| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (ဋီကာ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ
16. Ekadhammapāḷi
(၁၆) ၁. ဧကဓမ္မပာဠိ-ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
(16) 1. Ekadhammapāḷi-paṭhamavaggavaṇṇanā
၂၉၆. ဧကဓမ္မပာဠိဝဏ္ဏနာယံ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒော သဘာဝတ္ထော ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ – ‘‘ဧကသဘာဝော’’တိ။ ဧကန္တေနာတိ ဧကံသေန, အဝသ္သန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋေတိ သံသာရဝဋ္ဋေ။ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယာတိ အနဘိရမနတ္ထာယ။ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယာတိ အရဇ္ဇနတ္ထာယ။ ဝိရဇ္ဇနာယာတိ ပလုဇ္ဇနာယ။ တေနေဝာဟ – ‘‘ဝိဂမာယာ’’တိ။ ရာဂာဒီနံ နိရောဓာယာတိ မဂ္ဂဉာဏေန ရာဂာဒီနံ နိရောဓနတ္ထာယ။ မဂ္ဂဉာဏေန နိရောဓနံ နာမ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိကရဏန္တိ အာဟ – ‘‘အပ္ပဝတ္တိကရဏတ္ထာယာ’’တိ။ ယထာ ခာဒနီယသ္သ မုခေ ကတ္ဝာ ခာဒနံ နာမ ယာဝဒေဝ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထံ, ဧဝံ ရာဂာဒီနံ နိရောဓနံ ဝဋ္ဋနိရောဓနတ္ထမေဝာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဝဋ္ဋသ္သေဝ ဝာ နိရုဇ္ဈနတ္ထာယာ’’တိ။ ယသ္မာ ကိလေသေသု ခီဏေသု ဣတရံ ဝဋ္ဋဒ္ဝယမ္ပိ ခီဏမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ မူလမေဝ ဂဏ္ဟန္တော ‘‘ဥပသမာယာတိ ကိလေသဝူပသမနတ္ထာယာ’’တိ အာဟ။ သင္ခတဓမ္မာနံ အဘိဇာနနံ နာမ တတ္ထ လက္ခဏတ္တယာရောပနမုခေနေဝာတိ အာဟ – ‘‘အနိစ္စာဒိ။ပေ.။ အဘိဇာနနတ္ထာယာ’’တိ။ သမ္ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ တဗ္ဗိနိမုတ္တသ္သ ဉေယ္ယသ္သ အဘာဝတော။ ‘‘စတုန္နံ သစ္စာနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာ’’တိ ဝတ္ဝာ တယိဒံ ဗုဇ္ဈနံ ယသ္သ ဉာဏသ္သ ဝသေန ဣဇ္ဈတိ, တသ္သ ဉာဏသ္သ ဝသေန ဒသ္သေတုံ – ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပစ္စယနိဗ္ဗာနသ္သာတိ အမတဓာတုယာ။
296. Ekadhammapāḷivaṇṇanāyaṃ idha dhamma-saddo sabhāvattho ‘‘kusalā dhammā’’tiādīsu viyāti āha – ‘‘ekasabhāvo’’ti. Ekantenāti ekaṃsena, avassanti attho. Vaṭṭeti saṃsāravaṭṭe. Nibbindanatthāyāti anabhiramanatthāya. Virajjanatthāyāti arajjanatthāya. Virajjanāyāti palujjanāya. Tenevāha – ‘‘vigamāyā’’ti. Rāgādīnaṃ nirodhāyāti maggañāṇena rāgādīnaṃ nirodhanatthāya. Maggañāṇena nirodhanaṃ nāma accantaṃ appavattikaraṇanti āha – ‘‘appavattikaraṇatthāyā’’ti. Yathā khādanīyassa mukhe katvā khādanaṃ nāma yāvadeva ajjhoharaṇatthaṃ, evaṃ rāgādīnaṃ nirodhanaṃ vaṭṭanirodhanatthamevāti vuttaṃ – ‘‘vaṭṭasseva vā nirujjhanatthāyā’’ti. Yasmā kilesesu khīṇesu itaraṃ vaṭṭadvayampi khīṇameva hoti, tasmā mūlameva gaṇhanto ‘‘upasamāyāti kilesavūpasamanatthāyā’’ti āha. Saṅkhatadhammānaṃ abhijānanaṃ nāma tattha lakkhaṇattayāropanamukhenevāti āha – ‘‘aniccādi…pe… abhijānanatthāyā’’ti. Sambujjhitabbāni nāma cattāri ariyasaccāni tabbinimuttassa ñeyyassa abhāvato. ‘‘Catunnaṃ saccānaṃ bujjhanatthāyā’’ti vatvā tayidaṃ bujjhanaṃ yassa ñāṇassa vasena ijjhati, tassa ñāṇassa vasena dassetuṃ – ‘‘bodhi vuccatī’’tiādi vuttaṃ. Appaccayanibbānassāti amatadhātuyā.
ဥသ္သာဟဇနနတ္ထန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနေ အဘိရုစိဥပ္ပာဒနာယ။ ဝိသကဏ္ဋကောတိ ဂုဠသ္သ ဝာဏိဇသမညာ။ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိ ဒေသေ ဒေသဘာသာ’’တိ ကေစိ။ ဥစ္ဆုရသော သမပာကပက္ကော စုဏ္ဏာဒီဟိ မိသ္သေတ္ဝာ ပိဏ္ဍီကတော ဂုဠော, အပိဏ္ဍီကတော ဖာဏိတံ။ ပာကဝိသေသေန ခဏ္ဍခဏ္ဍသေဒိတော ခဏ္ဍော, မလာဘာဝံ အာပန္နော သက္ကရာ။
Ussāhajananatthanti kammaṭṭhāne abhiruciuppādanāya. Visakaṇṭakoti guḷassa vāṇijasamaññā. ‘‘Kismiñci dese desabhāsā’’ti keci. Ucchuraso samapākapakko cuṇṇādīhi missetvā piṇḍīkato guḷo, apiṇḍīkato phāṇitaṃ. Pākavisesena khaṇḍakhaṇḍasedito khaṇḍo, malābhāvaṃ āpanno sakkarā.
သရတီတိ သတိ။ အနု အနု သရတီတိ အနုသ္သတိ, အနု အနုရူပာ သတီတိပိ အနုသ္သတိ။ ဒုဝိဓံ ဟောတီတိ ပယောဇနဝသေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ စိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထန္တိ ပသာဒနီယဝတ္ထုသ္မိံ ပသာဒုပ္ပာဒနေန ဘာဝနာစိတ္တသ္သ ပရိတောသနတ္ထံ။ ဝိပသ္သနတ္ထန္တိ ဝိပသ္သနာသုခတ္ထံ။ ဥပစာရသမာဓိနာ ဟိ စိတ္တေ သမာဟိတေ ဝိပသ္သနာသုခေန ဣဇ္ဈတိ။ စိတ္တုပ္ပာဒောတိ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒော ။ ဥပဟညတိ ပတိဟညတိ ပဋိကူလတ္တာ အာရမ္မဏသ္သ။ တတော ဧဝ ဥက္ကဏ္ဌတိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ရိဉ္စတိ, နိရသ္သာဒော ဟောတိ ဘာဝနသ္သာဒသ္သ အလဗ္ဘနတော။ ပသီဒတိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ပသာဒနီယတ္တာ။ တထာ စ ကင္ခာဒိစေတောခိလာဘာဝေန ဝိနီဝရဏော ဟောတိ။ ဒမေတ္ဝာတိ နီဝရဏနိရာကရဏေန နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတ္ဝာ။ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တရာနုယုဉ္ဇနေန စိတ္တပရိဒမနသ္သ ဥပမံ ဒသ္သေန္တော, ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။
Saratīti sati. Anu anu saratīti anussati, anu anurūpā satītipi anussati. Duvidhaṃ hotīti payojanavasena duvidhaṃ hoti. Cittasampahaṃsanatthanti pasādanīyavatthusmiṃ pasāduppādanena bhāvanācittassa paritosanatthaṃ. Vipassanatthanti vipassanāsukhatthaṃ. Upacārasamādhinā hi citte samāhite vipassanāsukhena ijjhati. Cittuppādoti bhāvanāvasena pavatto cittuppādo . Upahaññati patihaññati paṭikūlattā ārammaṇassa. Tato eva ukkaṇṭhati, kammaṭṭhānaṃ riñcati, nirassādo hoti bhāvanassādassa alabbhanato. Pasīdati buddhaguṇānaṃ pasādanīyattā. Tathā ca kaṅkhādicetokhilābhāvena vinīvaraṇo hoti. Dametvāti nīvaraṇanirākaraṇena nibbisevanaṃ katvā. Evaṃ kammaṭṭhānantarānuyuñjanena cittaparidamanassa upamaṃ dassento, ‘‘katha’’ntiādimāha.
