| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
16. එකධම්‌මපාළි
16. Ekadhammapāḷi
(16) 1. එකධම්‌මපාළි-පඨමවග්‌ගවණ්‌ණනා
(16) 1. Ekadhammapāḷi-paṭhamavaggavaṇṇanā
296. එකධම්‌මපාළියං එකධම්‌මොති එකසභාවො. එකන්‌තනිබ්‌බිදායාති එකන්‌තෙන වට්‌ටෙ නිබ්‌බින්‌දනත්‌ථාය උක්‌කණ්‌ඨනත්‌ථාය. විරාගායාති වට්‌ටෙ විරජ්‌ජනත්‌ථාය, රාගාදීනං වා කිලෙසානං විරජ්‌ජනාය විගමාය. නිරොධායාති රාගාදීනං නිරොධාය අප්‌පවත්‌තිකරණත්‌ථාය, වට්‌ටස්‌සෙව වා නිරුජ්‌ඣනත්‌ථාය. උපසමායාති කිලෙසවූපසමනත්‌ථාය, අභිඤ්‌ඤායාති අනිච්‌චාදිවසෙන ලක්‌ඛණත්‌තයං ආරොපෙත්‌වා අභිජානනත්‌ථාය. සම්‌බොධායාති චතුන්‌නං සච්‌චානං බුජ්‌ඣනත්‌ථාය, ‘‘බොධි වුච්‌චති චතූසු මග්‌ගෙසු ඤාණ’’න්‌ති (මහානි. 191; චූළනි. ඛග්‌ගවිසාණසුත්‌තනිද්‌දෙසො 121) එවං වුත්‌තස්‌ස වා චතුමග්‌ගඤාණස්‌ස පටිවිජ්‌ඣනත්‌ථාය. නිබ්‌බානායාති අප්‌පච්‌චයනිබ්‌බානස්‌ස සච්‌ඡිකරණත්‌ථාය.
296. Ekadhammapāḷiyaṃ ekadhammoti ekasabhāvo. Ekantanibbidāyāti ekantena vaṭṭe nibbindanatthāya ukkaṇṭhanatthāya. Virāgāyāti vaṭṭe virajjanatthāya, rāgādīnaṃ vā kilesānaṃ virajjanāya vigamāya. Nirodhāyāti rāgādīnaṃ nirodhāya appavattikaraṇatthāya, vaṭṭasseva vā nirujjhanatthāya. Upasamāyāti kilesavūpasamanatthāya, abhiññāyāti aniccādivasena lakkhaṇattayaṃ āropetvā abhijānanatthāya. Sambodhāyāti catunnaṃ saccānaṃ bujjhanatthāya, ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (mahāni. 191; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddeso 121) evaṃ vuttassa vā catumaggañāṇassa paṭivijjhanatthāya. Nibbānāyāti appaccayanibbānassa sacchikaraṇatthāya.
ඉති භගවා ඉමෙහි සත්‌තහි පදෙහි බුද්‌ධානුස්‌සතිකම්‌මට්‌ඨානස්‌ස වණ්‌ණං කථෙසි. කස්‌මා? මහාජනස්‌ස උස්‌සාහජනනත්‌ථං විසකණ්‌ටකවාණිජො විය අත්‌තනො පණියස්‌ස. විසකණ්‌ටකවාණිජො නාම ගුළවාණිජො වුච්‌චති. සො කිර ගුළඵාණිතඛණ්‌ඩසක්‌කරාදීනි සකටෙනාදාය පච්‌චන්‌තගාමං ගන්‌ත්‌වා ‘‘විසකණ්‌ටකං ගණ්‌හථ, විසකණ්‌ටකං ගණ්‌හථා’’ති උග්‌ඝොසෙසි. තං සුත්‌වා ගාමිකා ‘‘විසං නාම කක්‌ඛළං ඝොරං. යො නං ඛාදති, සො මරති. කණ්‌ටකම්‌පි විජ්‌ඣිත්‌වා මාරෙති, උභොපෙතෙ කක්‌ඛළා. කො එත්‌ථ ආනිසංසො’’ති ගෙහද්‌වාරානි ථකෙසුං, දාරකෙ ච පලාපෙසුං. තං දිස්‌වා වාණිජො ‘අවොහාරකුසලා ඉමෙ ගාමිකා, හන්‌ද නෙ උපායෙන ගාහාපෙමී’’ති ‘‘අතිමධුරං ගණ්‌හථ, අතිසාදුං ගණ්‌හථ, ගුළං ඵාණිතං සක්‌කරං සමග්‌ඝං ලබ්‌භති, කූටමාසකකූටකහාපණාදීහි වාපි ලබ්‌භතී’’ති උග්‌ඝොසෙසි. තං සුත්‌වා ගාමිකා තුට්‌ඨපහට්‌ඨා වග්‌ගවග්‌ගා ගන්‌ත්‌වා බහුම්‌පි මූලං දත්‌වා අග්‌ගහෙසුං.
Iti bhagavā imehi sattahi padehi buddhānussatikammaṭṭhānassa vaṇṇaṃ kathesi. Kasmā? Mahājanassa ussāhajananatthaṃ visakaṇṭakavāṇijo viya attano paṇiyassa. Visakaṇṭakavāṇijo nāma guḷavāṇijo vuccati. So kira guḷaphāṇitakhaṇḍasakkarādīni sakaṭenādāya paccantagāmaṃ gantvā ‘‘visakaṇṭakaṃ gaṇhatha, visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’’ti ugghosesi. Taṃ sutvā gāmikā ‘‘visaṃ nāma kakkhaḷaṃ ghoraṃ. Yo naṃ khādati, so marati. Kaṇṭakampi vijjhitvā māreti, ubhopete kakkhaḷā. Ko ettha ānisaṃso’’ti gehadvārāni thakesuṃ, dārake ca palāpesuṃ. Taṃ disvā vāṇijo ‘avohārakusalā ime gāmikā, handa ne upāyena gāhāpemī’’ti ‘‘atimadhuraṃ gaṇhatha, atisāduṃ gaṇhatha, guḷaṃ phāṇitaṃ sakkaraṃ samagghaṃ labbhati, kūṭamāsakakūṭakahāpaṇādīhi vāpi labbhatī’’ti ugghosesi. Taṃ sutvā gāmikā tuṭṭhapahaṭṭhā vaggavaggā gantvā bahumpi mūlaṃ datvā aggahesuṃ.
තත්‌ථ විසකණ්‌ටකවාණිජස්‌ස ‘‘විසකණ්‌ටකං ගණ්‌හථා’’ති උග්‌ඝොසනං විය භගවතො බුද්‌ධානුස්‌සතිකම්‌මට්‌ඨානකථනං, විසකණ්‌ටකෙ වණ්‌ණං කථෙත්‌වා තස්‌ස ගහණත්‌ථාය මහාජනස්‌ස උස්‌සාහකරණං විය ඉමෙහි සත්‌තහි පදෙහි බුද්‌ධානුස්‌සතිකම්‌මට්‌ඨානස්‌ස වණ්‌ණභණනෙන තස්‌ස මහාජනස්‌ස උස්‌සාහකරණං.
Tattha visakaṇṭakavāṇijassa ‘‘visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’’ti ugghosanaṃ viya bhagavato buddhānussatikammaṭṭhānakathanaṃ, visakaṇṭake vaṇṇaṃ kathetvā tassa gahaṇatthāya mahājanassa ussāhakaraṇaṃ viya imehi sattahi padehi buddhānussatikammaṭṭhānassa vaṇṇabhaṇanena tassa mahājanassa ussāhakaraṇaṃ.
කතමො එකධම්‌මොති කථෙතුකම්‍යතාපුච්‌ඡා. බුද්‌ධානුස්‌සතීති බුද්‌ධං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති, බුද්‌ධගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. තං පනෙතං බුද්‌ධානුස්‌සතිකම්‌මට්‌ඨානං දුවිධං හොති චිත්‌තසම්‌පහංසනත්‌ථඤ්‌චෙව විපස්‌සනත්‌ථඤ්‌ච. කථං? යදා හි අසුභාරම්‌මණෙසු අඤ්‌ඤතරං භාවෙන්‌තස්‌ස භික්‌ඛුනො චිත්‌තුප්‌පාදො උපහඤ්‌ඤති උක්‌කණ්‌ඨති නිරස්‌සාදො හොති, වීථිං නප්‌පටිපජ්‌ජති, කූටගොණො විය ඉතො චිතො ච විධාවති. තස්‌මිං ඛණෙ එස මූලකම්‌මට්‌ඨානං පහාය ‘‘ඉතිපි සො භගවා’’තිආදිනා නයෙන තථාගතස්‌ස ලොකියලොකුත්‌තරගුණෙ අනුස්‌සරති. තස්‌සෙවං බුද්‌ධං අනුස්‌සරන්‌තස්‌ස චිත්‌තුප්‌පාදො පසීදති, විනීවරණො හොති . සො තං චිත්‌තං එවං දමෙත්‌වා පුන මූලකම්‌මට්‌ඨානංයෙව මනසි කරොති. කථං? යථා නාම බලවා පුරිසො කූටාගාරකණ්‌ණිකත්‌ථාය මහාරුක්‌ඛං ඡින්‌දන්‌තො සාඛාපලාසච්‌ඡෙදනමත්‌තෙනෙව ඵරසුධාරාය විපන්‌නාය මහාරුක්‌ඛං ඡින්‌දිතුං අසක්‌කොන්‌තොපි ධුරනික්‌ඛෙපං අකත්‌වාව කම්‌මාරසාලං ගන්‌ත්‌වා තිඛිණං ඵරසුං කාරාපෙත්‌වා පුන තං ඡින්‌දෙය්‍ය. එවංසම්‌පදමිදං දට්‌ඨබ්‌බං. සො එවං බුද්‌ධානුස්‌සතිවසෙන චිත්‌තං පරිදමෙත්‌වා පුන මූලකම්‌මට්‌ඨානං මනසිකරොන්‌තො අසුභාරම්‌මණං පඨමජ්‌ඣානං නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා ඣානඞ්‌ගානි සම්‌මසිත්‌වා අරියභූමිං ඔක්‌කමති. එවං තාව චිත්‌තසම්‌පහංසනත්‌ථං හොති.
Katamo ekadhammoti kathetukamyatāpucchā. Buddhānussatīti buddhaṃ ārabbha uppannā anussati, buddhaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Taṃ panetaṃ buddhānussatikammaṭṭhānaṃ duvidhaṃ hoti cittasampahaṃsanatthañceva vipassanatthañca. Kathaṃ? Yadā hi asubhārammaṇesu aññataraṃ bhāventassa bhikkhuno cittuppādo upahaññati ukkaṇṭhati nirassādo hoti, vīthiṃ nappaṭipajjati, kūṭagoṇo viya ito cito ca vidhāvati. Tasmiṃ khaṇe esa mūlakammaṭṭhānaṃ pahāya ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā nayena tathāgatassa lokiyalokuttaraguṇe anussarati. Tassevaṃ buddhaṃ anussarantassa cittuppādo pasīdati, vinīvaraṇo hoti . So taṃ cittaṃ evaṃ dametvā puna mūlakammaṭṭhānaṃyeva manasi karoti. Kathaṃ? Yathā nāma balavā puriso kūṭāgārakaṇṇikatthāya mahārukkhaṃ chindanto sākhāpalāsacchedanamatteneva pharasudhārāya vipannāya mahārukkhaṃ chindituṃ asakkontopi dhuranikkhepaṃ akatvāva kammārasālaṃ gantvā tikhiṇaṃ pharasuṃ kārāpetvā puna taṃ chindeyya. Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. So evaṃ buddhānussativasena cittaṃ paridametvā puna mūlakammaṭṭhānaṃ manasikaronto asubhārammaṇaṃ paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā jhānaṅgāni sammasitvā ariyabhūmiṃ okkamati. Evaṃ tāva cittasampahaṃsanatthaṃ hoti.
