| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
३. एकगामन्तरगमनसिक्खापदवण्णना
3. Ekagāmantaragamanasikkhāpadavaṇṇanā
अञ्ञो गामो गामन्तरं। नदिपारन्ति नदिया पारिमतीरं। ‘‘गामन्तरं गच्छेय्या’’ति (पाचि॰ ६८७, ६९१) वुत्तत्ता अञ्ञस्मिं गामेयेव आपत्ति, न सकगामेति आह ‘‘सकगामतो तावा’’तिआदि। परिक्खेपे वा उपचारे वा अतिक्कन्तेति परिक्खित्तस्स गामस्स परिक्खेपे वा अपरिक्खित्तस्स गामस्स परिक्खेपारहट्ठाने वा अतिक्कन्ते। दुतियेन अतिक्कन्तमत्तेति दुतियेन पादेन इतरस्स गामस्स परिक्खेपे वा उपचारे वा अतिक्कन्तमत्ते। येसु पन पोत्थकेसु ‘‘एकेन पादेन इतरस्स गामस्स परिक्खेपे वा अतिक्कन्ते, उपचारे वा ओक्कन्ते थुल्लच्चयं, दुतियेन अतिक्कन्तमत्ते, ओक्कन्तमत्ते वा सङ्घादिसेसो’’ति पाठो दिस्सति, तत्थ ‘‘ओक्कन्ते, ओक्कन्तमत्ते वा’’ति एतानि द्वे पदानि पाळिया विरुज्झन्ति। ‘‘अपरिक्खित्तस्स गामस्स उपचारं अतिक्कामेन्तिया’’ति (पाचि॰ ६९२) हि पाळि। तथा समन्तपासादिकायपि विरुज्झन्ति। तत्थ हि –
Añño gāmo gāmantaraṃ. Nadipāranti nadiyā pārimatīraṃ. ‘‘Gāmantaraṃ gaccheyyā’’ti (pāci. 687, 691) vuttattā aññasmiṃ gāmeyeva āpatti, na sakagāmeti āha ‘‘sakagāmato tāvā’’tiādi. Parikkhepe vā upacāre vā atikkanteti parikkhittassa gāmassa parikkhepe vā aparikkhittassa gāmassa parikkhepārahaṭṭhāne vā atikkante. Dutiyena atikkantamatteti dutiyena pādena itarassa gāmassa parikkhepe vā upacāre vā atikkantamatte. Yesu pana potthakesu ‘‘ekena pādena itarassa gāmassa parikkhepe vā atikkante, upacāre vā okkante thullaccayaṃ, dutiyena atikkantamatte, okkantamatte vā saṅghādiseso’’ti pāṭho dissati, tattha ‘‘okkante, okkantamatte vā’’ti etāni dve padāni pāḷiyā virujjhanti. ‘‘Aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkāmentiyā’’ti (pāci. 692) hi pāḷi. Tathā samantapāsādikāyapi virujjhanti. Tattha hi –
‘‘परिक्खेपारहट्ठानं एकेन पादेन अतिक्कमति, थुल्लच्चयं। दुतियेन अतिक्कन्तमत्ते सङ्घादिसेसो। अपिचेत्थ सकगामतो…पे॰… एकेन पादेन इतरस्स गामस्स परिक्खेपे वा उपचारेवा अतिक्कन्तमत्ते थुल्लच्चयं, दुतियेन अतिक्कन्तमत्ते सङ्घादिसेसो’’ति –
‘‘Parikkhepārahaṭṭhānaṃ ekena pādena atikkamati, thullaccayaṃ. Dutiyena atikkantamatte saṅghādiseso. Apicettha sakagāmato…pe… ekena pādena itarassa gāmassa parikkhepe vā upacārevā atikkantamatte thullaccayaṃ, dutiyena atikkantamatte saṅghādiseso’’ti –
वुत्तं। ‘‘पठमं पादं अतिक्कामेन्तिया’’तिआदिवचनतो (पाचि॰ ६९२) पदसा गमनमेव इधाधिप्पेतन्ति आह ‘‘पदसा पविसन्तिया आपत्ती’’ति। इमिना सचेपि हत्थिपिट्ठिआदीहि वा इद्धिया वा पविसति, वट्टतियेवाति दस्सेति। अयमेत्थ सङ्खेपो, वित्थारो पन समन्तपासादिकाय (पाचि॰ अट्ठ॰ ६९२) वुत्तोति अधिप्पायो।
Vuttaṃ. ‘‘Paṭhamaṃ pādaṃ atikkāmentiyā’’tiādivacanato (pāci. 692) padasā gamanameva idhādhippetanti āha ‘‘padasā pavisantiyā āpattī’’ti. Iminā sacepi hatthipiṭṭhiādīhi vā iddhiyā vā pavisati, vaṭṭatiyevāti dasseti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana samantapāsādikāya (pāci. aṭṭha. 692) vuttoti adhippāyo.