ကော အယံ။ပေ.။ အနုသ္သရီတိ ကော အယံ မမ အဗ္ဘန္တရေ ဌတ္ဝာ အနုသ္သရိ။ ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တောတိ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတသ္သ အနုသ္သရကသ္သ သဗ္ဗသော အဘာဝဒသ္သနမေတံ။ တေနာဟ – ‘‘န အညော ကောစီ’’တိ။ ဒိသ္ဝာတိ ပရိယေသနနယေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ စိတ္တမေဝ အနုသ္သရီတိ ဒိသ္ဝာ သဗ္ဗမ္ပေတန္တိ ဧတံ ဟဒယဝတ္ထုအာဒိပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ။ ဣဒဉ္စ ရူပံ ပုရိမဉ္စ အရူပန္တိ ဣဒံ ရုပ္ပနသဘာဝတ္တာ ရူပံ, ပုရိမံ အတံသဘာဝတ္တာ အရူပန္တိ သင္ခေပတော ရူပာရူပံ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ။ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာတိ ယောဇနာ။ သမ္ဘာဝိကာတိ သမုဋ္ဌာပိကာ။ တသ္သာတိ သမုဒယသစ္စသ္သ။ နိရောဓောတိ နိရောဓနိမိတ္တံ။ အပ္ပနာဝာရောတိ ယထာရဒ္ဓာယ ဒေသနာယ နိဂမနဝာရော။
Ko ayaṃ…pe… anussarīti ko ayaṃ mama abbhantare ṭhatvā anussari. Pariggaṇhantoti bāhirakaparikappitassa anussarakassa sabbaso abhāvadassanametaṃ. Tenāha – ‘‘na añño kocī’’ti. Disvāti pariyesananayena vuttappakāraṃ cittameva anussarīti disvā sabbampetanti etaṃ hadayavatthuādippabhedaṃ sabbampi. Idañca rūpaṃ purimañca arūpanti idaṃ ruppanasabhāvattā rūpaṃ, purimaṃ ataṃsabhāvattā arūpanti saṅkhepato rūpārūpaṃ vavatthapetvā. Pañcakkhandhe vavatthapetvāti yojanā. Sambhāvikāti samuṭṭhāpikā. Tassāti samudayasaccassa. Nirodhoti nirodhanimittaṃ. Appanāvāroti yathāraddhāya desanāya nigamanavāro.
၂၉၇. ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ယ္ဝာယံ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ အတ္ထနယော ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိယံ ဝိဘာဝိတောတိ အတိဒိသတိ, သ္ဝာယံ အတိဒေသော ပယောဇနဝသေန နဝသုပိ အနုသ္သတီသု သာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တောပိ အာနာပာနသ္သတိအာဒီသု တီသု ဝိပသ္သနတ္ထာနေဝ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ အပဝာဒေန နိဝတ္တိတောတိ တာသံ ဧကပ္ပယောဇနတာဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဓမ္မေ အနုသ္သတိ ဓမ္မာနုသ္သတီတိ သမာသပဒဝိဘာဂဒသ္သနမ္ပိ ဝစနတ္ထဒသ္သနပက္ခိကမေဝာတိ အာဟ – ‘‘အယံ ပနေတ္ထ ဝစနတ္ထော’’တိ။ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘာတိ ဟိ ဓမ္မသ္သ အနုသ္သတိယာ ဝိသယဘာဝဒသ္သနမေတံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သီလံ အာရဗ္ဘာတိ အတ္တနော ပာရိသုဒ္ဓိသီလံ အာရဗ္ဘ။ စာဂံ အာရဗ္ဘာတိ အတ္တနော စာဂဂုဏံ အာရဗ္ဘ။ ဒေဝတာ အာရဗ္ဘာတိ ဧတ္ထ ဒေဝတာဂုဏသဒိသတာယ အတ္တနော သဒ္ဓာသီလသုတစာဂပညာသု ဒေဝတာသမညာ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသေပိ တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ‘‘တာနိ ဩသဓာနိ, ဧသ ဗ္ရဟ္မဒတ္တော’’တိ စ။ တေနာဟ – ‘‘ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတ္ဝာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတ္ဝာတိ ‘‘ယထာရူပာယ သဒ္ဓာယ သမန္နာဂတာ တာ ဒေဝတာ ဣတော စုတာ တတ္ထ ဥပပန္နာ, မယ္ဟမ္ပိ တထာရူပာ သဒ္ဓာ သံဝိဇ္ဇတိ။ ယထာရူပေန သီလေန, ယထာရူပေန သုတေန, ယထာရူပေန စာဂေန, ယထာရူပာယ ပညာယ သမန္နာဂတာ တာ ဒေဝတာ ဣတော စုတာ တတ္ထ ဥပပန္နာ, မယ္ဟမ္ပိ တထာရူပာ ပညာ သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတ္ဝာ။ အသ္သာသပသ္သာသနိမိတ္တံ နာမ တတ္ထ လဒ္ဓဗ္ဗပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ ဂတာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပဂတာ ပဝတ္တာ။
297.Eseva nayoti iminā yvāyaṃ ‘‘taṃ paneta’’ntiādinā atthanayo buddhānussatiyaṃ vibhāvitoti atidisati, svāyaṃ atideso payojanavasena navasupi anussatīsu sādhāraṇavasena vuttopi ānāpānassatiādīsu tīsu vipassanatthāneva hontīti iminā apavādena nivattitoti tāsaṃ ekappayojanatāva daṭṭhabbā. Dhamme anussati dhammānussatīti samāsapadavibhāgadassanampi vacanatthadassanapakkhikamevāti āha – ‘‘ayaṃ panettha vacanattho’’ti. Dhammaṃ ārabbhāti hi dhammassa anussatiyā visayabhāvadassanametaṃ. Esa nayo sesesupi. Sīlaṃ ārabbhāti attano pārisuddhisīlaṃ ārabbha. Cāgaṃ ārabbhāti attano cāgaguṇaṃ ārabbha. Devatā ārabbhāti ettha devatāguṇasadisatāya attano saddhāsīlasutacāgapaññāsu devatāsamaññā. Bhavati hi taṃsadisepi tabbohāro yathā ‘‘tāni osadhāni, esa brahmadatto’’ti ca. Tenāha – ‘‘devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā’’tiādi. Tattha devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvāti ‘‘yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayhampi tathārūpā saddhā saṃvijjati. Yathārūpena sīlena, yathārūpena sutena, yathārūpena cāgena, yathārūpāya paññāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayhampi tathārūpā paññā saṃvijjatī’’ti evaṃ devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā. Assāsapassāsanimittaṃ nāma tattha laddhabbappaṭibhāganimittaṃ. Gatāti ārammaṇakaraṇavasena upagatā pavattā.
ဥပသမ္မတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပသမော, နိဗ္ဗာနံ။ အစ္စန္တမေဝ ဧတ္ထ ဥပသမ္မတိ ဝဋ္ဋတ္တယန္တိ အစ္စန္တူပသမော, နိဗ္ဗာနမေဝ။ ခိဏောတိ ခေပေတိ ကိလေသေတိ ခယော, အရိယမဂ္ဂော။ တေ ဧဝ ဥပသမေတီတိ ဥပသမော, အရိယမဂ္ဂော ဧဝ။ ခယော စ သော ဥပသမော စာတိ ခယူပသမော။ တတ္ရစာယံ ဥပသမော ဓမ္မော ဧဝာတိ ဓမ္မာနုသ္သတိယာ ဥပသမာနုသ္သတိ ဧကသင္ဂဟောတိ? သစ္စံ ဧကသင္ဂဟော ဓမ္မဘာဝသာမညေ အဓိပ္ပေတေ, သင္ခတဓမ္မတော ပန အသင္ခတဓမ္မော သာတိသယော ဥဠာရတမပဏီတတမဘာဝတောတိ ဒီပေတုံ ဝိသုံ နီဟရိတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ဣမမေဝ ဟိ ဝိသေသံ သန္ဓာယ ဘဂဝာ – ‘‘ဓမ္မာနုသ္သတီ’’တိ ဝတ္ဝာပိ ဥပသမာနုသ္သတိံ အဝောစ အနုသ္သရန္တသ္သ သဝိသေသံ သန္တပဏီတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ဣဓ ခယူပသမဂ္ဂဟဏမ္ပိ သမတ္ထိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထေဝ ဟိ သမာနေပိ လောကုတ္တရဓမ္မဘာဝေ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင္ခတာ ဝာ အသင္ခတာ ဝာ, ဝိရာဂော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ဣတိဝု. ၉၀) မဂ္ဂဖလဓမ္မေဟိ နိဗ္ဗာနဓမ္မော သာတိသယော, ဧဝံ ဖလဓမ္မတော မဂ္ဂဓမ္မော ကိလေသပ္ပဟာနေန အစ္ဆရိယဓမ္မဘာဝတော, တသ္မာ အစ္စန္တူပသမေန သဒ္ဓိံ ခယူပသမောပိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိပသ္သနတ္ထာနေဝ ဟောန္တီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ‘‘ဧကန္တနိဗ္ဗိဒာယာတိအာဒိဝစနတော’’တိ ကေစိ, တံ အကာရဏံ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိအာဒီသုပိ တထာ ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ။ ယထာ ပန ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိအာဒီနိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဝိပသ္သနတ္ထာနိ ဟောန္တိ, နိမိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထာနိပိ ဟောန္တိ, န ဧဝမေတာနိ, ဧတာနိ ပန ဝိပသ္သနတ္ထာနေဝာတိ တထာ ဝုတ္တံ။
Upasammati ettha dukkhanti upasamo, nibbānaṃ. Accantameva ettha upasammati vaṭṭattayanti accantūpasamo, nibbānameva. Khiṇoti khepeti kileseti khayo, ariyamaggo. Te eva upasametīti upasamo, ariyamaggo eva. Khayo ca so upasamo cāti khayūpasamo. Tatracāyaṃ upasamo dhammo evāti dhammānussatiyā upasamānussati ekasaṅgahoti? Saccaṃ ekasaṅgaho dhammabhāvasāmaññe adhippete, saṅkhatadhammato pana asaṅkhatadhammo sātisayo uḷāratamapaṇītatamabhāvatoti dīpetuṃ visuṃ nīharitvā vuttaṃ. Imameva hi visesaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘dhammānussatī’’ti vatvāpi upasamānussatiṃ avoca anussarantassa savisesaṃ santapaṇītabhāvena upaṭṭhānato. Evañca katvā idha khayūpasamaggahaṇampi samatthitanti daṭṭhabbaṃ. Yatheva hi samānepi lokuttaradhammabhāve ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādivacanato (itivu. 90) maggaphaladhammehi nibbānadhammo sātisayo, evaṃ phaladhammato maggadhammo kilesappahānena acchariyadhammabhāvato, tasmā accantūpasamena saddhiṃ khayūpasamopi gahitoti daṭṭhabbaṃ. Vipassanatthāneva hontīti kasmā vuttanti? ‘‘Ekantanibbidāyātiādivacanato’’ti keci, taṃ akāraṇaṃ buddhānussatiādīsupi tathā desanāya āgatattā. Yathā pana buddhānussatiādīni kammaṭṭhānāni vipassanatthāni honti, nimittasampahaṃsanatthānipi honti, na evametāni, etāni pana vipassanatthānevāti tathā vuttaṃ.