යදා පනෙස බුද්‌ධානුස්‌සතිං අනුස්‌සරිත්‌වා ‘‘කො අයං ඉතිපි සො භගවාතිආදිනා නයෙන අනුස්‌සරි, ඉත්‌ථි නු ඛො පුරිසො නු ඛො දෙවමනුස්‌සමාරබ්‍රහ්‌මානං අඤ්‌ඤතරො නු ඛො’’ති පරිග්‌ගණ්‌හන්‌තො ‘‘න අඤ්‌ඤො කොචි, සතිසම්‌පයුත්‌තං පන චිත්‌තමෙව අනුස්‌සරී’’ති දිස්‌වා ‘‘තං ඛො පනෙතං චිත්‌තං ඛන්‌ධතො විඤ්‌ඤාණක්‌ඛන්‌ධො හොති, තෙන සම්‌පයුත්‌තා වෙදනා වෙදනාක්‌ඛන්‌ධො, තෙන සම්‌පයුත්‌තා සඤ්‌ඤා සඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධො, සහජාතා ඵස්‌සාදයො සඞ්‌ඛාරක්‌ඛන්‌ධොති ඉමෙ චත්‌තාරො අරූපක්‌ඛන්‌ධා හොන්‌තී’’ති අරූපඤ්‌ච වවත්‌ථපෙත්‌වා තස්‌ස නිස්‌සයං පරියෙසන්‌තො හදයවත්‌ථුං දිස්‌වා තස්‌ස නිස්‌සයානි චත්‌තාරි මහාභූතානි, තානි උපාදාය පවත්‌තානි සෙසඋපාදාරූපානි ච පරිග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘සබ්‌බම්‌පෙතං රූපං රූපක්‌ඛන්‌ධො’’ති වවත්‌ථපෙත්‌වා ‘‘ඉදඤ්‌ච රූපං පුරිමඤ්‌ච අරූප’’න්‌ති සඞ්‌ඛෙපතො රූපාරූපං, පභෙදතො පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධෙ පුන ‘‘සඞ්‌ඛෙපතො පඤ්‌චපෙතෙ ඛන්‌ධා දුක්‌ඛසච්‌ච’’න්‌ති දුක්‌ඛසච්‌චං වවත්‌ථපෙත්‌වා ‘‘තස්‌ස පභාවිකා තණ්‌හා සමුදයසච්‌චං, තස්‌සා නිරොධො නිරොධසච්‌චං, නිරොධපජානනා පටිපදා මග්‌ගසච්‌ච’’න්‌ති එවං පුබ්‌බභාගෙ චත්‌තාරි ච සච්‌චානි වවත්‌ථපෙත්‌වා පටිපාටියා අරියභූමිං ඔක්‌කමති. තදාස්‌ස ඉමං කම්‌මට්‌ඨානං විපස්‌සනත්‌ථං නාම හොති. අයං ඛොතිආදි අප්‌පනාවාරො වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බො.
Yadā panesa buddhānussatiṃ anussaritvā ‘‘ko ayaṃ itipi so bhagavātiādinā nayena anussari, itthi nu kho puriso nu kho devamanussamārabrahmānaṃ aññataro nu kho’’ti pariggaṇhanto ‘‘na añño koci, satisampayuttaṃ pana cittameva anussarī’’ti disvā ‘‘taṃ kho panetaṃ cittaṃ khandhato viññāṇakkhandho hoti, tena sampayuttā vedanā vedanākkhandho, tena sampayuttā saññā saññākkhandho, sahajātā phassādayo saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā hontī’’ti arūpañca vavatthapetvā tassa nissayaṃ pariyesanto hadayavatthuṃ disvā tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni, tāni upādāya pavattāni sesaupādārūpāni ca pariggahetvā ‘‘sabbampetaṃ rūpaṃ rūpakkhandho’’ti vavatthapetvā ‘‘idañca rūpaṃ purimañca arūpa’’nti saṅkhepato rūpārūpaṃ, pabhedato pañcakkhandhe puna ‘‘saṅkhepato pañcapete khandhā dukkhasacca’’nti dukkhasaccaṃ vavatthapetvā ‘‘tassa pabhāvikā taṇhā samudayasaccaṃ, tassā nirodho nirodhasaccaṃ, nirodhapajānanā paṭipadā maggasacca’’nti evaṃ pubbabhāge cattāri ca saccāni vavatthapetvā paṭipāṭiyā ariyabhūmiṃ okkamati. Tadāssa imaṃ kammaṭṭhānaṃ vipassanatthaṃ nāma hoti. Ayaṃ khotiādi appanāvāro vuttanayeneva veditabbo.
297. ධම්‌මානුස්‌සතිආදීසුපි එසෙව නයො. අයං පනෙත්‌ථ වචනත්‌ථො – ධම්‌මං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති ධම්‌මානුස්‌සති, ස්‌වාක්‌ඛාතතාදිධම්‌මගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. සඞ්‌ඝං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති සඞ්‌ඝානුස්‌සති, සුප්‌පටිපන්‌නතාදිසඞ්‌ඝගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. සීලං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති සීලානුස්‌සති, අඛණ්‌ඩතාදිසීලගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. චාගං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති චාගානුස්‌සති, මුත්‌තචාගතාදිචාගගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. දෙවතා ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති දෙවතානුස්‌සති, දෙවතා සක්‌ඛිට්‌ඨානෙ ඨපෙත්‌වා අත්‌තනො සද්‌ධාදිගුණාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. ආනාපානෙ ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා සති ආනාපානස්‌සති, අස්‌සාසපස්‌සාසනිමිත්‌තාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. මරණං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා සති මරණස්‌සති, ජීවිතින්‌ද්‍රියුපච්‌ඡෙදාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. කෙසාදිභෙදං රූපකායං ගතා, කායෙ වා ගතාති කායගතා, කායගතා ච සා සති චාති කායගතාසතීති වත්‌තබ්‌බෙ රස්‌සං අකත්‌වා කායගතාසතීති වුත්‌තා. කෙසාදිකායකොට්‌ඨාසනිමිත්‌තාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. උපසමං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නා අනුස්‌සති උපසමානුස්‌සති, සබ්‌බදුක්‌ඛූපසමාරම්‌මණාය සතියා එතං අධිවචනං. දුවිධො වා උපසමො අච්‌චන්‌තූපසමො ච ඛයූපසමො ච. තත්‌ථ අච්‌චන්‌තූපසමො නාම නිබ්‌බානං, ඛයූපසමො නාම මග්‌ගො. එවමෙතං දුවිධම්‌පි උපසමං අනුස්‌සරන්‌තස්‌ස උප්‌පන්‌නා සති උපසමානුස්‌සතීති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො. ඉති ඉමෙසු දසසු කම්‌මට්‌ඨානෙසු ආනාපානස්‌සති මරණස්‌සති කායගතාසතීති ඉමානි තීණි විපස්‌සනත්‌ථානෙව හොන්‌ති, සෙසානි සත්‌ත චිත්‌තසම්‌පහංසනත්‌ථානිපි හොන්‌තීති.
297.Dhammānussatiādīsupi eseva nayo. Ayaṃ panettha vacanattho – dhammaṃ ārabbha uppannā anussati dhammānussati, svākkhātatādidhammaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Saṅghaṃ ārabbha uppannā anussati saṅghānussati, suppaṭipannatādisaṅghaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sīlaṃ ārabbha uppannā anussati sīlānussati, akhaṇḍatādisīlaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Cāgaṃ ārabbha uppannā anussati cāgānussati, muttacāgatādicāgaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Devatā ārabbha uppannā anussati devatānussati, devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā attano saddhādiguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ānāpāne ārabbha uppannā sati ānāpānassati, assāsapassāsanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Maraṇaṃ ārabbha uppannā sati maraṇassati, jīvitindriyupacchedārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Kesādibhedaṃ rūpakāyaṃ gatā, kāye vā gatāti kāyagatā, kāyagatā ca sā sati cāti kāyagatāsatīti vattabbe rassaṃ akatvā kāyagatāsatīti vuttā. Kesādikāyakoṭṭhāsanimittārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Upasamaṃ ārabbha uppannā anussati upasamānussati, sabbadukkhūpasamārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Duvidho vā upasamo accantūpasamo ca khayūpasamo ca. Tattha accantūpasamo nāma nibbānaṃ, khayūpasamo nāma maggo. Evametaṃ duvidhampi upasamaṃ anussarantassa uppannā sati upasamānussatīti ayamettha attho. Iti imesu dasasu kammaṭṭhānesu ānāpānassati maraṇassati kāyagatāsatīti imāni tīṇi vipassanatthāneva honti, sesāni satta cittasampahaṃsanatthānipi hontīti.
පඨමවග්‌ගවණ්‌ණනා.
Paṭhamavaggavaṇṇanā.
16. එකධම්‌මපාළි
16. Ekadhammapāḷi
(16) 2. එකධම්‌මපාළි-දුතියවග්‌ගවණ්‌ණනා
(16) 2. Ekadhammapāḷi-dutiyavaggavaṇṇanā
298. දුතියෙ මිච්‌ඡාදිට්‌ඨීති ද්‌වාසට්‌ඨිවිධායපි මිච්‌ඡාදිට්‌ඨියා එතං අධිවචනං. මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකස්‌සාති තාය දිට්‌ඨියා සමන්‌නාගතස්‌ස.
298. Dutiye micchādiṭṭhīti dvāsaṭṭhividhāyapi micchādiṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ. Micchādiṭṭhikassāti tāya diṭṭhiyā samannāgatassa.
299. සම්‌මාදිට්‌ඨීති පඤ්‌චවිධායපි සම්‌මාදිට්‌ඨියා එතං අධිවචනං. සම්‌මාදිට්‌ඨිකස්‌සාති තාය දිට්‌ඨියා සමන්‌නාගතස්‌ස.
299.Sammādiṭṭhīti pañcavidhāyapi sammādiṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sammādiṭṭhikassāti tāya diṭṭhiyā samannāgatassa.
302. අයොනිසො මනසිකාරොති අනුපායමනසිකාරො.
302.Ayoniso manasikāroti anupāyamanasikāro.
303. යොනිසො මනසිකාරොති උපායමනසිකාරො. තත්‌ථ අයොනිසො මනසිකරොතො පුබ්‌බෙ අනුප්‌පන්‌නා මිච්‌ඡාදිට්‌ඨි උප්‌පජ්‌ජති, උප්‌පන්‌නා පන යාව නියාමොක්‌කමනා පවඩ්‌ඪති. නියාමෙ ඔක්‌කන්‌තෙ වඩ්‌ඪිතා නාම හොති. යොනිසො මනසිකරොතො පුබ්‌බෙ අනුප්‌පන්‌නා සම්‌මාදිට්‌ඨි උප්‌පජ්‌ජති, උප්‌පන්‌නා පන යාව අරහත්‌තමග්‌ගා පවඩ්‌ඪති. අරහත්‌තඵලෙ පත්‌තෙ වඩ්‌ඪිතා නාම හොති.
303.Yonisomanasikāroti upāyamanasikāro. Tattha ayoniso manasikaroto pubbe anuppannā micchādiṭṭhi uppajjati, uppannā pana yāva niyāmokkamanā pavaḍḍhati. Niyāme okkante vaḍḍhitā nāma hoti. Yoniso manasikaroto pubbe anuppannā sammādiṭṭhi uppajjati, uppannā pana yāva arahattamaggā pavaḍḍhati. Arahattaphale patte vaḍḍhitā nāma hoti.
304. මිච්‌ඡාදිට්‌ඨියා, භික්‌ඛවෙ, සමන්‌නාගතා සත්‌තාති එත්‌ථ එකච්‌චා මිච්‌ඡාදිට්‌ඨි සග්‌ගාවරණා චෙව හොති මග්‌ගාවරණා ච, එකච්‌චා මග්‌ගාවරණාව, න සග්‌ගාවරණා, එකච්‌චා නෙව සග්‌ගාවරණා න මග්‌ගාවරණා. තත්‌ථ අහෙතුකදිට්‌ඨි, අකිරියදිට්‌ඨි, නත්‌ථිකදිට්‌ඨීති අයං තිවිධා සග්‌ගාවරණා චෙව හොති මග්‌ගාවරණා ච. දසවත්‌ථුකා අන්‌තග්‌ගාහිකා මිච්‌ඡාදිට්‌ඨි මග්‌ගාවරණාව හොති න සග්‌ගාවරණා. වීසතිවත්‌ථුකා සක්‌කායදිට්‌ඨි නෙව සග්‌ගාවරණා න මග්‌ගාවරණා. ඉදං පන විධානං පටික්‌ඛිපිත්‌වා ඉමස්‌මිං සුත්‌තෙ ‘‘මිච්‌ඡාදිට්‌ඨියා, භික්‌ඛවෙ, සමන්‌නාගතා’’ති වචනතො අන්‌තමසො වීසතිවත්‌ථුකං සක්‌කායදිට්‌ඨිං උපාදාය දිට්‌ඨි නාම සග්‌ගං උපනෙතුං සමත්‌ථා නාම නත්‌ථි, එකන්‌තං නිරයස්‌මිංයෙව නිමුජ්‌ජාපෙතීති වුත්‌තං. යථා හි මුග්‌ගමාසප්‌පමාණාපි පාසාණසක්‌ඛරා උදකෙ පක්‌ඛිත්‌තා උප්‌පිලවමානා නාම නත්‌ථි, එකන්‌තං හෙට්‌ඨාව පවිසති, එවමෙවං අන්‌තමසො සක්‌කායදිට්‌ඨිපි සග්‌ගං උපනෙතුං සමත්‌ථා නාම නත්‌ථි, එකන්‌තං අපායෙසුයෙව නිමුජ්‌ජාපෙතීති.
