| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੧੬. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ
16. Ekadhammapāḷi
(੧੬) ੧. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ-ਪਠਮવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
(16) 1. Ekadhammapāḷi-paṭhamavaggavaṇṇanā
੨੯੬. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਇਧ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਭਾવਤ੍ਥੋ ‘‘ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਏਕਸਭਾવੋ’’ਤਿ। ਏਕਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਏਕਂਸੇਨ, ਅવਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਟ੍ਟੇਤਿ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟੇ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਅਨਭਿਰਮਨਤ੍ਥਾਯ। વਿਰਜ੍ਜਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਅਰਜ੍ਜਨਤ੍ਥਾਯ। વਿਰਜ੍ਜਨਾਯਾਤਿ ਪਲੁਜ੍ਜਨਾਯ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘વਿਗਮਾਯਾ’’ਤਿ। ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਨਿਰੋਧਾਯਾਤਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਨਿਰੋਧਨਤ੍ਥਾਯ। ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਨਿਰੋਧਨਂ ਨਾਮ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਖਾਦਨੀਯਸ੍ਸ ਮੁਖੇ ਕਤ੍વਾ ਖਾਦਨਂ ਨਾਮ ਯਾવਦੇવ ਅਜ੍ਝੋਹਰਣਤ੍ਥਂ, ਏવਂ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਨਿਰੋਧਨਂ વਟ੍ਟਨਿਰੋਧਨਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘વਟ੍ਟਸ੍ਸੇવ વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਖੀਣੇਸੁ ਇਤਰਂ વਟ੍ਟਦ੍વਯਮ੍ਪਿ ਖੀਣਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮੂਲਮੇવ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਉਪਸਮਾਯਾਤਿ ਕਿਲੇਸવੂਪਸਮਨਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਜਾਨਨਂ ਨਾਮ ਤਤ੍ਥ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਾਰੋਪਨਮੁਖੇਨੇવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿ…ਪੇ॰… ਅਭਿਜਾਨਨਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਨਾਮ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਞੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਬੁਜ੍ਝਨਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਯਿਦਂ ਬੁਜ੍ਝਨਂ ਯਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ વਸੇਨ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ વਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਬੋਧਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਮਤਧਾਤੁਯਾ।
296. Ekadhammapāḷivaṇṇanāyaṃ idha dhamma-saddo sabhāvattho ‘‘kusalā dhammā’’tiādīsu viyāti āha – ‘‘ekasabhāvo’’ti. Ekantenāti ekaṃsena, avassanti attho. Vaṭṭeti saṃsāravaṭṭe. Nibbindanatthāyāti anabhiramanatthāya. Virajjanatthāyāti arajjanatthāya. Virajjanāyāti palujjanāya. Tenevāha – ‘‘vigamāyā’’ti. Rāgādīnaṃ nirodhāyāti maggañāṇena rāgādīnaṃ nirodhanatthāya. Maggañāṇena nirodhanaṃ nāma accantaṃ appavattikaraṇanti āha – ‘‘appavattikaraṇatthāyā’’ti. Yathā khādanīyassa mukhe katvā khādanaṃ nāma yāvadeva ajjhoharaṇatthaṃ, evaṃ rāgādīnaṃ nirodhanaṃ vaṭṭanirodhanatthamevāti vuttaṃ – ‘‘vaṭṭasseva vā nirujjhanatthāyā’’ti. Yasmā kilesesu khīṇesu itaraṃ vaṭṭadvayampi khīṇameva hoti, tasmā mūlameva gaṇhanto ‘‘upasamāyāti kilesavūpasamanatthāyā’’ti āha. Saṅkhatadhammānaṃ abhijānanaṃ nāma tattha lakkhaṇattayāropanamukhenevāti āha – ‘‘aniccādi…pe… abhijānanatthāyā’’ti. Sambujjhitabbāni nāma cattāri ariyasaccāni tabbinimuttassa ñeyyassa abhāvato. ‘‘Catunnaṃ saccānaṃ bujjhanatthāyā’’ti vatvā tayidaṃ bujjhanaṃ yassa ñāṇassa vasena ijjhati, tassa ñāṇassa vasena dassetuṃ – ‘‘bodhi vuccatī’’tiādi vuttaṃ. Appaccayanibbānassāti amatadhātuyā.
ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਅਭਿਰੁਚਿਉਪ੍ਪਾਦਨਾਯ। વਿਸਕਣ੍ਟਕੋਤਿ ਗੁਲ਼ਸ੍ਸ વਾਣਿਜਸਮਞ੍ਞਾ। ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਦੇਸੇ ਦੇਸਭਾਸਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ। ਉਚ੍ਛੁਰਸੋ ਸਮਪਾਕਪਕ੍ਕੋ ਚੁਣ੍ਣਾਦੀਹਿ ਮਿਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਿਣ੍ਡੀਕਤੋ ਗੁਲ਼ੋ, ਅਪਿਣ੍ਡੀਕਤੋ ਫਾਣਿਤਂ। ਪਾਕવਿਸੇਸੇਨ ਖਣ੍ਡਖਣ੍ਡਸੇਦਿਤੋ ਖਣ੍ਡੋ, ਮਲਾਭਾવਂ ਆਪਨ੍ਨੋ ਸਕ੍ਕਰਾ।
Ussāhajananatthanti kammaṭṭhāne abhiruciuppādanāya. Visakaṇṭakoti guḷassa vāṇijasamaññā. ‘‘Kismiñci dese desabhāsā’’ti keci. Ucchuraso samapākapakko cuṇṇādīhi missetvā piṇḍīkato guḷo, apiṇḍīkato phāṇitaṃ. Pākavisesena khaṇḍakhaṇḍasedito khaṇḍo, malābhāvaṃ āpanno sakkarā.
ਸਰਤੀਤਿ ਸਤਿ। ਅਨੁ ਅਨੁ ਸਰਤੀਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਅਨੁ ਅਨੁਰੂਪਾ ਸਤੀਤਿਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ। ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪਯੋਜਨવਸੇਨ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਹਂਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਪਸਾਦਨੀਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਤੋਸਨਤ੍ਥਂ। વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁਖਤ੍ਥਂ। ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿਨਾ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਮਾਹਿਤੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁਖੇਨ ਇਜ੍ਝਤਿ। ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ । ਉਪਹਞ੍ਞਤਿ ਪਤਿਹਞ੍ਞਤਿ ਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ। ਤਤੋ ਏવ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਤਿ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਰਿਞ੍ਚਤਿ, ਨਿਰਸ੍ਸਾਦੋ ਹੋਤਿ ਭਾવਨਸ੍ਸਾਦਸ੍ਸ ਅਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਪਸੀਦਤਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਪਸਾਦਨੀਯਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਚ ਕਙ੍ਖਾਦਿਚੇਤੋਖਿਲਾਭਾવੇਨ વਿਨੀવਰਣੋ ਹੋਤਿ। ਦਮੇਤ੍વਾਤਿ ਨੀવਰਣਨਿਰਾਕਰਣੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨਂ ਕਤ੍વਾ। ਏવਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਰਾਨੁਯੁਞ੍ਜਨੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਦਮਨਸ੍ਸ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ, ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Saratīti sati. Anu anu saratīti anussati, anu anurūpā satītipi anussati. Duvidhaṃ hotīti payojanavasena duvidhaṃ hoti. Cittasampahaṃsanatthanti pasādanīyavatthusmiṃ pasāduppādanena bhāvanācittassa paritosanatthaṃ. Vipassanatthanti vipassanāsukhatthaṃ. Upacārasamādhinā hi citte samāhite vipassanāsukhena ijjhati. Cittuppādoti bhāvanāvasena pavatto cittuppādo . Upahaññati patihaññati paṭikūlattā ārammaṇassa. Tato eva ukkaṇṭhati, kammaṭṭhānaṃ riñcati, nirassādo hoti bhāvanassādassa alabbhanato. Pasīdati buddhaguṇānaṃ pasādanīyattā. Tathā ca kaṅkhādicetokhilābhāvena vinīvaraṇo hoti. Dametvāti nīvaraṇanirākaraṇena nibbisevanaṃ katvā. Evaṃ kammaṭṭhānantarānuyuñjanena cittaparidamanassa upamaṃ dassento, ‘‘katha’’ntiādimāha.