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ
16. Ekadhammapāḷi
(၁၆) ၂. ဧကဓမ္မပာဠိ-ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
(16) 2. Ekadhammapāḷi-dutiyavaggavaṇṇanā
၂၉၈. မိစ္ဆာ ပသ္သတိ တာယ, သယံ ဝာ မိစ္ဆာ ပသ္သတိ, မိစ္ဆာဒသ္သနမေဝ ဝာ တန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, ယံ ကိဉ္စိ ဝိပရီတဒသ္သနံ။ တေနာဟ – ‘‘ဒ္ဝာသဋ္ဌိဝိဓာယာ’’တိအာဒိ ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဧတသ္သာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။ တသ္သ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသ္သ။
298. Micchā passati tāya, sayaṃ vā micchā passati, micchādassanameva vā tanti micchādiṭṭhi, yaṃ kiñci viparītadassanaṃ. Tenāha – ‘‘dvāsaṭṭhividhāyā’’tiādi . Micchādiṭṭhi etassāti micchādiṭṭhiko. Tassa micchādiṭṭhikassa.
၂၉၉. သမ္မာ ပသ္သတိ တာယ, သယံ ဝာ သမ္မာ ပသ္သတိ, သမ္မာဒသ္သနမတ္တမေဝ ဝာ တန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ပဉ္စဝိဓာယာတိ ကမ္မသ္သကတာဈာနဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလဝသေန ပဉ္စဝိဓာယ။ တတ္ထ ဈာနစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နံ ဉာဏံ ဈာနသမ္မာဒိဋ္ဌိ, ဝိပသ္သနာဉာဏံ ဝိပသ္သနာသမ္မာဒိဋ္ဌိ။
299. Sammā passati tāya, sayaṃ vā sammā passati, sammādassanamattameva vā tanti sammādiṭṭhi. Pañcavidhāyāti kammassakatājhānavipassanāmaggaphalavasena pañcavidhāya. Tattha jhānacittuppādapariyāpannaṃ ñāṇaṃ jhānasammādiṭṭhi, vipassanāñāṇaṃ vipassanāsammādiṭṭhi.
၃၀၂. ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တော အနုပာယမနသိကာရော။
302. Pañcasu khandhesu ‘‘nicca’’ntiādinā pavatto anupāyamanasikāro.
၃၀၃. ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တော ဥပာယမနသိကာရော။ ယာဝ နိယာမောက္ကမနာတိ ယာဝ မိစ္ဆတ္တနိယာမောက္ကမနာ။ မိစ္ဆတ္တနိယာမောက္ကမနနယော ပန သာမညဖလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ တဋ္ဋီကာယ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
303. ‘‘Anicca’’ntiādinā pavatto upāyamanasikāro. Yāva niyāmokkamanāti yāva micchattaniyāmokkamanā. Micchattaniyāmokkamananayo pana sāmaññaphalasuttavaṇṇanāyaṃ taṭṭīkāya ca vuttanayeneva veditabbo.
၃၀၄. အယံ တိဝိဓာ သဂ္ဂာဝရဏာ စေဝ ဟောတီတိ ကမ္မပထပ္ပတ္တိယာ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သဂ္ဂာဝရဏာယ ဟောန္တိယာ မဂ္ဂဝိဗန္ဓကဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘မဂ္ဂာဝရဏာ စာ’’တိ။ ‘‘သသ္သတော လောကော’’တိအာဒိကာ ဒသဝတ္ထုကာ အန္တဂ္ဂာဟိကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မဂ္ဂာဝရဏာဝ ဟောတိ ဝိပရီတဒသ္သနဘာဝတော, န သဂ္ဂာဝရဏာ အကမ္မပထပတ္တိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒံ ပန ဝိဓာနံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာတိ ဝိပရီတဒသ္သနဉ္စ န မဂ္ဂာဝရဏဉ္စာတိ ဝိရုဒ္ဓမေတံ ဥဒ္ဓမ္မဘာဝတော။ တထာ ဟိ သတိ အပ္ပဟီနာယ ဧဝ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ မဂ္ဂာဓိဂမေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ။ ‘‘န သဂ္ဂာဝရဏာ’’တိ သဂ္ဂူပပတ္တိယာ အဝိဗန္ဓကတ္တံ ဝဒန္တေဟိ ဒိဋ္ဌိယာ သဂ္ဂာဝဟတာပိ နာမ အနုညာတာ ဟောတီတိ တံ ဝာဒံ ပဋိက္ခိပန္တေန ‘‘ဒိဋ္ဌိ နာမ သဂ္ဂံ ဥပနေတုံ သမတ္ထာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ဧကန္တဂရုတရသာဝဇ္ဇဘာဝတော။ တေနာဟ – ‘‘ဧကန္တံ နိရယသ္မိံယေဝ နိမုဇ္ဇာပေတီ’’တိအာဒိ။
304.Ayaṃ tividhā saggāvaraṇā ceva hotīti kammapathappattiyā mahāsāvajjabhāvato vuttaṃ. Saggāvaraṇāya hontiyā maggavibandhakabhāve vattabbameva natthīti vuttaṃ – ‘‘maggāvaraṇā cā’’ti. ‘‘Sassato loko’’tiādikā dasavatthukā antaggāhikā micchādiṭṭhi. Maggāvaraṇāva hoti viparītadassanabhāvato, na saggāvaraṇā akammapathapattitoti adhippāyo. Idaṃ pana vidhānaṃ paṭikkhipitvāti viparītadassanañca na maggāvaraṇañcāti viruddhametaṃ uddhammabhāvato. Tathā hi sati appahīnāya eva sakkāyadiṭṭhiyā maggādhigamena bhavitabbanti adhippāyena yathāvuttavidhānaṃ paṭikkhipitvā. ‘‘Na saggāvaraṇā’’ti saggūpapattiyā avibandhakattaṃ vadantehi diṭṭhiyā saggāvahatāpi nāma anuññātā hotīti taṃ vādaṃ paṭikkhipantena ‘‘diṭṭhi nāma saggaṃ upanetuṃ samatthā nāma natthī’’ti vuttaṃ. Kasmā? Ekantagarutarasāvajjabhāvato. Tenāha – ‘‘ekantaṃ nirayasmiṃyeva nimujjāpetī’’tiādi.
၃၀၅. ဝဋ္ဋံ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ကိလေသဝဋ္ဋံ ကမ္မဝဋ္ဋဉ္စ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ ဝိပာကဝဋ္ဋံ ကာ နု ဝိဒ္ဓံသေတိ နာမ။ ဧဝံ ပန အတ္တနော ကာရဏေန ဝိဒ္ဓသ္တဘဝံ ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ ပဋိဗာဟတီတိ ဝုတ္တံ အဝသရဒာနတော။ ဣစ္စေတံ ကုသလန္တိ အရဟတ္တံ ပာပေတုံ သစေ သက္ကောတိ, ဧဝမေတံ ဝိပသ္သနာယ ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနံ ကုသလံ အနဝဇ္ဇံ။ သတ္တ ဘဝေ ဒေတီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသ္သ ပစ္စယဘူတာ ဝိပသ္သနာသမ္မာဒိဋ္ဌိ တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ သတ္တ ဘဝေ ဒေတိ။ ဧဝမယန္တိ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘လောကိယလောကုတ္တရာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ကထိတာ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေတိ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပသ္သာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ ဂတိမဂ္ဂသင္ခာတေ အတ္ထေ။ ‘‘သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘လောကိကာ ဘဝနိပ္ဖာဒိကာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။
305.Vaṭṭaṃviddhaṃsetīti maggasammādiṭṭhi kilesavaṭṭaṃ kammavaṭṭañca viddhaṃseti. Vipākavaṭṭaṃ kā nu viddhaṃseti nāma. Evaṃ pana attano kāraṇena viddhastabhavaṃ phalasammādiṭṭhi paṭibāhatīti vuttaṃ avasaradānato. Iccetaṃ kusalanti arahattaṃ pāpetuṃ sace sakkoti, evametaṃ vipassanāya paṭisandhianākaḍḍhanaṃ kusalaṃ anavajjaṃ. Satta bhave detīti sotāpattimaggassa paccayabhūtā vipassanāsammādiṭṭhi tassa puggalassa satta bhave deti. Evamayanti pañcavidhampi sammādiṭṭhiṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha – ‘‘lokiyalokuttarā sammādiṭṭhi kathitā’’ti. Imasmiṃ panattheti ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmī’’tiādinā vutte gatimaggasaṅkhāte atthe. ‘‘Sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantī’’ti vuttattā ‘‘lokikā bhavanipphādikāva veditabbā’’ti vuttaṃ.