304.Micchādiṭṭhiyā, bhikkhave, samannāgatā sattāti ettha ekaccā micchādiṭṭhi saggāvaraṇā ceva hoti maggāvaraṇā ca, ekaccā maggāvaraṇāva, na saggāvaraṇā, ekaccā neva saggāvaraṇā na maggāvaraṇā. Tattha ahetukadiṭṭhi, akiriyadiṭṭhi, natthikadiṭṭhīti ayaṃ tividhā saggāvaraṇā ceva hoti maggāvaraṇā ca. Dasavatthukā antaggāhikā micchādiṭṭhi maggāvaraṇāva hoti na saggāvaraṇā. Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi neva saggāvaraṇā na maggāvaraṇā. Idaṃ pana vidhānaṃ paṭikkhipitvā imasmiṃ sutte ‘‘micchādiṭṭhiyā, bhikkhave, samannāgatā’’ti vacanato antamaso vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ upādāya diṭṭhi nāma saggaṃ upanetuṃ samatthā nāma natthi, ekantaṃ nirayasmiṃyeva nimujjāpetīti vuttaṃ. Yathā hi muggamāsappamāṇāpi pāsāṇasakkharā udake pakkhittā uppilavamānā nāma natthi, ekantaṃ heṭṭhāva pavisati, evamevaṃ antamaso sakkāyadiṭṭhipi saggaṃ upanetuṃ samatthā nāma natthi, ekantaṃ apāyesuyeva nimujjāpetīti.
305. සම්‌මාදිට්‌ඨියා සමන්‌නාගතාති එත්‌ථ කම්‌මස්‌සකතසම්‌මාදිට්‌ඨි, ඣානසම්‌මාදිට්‌ඨි, විපස්‌සනාසම්‌මාදිට්‌ඨි, මග්‌ගසම්‌මාදිට්‌ඨි, ඵලසම්‌මාදිට්‌ඨීති පඤ්‌චවිධා සම්‌මාදිට්‌ඨි. තත්‌ථ කම්‌මස්‌සකතසම්‌මාදිට්‌ඨි සම්‌පත්‌තිභවං ආකඩ්‌ඪති, ඣානසම්‌මාදිට්‌ඨි රූපාරූපභවෙ පටිසන්‌ධිං දෙති, මග්‌ගසම්‌මාදිට්‌ඨි වට්‌ටං විද්‌ධංසෙති, ඵලසම්‌මාදිට්‌ඨි භවං පටිබාහති. විපස්‌සනාසම්‌මාදිට්‌ඨි කිං කරොතීති? සාපි පටිසන්‌ධිං නාකඩ්‌ඪති. තිපිටකචූළාභයත්‌ථෙරො පනාහ ‘‘සචෙ විපස්‌සනාසම්‌මාදිට්‌ඨි භාවිතා දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අරහත්‌තං පාපෙතුං සක්‌කොති, ඉච්‌චෙතං කුසලං. සචෙ න සක්‌කොති, සත්‌ත භවෙ දෙති, ආවුසො’’ති. එවමයං ලොකියලොකුත්‌තරා සම්‌මාදිට්‌ඨි කථිතා. ඉමස්‌මිං පනත්‌ථෙ ලොකිකා භවනිප්‌ඵාදිකාව වෙදිතබ්‌බා.
305.Sammādiṭṭhiyā samannāgatāti ettha kammassakatasammādiṭṭhi, jhānasammādiṭṭhi, vipassanāsammādiṭṭhi, maggasammādiṭṭhi, phalasammādiṭṭhīti pañcavidhā sammādiṭṭhi. Tattha kammassakatasammādiṭṭhi sampattibhavaṃ ākaḍḍhati, jhānasammādiṭṭhi rūpārūpabhave paṭisandhiṃ deti, maggasammādiṭṭhi vaṭṭaṃ viddhaṃseti, phalasammādiṭṭhi bhavaṃ paṭibāhati. Vipassanāsammādiṭṭhi kiṃ karotīti? Sāpi paṭisandhiṃ nākaḍḍhati. Tipiṭakacūḷābhayatthero panāha ‘‘sace vipassanāsammādiṭṭhi bhāvitā diṭṭheva dhamme arahattaṃ pāpetuṃ sakkoti, iccetaṃ kusalaṃ. Sace na sakkoti, satta bhave deti, āvuso’’ti. Evamayaṃ lokiyalokuttarā sammādiṭṭhi kathitā. Imasmiṃ panatthe lokikā bhavanipphādikāva veditabbā.
306. යඤ්‌චෙව කායකම්‌මං යථාදිට්‌ඨි සමත්‌තං සමාදින්‌නන්‌ති එත්‌ථ යථාදිට්‌ඨීති යා යා දිට්‌ඨි, තස්‌සා තස්‌සා අනුරූපං. සමත්‌තන්‌ති පරිපුණ්‌ණං. සමාදින්‌නන්‌ති ගහිතං. තදෙතං යථාදිට්‌ඨියං ඨිතකායකම්‌මං, දිට්‌ඨිසහජාතං කායකම්‌මං, දිට්‌ඨානුලොමිකං කායකම්‌මන්‌ති තිවිධං හොති. තත්‌ථ ‘‘පාණං හනතො අදින්‌නං ආදියතො මිච්‌ඡාචාරං චරතො නත්‌ථි තතොනිදානං පාපං, නත්‌ථි පාපස්‌ස ආගමො’’ති යං එවංලද්‌ධිකස්‌ස සතො පාණාතිපාත-අදින්‌නාදාන-මිච්‌ඡාචාරසඞ්‌ඛාතං කායකම්‌මං, ඉදං යථාදිට්‌ඨියං ඨිතකායකම්‌මං නාම. ‘‘පාණං හනතො අදින්‌නං ආදියතො මිච්‌ඡාචාරං චරතො නත්‌ථි තතොනිදානං පාපං, නත්‌ථි පාපස්‌ස ආගමො’’ති ඉමාය පන ලද්‌ධියා ඉමිනා දස්‌සනෙන සහජාතං කායකම්‌මං දිට්‌ඨිසහජාතං කායකම්‌මං නාම. තදෙව පන සමත්‌තං සමාදින්‌නං ගහිතං පරාමට්‌ඨං දිට්‌ඨානුලොමිකං කායකම්‌මං නාම. වචීකම්‌මාදීසුපි එසෙව නයො. යථා පනෙත්‌ථ ‘‘පාණං හනතො අදින්‌නං ආදියතො මිච්‌ඡාචාරං චරතො නත්‌ථි තතොනිදානං පාප’’න්‌ති යොජනා කතා, එවං වචීකම්‌මමනොකම්‌මෙසු ‘‘මුසා භණතො, පිසුණං කථෙන්‌තස්‌ස, ඵරුසං කථෙන්‌තස්‌ස, සම්‌ඵං පලපන්‌තස්‌ස, අභිජ්‌ඣාලුනො, බ්‍යාපන්‌නචිත්‌තස්‌ස, මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකස්‌ස ච සතො නත්‌ථි තතොනිදානං පාප’’න්‌ති යොජනා කාතබ්‌බා.
306.Yañcevakāyakammaṃ yathādiṭṭhi samattaṃ samādinnanti ettha yathādiṭṭhīti yā yā diṭṭhi, tassā tassā anurūpaṃ. Samattanti paripuṇṇaṃ. Samādinnanti gahitaṃ. Tadetaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ, diṭṭhisahajātaṃ kāyakammaṃ, diṭṭhānulomikaṃ kāyakammanti tividhaṃ hoti. Tattha ‘‘pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti yaṃ evaṃladdhikassa sato pāṇātipāta-adinnādāna-micchācārasaṅkhātaṃ kāyakammaṃ, idaṃ yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammaṃ nāma. ‘‘Pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpaṃ, natthi pāpassa āgamo’’ti imāya pana laddhiyā iminā dassanena sahajātaṃ kāyakammaṃ diṭṭhisahajātaṃ kāyakammaṃ nāma. Tadeva pana samattaṃ samādinnaṃ gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ diṭṭhānulomikaṃ kāyakammaṃ nāma. Vacīkammādīsupi eseva nayo. Yathā panettha ‘‘pāṇaṃ hanato adinnaṃ ādiyato micchācāraṃ carato natthi tatonidānaṃ pāpa’’nti yojanā katā, evaṃ vacīkammamanokammesu ‘‘musā bhaṇato, pisuṇaṃ kathentassa, pharusaṃ kathentassa, samphaṃ palapantassa, abhijjhāluno, byāpannacittassa, micchādiṭṭhikassa ca sato natthi tatonidānaṃ pāpa’’nti yojanā kātabbā.
යා ච චෙතනාතිආදීසු දිට්‌ඨිසහජාතාව චෙතනා චෙතනා නාම, දිට්‌ඨිසහජාතාව පත්‌ථනා පත්‌ථනා නාම, චෙතනාපත්‌ථනානං වසෙන චිත්‌තට්‌ඨපනා පණිධි නාම, තෙහි පන චෙතනාදීහි සම්‌පයුත්‌තා ඵස්‌සාදයො සඞ්‌ඛාරා නාම. දිට්‌ඨි හිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, පාපිකාති යස්‌මා තස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස දිට්‌ඨි පාපිකා ලාමිකා. නික්‌ඛිත්‌තන්‌ති රොපිතං. උපාදියතීති ගණ්‌හාති. කටුකත්‌තායාති ඉදං පුරිමස්‌සෙව වෙවචනං.
Yā ca cetanātiādīsu diṭṭhisahajātāva cetanā cetanā nāma, diṭṭhisahajātāva patthanā patthanā nāma, cetanāpatthanānaṃ vasena cittaṭṭhapanā paṇidhi nāma, tehi pana cetanādīhi sampayuttā phassādayo saṅkhārā nāma. Diṭṭhi hissa, bhikkhave, pāpikāti yasmā tassa puggalassa diṭṭhi pāpikā lāmikā. Nikkhittanti ropitaṃ. Upādiyatīti gaṇhāti. Kaṭukattāyāti idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
‘‘වණ්‌ණගන්‌ධරසූපෙතො , අම්‌බොයං අහුවා පුරෙ;
‘‘Vaṇṇagandharasūpeto , amboyaṃ ahuvā pure;
තමෙව පූජං ලභමානො, කෙනම්‌බො කටුකප්‌ඵලො.
Tameva pūjaṃ labhamāno, kenambo kaṭukapphalo.
‘‘පුචිමන්‌දපරිවාරො, අම්‌බො තෙ දධිවාහන;
‘‘Pucimandaparivāro, ambo te dadhivāhana;
මූලං මූලෙන සංසට්‌ඨං, සාඛා සාඛා නිසෙවරෙ;
Mūlaṃ mūlena saṃsaṭṭhaṃ, sākhā sākhā nisevare;
අසාතසන්‌නිවාසෙන, තෙනම්‌බො කටුකප්‌ඵලො’’ති. (ජා. 1.2.71-72) –
Asātasannivāsena, tenambo kaṭukapphalo’’ti. (jā. 1.2.71-72) –
ආගතට්‌ඨානෙ විය හි ඉධාපි කටුකන්‌ති තිත්‌තකං වෙදිතබ්‌බං. අසාතත්‌තායාති අමධුරත්‌තාය.
Āgataṭṭhāne viya hi idhāpi kaṭukanti tittakaṃ veditabbaṃ. Asātattāyāti amadhurattāya.
ඉමස්‌මි පන බීජූපමසුත්‌තෙ ‘‘දිට්‌ඨීති නියතමිච්‌ඡාදිට්‌ඨි ගහිතා’’ති පොරාණකත්‌ථෙරා ආහංසු. තං පන පටික්‌ඛිපිත්‌වා ‘‘සබ්‌බානිපි ද්‌වාසට්‌ඨි දිට්‌ඨිගතානි ගහිතානී’’ති වුත්‌තං. අනන්‌තරසුත්‌තෙ ‘‘පාණාතිපාතා විරමන්‌තස්‌ස, අදින්‌නාදානා විරමන්‌තස්‌ස, මිච්‌ඡාචාරා විරමන්‌තස්‌ස නත්‌ථි තතොනිදානං පුඤ්‌ඤ’’න්‌තිආදිනා නයෙන යථාදිට්‌ඨියං ඨිතකායකම්‌මාදීනි යොජෙත්‌වා වෙදිතබ්‌බානි. ඉධ පන සම්‌මාදිට්‌ඨිසහජාතා චිත්‌තට්‌ඨපනාව පත්‌ථනාති වෙදිතබ්‌බා. සම්‌මාදිට්‌ඨි පනෙත්‌ථ ලොකියලොකුත්‌තරා කථිතා. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
Imasmi pana bījūpamasutte ‘‘diṭṭhīti niyatamicchādiṭṭhi gahitā’’ti porāṇakattherā āhaṃsu. Taṃ pana paṭikkhipitvā ‘‘sabbānipi dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni gahitānī’’ti vuttaṃ. Anantarasutte ‘‘pāṇātipātā viramantassa, adinnādānā viramantassa, micchācārā viramantassa natthi tatonidānaṃ puñña’’ntiādinā nayena yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammādīni yojetvā veditabbāni. Idha pana sammādiṭṭhisahajātā cittaṭṭhapanāva patthanāti veditabbā. Sammādiṭṭhi panettha lokiyalokuttarā kathitā. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
දුතියවග්‌ගවණ්‌ණනා.