ਕੋ ਅਯਂ…ਪੇ॰… ਅਨੁਸ੍ਸਰੀਤਿ ਕੋ ਅਯਂ ਮਮ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਠਤ੍વਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿ। ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋਤਿ ਬਾਹਿਰਕਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸ੍ਸਰਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਭਾવਦਸ੍ਸਨਮੇਤਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਨ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚੀ’’ਤਿ। ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਪਰਿਯੇਸਨਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਅਨੁਸ੍ਸਰੀਤਿ ਦਿਸ੍વਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਆਦਿਪ੍ਪਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਰੂਪਂ ਪੁਰਿਮਞ੍ਚ ਅਰੂਪਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਰੁਪ੍ਪਨਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਰੂਪਂ, ਪੁਰਿਮਂ ਅਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਅਰੂਪਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਰੂਪਾਰੂਪਂ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ। ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਮ੍ਭਾવਿਕਾਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਸ੍ਸ। ਨਿਰੋਧੋਤਿ ਨਿਰੋਧਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਨਾવਾਰੋਤਿ ਯਥਾਰਦ੍ਧਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਨਿਗਮਨવਾਰੋ।
Ko ayaṃ…pe… anussarīti ko ayaṃ mama abbhantare ṭhatvā anussari. Pariggaṇhantoti bāhirakaparikappitassa anussarakassa sabbaso abhāvadassanametaṃ. Tenāha – ‘‘na añño kocī’’ti. Disvāti pariyesananayena vuttappakāraṃ cittameva anussarīti disvā sabbampetanti etaṃ hadayavatthuādippabhedaṃ sabbampi. Idañca rūpaṃ purimañca arūpanti idaṃ ruppanasabhāvattā rūpaṃ, purimaṃ ataṃsabhāvattā arūpanti saṅkhepato rūpārūpaṃ vavatthapetvā. Pañcakkhandhe vavatthapetvāti yojanā. Sambhāvikāti samuṭṭhāpikā. Tassāti samudayasaccassa. Nirodhoti nirodhanimittaṃ. Appanāvāroti yathāraddhāya desanāya nigamanavāro.
੨੯੭. ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਤਂ ਪਨੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥਨਯੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਂ વਿਭਾવਿਤੋਤਿ ਅਤਿਦਿਸਤਿ, ਸ੍વਾਯਂ ਅਤਿਦੇਸੋ ਪਯੋਜਨવਸੇਨ ਨવਸੁਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸਤੀਸੁ ਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋਪਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਆਦੀਸੁ ਤੀਸੁ વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਪવਾਦੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਤਾਸਂ ਏਕਪ੍ਪਯੋਜਨਤਾવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਧਮ੍ਮੇ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮਾਸਪਦવਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਮ੍ਪਿ વਚਨਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨਪਕ੍ਖਿਕਮੇવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਚਨਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਹਿ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯਾ વਿਸਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਮੇਤਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਸੀਲਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ ਆਰਬ੍ਭ। ਚਾਗਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਾਗਗੁਣਂ ਆਰਬ੍ਭ। ਦੇવਤਾ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੇવਤਾਗੁਣਸਦਿਸਤਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਦ੍ਧਾਸੀਲਸੁਤਚਾਗਪਞ੍ਞਾਸੁ ਦੇવਤਾਸਮਞ੍ਞਾ। ਭવਤਿ ਹਿ ਤਂਸਦਿਸੇਪਿ ਤਬ੍ਬੋਹਾਰੋ ਯਥਾ ‘‘ਤਾਨਿ ਓਸਧਾਨਿ, ਏਸ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਚ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਦੇવਤਾ ਸਕ੍ਖਿਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਦੇવਤਾ ਸਕ੍ਖਿਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਯਥਾਰੂਪਾਯ ਸਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਤਾ ਦੇવਤਾ ਇਤੋ ਚੁਤਾ ਤਤ੍ਥ ਉਪਪਨ੍ਨਾ, ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਤਥਾਰੂਪਾ ਸਦ੍ਧਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ। ਯਥਾਰੂਪੇਨ ਸੀਲੇਨ, ਯਥਾਰੂਪੇਨ ਸੁਤੇਨ, ਯਥਾਰੂਪੇਨ ਚਾਗੇਨ, ਯਥਾਰੂਪਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਤਾ ਦੇવਤਾ ਇਤੋ ਚੁਤਾ ਤਤ੍ਥ ਉਪਪਨ੍ਨਾ, ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਤਥਾਰੂਪਾ ਪਞ੍ਞਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਦੇવਤਾ ਸਕ੍ਖਿਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਤਤ੍ਥ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਪ੍ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਗਤਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਉਪਗਤਾ ਪવਤ੍ਤਾ।
297.Eseva nayoti iminā yvāyaṃ ‘‘taṃ paneta’’ntiādinā atthanayo buddhānussatiyaṃ vibhāvitoti atidisati, svāyaṃ atideso payojanavasena navasupi anussatīsu sādhāraṇavasena vuttopi ānāpānassatiādīsu tīsu vipassanatthāneva hontīti iminā apavādena nivattitoti tāsaṃ ekappayojanatāva daṭṭhabbā. Dhamme anussati dhammānussatīti samāsapadavibhāgadassanampi vacanatthadassanapakkhikamevāti āha – ‘‘ayaṃ panettha vacanattho’’ti. Dhammaṃ ārabbhāti hi dhammassa anussatiyā visayabhāvadassanametaṃ. Esa nayo sesesupi. Sīlaṃ ārabbhāti attano pārisuddhisīlaṃ ārabbha. Cāgaṃ ārabbhāti attano cāgaguṇaṃ ārabbha. Devatā ārabbhāti ettha devatāguṇasadisatāya attano saddhāsīlasutacāgapaññāsu devatāsamaññā. Bhavati hi taṃsadisepi tabbohāro yathā ‘‘tāni osadhāni, esa brahmadatto’’ti ca. Tenāha – ‘‘devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā’’tiādi. Tattha devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvāti ‘‘yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayhampi tathārūpā saddhā saṃvijjati. Yathārūpena sīlena, yathārūpena sutena, yathārūpena cāgena, yathārūpāya paññāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayhampi tathārūpā paññā saṃvijjatī’’ti evaṃ devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā. Assāsapassāsanimittaṃ nāma tattha laddhabbappaṭibhāganimittaṃ. Gatāti ārammaṇakaraṇavasena upagatā pavattā.
ਉਪਸਮ੍ਮਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਉਪਸਮੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਏਤ੍ਥ ਉਪਸਮ੍ਮਤਿ વਟ੍ਟਤ੍ਤਯਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤੂਪਸਮੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ। ਖਿਣੋਤਿ ਖੇਪੇਤਿ ਕਿਲੇਸੇਤਿ ਖਯੋ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ। ਤੇ ਏવ ਉਪਸਮੇਤੀਤਿ ਉਪਸਮੋ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਏવ। ਖਯੋ ਚ ਸੋ ਉਪਸਮੋ ਚਾਤਿ ਖਯੂਪਸਮੋ। ਤਤ੍ਰਚਾਯਂ ਉਪਸਮੋ ਧਮ੍ਮੋ ਏવਾਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਾ ਉਪਸਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਏਕਸਙ੍ਗਹੋਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਏਕਸਙ੍ਗਹੋ ਧਮ੍ਮਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੇ, ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਤੋ ਪਨ ਅਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੋ ਸਾਤਿਸਯੋ ਉਲ਼ਾਰਤਮਪਣੀਤਤਮਭਾવਤੋਤਿ ਦੀਪੇਤੁਂ વਿਸੁਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਮੇવ ਹਿ વਿਸੇਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਗવਾ – ‘‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾਪਿ ਉਪਸਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿਂ ਅવੋਚ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸવਿਸੇਸਂ ਸਨ੍ਤਪਣੀਤਭਾવੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਇਧ ਖਯੂਪਸਮਗ੍ਗਹਣਮ੍ਪਿ ਸਮਤ੍ਥਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਥੇવ ਹਿ ਸਮਾਨੇਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਭਾવੇ ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ વਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾ વਾ, વਿਰਾਗੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੦) ਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮੋ ਸਾਤਿਸਯੋ, ਏવਂ ਫਲਧਮ੍ਮਤੋ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੋ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅਚ੍ਛਰਿਯਧਮ੍ਮਭਾવਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤੂਪਸਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਖਯੂਪਸਮੋਪਿ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ‘‘ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯਾਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ’’ਤਿ ਕੇਚਿ, ਤਂ ਅਕਾਰਣਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਤਥਾ ਦੇਸਨਾਯ ਆਗਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਆਦੀਨਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨਿ વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਹਂਸਨਤ੍ਥਾਨਿਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਮੇਤਾਨਿ, ਏਤਾਨਿ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਨੇવਾਤਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ।
Upasammati ettha dukkhanti upasamo, nibbānaṃ. Accantameva ettha upasammati vaṭṭattayanti accantūpasamo, nibbānameva. Khiṇoti khepeti kileseti khayo, ariyamaggo. Te eva upasametīti upasamo, ariyamaggo eva. Khayo ca so upasamo cāti khayūpasamo. Tatracāyaṃ upasamo dhammo evāti dhammānussatiyā upasamānussati ekasaṅgahoti? Saccaṃ ekasaṅgaho dhammabhāvasāmaññe adhippete, saṅkhatadhammato pana asaṅkhatadhammo sātisayo uḷāratamapaṇītatamabhāvatoti dīpetuṃ visuṃ nīharitvā vuttaṃ. Imameva hi visesaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘dhammānussatī’’ti vatvāpi upasamānussatiṃ avoca anussarantassa savisesaṃ santapaṇītabhāvena upaṭṭhānato. Evañca katvā idha khayūpasamaggahaṇampi samatthitanti daṭṭhabbaṃ. Yatheva hi samānepi lokuttaradhammabhāve ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādivacanato (itivu. 90) maggaphaladhammehi nibbānadhammo sātisayo, evaṃ phaladhammato maggadhammo kilesappahānena acchariyadhammabhāvato, tasmā accantūpasamena saddhiṃ khayūpasamopi gahitoti daṭṭhabbaṃ. Vipassanatthāneva hontīti kasmā vuttanti? ‘‘Ekantanibbidāyātiādivacanato’’ti keci, taṃ akāraṇaṃ buddhānussatiādīsupi tathā desanāya āgatattā. Yathā pana buddhānussatiādīni kammaṭṭhānāni vipassanatthāni honti, nimittasampahaṃsanatthānipi honti, na evametāni, etāni pana vipassanatthānevāti tathā vuttaṃ.
ਪਠਮવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
੧੬. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ
16. Ekadhammapāḷi
(੧੬) ੨. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ-ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
(16) 2. Ekadhammapāḷi-dutiyavaggavaṇṇanā
੨੯੮. ਮਿਚ੍ਛਾ ਪਸ੍ਸਤਿ ਤਾਯ, ਸਯਂ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਸ੍ਸਨਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿવਿਧਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ । ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕੋ। ਤਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ।
298. Micchā passati tāya, sayaṃ vā micchā passati, micchādassanameva vā tanti micchādiṭṭhi, yaṃ kiñci viparītadassanaṃ. Tenāha – ‘‘dvāsaṭṭhividhāyā’’tiādi . Micchādiṭṭhi etassāti micchādiṭṭhiko. Tassa micchādiṭṭhikassa.
੨੯੯. ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਤਿ ਤਾਯ, ਸਯਂ વਾ ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਪਞ੍ਚવਿਧਾਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਝਾਨવਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਾਯ। ਤਤ੍ਥ ਝਾਨਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਞਾਣਂ ਝਾਨਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ।
299. Sammā passati tāya, sayaṃ vā sammā passati, sammādassanamattameva vā tanti sammādiṭṭhi. Pañcavidhāyāti kammassakatājhānavipassanāmaggaphalavasena pañcavidhāya. Tattha jhānacittuppādapariyāpannaṃ ñāṇaṃ jhānasammādiṭṭhi, vipassanāñāṇaṃ vipassanāsammādiṭṭhi.
੩੦੨. ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਅਨੁਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋ।
302. Pañcasu khandhesu ‘‘nicca’’ntiādinā pavatto anupāyamanasikāro.
੩੦੩. ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਉਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਯਾવ ਨਿਯਾਮੋਕ੍ਕਮਨਾਤਿ ਯਾવ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਾਮੋਕ੍ਕਮਨਾ। ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਾਮੋਕ੍ਕਮਨਨਯੋ ਪਨ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਤਟ੍ਟੀਕਾਯ ਚ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
303. ‘‘Anicca’’ntiādinā pavatto upāyamanasikāro. Yāva niyāmokkamanāti yāva micchattaniyāmokkamanā. Micchattaniyāmokkamananayo pana sāmaññaphalasuttavaṇṇanāyaṃ taṭṭīkāya ca vuttanayeneva veditabbo.
੩੦੪. ਅਯਂ ਤਿવਿਧਾ ਸਗ੍ਗਾવਰਣਾ ਚੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਗ੍ਗਾવਰਣਾਯ ਹੋਨ੍ਤਿਯਾ ਮਗ੍ਗવਿਬਨ੍ਧਕਭਾવੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਮਗ੍ਗਾવਰਣਾ ਚਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਦਸવਤ੍ਥੁਕਾ ਅਨ੍ਤਗ੍ਗਾਹਿਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਮਗ੍ਗਾવਰਣਾવ ਹੋਤਿ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਭਾવਤੋ, ਨ ਸਗ੍ਗਾવਰਣਾ ਅਕਮ੍ਮਪਥਪਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਦਂ ਪਨ વਿਧਾਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਨ ਮਗ੍ਗਾવਰਣਞ੍ਚਾਤਿ વਿਰੁਦ੍ਧਮੇਤਂ ਉਦ੍ਧਮ੍ਮਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਤਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਯ ਏવ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਧਾਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ। ‘‘ਨ ਸਗ੍ਗਾવਰਣਾ’’ਤਿ ਸਗ੍ਗੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਬਨ੍ਧਕਤ੍ਤਂ વਦਨ੍ਤੇਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਗ੍ਗਾવਹਤਾਪਿ ਨਾਮ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ વਾਦਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਸਗ੍ਗਂ ਉਪਨੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਏਕਨ੍ਤਗਰੁਤਰਸਾવਜ੍ਜਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਏਕਨ੍ਤਂ ਨਿਰਯਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਨਿਮੁਜ੍ਜਾਪੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿ।
304.Ayaṃ tividhā saggāvaraṇā ceva hotīti kammapathappattiyā mahāsāvajjabhāvato vuttaṃ. Saggāvaraṇāya hontiyā maggavibandhakabhāve vattabbameva natthīti vuttaṃ – ‘‘maggāvaraṇā cā’’ti. ‘‘Sassato loko’’tiādikā dasavatthukā antaggāhikā micchādiṭṭhi. Maggāvaraṇāva hoti viparītadassanabhāvato, na saggāvaraṇā akammapathapattitoti adhippāyo. Idaṃ pana vidhānaṃ paṭikkhipitvāti viparītadassanañca na maggāvaraṇañcāti viruddhametaṃ uddhammabhāvato. Tathā hi sati appahīnāya eva sakkāyadiṭṭhiyā maggādhigamena bhavitabbanti adhippāyena yathāvuttavidhānaṃ paṭikkhipitvā. ‘‘Na saggāvaraṇā’’ti saggūpapattiyā avibandhakattaṃ vadantehi diṭṭhiyā saggāvahatāpi nāma anuññātā hotīti taṃ vādaṃ paṭikkhipantena ‘‘diṭṭhi nāma saggaṃ upanetuṃ samatthā nāma natthī’’ti vuttaṃ. Kasmā? Ekantagarutarasāvajjabhāvato. Tenāha – ‘‘ekantaṃ nirayasmiṃyeva nimujjāpetī’’tiādi.
੩੦੫. વਟ੍ਟਂ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਂ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਞ੍ਚ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤਿ। વਿਪਾਕવਟ੍ਟਂ ਕਾ ਨੁ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤਿ ਨਾਮ। ਏવਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਰਣੇਨ વਿਦ੍ਧਸ੍ਤਭવਂ ਫਲਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਪਟਿਬਾਹਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅવਸਰਦਾਨਤੋ। ਇਚ੍ਚੇਤਂ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੇਤੁਂ ਸਚੇ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਏવਮੇਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਨਾਕਡ੍ਢਨਂ ਕੁਸਲਂ ਅਨવਜ੍ਜਂ। ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਦੇਤੀਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਦੇਤਿ। ਏવਮਯਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇਤਿ ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇ ਗਤਿਮਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਤ੍ਥੇ। ‘‘ਸੁਗਤਿਂ ਸਗ੍ਗਂ ਲੋਕਂ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਲੋਕਿਕਾ ਭવਨਿਪ੍ਫਾਦਿਕਾવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
305.Vaṭṭaṃviddhaṃsetīti maggasammādiṭṭhi kilesavaṭṭaṃ kammavaṭṭañca viddhaṃseti. Vipākavaṭṭaṃ kā nu viddhaṃseti nāma. Evaṃ pana attano kāraṇena viddhastabhavaṃ phalasammādiṭṭhi paṭibāhatīti vuttaṃ avasaradānato. Iccetaṃ kusalanti arahattaṃ pāpetuṃ sace sakkoti, evametaṃ vipassanāya paṭisandhianākaḍḍhanaṃ kusalaṃ anavajjaṃ. Satta bhave detīti sotāpattimaggassa paccayabhūtā vipassanāsammādiṭṭhi tassa puggalassa satta bhave deti. Evamayanti pañcavidhampi sammādiṭṭhiṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha – ‘‘lokiyalokuttarā sammādiṭṭhi kathitā’’ti. Imasmiṃ panattheti ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmī’’tiādinā vutte gatimaggasaṅkhāte atthe. ‘‘Sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantī’’ti vuttattā ‘‘lokikā bhavanipphādikāva veditabbā’’ti vuttaṃ.
