaccho assa, tassa cattāri ca paṇṇāni, majjhe ca ekaṃ uppalamakulaṃ assa. Evamevaṃ cattāri paṇṇāni viya cattāro dīpā, majjhe uppalamakulaṃ viya sinerupabbato, sesaṃ udakaṃ viya udakaparikkhitto okāso. Tassa mahantabhāvo iddhimantānaṃ pākaṭo hoti. Tesañhi ākāsena gacchantānaṃ cattāro mahādīpā cattāri paṇṇāni viya upaṭṭhahanti, sinerupabbato majjhe uppalamakulaṃ viya, sesaṃ udakaṃ viya udakaparikkhitto okāso. Evaṃ mahante udake jātattā odakāva bahutarā veditabbā.
၃၂၃. ဒုတိယာဒီသု အညတ္ရ မနုသ္သေဟီတိ ဣဓ စတ္တာရော အပာယာ အညတ္ရ မနုသ္သေဟီတိ အဓိပ္ပေတာ။
323. Dutiyādīsu aññatra manussehīti idha cattāro apāyā aññatra manussehīti adhippetā.
မဇ္ဈိမေသု ဇနပဒေသူတိ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဂဇင္ဂလံ နာမ နိဂမော, တသ္သ ပရေန မဟာသာလာ, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ပုရတ္ထိမဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သလ္လဝတီ နာမ နဒီ, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သေတကဏ္ဏိကံ နာမ နိဂမော, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ထူဏံ နာမ ဗ္ရာဟ္မဏဂာမော, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဥသီရဒ္ဓဇော နာမ ပဗ္ဗတော, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ’’တိ (မဟာဝ. ၂၅၉) ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နေ ဇနပဒေတိ အတ္ထော။ အယဉ္ဟိ ဇနပဒော မုဒိင္ဂသဏ္ဌာနော ဥဇုကေန ကတ္ထစိ အသီတိယောဇနော ဟောတိ, ကတ္ထစိ ယောဇနသတိကော, ကတ္ထစိ ဒ္ဝိယောဇနသတိကော, မဇ္ဈေန ပန တိယောဇနသတိကော, ပရိယန္တပရိက္ခေပေန နဝမတ္တယောဇနသတိကော ဟောတိ။ ဧတ္တကေ ဌာနေ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓာ မဟာသာဝကာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာကာ ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဗုဒ္ဓမာတာ ဗုဒ္ဓပိတာ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာတိ ဣမေ သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အပိစ ဥပာဒာယုပာဒာယာပိ မဇ္ဈိမပဒေသော လဗ္ဘတိ။ သကလောပိ ဟိ ဇမ္ဗုဒီပော မဇ္ဈိမပဒေသော နာမ, သေသဒီပာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ။ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ အနုရာဓပုရံ မဇ္ဈိမပဒေသော နာမ, သေသော ပစ္စန္တောတိ ဧဝံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Majjhimesu janapadesūti ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa parena mahāsālā, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne janapadeti attho. Ayañhi janapado mudiṅgasaṇṭhāno ujukena katthaci asītiyojano hoti, katthaci yojanasatiko, katthaci dviyojanasatiko, majjhena pana tiyojanasatiko, pariyantaparikkhepena navamattayojanasatiko hoti. Ettake ṭhāne buddhapaccekabuddhā mahāsāvakā buddhupaṭṭhākā buddhasāvakā buddhamātā buddhapitā cakkavattī rājāti ime sattā nibbattanti. Apica upādāyupādāyāpi majjhimapadeso labbhati. Sakalopi hi jambudīpo majjhimapadeso nāma, sesadīpā paccantimā janapadā. Tambapaṇṇidīpe anurādhapuraṃ majjhimapadeso nāma, seso paccantoti evaṃ nayo veditabbo.