Dutiyavaggavaṇṇanā.
16. එකධම්‌මපාළි
16. Ekadhammapāḷi
(16) 3. එකධම්‌මපාළි-තතියවග්‌ගවණ්‌ණනා
(16) 3. Ekadhammapāḷi-tatiyavaggavaṇṇanā
308. තතියස්‌ස පඨමෙ මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකොති අයාථාවදිට්‌ඨිකො. විපරීතදස්‌සනොති තායෙව මිච්‌ඡාදිට්‌ඨියා විපරීතදස්‌සනො. සද්‌ධම්‌මා වුට්‌ඨාපෙත්‌වාති දසකුසලකම්‌මපථධම්‌මතො වුට්‌ඨාපෙත්‌වා. අසද්‌ධම්‌මෙ පතිට්‌ඨාපෙතීති දසඅකුසලකම්‌මපථසඞ්‌ඛාතෙ අසද්‌ධම්‌මෙ පතිට්‌ඨාපෙති. එකපුග්‌ගලොති චෙත්‌ථ ඡහි සත්‌ථාරෙහි සද්‌ධිං දෙවදත්‌තො ච අඤ්‌ඤෙ ච එවරූපා වෙදිතබ්‌බා.
308. Tatiyassa paṭhame micchādiṭṭhikoti ayāthāvadiṭṭhiko. Viparītadassanoti tāyeva micchādiṭṭhiyā viparītadassano. Saddhammā vuṭṭhāpetvāti dasakusalakammapathadhammato vuṭṭhāpetvā. Asaddhammepatiṭṭhāpetīti dasaakusalakammapathasaṅkhāte asaddhamme patiṭṭhāpeti. Ekapuggaloti cettha chahi satthārehi saddhiṃ devadatto ca aññe ca evarūpā veditabbā.
309. දුතියෙ සම්‌මාදිට්‌ඨිකොති යාථාවදිට්‌ඨිකො. අවිපරීතදස්‌සනොති තායෙව සම්‌මාදිට්‌ඨියා අවිපරීතදස්‌සනො. අසද්‌ධම්‌මාති දසඅකුසලකම්‌මපථතො. සද්‌ධම්‌මෙති දසකුසලකම්‌මපථසඞ්‌ඛාතෙ සද්‌ධම්‌මෙ. එකපුග්‌ගලොති චෙත්‌ථ අනුප්‌පන්‌නෙ බුද්‌ධෙ චක්‌කවත්‌තී රාජා සබ්‌බඤ්‌ඤුබොධිසත්‌තොති එවමාදයො ලබ්‌භන්‌ති, උප්‌පන්‌නෙ බුද්‌ධෙ බුද්‌ධො චෙව බුද්‌ධසාවකා ච.
309. Dutiye sammādiṭṭhikoti yāthāvadiṭṭhiko. Aviparītadassanoti tāyeva sammādiṭṭhiyā aviparītadassano. Asaddhammāti dasaakusalakammapathato. Saddhammeti dasakusalakammapathasaṅkhāte saddhamme. Ekapuggaloti cettha anuppanne buddhe cakkavattī rājā sabbaññubodhisattoti evamādayo labbhanti, uppanne buddhe buddho ceva buddhasāvakā ca.
310. තතියෙ මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිපරමානීති මිච්‌ඡාදිට්‌ඨි පරමා එතෙසන්‌ති මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිපරමානි. පඤ්‌ච හි ආනන්‌තරියකම්‌මානි මහාසාවජ්‌ජානි නාම, තෙහිපි මිච්‌ඡාදිට්‌ඨියෙව මහාසාවජ්‌ජතරාති අධිප්‌පායො. කස්‌මා? තෙසඤ්‌හි පරිච්‌ඡෙදො අත්‌ථි. චත්‌තාරි හි ආනන්‌තරියකම්‌මානි නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තාපෙන්‌තීති වුත්‌තානි . සඞ්‌ඝභෙදකම්‌මම්‌පි නිරයෙ කප්‌පට්‌ඨිතිකමෙව හොති. එවමෙතෙසං පරිච්‌ඡෙදො අත්‌ථි, කොටි පඤ්‌ඤායති. නියතමිච්‌ඡාදිට්‌ඨියා පන පරිච්‌ඡෙදො නත්‌ථි. සා හි වට්‌ටස්‌ස මූලං, තාය සමන්‌නාගතස්‌ස භවතො වුට්‌ඨානං නත්‌ථි. යෙ තස්‌ස සොතබ්‌බං මඤ්‌ඤන්‌ති, තෙපි විප්‌පටිපාදෙති. තාය ච සමන්‌නාගතස්‌ස නෙව සග්‌ගො අත්‌ථි න මග්‌ගො. කප්‌පවිනාසෙ මහාජනෙ බ්‍රහ්‌මලොකෙ නිබ්‌බත්‌තෙපි නියතමිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකො තත්‌ථ අනිබ්‌බත්‌තිත්‌වා පිට්‌ඨිචක්‌කවාළෙ නිබ්‌බත්‌තති. කිං පන පිට්‌ඨිචක්‌කවාළං න ඣායතීති? ඣායති, තස්‌මිං ඣායමානෙපි එස ආකාසෙ එකස්‌මිං ඔකාසෙ පච්‌චතියෙවාති වදන්‌ති.
310. Tatiye micchādiṭṭhiparamānīti micchādiṭṭhi paramā etesanti micchādiṭṭhiparamāni. Pañca hi ānantariyakammāni mahāsāvajjāni nāma, tehipi micchādiṭṭhiyeva mahāsāvajjatarāti adhippāyo. Kasmā? Tesañhi paricchedo atthi. Cattāri hi ānantariyakammāni niraye nibbattāpentīti vuttāni . Saṅghabhedakammampi niraye kappaṭṭhitikameva hoti. Evametesaṃ paricchedo atthi, koṭi paññāyati. Niyatamicchādiṭṭhiyā pana paricchedo natthi. Sā hi vaṭṭassa mūlaṃ, tāya samannāgatassa bhavato vuṭṭhānaṃ natthi. Ye tassa sotabbaṃ maññanti, tepi vippaṭipādeti. Tāya ca samannāgatassa neva saggo atthi na maggo. Kappavināse mahājane brahmaloke nibbattepi niyatamicchādiṭṭhiko tattha anibbattitvā piṭṭhicakkavāḷe nibbattati. Kiṃ pana piṭṭhicakkavāḷaṃ na jhāyatīti? Jhāyati, tasmiṃ jhāyamānepi esa ākāse ekasmiṃ okāse paccatiyevāti vadanti.
311. චතුත්‌ථෙ මක්‌ඛලීති ‘‘මා ඛලී’’ති වචනං උපාදාය එවංලද්‌ධනාමො තිත්‌ථකරො. නදීමුඛෙති ද්‌වින්‌නං නදීනං සමාගතට්‌ඨානෙ. දෙසනාමත්‌තමෙවෙතං, ද්‌වින්‌නං කන්‌දරානං, ද්‌වින්‌නං උදකානං, සමුද්‌දස්‌ස ච, ලොණියා ච, සමුද්‌දස්‌ස ච නදියා චාති එතෙසම්‌පි යස්‌ස කස්‌සචි සමාගතට්‌ඨානං, අඤ්‌ඤම්‌පි තථාරූපං උදකං. ඛිපන්‌ති කුමිනං. උඩ්‌ඩෙය්‍යාති ඔඩ්‌ඩෙය්‍ය. මනුස්‌සා හි නළෙහි වා උච්‌ඡූහි වා වෙළූහි වා පලාසන්‌තිසලාකාය වා එකං ද්‌වෙ තයො වා කුම්‌භෙ ගණ්‌හනප්‌පමාණකුමිනං කත්‌වා මුඛවට්‌ටියා යොත්‌තෙන බන්‌ධිත්‌වා නදීමුඛං නෙත්‌වා ද්‌වීසු පස්‌සෙසු ඛාණුකෙ කොට්‌ටෙත්‌වා යොත්‌තෙහි තත්‌ථ බන්‌ධන්‌ති, තං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං. තස්‌මිඤ්‌හි පවිට්‌ඨස්‌ස ඛුද්‌දකස්‌ස මච්‌ඡස්‌සාපි මොක්‌ඛො නත්‌ථි. අනයායාති අවඩ්‌ඪියා. බ්‍යාසනායාති විනාසාය. මක්‌ඛලි මොඝපුරිසොති අයං මක්‌ඛලි ගොසාලො තුච්‌ඡපුරිසො. මනුස්‌සඛිප්‌පං මඤ්‌ඤෙ ලොකෙ උප්‌පන්‌නොති මහාජනස්‌ස සග්‌ගමොක්‌ඛගමනමග්‌ගෙ තත්‌ථ ගමනනිවාරණත්‌ථං මනුස්‌සකුමිනං විය ලොකෙ උප්‌පන්‌නො.
311. Catutthe makkhalīti ‘‘mā khalī’’ti vacanaṃ upādāya evaṃladdhanāmo titthakaro. Nadīmukheti dvinnaṃ nadīnaṃ samāgataṭṭhāne. Desanāmattamevetaṃ, dvinnaṃ kandarānaṃ, dvinnaṃ udakānaṃ, samuddassa ca, loṇiyā ca, samuddassa ca nadiyā cāti etesampi yassa kassaci samāgataṭṭhānaṃ, aññampi tathārūpaṃ udakaṃ. Khipanti kuminaṃ. Uḍḍeyyāti oḍḍeyya. Manussā hi naḷehi vā ucchūhi vā veḷūhi vā palāsantisalākāya vā ekaṃ dve tayo vā kumbhe gaṇhanappamāṇakuminaṃ katvā mukhavaṭṭiyā yottena bandhitvā nadīmukhaṃ netvā dvīsu passesu khāṇuke koṭṭetvā yottehi tattha bandhanti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tasmiñhi paviṭṭhassa khuddakassa macchassāpi mokkho natthi. Anayāyāti avaḍḍhiyā. Byāsanāyāti vināsāya. Makkhali moghapurisoti ayaṃ makkhali gosālo tucchapuriso. Manussakhippaṃ maññe loke uppannoti mahājanassa saggamokkhagamanamagge tattha gamananivāraṇatthaṃ manussakuminaṃ viya loke uppanno.
312. පඤ්‌චමාදීසු දුරක්‌ඛාතෙ, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මවිනයෙති දුරක්‌ඛාතධම්‌මවිනයො නාම බාහිරකසාසනං. තත්‌ථ හි සත්‌ථාපි අසබ්‌බඤ්‌ඤූ හොති, ධම්‌මොපි දුරක්‌ඛාතො, ගණොපි දුප්‌පටිපන්‌නො. යො ච සමාදපෙතීති යො ආචරියපුග්‌ගලො සමාදපෙති. යඤ්‌ච සමාදපෙතීති යං අන්‌තෙවාසිකං සමාදපෙති. යො ච සමාදපිතො තථත්‌තාය පටිපජ්‌ජතීති යො අන්‌තෙවාසිකො ආචරියෙන සමාදපිතො තස්‌ස වචනං කරොන්‌තො තථාභාවාය පටිපජ්‌ජති. බහුං අපුඤ්‌ඤං පසවන්‌තීති සමාදපකො හි පාණාතිපාතාදීසු ජඞ්‌ඝසතං සමාදපෙන්‌තො තෙසං සබ්‌බෙසම්‌පි අකුසලෙන සමකමෙව අකුසලං පාපුණාති. තෙනාහ – ‘‘සබ්‌බෙ තෙ බහුං අපුඤ්‌ඤං පසවන්‌තී’’ති.
312. Pañcamādīsu durakkhāte, bhikkhave, dhammavinayeti durakkhātadhammavinayo nāma bāhirakasāsanaṃ. Tattha hi satthāpi asabbaññū hoti, dhammopi durakkhāto, gaṇopi duppaṭipanno. Yo ca samādapetīti yo ācariyapuggalo samādapeti. Yañca samādapetīti yaṃ antevāsikaṃ samādapeti. Yo ca samādapito tathattāya paṭipajjatīti yo antevāsiko ācariyena samādapito tassa vacanaṃ karonto tathābhāvāya paṭipajjati. Bahuṃ apuññaṃ pasavantīti samādapako hi pāṇātipātādīsu jaṅghasataṃ samādapento tesaṃ sabbesampi akusalena samakameva akusalaṃ pāpuṇāti. Tenāha – ‘‘sabbe te bahuṃ apuññaṃ pasavantī’’ti.