၃၀၆. ယထာဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထဗ္ယာပနိစ္ဆာယံ ယထာ-သဒ္ဒော, တေန ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနော သမာသောတိ အာဟ – ‘‘ယာ ယာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ။ တသ္သာ တသ္သာ အနုရူပန္တိ တံတံဒိဋ္ဌိအနုရူပန္တိ အတ္ထော။ သမတ္တန္တိ အနဝသေသံ။ တေနာဟ – ‘‘ပရိပုဏ္ဏ’’န္တိ။ သမာဒိန္နန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု သမံ ဧကသဒိသံ ကတ္ဝာ အာဒိန္နံ ဂဟိတံ အနိသ္သဋ္ဌံ။ တဒေတန္တိ ယဒေတံ ‘‘ယဉ္စေဝ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ, တဒေတံ ကာယကမ္မံ။ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မန္တိ ယာ ပန ဒိဋ္ဌိ ‘‘နတ္ထိ တတောနိဒာနံ ပာပ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တာ, တသ္သံ ဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကသ္သ ဌိတမတ္တသ္သ အနိသ္သဋ္ဌသ္သ တံဒိဋ္ဌိကသ္သ ကာယကမ္မံ။ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတံ ကာယကမ္မန္တိ တသ္သ ယထာဒိဋ္ဌိကသ္သ ပရေသံ ဟတ္ထမုဒ္ဒာဒိနာ ဝိညာပနကာလေ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတံ ကာယကမ္မံ။ န စေတ္ထ ဝစီကမ္မာသင္ကာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ ပာဏဃာတာဒီနံယေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကံ ကာယကမ္မန္တိ ယထာ ပရေသံ ပာကဋံ ဟောတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိယာ အနုလောမိကံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တိတံ ကာယကမ္မံ။ တေနာဟ – ‘‘သမာဒိန္နံ ဂဟိတံ ပရာမဋ္ဌ’’န္တိ။ တတ္ထာတိအာဒိ သုဝိညေယ္ယမေဝ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဌိတဝစီကမ္မံ, ဒိဋ္ဌိသဟဇာတံ ဝစီကမ္မံ, ဒိဋ္ဌာနုလောမိကံ ဝစီကမ္မန္တိ တိဝိဓံ ဟောတီတိ ဧဝမာဒိ အတိဒိသတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသ္သာတိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသ္သ။ ‘‘ယာယ ကာယစိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသ္သ သတော’’တိ အပရေ။
306.Yathādiṭṭhīti atthabyāpanicchāyaṃ yathā-saddo, tena uttarapadatthappadhāno samāsoti āha – ‘‘yā yā diṭṭhī’’ti. Tassā tassā anurūpanti taṃtaṃdiṭṭhianurūpanti attho. Samattanti anavasesaṃ. Tenāha – ‘‘paripuṇṇa’’nti. Samādinnanti ādimajjhapariyosānesu samaṃ ekasadisaṃ katvā ādinnaṃ gahitaṃ anissaṭṭhaṃ. Tadetanti yadetaṃ ‘‘yañceva kāyakamma’’ntiādinā vuttaṃ, tadetaṃ kāyakammaṃ. Yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammanti yā pana diṭṭhi ‘‘natthi tatonidānaṃ pāpa’’ntiādinā pavattā, tassaṃ diṭṭhiyaṃ ṭhitakassa ṭhitamattassa anissaṭṭhassa taṃdiṭṭhikassa kāyakammaṃ. Diṭṭhisahajātaṃ kāyakammanti tassa yathādiṭṭhikassa paresaṃ hatthamuddādinā viññāpanakāle tāya diṭṭhiyā sahajātaṃ kāyakammaṃ. Na cettha vacīkammāsaṅkā uppādetabbā pāṇaghātādīnaṃyeva adhippetattā. Diṭṭhānulomikaṃ kāyakammanti yathā paresaṃ pākaṭaṃ hoti, evaṃ diṭṭhiyā anulomikaṃ katvā pavattitaṃ kāyakammaṃ. Tenāha – ‘‘samādinnaṃ gahitaṃ parāmaṭṭha’’nti. Tatthātiādi suviññeyyameva. Eseva nayoti iminā yathāvuttāya diṭṭhiyā ṭhitavacīkammaṃ, diṭṭhisahajātaṃ vacīkammaṃ, diṭṭhānulomikaṃ vacīkammanti tividhaṃ hotīti evamādi atidisati. Micchādiṭṭhikassāti kammapathappattāya micchādiṭṭhiyā micchādiṭṭhikassa. ‘‘Yāya kāyaci micchādiṭṭhiyā micchādiṭṭhikassa sato’’ti apare.
ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာတိ ယထာဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတာ စေတနာ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ပတ္ထနာတိ ‘‘ဣဒံ နာမ ကရေယ္ယ’’န္တိ တဏ္ဟာပတ္ထနာ။ စေတနာပတ္ထနာနံ ဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိဂတနိသ္သိတစေတသိကနိကာမနာနံ ဝသေန။ စိတ္တဋ္ဌပနာတိ စိတ္တသ္သ ပဏိဒဟနာ။ ဖသ္သာဒယောတိ စေတနာဒိဋ္ဌိတဏ္ဟာဒိဝိနိမုတ္တာ ဖသ္သာဒိဓမ္မာ။ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌိ ပာပိကာ, တသ္မာ တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မာ အနိဋ္ဌာယ။ပေ.။ သံဝတ္တန္တီတိ ယောဇနာ။ ပုရိမသ္သေဝာတိ တိတ္တကပဒသ္သေဝ ။ တိတ္တကံ ကဋုကန္တိ စ ဥဘယံ ဣဓ အနိဋ္ဌပရိယာယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ပစ္ဆာ တေ ကဋုကံ ဘဝိသ္သတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။
Diṭṭhisahajātāti yathāvuttāya diṭṭhiyā sahajātā cetanā. Esa nayo sesapadesupi. Patthanāti ‘‘idaṃ nāma kareyya’’nti taṇhāpatthanā. Cetanāpatthanānaṃ vasenāti yathāvuttadiṭṭhigatanissitacetasikanikāmanānaṃ vasena. Cittaṭṭhapanāti cittassa paṇidahanā. Phassādayoti cetanādiṭṭhitaṇhādivinimuttā phassādidhammā. Yasmā diṭṭhi pāpikā, tasmā tassa puggalassa sabbe te dhammā aniṭṭhāya…pe… saṃvattantīti yojanā. Purimassevāti tittakapadasseva . Tittakaṃ kaṭukanti ca ubhayaṃ idha aniṭṭhapariyāyaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘pacchā te kaṭukaṃ bhavissatī’’tiādīsu viya.
အမ္ဗောယန္တိ အမ္ဗော အယံ။ တမေဝ ပူဇန္တိ တမေဝ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓပရိသိဉ္စနဒာနာဒိပူဇံ။ နိဝေသရေတိ ပဝိသိံသု။ အသာတသန္နိဝာသေနာတိ အမဓုရနိမ္ဗမူလသံသဂ္ဂေန။
Amboyanti ambo ayaṃ. Tameva pūjanti tameva pubbe laddhaparisiñcanadānādipūjaṃ. Nivesareti pavisiṃsu. Asātasannivāsenāti amadhuranimbamūlasaṃsaggena.
တံ ပန ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ။ပေ.။ ဝုတ္တန္တိ သဗ္ဗာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဧကန္တသာဝဇ္ဇတ္တာ အနိဋ္ဌာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ အနန္တရသုတ္တေတိ ဒသမသုတ္တေ။ ယောဇေတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ နဝမသုတ္တေ ဝိယ ယောဇေတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စိတ္တဋ္ဌပနာဝ ပတ္ထနာတိ ဧတ္ထ ပဏိဓိ စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
Taṃ pana paṭikkhipitvā…pe… vuttanti sabbāpi micchādiṭṭhi ekantasāvajjattā aniṭṭhāya dukkhāya saṃvattatīti adhippāyena vuttaṃ. Anantarasutteti dasamasutte. Yojetvā veditabbānīti navamasutte viya yojetvā veditabbāni. Cittaṭṭhapanāva patthanāti ettha paṇidhi cāti vattabbaṃ.