੩੦੬. ਯਥਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਾਪਨਿਚ੍ਛਾਯਂ ਯਥਾ-ਸਦ੍ਦੋ, ਤੇਨ ਉਤ੍ਤਰਪਦਤ੍ਥਪ੍ਪਧਾਨੋ ਸਮਾਸੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਯਾ ਯਾ ਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਤਸ੍ਸਾ ਅਨੁਰੂਪਨ੍ਤਿ ਤਂਤਂਦਿਟ੍ਠਿਅਨੁਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਨવਸੇਸਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਪਰਿਪੁਣ੍ਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨੇਸੁ ਸਮਂ ਏਕਸਦਿਸਂ ਕਤ੍વਾ ਆਦਿਨ੍ਨਂ ਗਹਿਤਂ ਅਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ। ਤਦੇਤਨ੍ਤਿ ਯਦੇਤਂ ‘‘ਯਞ੍ਚੇવ ਕਾਯਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਦੇਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ। ਯਥਾਦਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਿਤਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਯਾ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਤਤੋਨਿਦਾਨਂ ਪਾਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸਂ ਦਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਿਤਕਸ੍ਸ ਠਿਤਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਸ੍ਸ ਤਂਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਯਥਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ ਪਰੇਸਂ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਦਿਨਾ વਿਞ੍ਞਾਪਨਕਾਲੇ ਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹਜਾਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ। ਨ ਚੇਤ੍ਥ વਚੀਕਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਾ ਪਾਣਘਾਤਾਦੀਨਂਯੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਲੋਮਿਕਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਪਰੇਸਂ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਨੁਲੋਮਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਂ ਗਹਿਤਂ ਪਰਾਮਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿਆਦਿ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ। ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਠਿਤવਚੀਕਮ੍ਮਂ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ, ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਲੋਮਿਕਂ વਚੀਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਅਤਿਦਿਸਤਿ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ। ‘‘ਯਾਯ ਕਾਯਚਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ ਸਤੋ’’ਤਿ ਅਪਰੇ।
306.Yathādiṭṭhīti atthabyāpanicchāyaṃ yathā-saddo, tena uttarapadatthappadhāno samāsoti āha – ‘‘yā yā diṭṭhī’’ti. Tassā tassā anurūpanti taṃtaṃdiṭṭhianurūpanti attho. Samattanti anavasesaṃ. Tenāha – ‘‘paripuṇṇa’’nti. Samādinnanti ādimajjhapariyosānesu samaṃ ekasadisaṃ katvā ādinnaṃ gahitaṃ anissaṭṭhaṃ. Tadetanti yadetaṃ ‘‘yañceva kāyakamma’’ntiādinā vuttaṃ, tadetaṃ kāyakammaṃ. Yathādiṭṭhiyaṃ ṭhitakāyakammanti yā pana diṭṭhi ‘‘natthi tatonidānaṃ pāpa’’ntiādinā pavattā, tassaṃ diṭṭhiyaṃ ṭhitakassa ṭhitamattassa anissaṭṭhassa taṃdiṭṭhikassa kāyakammaṃ. Diṭṭhisahajātaṃ kāyakammanti tassa yathādiṭṭhikassa paresaṃ hatthamuddādinā viññāpanakāle tāya diṭṭhiyā sahajātaṃ kāyakammaṃ. Na cettha vacīkammāsaṅkā uppādetabbā pāṇaghātādīnaṃyeva adhippetattā. Diṭṭhānulomikaṃ kāyakammanti yathā paresaṃ pākaṭaṃ hoti, evaṃ diṭṭhiyā anulomikaṃ katvā pavattitaṃ kāyakammaṃ. Tenāha – ‘‘samādinnaṃ gahitaṃ parāmaṭṭha’’nti. Tatthātiādi suviññeyyameva. Eseva nayoti iminā yathāvuttāya diṭṭhiyā ṭhitavacīkammaṃ, diṭṭhisahajātaṃ vacīkammaṃ, diṭṭhānulomikaṃ vacīkammanti tividhaṃ hotīti evamādi atidisati. Micchādiṭṭhikassāti kammapathappattāya micchādiṭṭhiyā micchādiṭṭhikassa. ‘‘Yāya kāyaci micchādiṭṭhiyā micchādiṭṭhikassa sato’’ti apare.
ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹਜਾਤਾ ਚੇਤਨਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ। ਪਤ੍ਥਨਾਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਕਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਪਤ੍ਥਨਾ। ਚੇਤਨਾਪਤ੍ਥਨਾਨਂ વਸੇਨਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਗਤਨਿਸ੍ਸਿਤਚੇਤਸਿਕਨਿਕਾਮਨਾਨਂ વਸੇਨ। ਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠਪਨਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਣਿਦਹਨਾ। ਫਸ੍ਸਾਦਯੋਤਿ ਚੇਤਨਾਦਿਟ੍ਠਿਤਣ੍ਹਾਦਿવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਫਸ੍ਸਾਦਿਧਮ੍ਮਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਪਾਪਿਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾਯ…ਪੇ॰… ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਤਿਤ੍ਤਕਪਦਸ੍ਸੇવ । ਤਿਤ੍ਤਕਂ ਕਟੁਕਨ੍ਤਿ ਚ ਉਭਯਂ ਇਧ ਅਨਿਟ੍ਠਪਰਿਯਾਯਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ‘‘ਪਚ੍ਛਾ ਤੇ ਕਟੁਕਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ।
Diṭṭhisahajātāti yathāvuttāya diṭṭhiyā sahajātā cetanā. Esa nayo sesapadesupi. Patthanāti ‘‘idaṃ nāma kareyya’’nti taṇhāpatthanā. Cetanāpatthanānaṃ vasenāti yathāvuttadiṭṭhigatanissitacetasikanikāmanānaṃ vasena. Cittaṭṭhapanāti cittassa paṇidahanā. Phassādayoti cetanādiṭṭhitaṇhādivinimuttā phassādidhammā. Yasmā diṭṭhi pāpikā, tasmā tassa puggalassa sabbe te dhammā aniṭṭhāya…pe… saṃvattantīti yojanā. Purimassevāti tittakapadasseva . Tittakaṃ kaṭukanti ca ubhayaṃ idha aniṭṭhapariyāyaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘pacchā te kaṭukaṃ bhavissatī’’tiādīsu viya.
ਅਮ੍ਬੋਯਨ੍ਤਿ ਅਮ੍ਬੋ ਅਯਂ। ਤਮੇવ ਪੂਜਨ੍ਤਿ ਤਮੇવ ਪੁਬ੍ਬੇ ਲਦ੍ਧਪਰਿਸਿਞ੍ਚਨਦਾਨਾਦਿਪੂਜਂ। ਨਿવੇਸਰੇਤਿ ਪવਿਸਿਂਸੁ। ਅਸਾਤਸਨ੍ਨਿવਾਸੇਨਾਤਿ ਅਮਧੁਰਨਿਮ੍ਬਮੂਲਸਂਸਗ੍ਗੇਨ।
Amboyanti ambo ayaṃ. Tameva pūjanti tameva pubbe laddhaparisiñcanadānādipūjaṃ. Nivesareti pavisiṃsu. Asātasannivāsenāti amadhuranimbamūlasaṃsaggena.
ਤਂ ਪਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਏਕਨ੍ਤਸਾવਜ੍ਜਤ੍ਤਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨਨ੍ਤਰਸੁਤ੍ਤੇਤਿ ਦਸਮਸੁਤ੍ਤੇ। ਯੋਜੇਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਨવਮਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯ ਯੋਜੇਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠਪਨਾવ ਪਤ੍ਥਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਣਿਧਿ ਚਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ।
Taṃ pana paṭikkhipitvā…pe… vuttanti sabbāpi micchādiṭṭhi ekantasāvajjattā aniṭṭhāya dukkhāya saṃvattatīti adhippāyena vuttaṃ. Anantarasutteti dasamasutte. Yojetvā veditabbānīti navamasutte viya yojetvā veditabbāni. Cittaṭṭhapanāva patthanāti ettha paṇidhi cāti vattabbaṃ.
ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dutiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
੧੬. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ
16. Ekadhammapāḷi
(੧੬) ੩. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ-ਤਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
(16) 3. Ekadhammapāḷi-tatiyavaggavaṇṇanā
੩੦੮. ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਪਠਮੇ ਅਯਾਥਾવਦਿਟ੍ਠਿਕੋਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਭਾવੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਨਿਚ੍ਚਾਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਦਿਟ੍ਠਿਕੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਾਯੇવ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨੋ’’ਤਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤੋ ਪਸਤ੍ਥੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਯੋ ਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੋਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤੋ ਹਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕੋ ਪਰਂ વੁਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ, ਨ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਤੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਧਮ੍ਮਤੋ’’ਤਿ। ਏવਰੂਪਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਾਥਿਕਪੁਤ੍ਤਾਦਿਕੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
308. Tatiyassa paṭhame ayāthāvadiṭṭhikoti aniccādibhāvesu dhammesu niccātiādinā uppannadiṭṭhiko. Tenāha – ‘‘tāyeva micchādiṭṭhiyā viparītadassano’’ti saddhammāti ettha santo pasattho sundaro dhammo, yo manussadhammotipi vuccati. Tato hi micchādiṭṭhiko paraṃ vuṭṭhāpeyya, na ariyadhammato. Tenāha – ‘‘dasakusalakammapathadhammato’’ti. Evarūpāti iminā pāthikaputtādike saṅgaṇhāti.
੩੦੯. ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾਗੀ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪੂਰਿਤਪਾਰਮਿਕਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਏਕਚ੍ਚਸਾવਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਚ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ।
309.Sabbaññubodhisattoti sabbaññubhāgī bodhisatto. Ādi-saddena pūritapāramikā paccekabodhisattā ekaccasāvakabodhisattā ca saṅgayhanti.
੩੧੦. ਪਰਮਾਤਿ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવੇਨ ਪਰਮਾ, ਉਕ੍ਕਂਸਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਕਮ੍ਮਾਨਂ। ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ વਿਪਾਕવਸੇਨ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ। વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਮੂਲਂ, ਤਤੋ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਖਾਣੂਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਞ੍ਚੇ ਗਾਹਂ ਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਨਪਿ ਤਬ੍ਭਾવਾવਹਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਭવਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ, ਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸੋ વੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਯਾਦਿਸੇ ਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਯਂ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਪੁਨ ਕਦਾਚਿ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਤੋ ਸੀਸੁਕ੍ਖਿਪਨਮਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਅਕੁਸਲਞ੍ਹਿ ਨਾਮੇਤਂ ਅਬਲਂ ਦੁਬ੍ਬਲਂ, ਨ ਕੁਸਲਂ વਿਯ ਮਹਾਬਲਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮੋ વਿਯ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਾਮੋਪਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਿਕੋ ਸਿਯਾ, ਨ ਚ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਾਮੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਿਕੋ। ਤੇਨੇવ ਪਪਞ੍ਚਸੂਦਨਿਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੦੦) –
310.Paramāti mahāsāvajjabhāvena paramā, ukkaṃsagatāti attho. Tesanti ānantariyakammānaṃ. Paricchedoti vipākavasena pariyosānaṃ. Vaṭṭassa mūlaṃ, tato taṃsamaṅgīpuggalo vaṭṭassa khāṇūti vuccati. Tenāha – ‘‘tāyā’’tiādi. Tañce gāhaṃ na vissajjeti, tassa punapi tabbhāvāvahattā vuttaṃ – ‘‘bhavato vuṭṭhānaṃ natthī’’ti, na pana sabbaso vuṭṭhānassa abhāvato. Yādise hi paccaye paṭicca ayaṃ taṃ dassanaṃ okkanto puna kadāci tappaṭipakkhe paccaye paṭicca tato sīsukkhipanamassa na hotīti na vattabbaṃ. Akusalañhi nāmetaṃ abalaṃ dubbalaṃ, na kusalaṃ viya mahābalaṃ. Aññathā sammattaniyāmo viya micchattaniyāmopi accantiko siyā, na ca micchattaniyāmo accantiko. Teneva papañcasūdaniyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.100) –
‘‘ਕਿਂ ਪਨੇਸ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਨਿਯਤੋ ਹੋਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਮ੍ਪੀਤਿ? ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਨਿਯਤੋ, ਆਸੇવਨવਸੇਨ ਭવਨ੍ਤਰੇਪਿ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਰੋਚੇਤਿ ਏવਾ’’ਤਿ –
‘‘Kiṃ panesa ekasmiṃyeva attabhāve niyato hoti, udāhu aññasmimpīti? Ekasmiṃyeva niyato, āsevanavasena bhavantarepi taṃ diṭṭhiṃ roceti evā’’ti –
વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤੋਯੇવ ਚ ਸੁਮਙ੍ਗਲવਿਲਾਸਿਨਿਯਮ੍ਪਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੭੦-੧੭੨) વੁਤ੍ਤਂ –
Vuttaṃ. Tatoyeva ca sumaṅgalavilāsiniyampi (dī. ni. aṭṭha. 1.170-172) vuttaṃ –
‘‘ਯੇ વਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਲਦ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨੇ ਦਿવਾਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਸਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ વੀਮਂਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ‘ਕਰੋਤੋ ਨ ਕਰੀਯਤਿ ਪਾਪਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਹੇਤੁ, ਨਤ੍ਥਿ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਮਤੋ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਮਿਚ੍ਛਾਸਤਿ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਂ ਹੋਤਿ, ਜવਨਾਨਿ ਜવਨ੍ਤਿ। ਪਠਮਜવਨੇ ਸਤੇਕਿਚ੍ਛਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁ। ਸਤ੍ਤਮੇ ਬੁਦ੍ਧਾਨਮ੍ਪਿ ਅਤੇਕਿਚ੍ਛਾ ਅਨਿવਤ੍ਤਿਨੋ ਅਰਿਟ੍ਠਕਣ੍ਟਕਸਦਿਸਾ, ਤਤ੍ਥ ਕੋਚਿ ਏਕਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ, ਕੋਚਿ ਦ੍વੇ, ਕੋਚਿ ਤੀਣਿਪਿ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੇਪਿ ਦ੍વੀਸੁ ਤੀਸੁ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਨਿਯਤਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕੋવ ਹੋਤਿ। ਪਤ੍ਤੋ ਸਗ੍ਗਮਗ੍ਗਾવਰਣਞ੍ਚੇવ ਮੋਕ੍ਖਮਗ੍ਗਾવਰਣਞ੍ਚ, ਅਭਬ੍ਬੋ ਤਸ੍ਸਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਸਗ੍ਗਮ੍ਪਿ ਗਨ੍ਤੁਂ, ਪਗੇવ ਮੋਕ੍ਖਂ, વਟ੍ਟਖਾਣੁ ਨਾਮੇਸ ਸਤ੍ਤੋ ਪਥવਿਗੋਪਕੋ, ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਭવਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ।
‘‘Ye vā pana tesaṃ laddhiṃ gahetvā rattiṭṭhāne divāṭṭhāne nisinnā sajjhāyanti vīmaṃsanti, tesaṃ ‘karoto na karīyati pāpaṃ, natthi hetu, natthi paccayo, mato ucchijjatī’ti tasmiṃ ārammaṇe micchāsati santiṭṭhati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, javanāni javanti. Paṭhamajavane satekicchā honti, tathā dutiyādīsu. Sattame buddhānampi atekicchā anivattino ariṭṭhakaṇṭakasadisā, tattha koci ekaṃ dassanaṃ okkamati, koci dve, koci tīṇipi, ekasmiṃ okkantepi dvīsu tīsu okkantesupi niyatamicchādiṭṭhikova hoti. Patto saggamaggāvaraṇañceva mokkhamaggāvaraṇañca, abhabbo tassattabhāvassa anantaraṃ saggampi gantuṃ, pageva mokkhaṃ, vaṭṭakhāṇu nāmesa satto pathavigopako, yebhuyyena evarūpassa bhavato vuṭṭhānaṃ natthī’’ti.
ਪਿਟ੍ਠਿਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਤਿ ਝਾਯਮਾਨਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸ੍ਸ ਪਰਤੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਓਕਾਸੇ। ਯਂ ਝਾਯਮਾਨਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਯਮਾਨਾਨਞ੍ਚ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਮਨ੍ਤਰਂ, ਯਤ੍ਥ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਨਿਰਯਸਮਞ੍ਞਾ, ਤਾਦਿਸੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਓਕਾਸੇ। ਪਚ੍ਚਤਿਯੇવਾਤਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਝਾਯਮਾਨੇ ਅਜ੍ਝਾਯਮਾਨੇਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਬਲੇਨ ਪਚ੍ਚਤਿਯੇવ।
Piṭṭhicakkavāḷeti jhāyamānacakkavāḷassa parato ekasmiṃ okāse. Yaṃ jhāyamānānaṃ ajjhāyamānānañca cakkavāḷānamantaraṃ, yattha lokantarikanirayasamaññā, tādise ekasmiṃ okāse. Paccatiyevāti cakkavāḷe jhāyamāne ajjhāyamānepi attano kammabalena paccatiyeva.