313. ස්‌වාක්‌ඛාතෙති සුට්‌ඨු අක්‌ඛාතෙ සුදෙසිතෙ. එවරූපෙ හි ධම්‌මවිනයෙ සත්‌ථා ච සබ්‌බඤ්‌ඤූ හොති, ධම්‌මො ච ස්‌වාක්‌ඛාතො, ගණො ච සුප්‌පටිපන්‌නො. සබ්‌බෙ තෙ බහුං පුඤ්‌ඤං පසවන්‌තීති සමාදපකො හි භික්‌ඛූ පිණ්‌ඩාය පවිට්‌ඨෙ දිස්‌වා යාගුභත්‌තාදීනි සමාදපෙන්‌තො සබ්‌බෙසම්‌පි දායකානං කුසලෙන සමකං කුසලං පාපුණාති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘බහුං පුඤ්‌ඤං පසවන්‌තී’’ති.
313.Svākkhāteti suṭṭhu akkhāte sudesite. Evarūpe hi dhammavinaye satthā ca sabbaññū hoti, dhammo ca svākkhāto, gaṇo ca suppaṭipanno. Sabbe te bahuṃ puññaṃ pasavantīti samādapako hi bhikkhū piṇḍāya paviṭṭhe disvā yāgubhattādīni samādapento sabbesampi dāyakānaṃ kusalena samakaṃ kusalaṃ pāpuṇāti. Tena vuttaṃ – ‘‘bahuṃ puññaṃ pasavantī’’ti.
314. දායකෙන මත්‌තා ජානිතබ්‌බාති දායකපුග්‌ගලෙන පමාණං ජානිතබ්‌බං, පමාණෙන දාතබ්‌බං, පූරෙත්‌වා අතිරෙකං න දාතබ්‌බං. න දාතබ්‌බන්‌ති හි අවත්‌වා පමාණවසෙන ථොකං දාතබ්‌බන්‌ති වුත්‌තං. කස්‌මා? පූරෙත්‌වා අතිරෙකෙ දින්‌නෙපි හි අතිරෙකා මනුස්‌සසම්‌පත්‌ති වා දිබ්‌බසම්‌පත්‌ති වා නිබ්‌බානසම්‌පත්‌ති වා නත්‌ථි. නො පටිග්‌ගාහකෙනාති පටිග්‌ගාහකස්‌ස පන මත්‌තං ජානිත්‌වා පටිග්‌ගහණකිච්‌චං නාම නත්‌ථි. කස්‌මා? තස්‌ස හි මත්‌තං ඤත්‌වා පූරෙතබ්‌බා මත්‌තපටිග්‌ගහණමූලිකා අප්‌පිච්‌ඡපටිපදා නාම නත්‌ථි. යත්‌තකං පන ලභති, තත්‌තකං ගහෙතබ්‌බං. අතිරෙකග්‌ගහණමූලං හිස්‌ස පුත්‌තදාරභරණං භවිස්‌සති.
314.Dāyakena mattā jānitabbāti dāyakapuggalena pamāṇaṃ jānitabbaṃ, pamāṇena dātabbaṃ, pūretvā atirekaṃ na dātabbaṃ. Na dātabbanti hi avatvā pamāṇavasena thokaṃ dātabbanti vuttaṃ. Kasmā? Pūretvā atireke dinnepi hi atirekā manussasampatti vā dibbasampatti vā nibbānasampatti vā natthi. No paṭiggāhakenāti paṭiggāhakassa pana mattaṃ jānitvā paṭiggahaṇakiccaṃ nāma natthi. Kasmā? Tassa hi mattaṃ ñatvā pūretabbā mattapaṭiggahaṇamūlikā appicchapaṭipadā nāma natthi. Yattakaṃ pana labhati, tattakaṃ gahetabbaṃ. Atirekaggahaṇamūlaṃ hissa puttadārabharaṇaṃ bhavissati.
315. පටිග්‌ගාහකෙන මත්‌තා ජානිතබ්‌බාති පටිග්‌ගාහකපුග්‌ගලෙන පමාණං ජානිතබ්‌බං. කථං? තෙන හි දායකස්‌ස වසො වෙදිතබ්‌බො, දෙය්‍යධම්‌මස්‌ස වසො වෙදිතබ්‌බො, අත්‌තනො ථාමො වෙදිතබ්‌බො. යදි හි දෙය්‍යධම්‌මො බහු හොති, දායකො අප්‌පං දාතුකාමො, දායකස්‌ස වසෙන අප්‌පං ගණ්‌හිතබ්‌බං. දෙය්‍යධම්‌මො අප්‌පො, දායකො බහුං දාතුකාමො, දෙය්‍යධම්‌මස්‌ස වසෙන අප්‌පං ගණ්‌හිතබ්‌බං. දෙය්‍යධම්‌මොපි බහු, දායකොපි බහුං දාතුකාමො, අත්‌තනො ථාමං ඤත්‌වා පමාණෙනෙව ගණ්‌හිතබ්‌බං. එවං මත්‌තං ඤත්‌වා පටිග්‌ගණ්‌හන්‌තො හි අප්‌පිච්‌ඡපටිපදං පූරෙති. අනුප්‌පන්‌නස්‌ස ලාභො උප්‌පජ්‌ජති, උප්‌පන්‌නො ලාභො ථාවරොව හොති. අප්‌පසන්‌නා පසීදන්‌ති, පසන්‌නාපි භිය්‍යො පසාදමාපජ්‌ජන්‌ති, මහාජනස්‌ස චක්‌ඛුභූතො හොති, සාසනං චිරට්‌ඨිතිකං කරොති.
315.Paṭiggāhakena mattā jānitabbāti paṭiggāhakapuggalena pamāṇaṃ jānitabbaṃ. Kathaṃ? Tena hi dāyakassa vaso veditabbo, deyyadhammassa vaso veditabbo, attano thāmo veditabbo. Yadi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appaṃ gaṇhitabbaṃ. Deyyadhammo appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appaṃ gaṇhitabbaṃ. Deyyadhammopi bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇeneva gaṇhitabbaṃ. Evaṃ mattaṃ ñatvā paṭiggaṇhanto hi appicchapaṭipadaṃ pūreti. Anuppannassa lābho uppajjati, uppanno lābho thāvarova hoti. Appasannā pasīdanti, pasannāpi bhiyyo pasādamāpajjanti, mahājanassa cakkhubhūto hoti, sāsanaṃ ciraṭṭhitikaṃ karoti.
තත්‍රිමානි වත්‌ථූනි – රොහණජනපදෙ කිර කුටිම්‌බියවිහාරෙ එකො දහරො දුබ්‌භික්‌ඛසමයෙ තස්‌මිං ගාමෙ එකස්‌ස කම්‌මකාරස්‌ස ගෙහෙ භුඤ්‌ජනත්‌ථාය කටච්‌ඡුභත්‌තං ගහෙත්‌වා ගමනත්‌ථාය ච කටච්‌ඡුභත්‌තමෙව ලභති. සො එකදිවසං තස්‌මිං ගෙහෙ එකං ආගන්‌තුකං දිස්‌වා එකමෙව කටච්‌ඡුභත්‌තං ගණ්‌හි. අථස්‌ස ‘‘කෙන කාරණෙනා’’ති වුත්‌තෙ තමත්‌ථං වත්‌වා සො කුලපුත්‌තො පසීදිත්‌වා ‘‘අම්‌හාකං කුලූපකභදන්‌තො එවරූපො නාමා’’ති රාජද්‌වාරෙ මිත්‌තාමච්‌චානං කථෙසි. තෙ සබ්‌බෙපි තස්‌ස අප්‌පිච්‌ඡගුණෙ පසන්‌නා එකදිවසෙනෙව සට්‌ඨි ධුරභත්‌තානි ඨපෙසුං. එවං අප්‌පිච්‌ඡො අනුප්‌පන්‌නලාභං උප්‌පාදෙති.
Tatrimāni vatthūni – rohaṇajanapade kira kuṭimbiyavihāre eko daharo dubbhikkhasamaye tasmiṃ gāme ekassa kammakārassa gehe bhuñjanatthāya kaṭacchubhattaṃ gahetvā gamanatthāya ca kaṭacchubhattameva labhati. So ekadivasaṃ tasmiṃ gehe ekaṃ āgantukaṃ disvā ekameva kaṭacchubhattaṃ gaṇhi. Athassa ‘‘kena kāraṇenā’’ti vutte tamatthaṃ vatvā so kulaputto pasīditvā ‘‘amhākaṃ kulūpakabhadanto evarūpo nāmā’’ti rājadvāre mittāmaccānaṃ kathesi. Te sabbepi tassa appicchaguṇe pasannā ekadivaseneva saṭṭhi dhurabhattāni ṭhapesuṃ. Evaṃ appiccho anuppannalābhaṃ uppādeti.
සද්‌ධාතිස්‌සමහාරාජාපි චූළුපට්‌ඨාකං තිස්‌සාමච්‌චං වීමංසිත්‌වා තෙන එකං තිත්‌තිරං පචාපෙත්‌වා ආහරාපෙසි. අථ පරිභොගසමයෙ ‘‘අග්‌ගං දත්‌වා පරිභුඤ්‌ජිස්‌සාමී’’ති අට්‌ඨකසාලපරිවෙණෙ මහාථෙරස්‌ස භණ්‌ඩග්‌ගාහසාමණෙරස්‌ස තිත්‌තිරමංසං දෙන්‌තො තස්‌මිං ථොකංයෙව පටිග්‌ගණ්‌හන්‌තෙ තස්‌ස අප්‌පිච්‌ඡගුණෙ පසීදිත්‌වා ‘‘පසන්‌නොස්‌මි, තාත, අට්‌ඨ තෙ ධුරභත්‌තානි දෙමී’’ති ආහ. මහාරාජ, උපජ්‌ඣායස්‌ස දෙමීති. අපරානිපි අට්‌ඨ දෙමීති. තානි අම්‌හාකං ආචරියස්‌ස දෙමීති. අපරානිපි අට්‌ඨ දම්‌මීති. තානි සමානුපජ්‌ඣායානං දම්‌මීති. අපරානිපි අට්‌ඨ දම්‌මීති. තානි භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස දම්‌මීති. අපරානිපි අට්‌ඨ දම්‌මීති. සාමණෙරො අධිවාසෙසි. එවමස්‌ස උප්‌පන්‌නො ලාභො ථාවරො හොති.
Saddhātissamahārājāpi cūḷupaṭṭhākaṃ tissāmaccaṃ vīmaṃsitvā tena ekaṃ tittiraṃ pacāpetvā āharāpesi. Atha paribhogasamaye ‘‘aggaṃ datvā paribhuñjissāmī’’ti aṭṭhakasālapariveṇe mahātherassa bhaṇḍaggāhasāmaṇerassa tittiramaṃsaṃ dento tasmiṃ thokaṃyeva paṭiggaṇhante tassa appicchaguṇe pasīditvā ‘‘pasannosmi, tāta, aṭṭha te dhurabhattāni demī’’ti āha. Mahārāja, upajjhāyassa demīti. Aparānipi aṭṭha demīti. Tāni amhākaṃ ācariyassa demīti. Aparānipi aṭṭha dammīti. Tāni samānupajjhāyānaṃ dammīti. Aparānipi aṭṭha dammīti. Tāni bhikkhusaṅghassa dammīti. Aparānipi aṭṭha dammīti. Sāmaṇero adhivāsesi. Evamassa uppanno lābho thāvaro hoti.
අප්‌පසන්‌නා පසීදන්‌තීති එත්‌ථපි – දීඝබ්‍රාහ්‌මණො කිර බ්‍රාහ්‌මණෙ භොජෙන්‌තො පඤ්‌ච පඤ්‌ච භත්‌තසරකානි දත්‌වා සන්‌තප්‌පෙතුං නාසක්‌ඛි. අථෙකදිවසං ‘‘සමණා කිර නාම අප්‌පිච්‌ඡා’’ති කථං සුත්‌වා වීමංසනත්‌ථාය භත්‌තං ගාහාපෙත්‌වා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස භත්‌තකිච්‌චකරණවෙලාය විහාරං ගන්‌ත්‌වා තිංසමත්‌තෙ භික්‌ඛූ භොජනසාලායං භුඤ්‌ජන්‌තෙ දිස්‌වා එකං භත්‌තසරකං ගහෙත්‌වා සඞ්‌ඝත්‌ථෙරස්‌ස සන්‌තිකං අගමාසි. ථෙරො අඞ්‌ගුලිං චාලෙත්‌වා ථොකමෙව අග්‌ගහෙසි. එතෙනෙව නියාමෙන එකං භත්‌තසරකං සබ්‌බෙසං සම්‌පාපුණි. තතො බ්‍රාහ්‌මණො ‘‘සච්‌චොයෙව එතෙසං සමණානං ගුණො’’ති අප්‌පිච්‌ඡතාය පසන්‌නො සහස්‌සං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා තස්‌මිංයෙව විහාරෙ චෙතියං කාරෙසි. එවං අප්‌පසන්‌නා පසීදන්‌ති.