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dutiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ
16. Ekadhammapāḷi
(၁၆) ၃. ဧကဓမ္မပာဠိ-တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
(16) 3. Ekadhammapāḷi-tatiyavaggavaṇṇanā
၃၀၈. တတိယသ္သ ပဌမေ အယာထာဝဒိဋ္ဌိကောတိ အနိစ္စာဒိဘာဝေသု ဓမ္မေသု နိစ္စာတိအာဒိနာ ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိကော။ တေနာဟ – ‘‘တာယေဝ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝိပရီတဒသ္သနော’’တိ သဒ္ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ သန္တော ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဓမ္မော, ယော မနုသ္သဓမ္မောတိပိ ဝုစ္စတိ။ တတော ဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ပရံ ဝုဋ္ဌာပေယ္ယ, န အရိယဓမ္မတော။ တေနာဟ – ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မတော’’တိ။ ဧဝရူပာတိ ဣမိနာ ပာထိကပုတ္တာဒိကေ သင္ဂဏ္ဟာတိ။
308. Tatiyassa paṭhame ayāthāvadiṭṭhikoti aniccādibhāvesu dhammesu niccātiādinā uppannadiṭṭhiko. Tenāha – ‘‘tāyeva micchādiṭṭhiyā viparītadassano’’ti saddhammāti ettha santo pasattho sundaro dhammo, yo manussadhammotipi vuccati. Tato hi micchādiṭṭhiko paraṃ vuṭṭhāpeyya, na ariyadhammato. Tenāha – ‘‘dasakusalakammapathadhammato’’ti. Evarūpāti iminā pāthikaputtādike saṅgaṇhāti.
၃၀၉. သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တောတိ သဗ္ဗညုဘာဂီ ဗောဓိသတ္တော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပူရိတပာရမိကာ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာ ဧကစ္စသာဝကဗောဓိသတ္တာ စ သင္ဂယ္ဟန္တိ။
309.Sabbaññubodhisattoti sabbaññubhāgī bodhisatto. Ādi-saddena pūritapāramikā paccekabodhisattā ekaccasāvakabodhisattā ca saṅgayhanti.
၃၁၀. ပရမာတိ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝေန ပရမာ, ဥက္ကံသဂတာတိ အတ္ထော။ တေသန္တိ အာနန္တရိယကမ္မာနံ။ ပရိစ္ဆေဒောတိ ဝိပာကဝသေန ပရိယောသာနံ။ ဝဋ္ဋသ္သ မူလံ, တတော တံသမင္ဂီပုဂ္ဂလော ဝဋ္ဋသ္သ ခာဏူတိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ – ‘‘တာယာ’’တိအာဒိ။ တဉ္စေ ဂာဟံ န ဝိသ္သဇ္ဇေတိ, တသ္သ ပုနပိ တဗ္ဘာဝာဝဟတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နတ္ထီ’’တိ, န ပန သဗ္ဗသော ဝုဋ္ဌာနသ္သ အဘာဝတော။ ယာဒိသေ ဟိ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ အယံ တံ ဒသ္သနံ ဩက္ကန္တော ပုန ကဒာစိ တပ္ပဋိပက္ခေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ တတော သီသုက္ခိပနမသ္သ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အကုသလဉ္ဟိ နာမေတံ အဗလံ ဒုဗ္ဗလံ, န ကုသလံ ဝိယ မဟာဗလံ။ အညထာ သမ္မတ္တနိယာမော ဝိယ မိစ္ဆတ္တနိယာမောပိ အစ္စန္တိကော သိယာ, န စ မိစ္ဆတ္တနိယာမော အစ္စန္တိကော။ တေနေဝ ပပဉ္စသူဒနိယံ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၁၀၀) –
310.Paramāti mahāsāvajjabhāvena paramā, ukkaṃsagatāti attho. Tesanti ānantariyakammānaṃ. Paricchedoti vipākavasena pariyosānaṃ. Vaṭṭassa mūlaṃ, tato taṃsamaṅgīpuggalo vaṭṭassa khāṇūti vuccati. Tenāha – ‘‘tāyā’’tiādi. Tañce gāhaṃ na vissajjeti, tassa punapi tabbhāvāvahattā vuttaṃ – ‘‘bhavato vuṭṭhānaṃ natthī’’ti, na pana sabbaso vuṭṭhānassa abhāvato. Yādise hi paccaye paṭicca ayaṃ taṃ dassanaṃ okkanto puna kadāci tappaṭipakkhe paccaye paṭicca tato sīsukkhipanamassa na hotīti na vattabbaṃ. Akusalañhi nāmetaṃ abalaṃ dubbalaṃ, na kusalaṃ viya mahābalaṃ. Aññathā sammattaniyāmo viya micchattaniyāmopi accantiko siyā, na ca micchattaniyāmo accantiko. Teneva papañcasūdaniyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.100) –
‘‘ကိံ ပနေသ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော ဟောတိ, ဥဒာဟု အညသ္မိမ္ပီတိ? ဧကသ္မိံယေဝ နိယတော, အာသေဝနဝသေန ဘဝန္တရေပိ တံ ဒိဋ္ဌိံ ရောစေတိ ဧဝာ’’တိ –
‘‘Kiṃ panesa ekasmiṃyeva attabhāve niyato hoti, udāhu aññasmimpīti? Ekasmiṃyeva niyato, āsevanavasena bhavantarepi taṃ diṭṭhiṃ roceti evā’’ti –
ဝုတ္တံ။ တတောယေဝ စ သုမင္ဂလဝိလာသိနိယမ္ပိ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၇၀-၁၇၂) ဝုတ္တံ –
Vuttaṃ. Tatoyeva ca sumaṅgalavilāsiniyampi (dī. ni. aṭṭha. 1.170-172) vuttaṃ –
‘‘ယေ ဝာ ပန တေသံ လဒ္ဓိံ ဂဟေတ္ဝာ ရတ္တိဋ္ဌာနေ ဒိဝာဋ္ဌာနေ နိသိန္နာ သဇ္ဈာယန္တိ ဝီမံသန္တိ, တေသံ ‘ကရောတော န ကရီယတိ ပာပံ, နတ္ထိ ဟေတု, နတ္ထိ ပစ္စယော, မတော ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’တိ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတိ, စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ, ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ပဌမဇဝနေ သတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ, တထာ ဒုတိယာဒီသု။ သတ္တမေ ဗုဒ္ဓာနမ္ပိ အတေကိစ္ဆာ အနိဝတ္တိနော အရိဋ္ဌကဏ္ဋကသဒိသာ, တတ္ထ ကောစိ ဧကံ ဒသ္သနံ ဩက္ကမတိ, ကောစိ ဒ္ဝေ, ကောစိ တီဏိပိ, ဧကသ္မိံ ဩက္ကန္တေပိ ဒ္ဝီသု တီသု ဩက္ကန္တေသုပိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောဝ ဟောတိ။ ပတ္တော သဂ္ဂမဂ္ဂာဝရဏဉ္စေဝ မောက္ခမဂ္ဂာဝရဏဉ္စ, အဘဗ္ဗော တသ္သတ္တဘာဝသ္သ အနန္တရံ သဂ္ဂမ္ပိ ဂန္တုံ, ပဂေဝ မောက္ခံ, ဝဋ္ဋခာဏု နာမေသ သတ္တော ပထဝိဂောပကော, ယေဘုယ္ယေန ဧဝရူပသ္သ ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နတ္ထီ’’တိ။
‘‘Ye vā pana tesaṃ laddhiṃ gahetvā rattiṭṭhāne divāṭṭhāne nisinnā sajjhāyanti vīmaṃsanti, tesaṃ ‘karoto na karīyati pāpaṃ, natthi hetu, natthi paccayo, mato ucchijjatī’ti tasmiṃ ārammaṇe micchāsati santiṭṭhati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, javanāni javanti. Paṭhamajavane satekicchā honti, tathā dutiyādīsu. Sattame buddhānampi atekicchā anivattino ariṭṭhakaṇṭakasadisā, tattha koci ekaṃ dassanaṃ okkamati, koci dve, koci tīṇipi, ekasmiṃ okkantepi dvīsu tīsu okkantesupi niyatamicchādiṭṭhikova hoti. Patto saggamaggāvaraṇañceva mokkhamaggāvaraṇañca, abhabbo tassattabhāvassa anantaraṃ saggampi gantuṃ, pageva mokkhaṃ, vaṭṭakhāṇu nāmesa satto pathavigopako, yebhuyyena evarūpassa bhavato vuṭṭhānaṃ natthī’’ti.
ပိဋ္ဌိစက္ကဝာဠေတိ ဈာယမာနစက္ကဝာဠသ္သ ပရတော ဧကသ္မိံ ဩကာသေ။ ယံ ဈာယမာနာနံ အဇ္ဈာယမာနာနဉ္စ စက္ကဝာဠာနမန္တရံ, ယတ္ထ လောကန္တရိကနိရယသမညာ, တာဒိသေ ဧကသ္မိံ ဩကာသေ။ ပစ္စတိယေဝာတိ စက္ကဝာဠေ ဈာယမာနေ အဇ္ဈာယမာနေပိ အတ္တနော ကမ္မဗလေန ပစ္စတိယေဝ။
Piṭṭhicakkavāḷeti jhāyamānacakkavāḷassa parato ekasmiṃ okāse. Yaṃ jhāyamānānaṃ ajjhāyamānānañca cakkavāḷānamantaraṃ, yattha lokantarikanirayasamaññā, tādise ekasmiṃ okāse. Paccatiyevāti cakkavāḷe jhāyamāne ajjhāyamānepi attano kammabalena paccatiyeva.