੩੧੧. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ‘‘ਮਾ ਖਲੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਏવਂਲਦ੍ਧਨਾਮੋਤਿ ਤਂ ਕਿਰ ਸਕਦ੍ਦਮਾਯ ਭੂਮਿਯਾ ਤੇਲਘਟਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ, ‘‘ਤਾਤ, ਮਾ ਖਲੀ’’ਤਿ ਸਾਮਿਕੋ ਆਹ। ਸੋ ਪਮਾਦੇਨ ਖਲਿਤ੍વਾ ਪਤਿਤ੍વਾ ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਭਯੇਨ ਪਲਾਯਿਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਸਾਮਿਕੋ ਉਪਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਾਟਕਕਣ੍ਣੇ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਸੋ ਸਾਟਕਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਅਚੇਲਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਲਾਤੋ ਪਣ੍ਣੇਨ વਾ ਤਿਣੇਨ વਾ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤੁਮ੍ਪਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਜਾਤਰੂਪੇਨੇવ ਏਕਂ ਗਾਮਂ ਪਾવਿਸਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸਮਣੋ ਅਰਹਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਇਮਿਨਾ ਸਦਿਸੋ’’ਤਿ ਪੂવਭਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਸਾਟਕਂ ਅਨਿવਤ੍ਥਭਾવੇਨ ਇਦਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਾਟਕਂ ਲਭਿਤ੍વਾਪਿ ਨ ਨਿવਾਸੇਸਿ, ਤਦੇવ ਚ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਅਞ੍ਞੇਪੀਤਿ ਪਞ੍ਚਸਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਬ੍ਬਜਿਂਸੁ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਮਾ ਖਲੀਤਿ વਚਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਏવਂਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਤਿਤ੍ਥਕਰੋ’’ਤਿ।
311. Catutthe ‘‘mā khalī’’ti vacanaṃ upādāya evaṃladdhanāmoti taṃ kira sakaddamāya bhūmiyā telaghaṭaṃ gahetvā gacchantaṃ, ‘‘tāta, mā khalī’’ti sāmiko āha. So pamādena khalitvā patitvā sāmikassa bhayena palāyituṃ āraddho. Sāmiko upadhāvitvā sāṭakakaṇṇe aggahesi. So sāṭakaṃ chaḍḍetvā acelako hutvā palāto paṇṇena vā tiṇena vā paṭicchādetumpi ajānanto jātarūpeneva ekaṃ gāmaṃ pāvisi. Manussā taṃ disvā ‘‘ayaṃ samaṇo arahā appiccho, natthi iminā sadiso’’ti pūvabhattādīni gahetvā upasaṅkamitvā ‘‘mayhaṃ sāṭakaṃ anivatthabhāvena idaṃ uppanna’’nti tato paṭṭhāya sāṭakaṃ labhitvāpi na nivāsesi, tadeva ca pabbajjaṃ aggahesi. Tassa santike aññepi aññepīti pañcasatā manussā pabbajiṃsu. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘mā khalīti vacanaṃ upādāya evaṃladdhanāmo titthakaro’’ti.
ਸਮਾਗਤਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਨਦੀਨਂ ਉਦਕਪ੍ਪવਾਹਸ੍ਸ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਟ੍ਠਾਨੇ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਉਦਕਾਨਨ੍ਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਉਦਕਪ੍ਪવਾਹਾਨਂ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਮਚ੍ਛਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਤੋ ਖਿਪ੍ਪਂ, ਕੁਮਿਨਂ, ਤਦੇવ ਇਧ ਖਿਪ੍ਪਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਕੁਮਿਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਉਚ੍ਛੂਹੀਤਿ ਉਦਕਉਚ੍ਛੂਹਿ। ਤੁਚ੍ਛਪੁਰਿਸੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਾਭਾવਤੋ। ਝਾਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੇવ, ਕੁਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ। ਮਨੁਸ੍ਸਖਿਪ੍ਪਂ ਮਞ੍ਞੇਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਤਿਤ੍વਾ ਬ੍ਯਸਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਂ ਓਟ੍ਟਿਤਂ ਕੁਮਿਨਂ વਿਯ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਮਹਾਜਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Samāgataṭṭhāneti dvinnaṃ nadīnaṃ udakappavāhassa sannipātaṭṭhāne. Dvinnaṃ udakānanti dvinnaṃ udakappavāhānaṃ. Yathāvuttaṭṭhāne macchaggahaṇatthaṃ khipitabbato khippaṃ, kuminaṃ, tadeva idha khippanti vuttaṃ. Tenāha – ‘‘kumina’’nti. Ucchūhīti udakaucchūhi. Tucchapuriso ariyadhammābhāvato. Jhānamattampi hi tassa nattheva, kuto ariyamaggo. Manussakhippaṃ maññeti manussā patitvā byasanappattiatthaṃ oṭṭitaṃ kuminaṃ viya. Tenāha – ‘‘mahājanassā’’tiādi.
੩੧੨. ਪਞ੍ਚਮਾਦੀਸੁ ਬਾਹਿਰਕਸਾਸਨਨ੍ਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਥੁਪਟਿਞ੍ਞਸ੍ਸਪਿ ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਤ੍ਥ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਗਣੋਤਿ ਸਾવਕਗਣੋ। ਤਥਾਭਾવਾਯਾਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾਕਾਰਤਾਯ ਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਤ੍ਥਂ। ਜਙ੍ਘਸਤਨ੍ਤਿ ਬਹੂ ਅਨੇਕੇ ਸਤ੍ਤੇ। ਸਮਕਮੇવ ਅਕੁਸਲਂ ਪਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਮਾਦਪਨੇਪਿ ਤੇਸਂ ਅਕੁਸਲੇਨ ਸਮਕਮੇવ ਅਕੁਸਲਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਏਕਜ੍ਝਂ ਬਹੂਨਂ ਸਮਾਦਪਨੇਪਿ ਤਥਾ ਉਸ੍ਸਹਨਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવਤੋ। વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਸਮਾਦਪਨੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾਯਂ ਸਮਕਮੇવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾ, ਏવਂ ਅਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾਯਂ ਅਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾਤਿ।
312. Pañcamādīsu bāhirakasāsananti avisesena vuttaṃ – tassa sabbassapi aniyyānikattā satthupaṭiññassapi asabbaññubhāvato. Tenāha – ‘‘tattha hī’’tiādi. Gaṇoti sāvakagaṇo. Tathābhāvāyāti ācariyena vuttākāratāya samaṅgibhāvatthaṃ. Jaṅghasatanti bahū aneke satte. Samakameva akusalaṃ pāpuṇātīti tesaṃ sabbesaṃ ekajjhaṃ samādapanepi tesaṃ akusalena samakameva akusalaṃ pāpuṇāti ekajjhaṃ bahūnaṃ samādapanepi tathā ussahanassa balavabhāvato. Visuṃ visuṃ samādapane vattabbameva natthi. Yathā hi dhammacariyāyaṃ samakamevāti vattabbā kalyāṇamittatā, evaṃ adhammacariyāyaṃ akalyāṇamittatāti.
੩੧੩. ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਕ੍ਖਾਤੇਤਿ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવੇਨ ਅਕ੍ਖਾਤੇ। ਸਤ੍ਥਾ ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਹੋਤੀਤਿ ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવੇਨ ਕਥੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਧਮ੍ਮੋ ਚ ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਗਣੋ ਚ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਸੁવਿਨੀਤਤ੍ਤਾ। ਸਮਾਦਪਕੋ ਹੀਤਿਆਦਿ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
313.Suṭṭhu akkhāteti ekantato niyyānikabhāvena akkhāte. Satthā ca sabbaññū hotīti asabbaññuno niyyānikabhāvena kathetuṃ asakkuṇeyyattā. Dhammo ca svākkhāto sammāsambuddhappaveditattā. Gaṇo ca suppaṭipanno satthārā suvinītattā. Samādapako hītiādi suppaṭipattiyā nidassanaṃ daṭṭhabbaṃ.
੩੧੪. ਪਮਾਣਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਯਾਪੇਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਏਤ੍ਤਕਂ ਦਾਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਮਾਣਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਤਿਰੇਕੇ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ વਾ ਨਤ੍ਥਿ ਦੁਰਕ੍ਖਾਤਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਸ੍ਸ। ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਪਟਿਪਦਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ ਦੁਰਕ੍ਖਾਤੇ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
314.Pamāṇaṃ jānitabbanti ‘‘ayaṃ ettakena yāpeti, imassa ettakaṃ dātuṃ yutta’’nti evaṃ pamāṇaṃ jānitabbaṃ. Atireke…pe… nibbānasampatti vā natthi durakkhātattā dhammassa. Tassāti paṭiggāhakassa. Appicchapaṭipadā nāma natthi durakkhāte dhammavinayeti adhippāyo.