Appasannā pasīdantīti etthapi – dīghabrāhmaṇo kira brāhmaṇe bhojento pañca pañca bhattasarakāni datvā santappetuṃ nāsakkhi. Athekadivasaṃ ‘‘samaṇā kira nāma appicchā’’ti kathaṃ sutvā vīmaṃsanatthāya bhattaṃ gāhāpetvā bhikkhusaṅghassa bhattakiccakaraṇavelāya vihāraṃ gantvā tiṃsamatte bhikkhū bhojanasālāyaṃ bhuñjante disvā ekaṃ bhattasarakaṃ gahetvā saṅghattherassa santikaṃ agamāsi. Thero aṅguliṃ cāletvā thokameva aggahesi. Eteneva niyāmena ekaṃ bhattasarakaṃ sabbesaṃ sampāpuṇi. Tato brāhmaṇo ‘‘saccoyeva etesaṃ samaṇānaṃ guṇo’’ti appicchatāya pasanno sahassaṃ vissajjetvā tasmiṃyeva vihāre cetiyaṃ kāresi. Evaṃ appasannā pasīdanti.
පසන්‌නා භිය්‍යො පසීදන්‌තීති එත්‌ථ වත්‌ථුනා කිච්‌චං නත්‌ථි. පසන්‌නානඤ්‌හි අප්‌පිච්‌ඡං දිස්‌වා පසාදො භිය්‍යො වඩ්‌ඪතියෙව.
Pasannābhiyyo pasīdantīti ettha vatthunā kiccaṃ natthi. Pasannānañhi appicchaṃ disvā pasādo bhiyyo vaḍḍhatiyeva.
මජ්‌ඣන්‌තිකතිස්‌සත්‌ථෙරසදිසෙ පන අප්‌පිච්‌ඡෙ දිස්‌වා මහාජනො අප්‌පිච්‌ඡො භවිතුං මඤ්‌ඤතීති අප්‌පිච්‌ඡො මහාජනස්‌ස චක්‌ඛුභූතො නාම හොති.
Majjhantikatissattherasadise pana appicche disvā mahājano appiccho bhavituṃ maññatīti appiccho mahājanassa cakkhubhūto nāma hoti.
‘‘අප්‌පිච්‌ඡතා, භික්‌ඛවෙ, සද්‌ධම්‌මස්‌ස ඨිතියා අසම්‌මොසාය අනන්‌තරධානාය සංවත්‌තතී’’ති (අ. නි. 1.116-129) වචනතො පන අප්‌පිච්‌ඡො සාසනං චිරට්‌ඨිතිකං කරොති නාම.
‘‘Appicchatā, bhikkhave, saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattatī’’ti (a. ni. 1.116-129) vacanato pana appiccho sāsanaṃ ciraṭṭhitikaṃ karoti nāma.
නො දායකෙනාති ස්‌වාක්‌ඛාතෙ ධම්‌මවිනයෙ පන දායකස්‌ස පමාණං ඤත්‌වා දාතබ්‌බකිච්‌චං නාම නත්‌ථි. යත්‌තකො දෙය්‍යධම්‌මො අත්‌ථි, තත්‌තකං අවත්‌ථරිත්‌වා දාතුං වට්‌ටති. අවත්‌ථරිත්‌වා දින්‌නකාරණා හි එස මනුස්‌සසම්‌පත්‌තිං, දිබ්‌බසම්‌පත්‌තිං, නිබ්‌බානසම්‌පත්‌තිඤ්‌ච අවත්‌ථරිත්‌වා උත්‌තරුත්‌තරි පණීතපණීතමෙව ලභති.
No dāyakenāti svākkhāte dhammavinaye pana dāyakassa pamāṇaṃ ñatvā dātabbakiccaṃ nāma natthi. Yattako deyyadhammo atthi, tattakaṃ avattharitvā dātuṃ vaṭṭati. Avattharitvā dinnakāraṇā hi esa manussasampattiṃ, dibbasampattiṃ, nibbānasampattiñca avattharitvā uttaruttari paṇītapaṇītameva labhati.
316. යො ආරද්‌ධවීරියො, සො දුක්‌ඛං විහරතීති පඤ්‌චාතපතප්‌පනමරුප්‌පපාතපතනාදිච්‌චානුපරිවත්‌තන-උක්‌කුටිකප්‌පධානාදීනි අනුයුඤ්‌ජන්‌තො දිට්‌ඨෙ චෙව ධම්‌මෙ දුක්‌ඛං විහරති , තස්‌සෙව බාහිරසමයෙ සමාදින්‌නස්‌ස තපචරණස්‌ස විපාකෙන නිරයෙ උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා සම්‌පරායෙපි දුක්‌ඛං විහරති.
316.Yo āraddhavīriyo, so dukkhaṃ viharatīti pañcātapatappanamaruppapātapatanādiccānuparivattana-ukkuṭikappadhānādīni anuyuñjanto diṭṭhe ceva dhamme dukkhaṃ viharati , tasseva bāhirasamaye samādinnassa tapacaraṇassa vipākena niraye uppajjitvā samparāyepi dukkhaṃ viharati.
317. යො කුසීතො, සො දුක්‌ඛං විහරතීති අයම්‌පි දිට්‌ඨෙ ධම්‌මෙ චෙව සම්‌පරායෙ ච දුක්‌ඛං විහරති. කථං? යස්‌ස හි පබ්‌බජිතකාලතො පට්‌ඨාය යොනිසො මනසිකාරො නත්‌ථි, බුද්‌ධවචනං න උග්‌ගණ්‌හාති, ආචරියුපජ්‌ඣායවත්‌තං න කරොති, චෙතියඞ්‌ගණබොධියඞ්‌ගණවත්‌තං න කරොති. ජනස්‌ස පන සද්‌ධාදෙය්‍යං අපච්‌චවෙක්‌ඛිතපරිභොගෙන පරිභුඤ්‌ජිත්‌වා දිවසං සෙය්‍යසුඛං පස්‌සසුඛං අනුයුඤ්‌ජිත්‌වා පබුද්‌ධකාලෙ තයො විතක්‌කෙ විතක්‌කෙති. සො කතිපාහෙනෙව භික්‌ඛුභාවා චවති? එවං දිට්‌ඨධම්‌මෙ ච දුක්‌ඛං විහරති. පබ්‌බජිත්‌වා පන සමණධම්‌මස්‌ස සම්‌මා අකතත්‌තා ච –
317.Yo kusīto, so dukkhaṃ viharatīti ayampi diṭṭhe dhamme ceva samparāye ca dukkhaṃ viharati. Kathaṃ? Yassa hi pabbajitakālato paṭṭhāya yoniso manasikāro natthi, buddhavacanaṃ na uggaṇhāti, ācariyupajjhāyavattaṃ na karoti, cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇavattaṃ na karoti. Janassa pana saddhādeyyaṃ apaccavekkhitaparibhogena paribhuñjitvā divasaṃ seyyasukhaṃ passasukhaṃ anuyuñjitvā pabuddhakāle tayo vitakke vitakketi. So katipāheneva bhikkhubhāvā cavati? Evaṃ diṭṭhadhamme ca dukkhaṃ viharati. Pabbajitvā pana samaṇadhammassa sammā akatattā ca –
‘‘කුසො යථා දුග්‌ගහිතො, හත්‌ථමෙවානුකන්‌තති;
‘‘Kuso yathā duggahito, hatthamevānukantati;
සාමඤ්‌ඤං දුප්‌පරාමට්‌ඨං, නිරයායුපකඩ්‌ඪතී’’ති. (ධ. ප. 311) –
Sāmaññaṃ dupparāmaṭṭhaṃ, nirayāyupakaḍḍhatī’’ti. (dha. pa. 311) –
අපායස්‌මිංයෙව පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හති. එවං සම්‌පරායෙපි දුක්‌ඛං විහරති.
Apāyasmiṃyeva paṭisandhiṃ gaṇhati. Evaṃ samparāyepi dukkhaṃ viharati.
318. යො කුසීතො, සො සුඛං විහරතීති කාලෙන කාලං වුත්‌තප්‌පකාරෙ තපචරණෙ කිඤ්‌චි කිඤ්‌චි තපචරණං කත්‌වා කාලෙන කාලං ඔදාතවත්‌ථවසනො මාලාගන්‌ධවිලෙපනධරො මධුරභොජනං භුඤ්‌ජන්‌තො මුදුකාසු සෙය්‍යාසු සයන්‌තො දිට්‌ඨෙ ධම්‌මෙ චෙව සුඛං විහරති සම්‌පරායෙ ච. සො හි තස්‌ස තපචරණස්‌ස ගාළ්‌හං අග්‌ගහිතත්‌තා නාතිබහුං නිරයෙ දුක්‌ඛං අනුභවති. තස්‌මා සම්‌පරායෙ සුඛං විහරති නාම.
318.Yokusīto, so sukhaṃ viharatīti kālena kālaṃ vuttappakāre tapacaraṇe kiñci kiñci tapacaraṇaṃ katvā kālena kālaṃ odātavatthavasano mālāgandhavilepanadharo madhurabhojanaṃ bhuñjanto mudukāsu seyyāsu sayanto diṭṭhe dhamme ceva sukhaṃ viharati samparāye ca. So hi tassa tapacaraṇassa gāḷhaṃ aggahitattā nātibahuṃ niraye dukkhaṃ anubhavati. Tasmā samparāye sukhaṃ viharati nāma.
319. යො ආරද්‌ධවීරියො, සො සුඛං විහරතීති ආරද්‌ධවීරියො හි පබ්‌බජිතකාලතො පට්‌ඨාය වත්‌තෙසු පරිපූරකාරී හොති, බුද්‌ධවචනං උග්‌ගණ්‌හාති, යොනිසො මනසිකාරෙ කම්‌මං කරොති. අථස්‌ස වත්‌තපූරණඤ්‌චෙව උග්‌ගහිතබුද්‌ධවචනඤ්‌ච සමණධම්‌මකිරියඤ්‌ච ආවජ්‌ජෙන්‌තස්‌ස චිත්‌තං පසීදති. එවං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සුඛං විහරති. දිට්‌ඨධම්‌මෙ පන අරහත්‌තං පාපුණිතුං අසක්‌කොන්‌තො නිබ්‌බත්‌තභවෙ ඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤො හොතීති සම්‌පරායෙපි සුඛං විහරති නාම.
319.Yo āraddhavīriyo, so sukhaṃ viharatīti āraddhavīriyo hi pabbajitakālato paṭṭhāya vattesu paripūrakārī hoti, buddhavacanaṃ uggaṇhāti, yoniso manasikāre kammaṃ karoti. Athassa vattapūraṇañceva uggahitabuddhavacanañca samaṇadhammakiriyañca āvajjentassa cittaṃ pasīdati. Evaṃ diṭṭheva dhamme sukhaṃ viharati. Diṭṭhadhamme pana arahattaṃ pāpuṇituṃ asakkonto nibbattabhave khippābhiñño hotīti samparāyepi sukhaṃ viharati nāma.