၃၁၁. စတုတ္ထေ ‘‘မာ ခလီ’’တိ ဝစနံ ဥပာဒာယ ဧဝံလဒ္ဓနာမောတိ တံ ကိရ သကဒ္ဒမာယ ဘူမိယာ တေလဃဋံ ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တံ, ‘‘တာတ, မာ ခလီ’’တိ သာမိကော အာဟ။ သော ပမာဒေန ခလိတ္ဝာ ပတိတ္ဝာ သာမိကသ္သ ဘယေန ပလာယိတုံ အာရဒ္ဓော။ သာမိကော ဥပဓာဝိတ္ဝာ သာဋကကဏ္ဏေ အဂ္ဂဟေသိ။ သော သာဋကံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ အစေလကော ဟုတ္ဝာ ပလာတော ပဏ္ဏေန ဝာ တိဏေန ဝာ ပဋိစ္ဆာဒေတုမ္ပိ အဇာနန္တော ဇာတရူပေနေဝ ဧကံ ဂာမံ ပာဝိသိ။ မနုသ္သာ တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အယံ သမဏော အရဟာ အပ္ပိစ္ဆော, နတ္ထိ ဣမိနာ သဒိသော’’တိ ပူဝဘတ္တာဒီနိ ဂဟေတ္ဝာ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘မယ္ဟံ သာဋကံ အနိဝတ္ထဘာဝေန ဣဒံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ တတော ပဋ္ဌာယ သာဋကံ လဘိတ္ဝာပိ န နိဝာသေသိ, တဒေဝ စ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသိ။ တသ္သ သန္တိကေ အညေပိ အညေပီတိ ပဉ္စသတာ မနုသ္သာ ပဗ္ဗဇိံသု။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘မာ ခလီတိ ဝစနံ ဥပာဒာယ ဧဝံလဒ္ဓနာမော တိတ္ထကရော’’တိ။
311. Catutthe ‘‘mā khalī’’ti vacanaṃ upādāya evaṃladdhanāmoti taṃ kira sakaddamāya bhūmiyā telaghaṭaṃ gahetvā gacchantaṃ, ‘‘tāta, mā khalī’’ti sāmiko āha. So pamādena khalitvā patitvā sāmikassa bhayena palāyituṃ āraddho. Sāmiko upadhāvitvā sāṭakakaṇṇe aggahesi. So sāṭakaṃ chaḍḍetvā acelako hutvā palāto paṇṇena vā tiṇena vā paṭicchādetumpi ajānanto jātarūpeneva ekaṃ gāmaṃ pāvisi. Manussā taṃ disvā ‘‘ayaṃ samaṇo arahā appiccho, natthi iminā sadiso’’ti pūvabhattādīni gahetvā upasaṅkamitvā ‘‘mayhaṃ sāṭakaṃ anivatthabhāvena idaṃ uppanna’’nti tato paṭṭhāya sāṭakaṃ labhitvāpi na nivāsesi, tadeva ca pabbajjaṃ aggahesi. Tassa santike aññepi aññepīti pañcasatā manussā pabbajiṃsu. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘mā khalīti vacanaṃ upādāya evaṃladdhanāmo titthakaro’’ti.
သမာဂတဋ္ဌာနေတိ ဒ္ဝိန္နံ နဒီနံ ဥဒကပ္ပဝာဟသ္သ သန္နိပာတဋ္ဌာနေ။ ဒ္ဝိန္နံ ဥဒကာနန္တိ ဒ္ဝိန္နံ ဥဒကပ္ပဝာဟာနံ။ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနေ မစ္ဆဂ္ဂဟဏတ္ထံ ခိပိတဗ္ဗတော ခိပ္ပံ, ကုမိနံ, တဒေဝ ဣဓ ခိပ္ပန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘ကုမိန’’န္တိ။ ဥစ္ဆူဟီတိ ဥဒကဥစ္ဆူဟိ။ တုစ္ဆပုရိသော အရိယဓမ္မာဘာဝတော။ ဈာနမတ္တမ္ပိ ဟိ တသ္သ နတ္ထေဝ, ကုတော အရိယမဂ္ဂော။ မနုသ္သခိပ္ပံ မညေတိ မနုသ္သာ ပတိတ္ဝာ ဗ္ယသနပ္ပတ္တိအတ္ထံ ဩဋ္ဋိတံ ကုမိနံ ဝိယ။ တေနာဟ – ‘‘မဟာဇနသ္သာ’’တိအာဒိ။
Samāgataṭṭhāneti dvinnaṃ nadīnaṃ udakappavāhassa sannipātaṭṭhāne. Dvinnaṃ udakānanti dvinnaṃ udakappavāhānaṃ. Yathāvuttaṭṭhāne macchaggahaṇatthaṃ khipitabbato khippaṃ, kuminaṃ, tadeva idha khippanti vuttaṃ. Tenāha – ‘‘kumina’’nti. Ucchūhīti udakaucchūhi. Tucchapuriso ariyadhammābhāvato. Jhānamattampi hi tassa nattheva, kuto ariyamaggo. Manussakhippaṃ maññeti manussā patitvā byasanappattiatthaṃ oṭṭitaṃ kuminaṃ viya. Tenāha – ‘‘mahājanassā’’tiādi.
၃၁၂. ပဉ္စမာဒီသု ဗာဟိရကသာသနန္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ – တသ္သ သဗ္ဗသ္သပိ အနိယ္ယာနိကတ္တာ သတ္ထုပဋိညသ္သပိ အသဗ္ဗညုဘာဝတော။ တေနာဟ – ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဂဏောတိ သာဝကဂဏော။ တထာဘာဝာယာတိ အာစရိယေန ဝုတ္တာကာရတာယ သမင္ဂိဘာဝတ္ထံ။ ဇင္ဃသတန္တိ ဗဟူ အနေကေ သတ္တေ။ သမကမေဝ အကုသလံ ပာပုဏာတီတိ တေသံ သဗ္ဗေသံ ဧကဇ္ဈံ သမာဒပနေပိ တေသံ အကုသလေန သမကမေဝ အကုသလံ ပာပုဏာတိ ဧကဇ္ဈံ ဗဟူနံ သမာဒပနေပိ တထာ ဥသ္သဟနသ္သ ဗလဝဘာဝတော။ ဝိသုံ ဝိသုံ သမာဒပနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယထာ ဟိ ဓမ္မစရိယာယံ သမကမေဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗာ ကလ္ယာဏမိတ္တတာ, ဧဝံ အဓမ္မစရိယာယံ အကလ္ယာဏမိတ္တတာတိ။
312. Pañcamādīsu bāhirakasāsananti avisesena vuttaṃ – tassa sabbassapi aniyyānikattā satthupaṭiññassapi asabbaññubhāvato. Tenāha – ‘‘tattha hī’’tiādi. Gaṇoti sāvakagaṇo. Tathābhāvāyāti ācariyena vuttākāratāya samaṅgibhāvatthaṃ. Jaṅghasatanti bahū aneke satte. Samakameva akusalaṃ pāpuṇātīti tesaṃ sabbesaṃ ekajjhaṃ samādapanepi tesaṃ akusalena samakameva akusalaṃ pāpuṇāti ekajjhaṃ bahūnaṃ samādapanepi tathā ussahanassa balavabhāvato. Visuṃ visuṃ samādapane vattabbameva natthi. Yathā hi dhammacariyāyaṃ samakamevāti vattabbā kalyāṇamittatā, evaṃ adhammacariyāyaṃ akalyāṇamittatāti.
၃၁၃. သုဋ္ဌု အက္ခာတေတိ ဧကန္တတော နိယ္ယာနိကဘာဝေန အက္ခာတေ။ သတ္ထာ စ သဗ္ဗညူ ဟောတီတိ အသဗ္ဗညုနော နိယ္ယာနိကဘာဝေန ကထေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတ္တာ။ ဓမ္မော စ သ္ဝာက္ခာတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတ္တာ။ ဂဏော စ သုပ္ပဋိပန္နော သတ္ထာရာ သုဝိနီတတ္တာ။ သမာဒပကော ဟီတိအာဒိ သုပ္ပဋိပတ္တိယာ နိဒသ္သနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
313.Suṭṭhu akkhāteti ekantato niyyānikabhāvena akkhāte. Satthā ca sabbaññū hotīti asabbaññuno niyyānikabhāvena kathetuṃ asakkuṇeyyattā. Dhammo ca svākkhāto sammāsambuddhappaveditattā. Gaṇo ca suppaṭipanno satthārā suvinītattā. Samādapako hītiādi suppaṭipattiyā nidassanaṃ daṭṭhabbaṃ.
၃၁၄. ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ‘‘အယံ ဧတ္တကေန ယာပေတိ, ဣမသ္သ ဧတ္တကံ ဒာတုံ ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပမာဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အတိရေကေ။ပေ.။ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိ ဝာ နတ္ထိ ဒုရက္ခာတတ္တာ ဓမ္မသ္သ။ တသ္သာတိ ပဋိဂ္ဂာဟကသ္သ။ အပ္ပိစ္ဆပဋိပဒာ နာမ နတ္ထိ ဒုရက္ခာတေ ဓမ္မဝိနယေတိ အဓိပ္ပာယော။
314.Pamāṇaṃ jānitabbanti ‘‘ayaṃ ettakena yāpeti, imassa ettakaṃ dātuṃ yutta’’nti evaṃ pamāṇaṃ jānitabbaṃ. Atireke…pe… nibbānasampatti vā natthi durakkhātattā dhammassa. Tassāti paṭiggāhakassa. Appicchapaṭipadā nāma natthi durakkhāte dhammavinayeti adhippāyo.