၃၂၄. ပညဝန္တော အဇဠာ အနေဠမူဂာတိ ဧတ္ထ ကမ္မသ္သကတပညာ, ဈာနပညာ ဝိပသ္သနာပညာ, မဂ္ဂပညာ, ဖလပညာတိ ဧတာဟိ သမန္နာဂတာ ပညဝန္တော နာမ, အမူဠ္ဟာ အဇဠာ နာမ။ ယေသံ ဧဠာ မုခတော န ဂလတိ, တေ အနေဠမူဂာ နာမ, အနေဠမုခာ နိဒ္ဒောသမုခာတိ အတ္ထော။ ပဋိဗလာတိ သမတ္ထာ, ကာယဗလေန စေဝ ဉာဏဗလေန စ သမန္နာဂတာ။ အတ္ထမညာတုန္တိ အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ ဇာနိတုံ။ ဒုပ္ပညာတိ အပ္ပညာ နိပ္ပညာ။ ဇဠာတိ မန္ဒာ မောမူဟာ။
324.Paññavantoajaḷā aneḷamūgāti ettha kammassakatapaññā, jhānapaññā vipassanāpaññā, maggapaññā, phalapaññāti etāhi samannāgatā paññavanto nāma, amūḷhā ajaḷā nāma. Yesaṃ eḷā mukhato na galati, te aneḷamūgā nāma, aneḷamukhā niddosamukhāti attho. Paṭibalāti samatthā, kāyabalena ceva ñāṇabalena ca samannāgatā. Atthamaññātunti atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ jānituṃ. Duppaññāti appaññā nippaññā. Jaḷāti mandā momūhā.
၃၂၅. အရိယေန ပညာစက္ခုနာတိ သဟဝိပသ္သနေန မဂ္ဂေန။ အဝိဇ္ဇာဂတာတိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေန သမန္နာဂတာ။
325.Ariyena paññācakkhunāti sahavipassanena maggena. Avijjāgatāti avijjandhakārena samannāgatā.
၃၂၆. ယေ လဘန္တိ တထာဂတံ ဒသ္သနာယာတိ ယေ တထာဂတသ္သ ဂုဏေ ဇာနိတ္ဝာ တထာဂတံ စက္ခုဝိညာဏေန ပသ္သိတုံ လဘန္တိ။
326.Ye labhanti tathāgataṃ dassanāyāti ye tathāgatassa guṇe jānitvā tathāgataṃ cakkhuviññāṇena passituṃ labhanti.
၃၂၇. တထာဂတပ္ပဝေဒိတန္တိ တထာဂတေန ပဝေဒိတံ ပကာသေတ္ဝာ ကထိတံ။ သဝနာယာတိ သောတဝိညာဏေန သောတုံ။
327.Tathāgatappaveditanti tathāgatena paveditaṃ pakāsetvā kathitaṃ. Savanāyāti sotaviññāṇena sotuṃ.
၃၂၈. ဓာရေန္တီတိ န ပမ္မုသ္သန္တိ။
328.Dhārentīti na pammussanti.
၃၂၉. ဓာတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခန္တီတိ ပဂုဏာယ ပာဠိယာ အတ္ထာနတ္ထံ ဥပပရိက္ခန္တိ။
329.Dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhantīti paguṇāya pāḷiyā atthānatthaṃ upaparikkhanti.
၃၃၀. အတ္ထမညာယ ဓမ္မမညာယာတိ အဋ္ဌကထဉ္စ ပာဠိဉ္စ ဇာနိတ္ဝာ။ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ အနုလောမပဋိပဒံ ပူရေန္တိ။
330.Atthamaññāya dhammamaññāyāti aṭṭhakathañca pāḷiñca jānitvā. Dhammānudhammaṃ paṭipajjantīti anulomapaṭipadaṃ pūrenti.
၃၃၁. သံဝေဇနီယေသု ဌာနေသူတိ သံဝေဂဇနကေသု ကာရဏေသု။ သံဝိဇ္ဇန္တီတိ သံဝေဂံ အာပဇ္ဇန္တိ။
331.Saṃvejanīyesu ṭhānesūti saṃvegajanakesu kāraṇesu. Saṃvijjantīti saṃvegaṃ āpajjanti.
၃၃၂. ယောနိသော ပဒဟန္တီတိ ဥပာယေန ပဓာနဝီရိယံ ကရောန္တိ။
332.Yoniso padahantīti upāyena padhānavīriyaṃ karonti.
၃၃၃. ဝဝသ္သဂ္ဂာရမ္မဏန္တိ ဝဝသ္သဂ္ဂော ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, တံ အာရမ္မဏံ ကရိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ လဘန္တိ သမာဓိန္တိ မဂ္ဂသမာဓိဉ္စ ဖလသမာဓိဉ္စ ပာပုဏန္တိ။
333.Vavassaggārammaṇanti vavassaggo vuccati nibbānaṃ, taṃ ārammaṇaṃ karitvāti attho. Labhanti samādhinti maggasamādhiñca phalasamādhiñca pāpuṇanti.