੩੧੫. ਦਾਯਕਸ੍ਸ વਸੋ ਨਾਮ ਉਲ਼ਾਰੁਲ਼ਾਰਤਾਭੇਦੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ। ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਨ ਥੋਕਬਹੁਤਾવ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੋ ਨਾਮ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਥਾਮੋਤਿ ਯਾਪਨਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਯਦਿ ਹੀਤਿਆਦਿ ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿવਰਣਂ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਸਾਸਨਂ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਲਾਭੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਚ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਕਰੋਤਿ।
315.Dāyakassavaso nāma uḷāruḷāratābhedo ajjhāsayo. Deyyadhammassa pana thokabahutāva deyyadhammassa vaso nāma. Attano thāmoti yāpanappamāṇaṃ. Yadi hītiādi ‘‘katha’’ntiādinā saṅkhepato vuttassa atthassa vivaraṇaṃ. Anuppannassāti anuppanno assa puggalassa. Cakkhubhūto hotīti mahājanassa cakkhu viya hoti. Sāsanaṃ ciraṭṭhititaṃ karotīti anuppannalābhuppādanena mahājanassa pasāduppādanena ca ciraṭṭhitikaṃ karoti.
ਕੁਟੁਮ੍ਬਰਿਯવਿਹਾਰੇਤਿ ਕੁਟੁਮ੍ਬਰਿਯਗਾਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤવਿਹਾਰੇ। ਭੁਞ੍ਜਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਗੇਹੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਨਤ੍ਥਾਯ। ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਮਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਗੇਹਤੋ ਬਹਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਮਨਤ੍ਥਾਯ। ਧੁਰਭਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਨਿਚ੍ਚਭਤ੍ਤਾਨਿ। ਚੂਲ਼ੁਪਟ੍ਠਾਕਨ੍ਤਿ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰਂ। વੀਮਂਸਿਤ੍વਾਤਿ ਯਥਾ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਕਤਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ । ਮਹਾਜਨੋ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਭવਿਤੁਂ ਮਞ੍ਞਤੀਤਿ ਮਹਾਜਨੋ ਸਯਂ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਭવਿਤੁਂ ਮਞ੍ਞਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਗਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਨੇਨ। ਮਹਾਜਨਸ੍ਸਾਤਿ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ। ਅવਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾ।
Kuṭumbariyavihāreti kuṭumbariyagāmasannissitavihāre. Bhuñjanatthāyāti tasmiṃyeva gehe nisīditvā bhuñjanatthāya. Gahetvā gamanatthāyāti gehato bahi gahetvā gamanatthāya. Dhurabhattānīti niccabhattāni. Cūḷupaṭṭhākanti veyyāvaccakaraṃ. Vīmaṃsitvāti yathā uddissa kataṃ na hoti, evaṃ vīmaṃsitvā . Mahājano appiccho bhavituṃ maññatīti mahājano sayaṃ appiccho bhavituṃ maññati diṭṭhānugatiṃ āpajjanena. Mahājanassāti bahujanassa. Avattharitvāti vitthārikaṃ katvā.
੩੧੬. ਪਞ੍ਚਾਤਪਤਪ੍ਪਨਂ ਚਤੂਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਅਗ੍ਗਿਸਨ੍ਤਾਪਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਸੂਰਿਯਸਨ੍ਤਾਪਸ੍ਸ ਚ ਤਪ੍ਪਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਗਿਮ੍ਹਕਾਲੇ। ਛਿਨ੍ਨਪ੍ਪਪਾਤਪਬ੍ਬਤਸਿਖਰਤੋ ਪਤਨਂ ਮਰੁਪ੍ਪਪਾਤਪਤਨਂ। ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਾਦੀਸੁ ਆਦਿਚ੍ਚਾਭਿਮੁਖਾવਟ੍ਟਨਂ ਆਦਿਚ੍ਚਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ।
316.Pañcātapatappanaṃ catūsu passesu aggisantāpassa upari sūriyasantāpassa ca tappanaṃ, tañca kho gimhakāle. Chinnappapātapabbatasikharato patanaṃ maruppapātapatanaṃ. Pubbaṇhādīsu ādiccābhimukhāvaṭṭanaṃ ādiccānuparivattanaṃ.
੩੧੭. ਅਯਮ੍ਪੀਤਿ ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤੇ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਕੁਸੀਤੋਪਿ। ਸਾਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਤਪਚਰਣਂ। ਦੁਪ੍ਪਰਾਮਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਚਰਿਤਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ। ਨਿਰਯਾਯੁਪਕਡ੍ਢਤੀਤਿ ਨਿਰਯਦੁਕ੍ਖਾਯ ਨਂ ਕਡ੍ਢਤਿ।
317.Ayampīti svākkhāte dhammavinaye kusītopi. Sāmaññanti tapacaraṇaṃ. Dupparāmaṭṭhanti micchācaritaṃ saṃkiliṭṭhaṃ. Nirayāyupakaḍḍhatīti nirayadukkhāya naṃ kaḍḍhati.
੩੧੮. વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਤਿ ਪਞ੍ਚਾਤਪਤਪ੍ਪਨਾਦਿਕੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ।
318.Vuttappakāreti pañcātapatappanādike vuttappakāre.
੩੧੯. ਏવਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਯ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸਾਦવ੍ਹਯਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਤੇਨ ਸਮਣਧਮ੍ਮਕਰਣਸੁਖਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
319.Evanti vuttappakārāya cittappasādavhayasuppaṭipattiyā. Tena samaṇadhammakaraṇasukhañca saṅgaṇhāti.
੩੨੦. ਨવਕਨਿਪਾਤੇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯੇ વਕ੍ਖਮਾਨਂ ਨવਕਨਿਪਾਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਨવ ਪੁਗ੍ਗਲਾਤਿ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮਕੋਲਂਕੋਲਾਦਯੋ ਨવ ਪੁਗ੍ਗਲਾ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਾવਸਿਟ੍ਠੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ।
320.Navakanipāteti imasmiṃyeva aṅguttaranikāye vakkhamānaṃ navakanipātaṃ sandhāyāha. Nava puggalāti sattakkhattuparamakolaṃkolādayo nava puggalā. Sabbatthāti imasmiṃ sutte vuttāvasiṭṭhesu sabbesu suttesu.
ਤਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tatiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
੧੬. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ
16. Ekadhammapāḷi
(੧੬) ੪. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ-ਚਤੁਤ੍ਥવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
(16) 4. Ekadhammapāḷi-catutthavaggavaṇṇanā
੩੨੨. ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਠਮੇ ਸਞ੍ਞਾਣਭੂਤਾਤਿ ਉਪਲਕ੍ਖਣਭੂਤਾ। ਪਞ੍ਚਦਸਯੋਜਨਾવਟ੍ਟਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਪਞ੍ਚਦਸਯੋਜਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾ। ਯਥਾ ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕਦਮ੍ਬਰੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਕਪ੍ਪਟ੍ਠਾਯਿਭਾવਂ વਿਯ ਯੋਜਨਸਤੁਬ੍ਬੇਧਾਦਿਭਾવਂ ਸਮੁਚ੍ਚਿਨੋਤਿ, ਨ ਪਨ ਜਮ੍ਬੁਯਾ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਸ੍ਸ વਿਯ ਤੇਹਿ ਅਪਰਗੋਯਾਨਾਦੀਨਂ ਸਞ੍ਞਾਣਭਾવਂ। ਰਾਮਣੇਯ੍ਯਕਨ੍ਤਿ ਰਮਣੀਯਭਾવਂ। ਸੇਸਪਦੇਸੂਤਿ વਨਰਾਮਣੇਯ੍ਯਕਾਦਿਪਦੇਸੁ। ਉਗ੍ਗਤਂ ਕੂਲਂ ਉਸ੍ਸਿਤਭਾવੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਕ੍ਕੂਲਂ, વਿਗਤਂ ਅਪਗਤਂ ਕੂਲਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਕੂਲਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਉਨ੍ਨਤਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਚ। ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਮਚ੍ਛਪਿਟ੍ਠੇਨੇવਾਤਿ ਕੁਜ੍ਜਕਕੁਲਿਸਕਮਚ੍ਛਸਙ੍ਘਾਤਪਿਟ੍ਠੇਨੇવ।
322. Catutthassa paṭhame saññāṇabhūtāti upalakkhaṇabhūtā. Pañcadasayojanāvaṭṭakkhandhāti pañcadasayojanakkhandhaparikkhepā. Yathā cāti ca-saddena kadambarukkhādīnaṃ kappaṭṭhāyibhāvaṃ viya yojanasatubbedhādibhāvaṃ samuccinoti, na pana jambuyā jambudīpassa viya tehi aparagoyānādīnaṃ saññāṇabhāvaṃ. Rāmaṇeyyakanti ramaṇīyabhāvaṃ. Sesapadesūti vanarāmaṇeyyakādipadesu. Uggataṃ kūlaṃ ussitabhāvo etassāti ukkūlaṃ, vigataṃ apagataṃ kūlaṃ etassāti vikūlanti āha – ‘‘unnataṭṭhānaṃ ninnaṭṭhāna’’nti ca. Nandiyāvaṭṭamacchapiṭṭhenevāti kujjakakulisakamacchasaṅghātapiṭṭheneva.