၃၁၅. ဒာယကသ္သ ဝသော နာမ ဥဠာရုဠာရတာဘေဒော အဇ္ဈာသယော။ ဒေယ္ယဓမ္မသ္သ ပန ထောကဗဟုတာဝ ဒေယ္ယဓမ္မသ္သ ဝသော နာမ။ အတ္တနော ထာမောတိ ယာပနပ္ပမာဏံ။ ယဒိ ဟီတိအာဒိ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိနာ သင္ခေပတော ဝုတ္တသ္သ အတ္ထသ္သ ဝိဝရဏံ။ အနုပ္ပန္နသ္သာတိ အနုပ္ပန္နော အသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ။ စက္ခုဘူတော ဟောတီတိ မဟာဇနသ္သ စက္ခု ဝိယ ဟောတိ။ သာသနံ စိရဋ္ဌိတိတံ ကရောတီတိ အနုပ္ပန္နလာဘုပ္ပာဒနေန မဟာဇနသ္သ ပသာဒုပ္ပာဒနေန စ စိရဋ္ဌိတိကံ ကရောတိ။
315.Dāyakassavaso nāma uḷāruḷāratābhedo ajjhāsayo. Deyyadhammassa pana thokabahutāva deyyadhammassa vaso nāma. Attano thāmoti yāpanappamāṇaṃ. Yadi hītiādi ‘‘katha’’ntiādinā saṅkhepato vuttassa atthassa vivaraṇaṃ. Anuppannassāti anuppanno assa puggalassa. Cakkhubhūto hotīti mahājanassa cakkhu viya hoti. Sāsanaṃ ciraṭṭhititaṃ karotīti anuppannalābhuppādanena mahājanassa pasāduppādanena ca ciraṭṭhitikaṃ karoti.
ကုဋုမ္ဗရိယဝိဟာရေတိ ကုဋုမ္ဗရိယဂာမသန္နိသ္သိတဝိဟာရေ။ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယာတိ တသ္မိံယေဝ ဂေဟေ နိသီဒိတ္ဝာ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ။ ဂဟေတ္ဝာ ဂမနတ္ထာယာတိ ဂေဟတော ဗဟိ ဂဟေတ္ဝာ ဂမနတ္ထာယ။ ဓုရဘတ္တာနီတိ နိစ္စဘတ္တာနိ။ စူဠုပဋ္ဌာကန္တိ ဝေယ္ယာဝစ္စကရံ။ ဝီမံသိတ္ဝာတိ ယထာ ဥဒ္ဒိသ္သ ကတံ န ဟောတိ, ဧဝံ ဝီမံသိတ္ဝာ ။ မဟာဇနော အပ္ပိစ္ဆော ဘဝိတုံ မညတီတိ မဟာဇနော သယံ အပ္ပိစ္ဆော ဘဝိတုံ မညတိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇနေန။ မဟာဇနသ္သာတိ ဗဟုဇနသ္သ။ အဝတ္ထရိတ္ဝာတိ ဝိတ္ထာရိကံ ကတ္ဝာ။
Kuṭumbariyavihāreti kuṭumbariyagāmasannissitavihāre. Bhuñjanatthāyāti tasmiṃyeva gehe nisīditvā bhuñjanatthāya. Gahetvā gamanatthāyāti gehato bahi gahetvā gamanatthāya. Dhurabhattānīti niccabhattāni. Cūḷupaṭṭhākanti veyyāvaccakaraṃ. Vīmaṃsitvāti yathā uddissa kataṃ na hoti, evaṃ vīmaṃsitvā . Mahājano appiccho bhavituṃ maññatīti mahājano sayaṃ appiccho bhavituṃ maññati diṭṭhānugatiṃ āpajjanena. Mahājanassāti bahujanassa. Avattharitvāti vitthārikaṃ katvā.
၃၁၆. ပဉ္စာတပတပ္ပနံ စတူသု ပသ္သေသု အဂ္ဂိသန္တာပသ္သ ဥပရိ သူရိယသန္တာပသ္သ စ တပ္ပနံ, တဉ္စ ခော ဂိမ္ဟကာလေ။ ဆိန္နပ္ပပာတပဗ္ဗတသိခရတော ပတနံ မရုပ္ပပာတပတနံ။ ပုဗ္ဗဏ္ဟာဒီသု အာဒိစ္စာဘိမုခာဝဋ္ဋနံ အာဒိစ္စာနုပရိဝတ္တနံ။
316.Pañcātapatappanaṃ catūsu passesu aggisantāpassa upari sūriyasantāpassa ca tappanaṃ, tañca kho gimhakāle. Chinnappapātapabbatasikharato patanaṃ maruppapātapatanaṃ. Pubbaṇhādīsu ādiccābhimukhāvaṭṭanaṃ ādiccānuparivattanaṃ.
၃၁၇. အယမ္ပီတိ သ္ဝာက္ခာတေ ဓမ္မဝိနယေ ကုသီတောပိ။ သာမညန္တိ တပစရဏံ။ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌန္တိ မိစ္ဆာစရိတံ သံကိလိဋ္ဌံ။ နိရယာယုပကဍ္ဎတီတိ နိရယဒုက္ခာယ နံ ကဍ္ဎတိ။
317.Ayampīti svākkhāte dhammavinaye kusītopi. Sāmaññanti tapacaraṇaṃ. Dupparāmaṭṭhanti micchācaritaṃ saṃkiliṭṭhaṃ. Nirayāyupakaḍḍhatīti nirayadukkhāya naṃ kaḍḍhati.
၃၁၈. ဝုတ္တပ္ပကာရေတိ ပဉ္စာတပတပ္ပနာဒိကေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ။
318.Vuttappakāreti pañcātapatappanādike vuttappakāre.
၃၁၉. ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ စိတ္တပ္ပသာဒဝ္ဟယသုပ္ပဋိပတ္တိယာ။ တေန သမဏဓမ္မကရဏသုခဉ္စ သင္ဂဏ္ဟာတိ။
319.Evanti vuttappakārāya cittappasādavhayasuppaṭipattiyā. Tena samaṇadhammakaraṇasukhañca saṅgaṇhāti.
၃၂၀. နဝကနိပာတေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အင္ဂုတ္တရနိကာယေ ဝက္ခမာနံ နဝကနိပာတံ သန္ဓာယာဟ။ နဝ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမကောလံကောလာဒယော နဝ ပုဂ္ဂလာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တာဝသိဋ္ဌေသု သဗ္ဗေသု သုတ္တေသု။
320.Navakanipāteti imasmiṃyeva aṅguttaranikāye vakkhamānaṃ navakanipātaṃ sandhāyāha. Nava puggalāti sattakkhattuparamakolaṃkolādayo nava puggalā. Sabbatthāti imasmiṃ sutte vuttāvasiṭṭhesu sabbesu suttesu.
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tatiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ
16. Ekadhammapāḷi
(၁၆) ၄. ဧကဓမ္မပာဠိ-စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
(16) 4. Ekadhammapāḷi-catutthavaggavaṇṇanā
၃၂၂. စတုတ္ထသ္သ ပဌမေ သညာဏဘူတာတိ ဥပလက္ခဏဘူတာ။ ပဉ္စဒသယောဇနာဝဋ္ဋက္ခန္ဓာတိ ပဉ္စဒသယောဇနက္ခန္ဓပရိက္ခေပာ။ ယထာ စာတိ စ-သဒ္ဒေန ကဒမ္ဗရုက္ခာဒီနံ ကပ္ပဋ္ဌာယိဘာဝံ ဝိယ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓာဒိဘာဝံ သမုစ္စိနောတိ, န ပန ဇမ္ဗုယာ ဇမ္ဗုဒီပသ္သ ဝိယ တေဟိ အပရဂောယာနာဒီနံ သညာဏဘာဝံ။ ရာမဏေယ္ယကန္တိ ရမဏီယဘာဝံ။ သေသပဒေသူတိ ဝနရာမဏေယ္ယကာဒိပဒေသု။ ဥဂ္ဂတံ ကူလံ ဥသ္သိတဘာဝော ဧတသ္သာတိ ဥက္ကူလံ, ဝိဂတံ အပဂတံ ကူလံ ဧတသ္သာတိ ဝိကူလန္တိ အာဟ – ‘‘ဥန္နတဋ္ဌာနံ နိန္နဋ္ဌာန’’န္တိ စ။ နန္ဒိယာဝဋ္ဋမစ္ဆပိဋ္ဌေနေဝာတိ ကုဇ္ဇကကုလိသကမစ္ဆသင္ဃာတပိဋ္ဌေနေဝ။
322. Catutthassa paṭhame saññāṇabhūtāti upalakkhaṇabhūtā. Pañcadasayojanāvaṭṭakkhandhāti pañcadasayojanakkhandhaparikkhepā. Yathā cāti ca-saddena kadambarukkhādīnaṃ kappaṭṭhāyibhāvaṃ viya yojanasatubbedhādibhāvaṃ samuccinoti, na pana jambuyā jambudīpassa viya tehi aparagoyānādīnaṃ saññāṇabhāvaṃ. Rāmaṇeyyakanti ramaṇīyabhāvaṃ. Sesapadesūti vanarāmaṇeyyakādipadesu. Uggataṃ kūlaṃ ussitabhāvo etassāti ukkūlaṃ, vigataṃ apagataṃ kūlaṃ etassāti vikūlanti āha – ‘‘unnataṭṭhānaṃ ninnaṭṭhāna’’nti ca. Nandiyāvaṭṭamacchapiṭṭhenevāti kujjakakulisakamacchasaṅghātapiṭṭheneva.