၃၃၄. အန္နဂ္ဂရသဂ္ဂာနန္တိ ဥတ္တမန္နာနဉ္စ ဥတ္တမရသာနဉ္စ။ ဥဉ္ဆေန ကပာလာဘတေန ယာပေန္တီတိ ဥဉ္ဆာစာရေန ဝနမူလဖလာဖလေန ဝာ ကပာလေန အာဘတဘတ္တေန ဝာ ယာပေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယော ကသ္သစိဒေဝ ခာဒနီယသ္သ ဘောဇနီယသ္သ အတ္ထာယ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ တံခဏံယေဝ န တံ လဘတိ, အယံ အန္နဂ္ဂရသဂ္ဂာနံ န လာဘီ နာမ။ ယသ္သပိ တံခဏံယေဝ လဘိတ္ဝာ ဩလောကေန္တသ္သ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသာ အမနာပာ ဟောန္တိ, အယမ္ပိ အန္နဂ္ဂရသဂ္ဂာနံ န လာဘီ နာမ။ ယသ္သ ပန ဝဏ္ဏဂန္ဓရသာ ပဋိလဘန္တိ, မနာပာ ဟောန္တိ, အယံ အန္နဂ္ဂရသဂ္ဂာနံ လာဘီ နာမ။ သော ဥတ္တမကောဋိယာ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ, ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ဓမ္မာသောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သင္ခေပတော ဟိ ယသ္သ ဘတ္တသ္သ ဧကပာတိ သတသဟသ္သံ အဂ္ဃတိ, ဣဒံ အန္နဂ္ဂရသဂ္ဂံ နာမ။ ယံ ပန ဘိက္ခုသင္ဃံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသ္ဝာ မနုသ္သာ ဥတ္တမပဏီတံ ဘတ္တံ ဒေန္တိ, ဣဒံ ကိံ နာမာတိ? ဣဒံ ဥဉ္ဆေန ကပာလာဘတေန ယာပေန္တေ ဥပာဒာယ အန္နဂ္ဂရသဂ္ဂံ နာမ ဝုစ္စတီတိ။
334.Annaggarasaggānanti uttamannānañca uttamarasānañca. Uñchena kapālābhatena yāpentīti uñchācārena vanamūlaphalāphalena vā kapālena ābhatabhattena vā yāpenti. Ettha ca yo kassacideva khādanīyassa bhojanīyassa atthāya citte uppanne taṃkhaṇaṃyeva na taṃ labhati, ayaṃ annaggarasaggānaṃ na lābhī nāma. Yassapi taṃkhaṇaṃyeva labhitvā olokentassa vaṇṇagandharasā amanāpā honti, ayampi annaggarasaggānaṃ na lābhī nāma. Yassa pana vaṇṇagandharasā paṭilabhanti, manāpā honti, ayaṃ annaggarasaggānaṃ lābhī nāma. So uttamakoṭiyā cakkavattī rājā, heṭṭhimakoṭiyā dhammāsoko veditabbo. Saṅkhepato hi yassa bhattassa ekapāti satasahassaṃ agghati, idaṃ annaggarasaggaṃ nāma. Yaṃ pana bhikkhusaṅghaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā manussā uttamapaṇītaṃ bhattaṃ denti, idaṃ kiṃ nāmāti? Idaṃ uñchena kapālābhatena yāpente upādāya annaggarasaggaṃ nāma vuccatīti.
၃၃၅. အတ္ထရသသ္သာတိအာဒီသု အတ္ထရသော နာမ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ, ဓမ္မရသော နာမ စတ္တာရော မဂ္ဂာ, ဝိမုတ္တိရသော နာမ အမတနိဗ္ဗာနံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝာတိ။
335.Attharasassātiādīsu attharaso nāma cattāri sāmaññaphalāni, dhammaraso nāma cattāro maggā, vimuttiraso nāma amatanibbānaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
Catutthavaggavaṇṇanā.
ဇမ္ဗုဒီပပေယ္ယာလော နိဋ္ဌိတော။
Jambudīpapeyyālo niṭṭhito.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ • Aṅguttaranikāya / ၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ • 16. Ekadhammapāḷi
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (ဋီကာ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ • 16. Ekadhammapāḷi