नदिपारगमने वुत्तलक्खणाय नदियाति ‘‘नदी नाम तिमण्डलं पटिच्छादेत्वा यत्थ कत्थचि उत्तरन्तिया अन्तरवासको तेमियती’’ति (पाचि॰ ६९२) नदिपारगमनविभङ्गे वुत्तलक्खणाय नदिया। नदिपारगमनविभङ्गो हि इध नदिपारगमनसद्देन वुत्तो। पुन ओरिमतीरमेव पच्चुत्तरन्तिया वाति परतीरं गन्तुकामताय ओतिण्णत्ता वुत्तं। इतरिस्सा पन अयं पक्कन्तट्ठाने ठिता होति, तस्मा परतीरं गच्छन्तिया अनापत्ति। सचे सज्झायं वा पधानं वा अञ्ञं वा किञ्चि कम्मं कुरुमाना ‘‘पुरे अरुणेयेव दुतियिकाय सन्तिकं गमिस्सामी’’ति (पाचि॰ अट्ठ॰ ६९२) आभोगं करोति, अजानन्तिया एव तस्सा अरुणो उग्गच्छति , अनापत्तीति आह ‘‘पुरे अरुणेयेवा’’तिआदि। अथ पन ‘‘याव अरुणुग्गमना इधेव भविस्सामी’’ति वा अनाभोगेन वा विहारस्स एकदेसे अच्छति, दुतियिकाय हत्थपासं न ओतरति, अरुणुग्गमने सङ्घादिसेसो। हत्थपासोयेव हि इध पमाणं। हत्थपासातिक्कमे एकगब्भोपि न रक्खति। तेनाह ‘‘एकगब्भे…पे॰… आपत्ती’’ति।
Nadipāragamane vuttalakkhaṇāya nadiyāti ‘‘nadī nāma timaṇḍalaṃ paṭicchādetvā yattha katthaci uttarantiyā antaravāsako temiyatī’’ti (pāci. 692) nadipāragamanavibhaṅge vuttalakkhaṇāya nadiyā. Nadipāragamanavibhaṅgo hi idha nadipāragamanasaddena vutto. Puna orimatīrameva paccuttarantiyā vāti paratīraṃ gantukāmatāya otiṇṇattā vuttaṃ. Itarissā pana ayaṃ pakkantaṭṭhāne ṭhitā hoti, tasmā paratīraṃ gacchantiyā anāpatti. Sace sajjhāyaṃ vā padhānaṃ vā aññaṃ vā kiñci kammaṃ kurumānā ‘‘pure aruṇeyeva dutiyikāya santikaṃ gamissāmī’’ti (pāci. aṭṭha. 692) ābhogaṃ karoti, ajānantiyā eva tassā aruṇo uggacchati , anāpattīti āha ‘‘pure aruṇeyevā’’tiādi. Atha pana ‘‘yāva aruṇuggamanā idheva bhavissāmī’’ti vā anābhogena vā vihārassa ekadese acchati, dutiyikāya hatthapāsaṃ na otarati, aruṇuggamane saṅghādiseso. Hatthapāsoyeva hi idha pamāṇaṃ. Hatthapāsātikkame ekagabbhopi na rakkhati. Tenāha ‘‘ekagabbhe…pe… āpattī’’ti.