၃၂၃. ဒုတိယာဒီသု စတ္တာရော အပာယာ အညတ္ရ မနုသ္သေဟီတိ အဓိပ္ပေတာ, န ဒေဝာ အညတ္ရ မနုသ္သေဟီတိ ဟီနာယ ဇာတိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဥပာဒာယုပာဒာယာပိ မဇ္ဈိမဒေသော လဗ္ဘတိ, ယတ္ထ ဂတိ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပာသကာနံ ဥပာသိကာနံ အညေသမ္ပိ ကမ္မဝာဒိကိရိယဝာဒိဝိညုဇာတိကာနံ, ယော ပတိရူပဒေသောတိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ – ‘‘သကလောပိ ဟီ’’တိအာဒိ။
323. Dutiyādīsu cattāro apāyā aññatra manussehīti adhippetā, na devā aññatra manussehīti hīnāya jātiyā adhippetattā. Upādāyupādāyāpi majjhimadeso labbhati, yattha gati bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ aññesampi kammavādikiriyavādiviññujātikānaṃ, yo patirūpadesoti vuccati. Tenāha – ‘‘sakalopi hī’’tiādi.
၃၂၄. ဧဠာတိ ဒောသော။ တေနာဟ – ‘‘နိဒ္ဒောသမုခာတိ အတ္ထော’’တိ။
324.Eḷāti doso. Tenāha – ‘‘niddosamukhāti attho’’ti.
၃၂၆. တထာဂတသ္သ ဂုဏေ ဇာနိတ္ဝာ စက္ခုနာပိ ဒသ္သနံ ဒသ္သနမေဝ, အဇာနိတ္ဝာ ပန ဒသ္သနံ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဟောတိယေဝာတိ အာဟ – ‘‘ယေ တထာဂတသ္သ ဂုဏေ ဇာနိတ္ဝာ’’တိအာဒိ။
326. Tathāgatassa guṇe jānitvā cakkhunāpi dassanaṃ dassanameva, ajānitvā pana dassanaṃ tiracchānagatānampi hotiyevāti āha – ‘‘ye tathāgatassa guṇe jānitvā’’tiādi.
၃၂၇. ပကာသေတ္ဝာ ကထိတန္တိ သစ္စာနိ ပကာသေတ္ဝာ ကထိတံ။
327.Pakāsetvā kathitanti saccāni pakāsetvā kathitaṃ.
၃၂၈. သုတာနံ ဓမ္မာနံ အသမ္မောသော ဓာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ဓာရေန္တီတိ န ပမ္မုသ္သန္တီ’’တိ။
328. Sutānaṃ dhammānaṃ asammoso dhāraṇanti āha – ‘‘dhārentīti na pammussantī’’ti.
၃၂၉. အတ္ထာနတ္ထံ ဥပပရိက္ခန္တီတိ ‘‘အယံ ဣမိသ္သာ ပာဠိယာ အတ္ထော, အယံ န အတ္ထော’’တိ အတ္ထာနတ္ထံ ဥပပရိက္ခန္တိ။ အနတ္ထပရိဟာရေန ဟိ အတ္ထဂ္ဂဟဏံ ယထာ အဓမ္မပရိဝဇ္ဇနေန ဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိ။
329.Atthānatthaṃ upaparikkhantīti ‘‘ayaṃ imissā pāḷiyā attho, ayaṃ na attho’’ti atthānatthaṃ upaparikkhanti. Anatthaparihārena hi atthaggahaṇaṃ yathā adhammaparivajjanena dhammappaṭipatti.
၃၃၀. အနုလောမပဋိပဒန္တိ နိဗ္ဗာနသ္သ အနုလောမိကံ ပဋိပဒံ။
330.Anulomapaṭipadanti nibbānassa anulomikaṃ paṭipadaṃ.
၃၃၁. သံဝေဂဇနကေသု ကာရဏေသူတိ သံဝေဂဇနကေသု ဇာတိအာဒီသု ကာရဏေသု။ သံဝေဇနီယေသု ဌာနေသု သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ သံဝေဂော။
331.Saṃvegajanakesukāraṇesūti saṃvegajanakesu jātiādīsu kāraṇesu. Saṃvejanīyesu ṭhānesu sahottappañāṇaṃ saṃvego.
၃၃၂. ဥပာယေနာတိ ယေန ဥပာယေန ဝဋ္ဋူပစ္ဆေဒော, တေန ဥပာယေန။ ပဓာနဝီရိယံ ကရောန္တီတိ သမ္မပ္ပဓာနသင္ခာတံ ဝီရိယံ ကရောန္တိ ဥပ္ပာဒေန္တိ။
332.Upāyenāti yena upāyena vaṭṭūpacchedo, tena upāyena. Padhānavīriyaṃ karontīti sammappadhānasaṅkhātaṃ vīriyaṃ karonti uppādenti.
၃၃၃. ဝဝသ္သဇီယန္တိ ဝိသ္သဇ္ဇီယန္တိ ဧတ္ထ သင္ခာရာတိ ဝဝသ္သဂ္ဂော, အသင္ခတာ ဓာတူတိ အာဟ – ‘‘ဝဝသ္သဂ္ဂော ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။
333. Vavassajīyanti vissajjīyanti ettha saṅkhārāti vavassaggo, asaṅkhatā dhātūti āha – ‘‘vavassaggo vuccati nibbāna’’nti.
၃၃၄. ဥတ္တမန္နာနန္တိ ဥတ္တမာနံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ။ ဥတ္တမရသာနန္တိ ဥတ္တမာနံ ရသာနံ။ ဥဉ္ဆာစာရေနာတိ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ကသ္သစိ အပရိဂ္ဂဟဘူတသ္သ ကိဉ္စိ အယာစိတ္ဝာ ဂဟဏံ ဥဉ္ဆာစာရော။ ဧတ္ထ စာတိအာဒိနာ အန္နာဒီနံ အဂ္ဂဘာဝော နာမ မနာပပရမော ဣစ္ဆိတက္ခဏလာဘော, န တေသံ လာဘိတာမတ္တန္တိ ဒသ္သေတိ။ ပဋိလဘန္တီတိ ဒေန္တိ ပဏီတဘာဝေန။ ဘတ္တသ္သ ဧကပာတီတိ ဧကပာတိပူရံ ဘတ္တံ။ ဣဒံ ကိံ နာမာတိ ‘‘ဣဒံ အန္နဂ္ဂရသဂ္ဂံ နာမ ဟောတိ, န ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ဥဉ္ဆေန ကပာလာဘတေနာတိ မိသ္သကဘတ္တေန။ ယာပေန္တေတိ ယာပနသီသေန ယာပနဟေတုံ ဘတ္တံ ဝဒတိ။ ဥပာဒာယ အဂ္ဂရသံ နာမာတိ တံ တံ ဥပာဒာယုပာဒာယ အန္နဂ္ဂရသဂ္ဂံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒသ္သေတိ။ စက္ကဝတ္တိအာဟာရတော ဟိ စာတုမဟာရာဇိကာနံ အာဟာရော အဂ္ဂောတိ ဧဝံ ယာဝ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝာ နေတဗ္ဗံ။
334.Uttamannānanti uttamānaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ. Uttamarasānanti uttamānaṃ rasānaṃ. Uñchācārenāti uñchācariyāya kassaci apariggahabhūtassa kiñci ayācitvā gahaṇaṃ uñchācāro. Ettha cātiādinā annādīnaṃ aggabhāvo nāma manāpaparamo icchitakkhaṇalābho, na tesaṃ lābhitāmattanti dasseti. Paṭilabhantīti denti paṇītabhāvena. Bhattassa ekapātīti ekapātipūraṃ bhattaṃ. Idaṃ kiṃ nāmāti ‘‘idaṃ annaggarasaggaṃ nāma hoti, na hotī’’ti pucchati. Uñchena kapālābhatenāti missakabhattena. Yāpenteti yāpanasīsena yāpanahetuṃ bhattaṃ vadati. Upādāya aggarasaṃ nāmāti taṃ taṃ upādāyupādāya annaggarasaggaṃ daṭṭhabbanti dasseti. Cakkavattiāhārato hi cātumahārājikānaṃ āhāro aggoti evaṃ yāva paranimmitavasavattidevā netabbaṃ.
၃၃၅. အတ္ထရသော နာမ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ‘‘အရိယမဂ္ဂာနံ ဖလဘူတော ရသော’’တိ ကတ္ဝာ။ ဓမ္မရသော နာမ စတ္တာရော မဂ္ဂာ ‘‘သာမညဖလသ္သ ဟေတုဘူတော ရသော’’တိ ကတ္ဝာ ဝိမုတ္တိရသော နာမ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ‘‘သဗ္ဗသင္ခာရသမထော’’တိ ကတ္ဝာ။
335.Attharaso nāma cattāri sāmaññaphalāni ‘‘ariyamaggānaṃ phalabhūto raso’’ti katvā. Dhammaraso nāma cattāro maggā ‘‘sāmaññaphalassa hetubhūto raso’’ti katvā vimuttiraso nāma amataṃ nibbānaṃ ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti katvā.
စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Catutthavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
ဇမ္ဗုဒီပပေယ္ယာလော နိဋ္ဌိတော။
Jambudīpapeyyālo niṭṭhito.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ • Aṅguttaranikāya / ၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ • 16. Ekadhammapāḷi
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ၁၆. ဧကဓမ္မပာဠိ • 16. Ekadhammapāḷi