੩੨੩. ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਪਾਯਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਨ ਦੇવਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹੀਤਿ ਹੀਨਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯਾਪਿ ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਯਤ੍ਥ ਗਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਉਪਾਸਕਾਨਂ ਉਪਾਸਿਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮવਾਦਿਕਿਰਿਯવਾਦਿવਿਞ੍ਞੁਜਾਤਿਕਾਨਂ, ਯੋ ਪਤਿਰੂਪਦੇਸੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸਕਲੋਪਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।
323. Dutiyādīsu cattāro apāyā aññatra manussehīti adhippetā, na devā aññatra manussehīti hīnāya jātiyā adhippetattā. Upādāyupādāyāpi majjhimadeso labbhati, yattha gati bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ aññesampi kammavādikiriyavādiviññujātikānaṃ, yo patirūpadesoti vuccati. Tenāha – ‘‘sakalopi hī’’tiādi.
੩੨੪. ਏਲ਼ਾਤਿ ਦੋਸੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਨਿਦ੍ਦੋਸਮੁਖਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ।
324.Eḷāti doso. Tenāha – ‘‘niddosamukhāti attho’’ti.
੩੨੬. ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਸ੍ਸਨਮੇવ, ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਨ ਦਸ੍ਸਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਨਮ੍ਪਿ ਹੋਤਿਯੇવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਯੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਜਾਨਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ।
326. Tathāgatassa guṇe jānitvā cakkhunāpi dassanaṃ dassanameva, ajānitvā pana dassanaṃ tiracchānagatānampi hotiyevāti āha – ‘‘ye tathāgatassa guṇe jānitvā’’tiādi.
੩੨੭. ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਕਥਿਤਂ।
327.Pakāsetvā kathitanti saccāni pakāsetvā kathitaṃ.
੩੨੮. ਸੁਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਸਮ੍ਮੋਸੋ ਧਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਪਮ੍ਮੁਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
328. Sutānaṃ dhammānaṃ asammoso dhāraṇanti āha – ‘‘dhārentīti na pammussantī’’ti.
੩੨੯. ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਯਂ ਨ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਅਨਤ੍ਥਪਰਿਹਾਰੇਨ ਹਿ ਅਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਂ ਯਥਾ ਅਧਮ੍ਮਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਨ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ।
329.Atthānatthaṃ upaparikkhantīti ‘‘ayaṃ imissā pāḷiyā attho, ayaṃ na attho’’ti atthānatthaṃ upaparikkhanti. Anatthaparihārena hi atthaggahaṇaṃ yathā adhammaparivajjanena dhammappaṭipatti.
੩੩੦. ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਪਦਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਿਕਂ ਪਟਿਪਦਂ।
330.Anulomapaṭipadanti nibbānassa anulomikaṃ paṭipadaṃ.
੩੩੧. ਸਂવੇਗਜਨਕੇਸੁ ਕਾਰਣੇਸੂਤਿ ਸਂવੇਗਜਨਕੇਸੁ ਜਾਤਿਆਦੀਸੁ ਕਾਰਣੇਸੁ। ਸਂવੇਜਨੀਯੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸਹੋਤ੍ਤਪ੍ਪਞਾਣਂ ਸਂવੇਗੋ।
331.Saṃvegajanakesukāraṇesūti saṃvegajanakesu jātiādīsu kāraṇesu. Saṃvejanīyesu ṭhānesu sahottappañāṇaṃ saṃvego.
੩੩੨. ਉਪਾਯੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਉਪਾਯੇਨ વਟ੍ਟੂਪਚ੍ਛੇਦੋ, ਤੇਨ ਉਪਾਯੇਨ। ਪਧਾਨવੀਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ વੀਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ।
332.Upāyenāti yena upāyena vaṭṭūpacchedo, tena upāyena. Padhānavīriyaṃ karontīti sammappadhānasaṅkhātaṃ vīriyaṃ karonti uppādenti.
੩੩੩. વવਸ੍ਸਜੀਯਨ੍ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ વવਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੂਤਿ ਆਹ – ‘‘વવਸ੍ਸਗ੍ਗੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨ’’ਨ੍ਤਿ।
333. Vavassajīyanti vissajjīyanti ettha saṅkhārāti vavassaggo, asaṅkhatā dhātūti āha – ‘‘vavassaggo vuccati nibbāna’’nti.
੩੩੪. ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਭੋਜਨਾਨਂ। ਉਤ੍ਤਮਰਸਾਨਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਾਨਂ ਰਸਾਨਂ। ਉਞ੍ਛਾਚਾਰੇਨਾਤਿ ਉਞ੍ਛਾਚਰਿਯਾਯ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਭੂਤਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਯਾਚਿਤ੍વਾ ਗਹਣਂ ਉਞ੍ਛਾਚਾਰੋ। ਏਤ੍ਥ ਚਾਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨ੍ਨਾਦੀਨਂ ਅਗ੍ਗਭਾવੋ ਨਾਮ ਮਨਾਪਪਰਮੋ ਇਚ੍ਛਿਤਕ੍ਖਣਲਾਭੋ, ਨ ਤੇਸਂ ਲਾਭਿਤਾਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਟਿਲਭਨ੍ਤੀਤਿ ਦੇਨ੍ਤਿ ਪਣੀਤਭਾવੇਨ। ਭਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਪਾਤੀਤਿ ਏਕਪਾਤਿਪੂਰਂ ਭਤ੍ਤਂ। ਇਦਂ ਕਿਂ ਨਾਮਾਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਅਨ੍ਨਗ੍ਗਰਸਗ੍ਗਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਉਞ੍ਛੇਨ ਕਪਾਲਾਭਤੇਨਾਤਿ ਮਿਸ੍ਸਕਭਤ੍ਤੇਨ। ਯਾਪੇਨ੍ਤੇਤਿ ਯਾਪਨਸੀਸੇਨ ਯਾਪਨਹੇਤੁਂ ਭਤ੍ਤਂ વਦਤਿ। ਉਪਾਦਾਯ ਅਗ੍ਗਰਸਂ ਨਾਮਾਤਿ ਤਂ ਤਂ ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ ਅਨ੍ਨਗ੍ਗਰਸਗ੍ਗਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਆਹਾਰਤੋ ਹਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਏવਂ ਯਾવ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤਿਦੇવਾ ਨੇਤਬ੍ਬਂ।
334.Uttamannānanti uttamānaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ. Uttamarasānanti uttamānaṃ rasānaṃ. Uñchācārenāti uñchācariyāya kassaci apariggahabhūtassa kiñci ayācitvā gahaṇaṃ uñchācāro. Ettha cātiādinā annādīnaṃ aggabhāvo nāma manāpaparamo icchitakkhaṇalābho, na tesaṃ lābhitāmattanti dasseti. Paṭilabhantīti denti paṇītabhāvena. Bhattassa ekapātīti ekapātipūraṃ bhattaṃ. Idaṃ kiṃ nāmāti ‘‘idaṃ annaggarasaggaṃ nāma hoti, na hotī’’ti pucchati. Uñchena kapālābhatenāti missakabhattena. Yāpenteti yāpanasīsena yāpanahetuṃ bhattaṃ vadati. Upādāya aggarasaṃ nāmāti taṃ taṃ upādāyupādāya annaggarasaggaṃ daṭṭhabbanti dasseti. Cakkavattiāhārato hi cātumahārājikānaṃ āhāro aggoti evaṃ yāva paranimmitavasavattidevā netabbaṃ.
੩੩੫. ਅਤ੍ਥਰਸੋ ਨਾਮ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ‘‘ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨਂ ਫਲਭੂਤੋ ਰਸੋ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਧਮ੍ਮਰਸੋ ਨਾਮ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਗ੍ਗਾ ‘‘ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤੋ ਰਸੋ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੋ ਨਾਮ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ।
335.Attharaso nāma cattāri sāmaññaphalāni ‘‘ariyamaggānaṃ phalabhūto raso’’ti katvā. Dhammaraso nāma cattāro maggā ‘‘sāmaññaphalassa hetubhūto raso’’ti katvā vimuttiraso nāma amataṃ nibbānaṃ ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti katvā.
ਚਤੁਤ੍ਥવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Catutthavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਪੇਯ੍ਯਾਲੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Jambudīpapeyyālo niṭṭhito.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੧੬. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ • 16. Ekadhammapāḷi
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੧੬. ਏਕਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿ • 16. Ekadhammapāḷi