320. සෙය්‍යථාපි , භික්‌ඛවෙ, අප්‌පමත්‌තකොපි ගූථො දුග්‌ගන්‌ධො හොතීති ඉදං සුත්‌තං අට්‌ඨුප්‌පත්‌තියං වුත්‌තං. කතරඅට්‌ඨුප්‌පත්‌තියන්‌ති? නවකනිපාතෙ (අ. නි. 9.12) සත්‌තුප්‌පාදසුත්‌ත අට්‌ඨුප්‌පත්‌තියං. තථාගතො හි තං අත්‌ථං කථෙන්‌තො – ‘‘නව පුග්‌ගලා නිරයතො මුත්‌තා, තිරච්‌ඡානයොනිතො මුත්‌තා, පෙත්‌තිවිසයතො මුත්‌තා’’ති කථෙසි. අථස්‌ස එතදහොසි – ‘‘සචෙ ඛො පන මෙ පුත්‌තා ඉමං ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා ඛීණනිරයම්‌හා ඛීණතිරච්‌ඡානයොනිකා ඛීණපෙත්‌තිවිසයා ඛීණාපායදුග්‌ගතිවිනිපාතාති මඤ්‌ඤමානා උපරිමග්‌ගඵලත්‌ථාය වායමිතුං න මඤ්‌ඤෙය්‍යුං, තෙසං සංවෙගං ජනෙස්‌සාමී’’ති සංවෙගජනනත්‌ථං ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ’’ති ඉමං සුත්‌තමාරභි. තත්‌ථ අප්‌පමත්‌තකොති ථොකමත්‌තකො පරිත්‌තප්‌පමාණො, අන්‌තමසො කුසග්‌ගෙනපි ගහෙත්‌වා උපසිඞ්‌ඝියමානො දුග්‌ගන්‌ධොව හොති. අප්‌පමත්‌තකම්‌පි භවං න වණ්‌ණෙමීති අප්‌පමත්‌තකම්‌පි කාලං භවෙ පටිසන්‌ධිං න වණ්‌ණයාමි. ඉදානිස්‌ස උපමං දස්‌සෙන්‌තො ආහ – අන්‌තමසො අච්‌ඡරාසඞ්‌ඝාතමත්‌තම්‌පීති. සබ්‌බන්‌තිමෙන පරිච්‌ඡෙදෙන ද්‌වෙ අඞ්‌ගුලියො එකතො කත්‌වා පහරණමත්‌තම්‌පි කාලන්‌ති වුත්‌තං හොති. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
320.Seyyathāpi, bhikkhave, appamattakopi gūtho duggandho hotīti idaṃ suttaṃ aṭṭhuppattiyaṃ vuttaṃ. Kataraaṭṭhuppattiyanti? Navakanipāte (a. ni. 9.12) sattuppādasutta aṭṭhuppattiyaṃ. Tathāgato hi taṃ atthaṃ kathento – ‘‘nava puggalā nirayato muttā, tiracchānayonito muttā, pettivisayato muttā’’ti kathesi. Athassa etadahosi – ‘‘sace kho pana me puttā imaṃ dhammadesanaṃ sutvā khīṇanirayamhā khīṇatiracchānayonikā khīṇapettivisayā khīṇāpāyaduggativinipātāti maññamānā uparimaggaphalatthāya vāyamituṃ na maññeyyuṃ, tesaṃ saṃvegaṃ janessāmī’’ti saṃvegajananatthaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave’’ti imaṃ suttamārabhi. Tattha appamattakoti thokamattako parittappamāṇo, antamaso kusaggenapi gahetvā upasiṅghiyamāno duggandhova hoti. Appamattakampi bhavaṃ na vaṇṇemīti appamattakampi kālaṃ bhave paṭisandhiṃ na vaṇṇayāmi. Idānissa upamaṃ dassento āha – antamaso accharāsaṅghātamattampīti. Sabbantimena paricchedena dve aṅguliyo ekato katvā paharaṇamattampi kālanti vuttaṃ hoti. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
තතියවග්‌ගවණ්‌ණනා.
Tatiyavaggavaṇṇanā.
16. එකධම්‌මපාළි
16. Ekadhammapāḷi
(16) 4. එකධම්‌මපාළි-චතුත්‌ථවග්‌ගවණ්‌ණනා
(16) 4. Ekadhammapāḷi-catutthavaggavaṇṇanā
322. චතුත්‌ථවග්‌ගස්‌ස පඨමෙ ජම්‌බුදීපෙති ජම්‌බුයා පඤ්‌ඤාතො පාකටො දීපොති ජම්‌බුදීපො. ඉමස්‌ස කිර දීපස්‌ස සඤ්‌ඤාණභූතා යොජනසතුබ්‌බෙධා පණ්‌ණාසයොජනසාඛා පඤ්‌චදසයොජනාවට්‌ටක්‌ඛන්‌ධා හිමවන්‌තපබ්‌බතෙ ජාතා කප්‌පට්‌ඨායිනී මහාජම්‌බූ නාම අත්‌ථි, තාය අයං දීපො ජම්‌බුදීපොති වුච්‌චති. යථා ච ඉමස්‌මිං දීපෙ ජම්‌බුරුක්‌ඛො කප්‌පට්‌ඨායී, තථා අපරගොයානෙ කදම්‌බරුක්‌ඛො, උත්‌තරකුරූසු කප්‌පරුක්‌ඛො, පුබ්‌බවිදෙහෙ සිරීසරුක්‌ඛො, අසුරානං චිත්‌තපාටලිරුක්‌ඛො, සුපණ්‌ණානං සිම්‌බලිරුක්‌ඛො , දෙවානං පාරිච්‌ඡත්‌තකොති ඉමෙපි කප්‌පට්‌ඨායිනොව.
322. Catutthavaggassa paṭhame jambudīpeti jambuyā paññāto pākaṭo dīpoti jambudīpo. Imassa kira dīpassa saññāṇabhūtā yojanasatubbedhā paṇṇāsayojanasākhā pañcadasayojanāvaṭṭakkhandhā himavantapabbate jātā kappaṭṭhāyinī mahājambū nāma atthi, tāya ayaṃ dīpo jambudīpoti vuccati. Yathā ca imasmiṃ dīpe jamburukkho kappaṭṭhāyī, tathā aparagoyāne kadambarukkho, uttarakurūsu kapparukkho, pubbavidehe sirīsarukkho, asurānaṃ cittapāṭalirukkho, supaṇṇānaṃ simbalirukkho , devānaṃ pāricchattakoti imepi kappaṭṭhāyinova.
‘‘පාටලී සිම්‌බලී ජම්‌බූ, දෙවානං පාරිච්‌ඡත්‌තකො;
‘‘Pāṭalī simbalī jambū, devānaṃ pāricchattako;
කදම්‌බො කප්‌පරුක්‌ඛො ච, සිරීසො භවති සත්‌තමො’’ති.
Kadambo kapparukkho ca, sirīso bhavati sattamo’’ti.
ආරාමරාමණෙය්‍යකන්‌ති පුප්‌ඵාරාමඵලාරාමානං රාමණෙය්‍යකං වෙළුවන-ජීවකම්‌බවන-ජෙතවනපුබ්‌බාරාමසදිසං. තං ඉමස්‌මිං ජම්‌බුදීපෙ අප්‌පමත්‌තකං පරිත්‌තකං, න බහුකන්‌ති අත්‌ථො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. එත්‌ථ වනරාමණෙය්‍යකන්‌ති නාගවනසාලවනචම්‌පකවනාදිසදිසං වඞ්‌කපබ්‌බතහිමවන්‌තපබ්‌බතපදෙසාදීසු අරඤ්‌ඤවනං වෙදිතබ්‌බං. භූමිරාමණෙය්‍යකන්‌ති ජෙතවනවිහාරමගධක්‌ඛෙත්‌තාදිසදිසං සමං භූමිට්‌ඨානං. පොක්‌ඛරණිරාමණෙය්‍යකන්‌ති ජෙතවනපොක්‌ඛරණිගග්‌ගරාපොක්‌ඛරණිසදිසානං වට්‌ටචතුරස්‌සදීඝවඞ්‌කාදිසණ්‌ඨානානං පොක්‌ඛරණීනං සන්‌නිවෙසනට්‌ඨානං. උක්‌කූලවිකූලන්‌ති උක්‌කූලඤ්‌ච විකූලඤ්‌ච. තත්‌ථ උක්‌කූලං උන්‌නතට්‌ඨානං, විකූලං නින්‌නට්‌ඨානං. නදීවිදුග්‌ගන්‌ති නදීනං භින්‌නට්‌ඨානං තං දුග්‌ගමත්‌තා නදීවිදුග්‌ගන්‌ති වුච්‌චති. ඛාණුකණ්‌ටකට්‌ඨානන්‌ති තත්‌ථජාතකානඤ්‌චෙව ආහරියමානානඤ්‌ච ඛාණුකණ්‌ටකාදීනං පතිට්‌ඨානට්‌ඨානං. පබ්‌බතවිසමන්‌ති ගිරිවිසමං. යෙ ඔදකාති යෙ ච උදකෙ ජායන්‌ති, තෙයෙව බහුතරා. ඉතො කිර සුවණ්‌ණභූමි සත්‌තමත්‌තානි යොජනසතානි හොති, එකෙන වාතෙන ගච්‌ඡන්‌තී නාවා සත්‌තහි අහොරත්‌තෙහි ගච්‌ඡති. අථෙකස්‌මිං සමයෙ එවං ගච්‌ඡන්‌තී නාවා සත්‌තාහම්‌පි නන්‌දියාවට්‌ටමච්‌ඡපිට්‌ඨෙනෙව ගතා. එවං ඔදකානං සත්‌තානං බහුභාවො වෙදිතබ්‌බො.
Ārāmarāmaṇeyyakanti pupphārāmaphalārāmānaṃ rāmaṇeyyakaṃ veḷuvana-jīvakambavana-jetavanapubbārāmasadisaṃ. Taṃ imasmiṃ jambudīpe appamattakaṃ parittakaṃ, na bahukanti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha vanarāmaṇeyyakanti nāgavanasālavanacampakavanādisadisaṃ vaṅkapabbatahimavantapabbatapadesādīsu araññavanaṃ veditabbaṃ. Bhūmirāmaṇeyyakanti jetavanavihāramagadhakkhettādisadisaṃ samaṃ bhūmiṭṭhānaṃ. Pokkharaṇirāmaṇeyyakanti jetavanapokkharaṇigaggarāpokkharaṇisadisānaṃ vaṭṭacaturassadīghavaṅkādisaṇṭhānānaṃ pokkharaṇīnaṃ sannivesanaṭṭhānaṃ. Ukkūlavikūlanti ukkūlañca vikūlañca. Tattha ukkūlaṃ unnataṭṭhānaṃ, vikūlaṃ ninnaṭṭhānaṃ. Nadīvidugganti nadīnaṃ bhinnaṭṭhānaṃ taṃ duggamattā nadīvidugganti vuccati. Khāṇukaṇṭakaṭṭhānanti tatthajātakānañceva āhariyamānānañca khāṇukaṇṭakādīnaṃ patiṭṭhānaṭṭhānaṃ. Pabbatavisamanti girivisamaṃ. Ye odakāti ye ca udake jāyanti, teyeva bahutarā. Ito kira suvaṇṇabhūmi sattamattāni yojanasatāni hoti, ekena vātena gacchantī nāvā sattahi ahorattehi gacchati. Athekasmiṃ samaye evaṃ gacchantī nāvā sattāhampi nandiyāvaṭṭamacchapiṭṭheneva gatā. Evaṃ odakānaṃ sattānaṃ bahubhāvo veditabbo.
අපිච ථලට්‌ඨානස්‌ස පරිත්‌තභාවෙන උදකස්‌ස ච බහුභාවෙනාපි අයමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. යථා හි මහාතළාකෙ එකොව උප්‌පලගච්‌ඡො අස්‌ස, තස්‌ස චත්‌තාරි ච පණ්‌ණානි, මජ්‌ඣෙ ච එකං උප්‌පලමකුලං අස්‌ස. එවමෙවං චත්‌තාරි පණ්‌ණානි විය චත්‌තාරො දීපා, මජ්‌ඣෙ උප්‌පලමකුලං විය සිනෙරුපබ්‌බතො, සෙසං උදකං විය උදකපරික්‌ඛිත්‌තො ඔකාසො. තස්‌ස මහන්‌තභාවො ඉද්‌ධිමන්‌තානං පාකටො හොති. තෙසඤ්‌හි ආකාසෙන ගච්‌ඡන්‌තානං චත්‌තාරො මහාදීපා චත්‌තාරි පණ්‌ණානි විය උපට්‌ඨහන්‌ති, සිනෙරුපබ්‌බතො මජ්‌ඣෙ උප්‌පලමකුලං විය, සෙසං උදකං විය උදකපරික්‌ඛිත්‌තො ඔකාසො. එවං මහන්‌තෙ උදකෙ ජාතත්‌තා ඔදකාව බහුතරා වෙදිතබ්‌බා.
Apica thalaṭṭhānassa parittabhāvena udakassa ca bahubhāvenāpi ayamattho veditabbo. Yathā hi mahātaḷāke ekova uppalagaccho assa, tassa cattāri ca paṇṇāni, majjhe ca ekaṃ uppalamakulaṃ assa. Evamevaṃ cattāri paṇṇāni viya cattāro dīpā, majjhe uppalamakulaṃ viya sinerupabbato, sesaṃ udakaṃ viya udakaparikkhitto okāso. Tassa mahantabhāvo iddhimantānaṃ pākaṭo hoti. Tesañhi ākāsena gacchantānaṃ cattāro mahādīpā cattāri paṇṇāni viya upaṭṭhahanti, sinerupabbato majjhe uppalamakulaṃ viya, sesaṃ udakaṃ viya udakaparikkhitto okāso. Evaṃ mahante udake jātattā odakāva bahutarā veditabbā.
323. දුතියාදීසු අඤ්‌ඤත්‍ර මනුස්‌සෙහීති ඉධ චත්‌තාරො අපායා අඤ්‌ඤත්‍ර මනුස්‌සෙහීති අධිප්‌පෙතා.
