| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
१६. ञाणविभङ्गो
16. Ñāṇavibhaṅgo
१. एककमातिकादिवण्णना
1. Ekakamātikādivaṇṇanā
७५१. इदानि तदनन्तरे ञाणविभङ्गे एकविधेन ञाणवत्थूतिआदिना नयेन पठमं एकविधादीहि दसविधपरियोसानेहि दसहि परिच्छेदेहि मातिकं ठपेत्वा निक्खित्तपदानुक्कमेन निद्देसो कतो।
751. Idāni tadanantare ñāṇavibhaṅge ekavidhena ñāṇavatthūtiādinā nayena paṭhamaṃ ekavidhādīhi dasavidhapariyosānehi dasahi paricchedehi mātikaṃ ṭhapetvā nikkhittapadānukkamena niddeso kato.
तत्थ एकविधेनाति एकप्पकारेन, एककोट्ठासेन वा। ञाणवत्थूति एत्थ पन ञाणञ्च तं वत्थु च नानप्पकारानं सम्पत्तीनन्ति ञाणवत्थु; ओकासट्ठेन ञाणस्स वत्थूतिपि ञाणवत्थु। इध पन पुरिमेनेवत्थेन ञाणवत्थु वेदितब्बं। तेनेव एकविधपरिच्छेदावसाने ‘‘याथावकवत्थुविभावना पञ्ञा – एवं एकविधेन ञाणवत्थू’’ति वुत्तं। पञ्च विञ्ञाणाति चक्खुविञ्ञाणादीनि पञ्च। न हेतूतिआदीनि हेट्ठा धम्मसङ्गहट्ठकथायं (ध॰ स॰ अट्ठ॰ १.६) वुत्तनयेनेव वेदितब्बानि। सङ्खेपतो पनेत्थ यं वत्तब्बं तं निद्देसवारे आवि भविस्सति। यथा चेत्थ, एवं दुकमातिकादिपदेसुपि यं वत्तब्बं तं तत्थेव आवि भविस्सति। निक्खेपपरिच्छेदमत्तं पनेत्थ एवं वेदितब्बं। एत्थ हि ‘‘न हेतु अहेतुका’’तिआदीहि ताव धम्मसङ्गहमातिकावसेन, ‘‘अनिच्चा जराभिभूता’’तिआदीहि अमातिकावसेनाति सङ्खेपतो दुविधेहि पभेदतो अट्ठसत्ततिया पदेहि एककमातिका निक्खित्ता।
Tattha ekavidhenāti ekappakārena, ekakoṭṭhāsena vā. Ñāṇavatthūti ettha pana ñāṇañca taṃ vatthu ca nānappakārānaṃ sampattīnanti ñāṇavatthu; okāsaṭṭhena ñāṇassa vatthūtipi ñāṇavatthu. Idha pana purimenevatthena ñāṇavatthu veditabbaṃ. Teneva ekavidhaparicchedāvasāne ‘‘yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā – evaṃ ekavidhena ñāṇavatthū’’ti vuttaṃ. Pañca viññāṇāti cakkhuviññāṇādīni pañca. Na hetūtiādīni heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1.6) vuttanayeneva veditabbāni. Saṅkhepato panettha yaṃ vattabbaṃ taṃ niddesavāre āvi bhavissati. Yathā cettha, evaṃ dukamātikādipadesupi yaṃ vattabbaṃ taṃ tattheva āvi bhavissati. Nikkhepaparicchedamattaṃ panettha evaṃ veditabbaṃ. Ettha hi ‘‘na hetu ahetukā’’tiādīhi tāva dhammasaṅgahamātikāvasena, ‘‘aniccā jarābhibhūtā’’tiādīhi amātikāvasenāti saṅkhepato duvidhehi pabhedato aṭṭhasattatiyā padehi ekakamātikā nikkhittā.
दुकानुरूपेहि पन पञ्चतिंसाय दुकेहि दुकमातिका निक्खित्ता।
Dukānurūpehi pana pañcatiṃsāya dukehi dukamātikā nikkhittā.
तिकानुरूपेहि ‘‘चिन्तामया पञ्ञा’’तिआदीहि चतूहि बाहिरत्तिकेहि, ‘‘विपाका पञ्ञा’’तिआदीहि अनियमितपञ्ञावसेन वुत्तेहि चुद्दसहि मातिकातिकेहि, वितक्कत्तिके पठमपदेन नियमितपञ्ञावसेन वुत्तेहि तेरसहि, दुतियपदेन नियमितपञ्ञावसेन वुत्तेहि सत्तहि, ततियपदेन नियमितपञ्ञावसेन वुत्तेहि द्वादसहि, पीतित्तिके च पठमपदेन नियमितपञ्ञावसेन वुत्तेहि तेरसहि, तथा दुतियपदेन, ततियपदेन नियमितपञ्ञावसेन वुत्तेहि द्वादसहीति अट्ठासीतिया तिकेहि तिकमातिका निक्खित्ता।
Tikānurūpehi ‘‘cintāmayā paññā’’tiādīhi catūhi bāhirattikehi, ‘‘vipākā paññā’’tiādīhi aniyamitapaññāvasena vuttehi cuddasahi mātikātikehi, vitakkattike paṭhamapadena niyamitapaññāvasena vuttehi terasahi, dutiyapadena niyamitapaññāvasena vuttehi sattahi, tatiyapadena niyamitapaññāvasena vuttehi dvādasahi, pītittike ca paṭhamapadena niyamitapaññāvasena vuttehi terasahi, tathā dutiyapadena, tatiyapadena niyamitapaññāvasena vuttehi dvādasahīti aṭṭhāsītiyā tikehi tikamātikā nikkhittā.
चतुक्कमातिका पन ‘कम्मस्सकतञाण’न्तिआदीहि एकवीसतिया चतुक्केहि, पञ्चकमातिका द्वीहि पञ्चकेहि, छक्कमातिका एकेन छक्केन, सत्तकमातिका ‘‘सत्तसत्तति ञाणवत्थूनी’’ति एवं सङ्खेपतो वुत्तेहि एकादसहि सत्तकेहि, अट्ठकमातिका एकेन अट्ठकेन, नवकमातिका एकेन नवकेन।
Catukkamātikā pana ‘kammassakatañāṇa’ntiādīhi ekavīsatiyā catukkehi, pañcakamātikā dvīhi pañcakehi, chakkamātikā ekena chakkena, sattakamātikā ‘‘sattasattati ñāṇavatthūnī’’ti evaṃ saṅkhepato vuttehi ekādasahi sattakehi, aṭṭhakamātikā ekena aṭṭhakena, navakamātikā ekena navakena.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi / १६. ञाणविभङ्गो • 16. Ñāṇavibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / १६. ञाणविभङ्गो • 16. Ñāṇavibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā / १६. ञाणविभङ्गो • 16. Ñāṇavibhaṅgo