दस्सनूपचारं वा सवनूपचारं वाति एत्थ दस्सनूपचारो नाम यत्थ ठितं दुतियिका पस्सति। सवनूपचारो नाम यत्थ ठिता मग्गमूळ्हसद्देन विय, धम्मस्सवनारोचनसद्देन विय च ‘‘अय्ये’’ति सद्दायन्तिया सद्दं सुणाति। तस्माति यस्मा ओहीयनं नाम दस्सनूपचारसवनूपचारानमञ्ञतरस्स विजहनं, तस्मा। अन्तोगामे पन ओहीयनं वट्टतीति आह ‘‘इन्दखीलातिक्कमतो पट्ठाया’’ति आदि। तत्थ इन्दखीलातिक्कमतोति उम्मारातिक्कमतो। बहिगामेति गामस्स बहिपदेसे। मग्गमूळ्हा उच्चासद्दं करोन्तीति आह ‘‘मग्गमूळ्हसद्देन विया’’ति। मग्गमूळ्हं अव्हायन्तस्स सद्देन वियातिपि वदन्ति। सद्दायन्तियाति सद्दं करोन्तिया। ‘‘सद्दस्सवनातिक्कमे आपत्तियेवा’’ति इमिना दस्सनूपचारो एवरूपे सवनूपचारे विजहिते न रक्खति, जहितमत्तेव आपत्ति सङ्घादिसेसस्साति दस्सेति।
Dassanūpacāraṃ vā savanūpacāraṃ vāti ettha dassanūpacāro nāma yattha ṭhitaṃ dutiyikā passati. Savanūpacāro nāma yattha ṭhitā maggamūḷhasaddena viya, dhammassavanārocanasaddena viya ca ‘‘ayye’’ti saddāyantiyā saddaṃ suṇāti. Tasmāti yasmā ohīyanaṃ nāma dassanūpacārasavanūpacārānamaññatarassa vijahanaṃ, tasmā. Antogāme pana ohīyanaṃ vaṭṭatīti āha ‘‘indakhīlātikkamato paṭṭhāyā’’ti ādi. Tattha indakhīlātikkamatoti ummārātikkamato. Bahigāmeti gāmassa bahipadese. Maggamūḷhā uccāsaddaṃ karontīti āha ‘‘maggamūḷhasaddena viyā’’ti. Maggamūḷhaṃ avhāyantassa saddena viyātipi vadanti. Saddāyantiyāti saddaṃ karontiyā. ‘‘Saddassavanātikkame āpattiyevā’’ti iminā dassanūpacāro evarūpe savanūpacāre vijahite na rakkhati, jahitamatteva āpatti saṅghādisesassāti dasseti.
मग्गं गच्छन्तीति एकमग्गं गच्छन्ति। सचे पुरिमायो अञ्ञेन मग्गेन गच्छन्ति, पक्कन्ता नाम होन्ति, अनापत्तियेव। द्विन्नं गच्छन्तीनं एका अनुबन्धितुं असक्कोन्ती ‘‘गच्छतु अय’’न्ति ओहीयति, इतरापि ‘‘ओहीयतु अय’’न्ति गच्छति, द्विन्नम्पि आपत्ति। सचे पन गच्छन्तीसु पुरिमापि अञ्ञं मग्गं गण्हाति, पच्छिमापि अञ्ञं, एका एकिस्सा पक्कन्तट्ठाने तिट्ठति, द्विन्नम्पि अनापत्ति।
Maggaṃ gacchantīti ekamaggaṃ gacchanti. Sace purimāyo aññena maggena gacchanti, pakkantā nāma honti, anāpattiyeva. Dvinnaṃ gacchantīnaṃ ekā anubandhituṃ asakkontī ‘‘gacchatu aya’’nti ohīyati, itarāpi ‘‘ohīyatu aya’’nti gacchati, dvinnampi āpatti. Sace pana gacchantīsu purimāpi aññaṃ maggaṃ gaṇhāti, pacchimāpi aññaṃ, ekā ekissā pakkantaṭṭhāne tiṭṭhati, dvinnampi anāpatti.
‘‘सङ्घादिसेसा चतुरो’’ति (परि॰ अट्ठ॰ ४७९) अयं पञ्हो अरुणुग्गमने गामन्तरपरियापन्नं नदिपारं ओक्कन्तभिक्खुनिं सन्धाय वुत्तो। सा हि सकगामतो पच्चूससमये निक्खमित्वा अरुणुग्गमनकाले वुत्तप्पकारं नदिपारं ओक्कन्तमत्ताव रत्तिविप्पवासगामन्तरनदिपारगमनगणम्हाओहीयनलक्खणे एकप्पहारेनेव चतुरो सङ्घादिसेसे आपज्जति।
‘‘Saṅghādisesā caturo’’ti (pari. aṭṭha. 479) ayaṃ pañho aruṇuggamane gāmantarapariyāpannaṃ nadipāraṃ okkantabhikkhuniṃ sandhāya vutto. Sā hi sakagāmato paccūsasamaye nikkhamitvā aruṇuggamanakāle vuttappakāraṃ nadipāraṃ okkantamattāva rattivippavāsagāmantaranadipāragamanagaṇamhāohīyanalakkhaṇe ekappahāreneva caturo saṅghādisese āpajjati.
पक्खसङ्कन्ताय वाति तित्थायतनं सङ्कन्ताय। अनन्तरायेनाति हत्थिमोचनादिअन्तरायं विना।
Pakkhasaṅkantāya vāti titthāyatanaṃ saṅkantāya. Anantarāyenāti hatthimocanādiantarāyaṃ vinā.
एकगामन्तरगमनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Ekagāmantaragamanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