323. Dutiyādīsu aññatra manussehīti idha cattāro apāyā aññatra manussehīti adhippetā.
මජ්‌ඣිමෙසු ජනපදෙසූති ‘‘පුරත්‌ථිමාය දිසාය ගජඞ්‌ගලං නාම නිගමො, තස්‌ස පරෙන මහාසාලා, තතො පරා පච්‌චන්‌තිමා ජනපදා, ඔරතො මජ්‌ඣෙ. පුරත්‌ථිමදක්‌ඛිණාය දිසාය සල්‌ලවතී නාම නදී, තතො පරා පච්‌චන්‌තිමා ජනපදා, ඔරතො මජ්‌ඣෙ. දක්‌ඛිණාය දිසාය සෙතකණ්‌ණිකං නාම නිගමො, තතො පරා පච්‌චන්‌තිමා ජනපදා, ඔරතො මජ්‌ඣෙ. පච්‌ඡිමාය දිසාය ථූණං නාම බ්‍රාහ්‌මණගාමො, තතො පරා පච්‌චන්‌තිමා ජනපදා, ඔරතො මජ්‌ඣෙ. උත්‌තරාය දිසාය උසීරද්‌ධජො නාම පබ්‌බතො, තතො පරා පච්‌චන්‌තිමා ජනපදා, ඔරතො මජ්‌ඣෙ’’ති (මහාව. 259) එවං පරිච්‌ඡින්‌නෙ ජනපදෙති අත්‌ථො. අයඤ්‌හි ජනපදො මුදිඞ්‌ගසණ්‌ඨානො උජුකෙන කත්‌ථචි අසීතියොජනො හොති, කත්‌ථචි යොජනසතිකො, කත්‌ථචි ද්‌වියොජනසතිකො, මජ්‌ඣෙන පන තියොජනසතිකො, පරියන්‌තපරික්‌ඛෙපෙන නවමත්‌තයොජනසතිකො හොති. එත්‌තකෙ ඨානෙ බුද්‌ධපච්‌චෙකබුද්‌ධා මහාසාවකා බුද්‌ධුපට්‌ඨාකා බුද්‌ධසාවකා බුද්‌ධමාතා බුද්‌ධපිතා චක්‌කවත්‌තී රාජාති ඉමෙ සත්‌තා නිබ්‌බත්‌තන්‌ති. අපිච උපාදායුපාදායාපි මජ්‌ඣිමපදෙසො ලබ්‌භති. සකලොපි හි ජම්‌බුදීපො මජ්‌ඣිමපදෙසො නාම, සෙසදීපා පච්‌චන්‌තිමා ජනපදා. තම්‌බපණ්‌ණිදීපෙ අනුරාධපුරං මජ්‌ඣිමපදෙසො නාම, සෙසො පච්‌චන්‌තොති එවං නයො වෙදිතබ්‌බො.
Majjhimesu janapadesūti ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa parena mahāsālā, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne janapadeti attho. Ayañhi janapado mudiṅgasaṇṭhāno ujukena katthaci asītiyojano hoti, katthaci yojanasatiko, katthaci dviyojanasatiko, majjhena pana tiyojanasatiko, pariyantaparikkhepena navamattayojanasatiko hoti. Ettake ṭhāne buddhapaccekabuddhā mahāsāvakā buddhupaṭṭhākā buddhasāvakā buddhamātā buddhapitā cakkavattī rājāti ime sattā nibbattanti. Apica upādāyupādāyāpi majjhimapadeso labbhati. Sakalopi hi jambudīpo majjhimapadeso nāma, sesadīpā paccantimā janapadā. Tambapaṇṇidīpe anurādhapuraṃ majjhimapadeso nāma, seso paccantoti evaṃ nayo veditabbo.
324. පඤ්‌ඤවන්‌තො අජළා අනෙළමූගාති එත්‌ථ කම්‌මස්‌සකතපඤ්‌ඤා, ඣානපඤ්‌ඤා විපස්‌සනාපඤ්‌ඤා, මග්‌ගපඤ්‌ඤා, ඵලපඤ්‌ඤාති එතාහි සමන්‌නාගතා පඤ්‌ඤවන්‌තො නාම, අමූළ්‌හා අජළා නාම. යෙසං එළා මුඛතො න ගලති, තෙ අනෙළමූගා නාම, අනෙළමුඛා නිද්‌දොසමුඛාති අත්‌ථො. පටිබලාති සමත්‌ථා, කායබලෙන චෙව ඤාණබලෙන ච සමන්‌නාගතා. අත්‌ථමඤ්‌ඤාතුන්‌ති අත්‌ථානත්‌ථං කාරණාකාරණං ජානිතුං. දුප්‌පඤ්‌ඤාති අප්‌පඤ්‌ඤා නිප්‌පඤ්‌ඤා. ජළාති මන්‌දා මොමූහා.
324.Paññavantoajaḷā aneḷamūgāti ettha kammassakatapaññā, jhānapaññā vipassanāpaññā, maggapaññā, phalapaññāti etāhi samannāgatā paññavanto nāma, amūḷhā ajaḷā nāma. Yesaṃ eḷā mukhato na galati, te aneḷamūgā nāma, aneḷamukhā niddosamukhāti attho. Paṭibalāti samatthā, kāyabalena ceva ñāṇabalena ca samannāgatā. Atthamaññātunti atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ jānituṃ. Duppaññāti appaññā nippaññā. Jaḷāti mandā momūhā.
325. අරියෙන පඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනාති සහවිපස්‌සනෙන මග්‌ගෙන. අවිජ්‌ජාගතාති අවිජ්‌ජන්‌ධකාරෙන සමන්‌නාගතා.
325.Ariyena paññācakkhunāti sahavipassanena maggena. Avijjāgatāti avijjandhakārena samannāgatā.
326. යෙ ලභන්‌ති තථාගතං දස්‌සනායාති යෙ තථාගතස්‌ස ගුණෙ ජානිත්‌වා තථාගතං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණෙන පස්‌සිතුං ලභන්‌ති.
326.Ye labhanti tathāgataṃ dassanāyāti ye tathāgatassa guṇe jānitvā tathāgataṃ cakkhuviññāṇena passituṃ labhanti.
327. තථාගතප්‌පවෙදිතන්‌ති තථාගතෙන පවෙදිතං පකාසෙත්‌වා කථිතං. සවනායාති සොතවිඤ්‌ඤාණෙන සොතුං.
327.Tathāgatappaveditanti tathāgatena paveditaṃ pakāsetvā kathitaṃ. Savanāyāti sotaviññāṇena sotuṃ.
328. ධාරෙන්‌තීති න පම්‌මුස්‌සන්‌ති.
328.Dhārentīti na pammussanti.
329. ධාතානං ධම්‌මානං අත්‌ථං උපපරික්‌ඛන්‌තීති පගුණාය පාළියා අත්‌ථානත්‌ථං උපපරික්‌ඛන්‌ති.
329.Dhātānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhantīti paguṇāya pāḷiyā atthānatthaṃ upaparikkhanti.
330. අත්‌ථමඤ්‌ඤාය ධම්‌මමඤ්‌ඤායාති අට්‌ඨකථඤ්‌ච පාළිඤ්‌ච ජානිත්‌වා. ධම්‌මානුධම්‌මං පටිපජ්‌ජන්‌තීති අනුලොමපටිපදං පූරෙන්‌ති.
330.Atthamaññāya dhammamaññāyāti aṭṭhakathañca pāḷiñca jānitvā. Dhammānudhammaṃ paṭipajjantīti anulomapaṭipadaṃ pūrenti.
331. සංවෙජනීයෙසු ඨානෙසූති සංවෙගජනකෙසු කාරණෙසු. සංවිජ්‌ජන්‌තීති සංවෙගං ආපජ්‌ජන්‌ති.
331.Saṃvejanīyesu ṭhānesūti saṃvegajanakesu kāraṇesu. Saṃvijjantīti saṃvegaṃ āpajjanti.
332. යොනිසො පදහන්‌තීති උපායෙන පධානවීරියං කරොන්‌ති.
332.Yoniso padahantīti upāyena padhānavīriyaṃ karonti.
333. වවස්‌සග්‌ගාරම්‌මණන්‌ති වවස්‌සග්‌ගො වුච්‌චති නිබ්‌බානං, තං ආරම්‌මණං කරිත්‌වාති අත්‌ථො. ලභන්‌ති සමාධින්‌ති මග්‌ගසමාධිඤ්‌ච ඵලසමාධිඤ්‌ච පාපුණන්‌ති.
333.Vavassaggārammaṇanti vavassaggo vuccati nibbānaṃ, taṃ ārammaṇaṃ karitvāti attho. Labhanti samādhinti maggasamādhiñca phalasamādhiñca pāpuṇanti.
334. අන්‌නග්‌ගරසග්‌ගානන්‌ති උත්‌තමන්‌නානඤ්‌ච උත්‌තමරසානඤ්‌ච. උඤ්‌ඡෙන කපාලාභතෙන යාපෙන්‌තීති උඤ්‌ඡාචාරෙන වනමූලඵලාඵලෙන වා කපාලෙන ආභතභත්‌තෙන වා යාපෙන්‌ති. එත්‌ථ ච යො කස්‌සචිදෙව ඛාදනීයස්‌ස භොජනීයස්‌ස අත්‌ථාය චිත්‌තෙ උප්‌පන්‌නෙ තංඛණංයෙව න තං ලභති, අයං අන්‌නග්‌ගරසග්‌ගානං න ලාභී නාම. යස්‌සපි තංඛණංයෙව ලභිත්‌වා ඔලොකෙන්‌තස්‌ස වණ්‌ණගන්‌ධරසා අමනාපා හොන්‌ති, අයම්‌පි අන්‌නග්‌ගරසග්‌ගානං න ලාභී නාම. යස්‌ස පන වණ්‌ණගන්‌ධරසා පටිලභන්‌ති, මනාපා හොන්‌ති, අයං අන්‌නග්‌ගරසග්‌ගානං ලාභී නාම. සො උත්‌තමකොටියා චක්‌කවත්‌තී රාජා, හෙට්‌ඨිමකොටියා ධම්‌මාසොකො වෙදිතබ්‌බො. සඞ්‌ඛෙපතො හි යස්‌ස භත්‌තස්‌ස එකපාති සතසහස්‌සං අග්‌ඝති, ඉදං අන්‌නග්‌ගරසග්‌ගං නාම. යං පන භික්‌ඛුසඞ්‌ඝං පිණ්‌ඩාය චරන්‌තං දිස්‌වා මනුස්‌සා උත්‌තමපණීතං භත්‌තං දෙන්‌ති, ඉදං කිං නාමාති? ඉදං උඤ්‌ඡෙන කපාලාභතෙන යාපෙන්‌තෙ උපාදාය අන්‌නග්‌ගරසග්‌ගං නාම වුච්‌චතීති.
334.Annaggarasaggānanti uttamannānañca uttamarasānañca. Uñchena kapālābhatena yāpentīti uñchācārena vanamūlaphalāphalena vā kapālena ābhatabhattena vā yāpenti. Ettha ca yo kassacideva khādanīyassa bhojanīyassa atthāya citte uppanne taṃkhaṇaṃyeva na taṃ labhati, ayaṃ annaggarasaggānaṃ na lābhī nāma. Yassapi taṃkhaṇaṃyeva labhitvā olokentassa vaṇṇagandharasā amanāpā honti, ayampi annaggarasaggānaṃ na lābhī nāma. Yassa pana vaṇṇagandharasā paṭilabhanti, manāpā honti, ayaṃ annaggarasaggānaṃ lābhī nāma. So uttamakoṭiyā cakkavattī rājā, heṭṭhimakoṭiyā dhammāsoko veditabbo. Saṅkhepato hi yassa bhattassa ekapāti satasahassaṃ agghati, idaṃ annaggarasaggaṃ nāma. Yaṃ pana bhikkhusaṅghaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā manussā uttamapaṇītaṃ bhattaṃ denti, idaṃ kiṃ nāmāti? Idaṃ uñchena kapālābhatena yāpente upādāya annaggarasaggaṃ nāma vuccatīti.
335. අත්‌ථරසස්‌සාතිආදීසු අත්‌ථරසො නාම චත්‌තාරි සාමඤ්‌ඤඵලානි, ධම්‌මරසො නාම චත්‌තාරො මග්‌ගා, විමුත්‌තිරසො නාම අමතනිබ්‌බානං. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
335.Attharasassātiādīsu attharaso nāma cattāri sāmaññaphalāni, dhammaraso nāma cattāro maggā, vimuttiraso nāma amatanibbānaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
චතුත්‌ථවග්‌ගවණ්‌ණනා.
Catutthavaggavaṇṇanā.
ජම්‌බුදීපපෙය්‍යාලො නිට්‌ඨිතො.
Jambudīpapeyyālo niṭṭhito.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 16. එකධම්‌මපාළි • 16. Ekadhammapāḷi
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 16. එකධම්‌මපාළි • 16. Ekadhammapāḷi
