Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ

    17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ១. ឯកកមាតិកាទិវណ្ណនា

    1. Ekakamātikādivaṇṇanā

    ៨៣២. ឥទានិ តទនន្តរេ ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គេបិ បឋមំ មាតិកំ ឋបេត្វា និក្ខិត្តបទានុក្កមេន និទ្ទេសោ កតោ។ តត្រាយំ និក្ខេបបរិច្ឆេទោ។ អាទិតោ តាវ ជាតិមទោតិអាទយោ តេសត្តតិ ឯកកា និក្ខិត្តា, តតោ កោធោ ច ឧបនាហោ ចាតិអាទយោ អដ្ឋារស ទុកា, អកុសលមូលាទយោ បញ្ចតិំស តិកា, អាសវចតុក្កាទយោ ចុទ្ទស ចតុក្កា, ឱរម្ភាគិយសំយោជនាទយោ បន្នរស បញ្ចកា, វិវាទមូលាទយោ ចុទ្ទស ឆក្កា, អនុសយាទយោ សត្ត សត្តកា, កិលេសវត្ថុអាទយោ អដ្ឋ អដ្ឋកា, អាឃាតវត្ថុអាទយោ នវ នវកា, កិលេសវត្ថុអាទយោ សត្ត ទសកា, អជ្ឈត្តិកស្ស ឧបាទាយ អដ្ឋារស តណ្ហាវិចរិតានីតិអាទយោ ឆ អដ្ឋារសកាតិ សព្ពានិបិ ឯតានិ អដ្ឋ កិលេសសតានិ និក្ខិត្តានីតិ វេទិតព្ពានិ។ អយំ តាវ និក្ខេបបរិច្ឆេទោ។

    832. Idāni tadanantare khuddakavatthuvibhaṅgepi paṭhamaṃ mātikaṃ ṭhapetvā nikkhittapadānukkamena niddeso kato. Tatrāyaṃ nikkhepaparicchedo. Ādito tāva jātimadotiādayo tesattati ekakā nikkhittā, tato kodho ca upanāho cātiādayo aṭṭhārasa dukā, akusalamūlādayo pañcatiṃsa tikā, āsavacatukkādayo cuddasa catukkā, orambhāgiyasaṃyojanādayo pannarasa pañcakā, vivādamūlādayo cuddasa chakkā, anusayādayo satta sattakā, kilesavatthuādayo aṭṭha aṭṭhakā, āghātavatthuādayo nava navakā, kilesavatthuādayo satta dasakā, ajjhattikassa upādāya aṭṭhārasa taṇhāvicaritānītiādayo cha aṭṭhārasakāti sabbānipi etāni aṭṭha kilesasatāni nikkhittānīti veditabbāni. Ayaṃ tāva nikkhepaparicchedo.

    (១.) ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា

    (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā

    ៨៤៣-៨៤៤. ឥទានិ យថានិក្ខិត្តាយ មាតិកាយ តត្ថ កតមោ ជាតិមទោតិអាទិនា នយេន អារទ្ធេ និទ្ទេសវារេ ជាតិំ បដិច្ចាតិ ជាតិំ និស្សាយ។ ឯត្ថ ច អត្ថិបដិច្ចំ នាម កថិតំ, តស្មា ជាតិយា សតីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ គោត្តំ បដិច្ចាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ មទនវសេន មទោ។ មជ្ជនាការោ មជ្ជនា។ មជ្ជិតភាវោ មជ្ជិតត្តំ។ មានោ មញ្ញនាតិអាទីនិ ហេដ្ឋា ធម្មសង្គហដ្ឋកថាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១១២១) វុត្តត្ថានេវ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវំ ជាតិយា សតិ តំ ជាតិំ និស្សាយ ឧប្បន្នោ មជ្ជនាការប្បវត្តោ មានោ ជាតិមទោតិ វុច្ចតិ។ ស្វាយំ ខត្តិយាទីនំ ចតុន្នម្បិ វណ្ណានំ ឧប្បជ្ជតិ។ ជាតិសម្បន្នោ ហិ ខត្តិយោ ‘មាទិសោ អញ្ញោ នត្ថិ។ អវសេសា អន្តរា ឧដ្ឋាយ ខត្តិយា ជាតា។ អហំ បន វំសាគតខត្តិយោ’តិ មានំ ករោតិ។ ព្រាហ្មណាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ គោត្តមទនិទ្ទេសាទីសុបិ ឥមិនាវុបាយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ខត្តិយោបិ ហិ ‘អហំ កោណ្ឌញ្ញគោត្តោ, អហំ អាទិច្ចគោត្តោ’តិ មានំ ករោតិ។ ព្រាហ្មណោបិ ‘អហំ កស្សបគោត្តោ , អហំ ភារទ្វាជគោត្តោ’តិ មានំ ករោតិ។ វេស្សោបិ សុទ្ទោបិ អត្តនោ អត្តនោ កុលគោត្តំ និស្សាយ មានំ ករោតិ។ អដ្ឋារសាបិ សេណិយោ ‘ឯកិស្សា សេណិយា ជាតម្ហា’តិ មានំ ករោន្តិយេវ។

    843-844. Idāni yathānikkhittāya mātikāya tattha katamo jātimadotiādinā nayena āraddhe niddesavāre jātiṃ paṭiccāti jātiṃ nissāya. Ettha ca atthipaṭiccaṃ nāma kathitaṃ, tasmā jātiyā satīti ayamettha attho. Gottaṃ paṭiccātiādīsupi eseva nayo. Madanavasena mado. Majjanākāro majjanā. Majjitabhāvo majjitattaṃ. Māno maññanātiādīni heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1121) vuttatthāneva. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evaṃ jātiyā sati taṃ jātiṃ nissāya uppanno majjanākārappavatto māno jātimadoti vuccati. Svāyaṃ khattiyādīnaṃ catunnampi vaṇṇānaṃ uppajjati. Jātisampanno hi khattiyo ‘mādiso añño natthi. Avasesā antarā uṭṭhāya khattiyā jātā. Ahaṃ pana vaṃsāgatakhattiyo’ti mānaṃ karoti. Brāhmaṇādīsupi eseva nayo. Gottamadaniddesādīsupi imināvupāyena attho veditabbo. Khattiyopi hi ‘ahaṃ koṇḍaññagotto, ahaṃ ādiccagotto’ti mānaṃ karoti. Brāhmaṇopi ‘ahaṃ kassapagotto , ahaṃ bhāradvājagotto’ti mānaṃ karoti. Vessopi suddopi attano attano kulagottaṃ nissāya mānaṃ karoti. Aṭṭhārasāpi seṇiyo ‘ekissā seṇiyā jātamhā’ti mānaṃ karontiyeva.

    អារោគ្យមទាទីសុ ‘អហំ អរោគោ, អវសេសា រោគពហុលា, គទ្ទុហនមត្តម្បិ មយ្ហំ ព្យាធិ នាម នត្ថី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ អារោគ្យមទោ នាម។

    Ārogyamadādīsu ‘ahaṃ arogo, avasesā rogabahulā, gadduhanamattampi mayhaṃ byādhi nāma natthī’ti majjanavasena uppanno māno ārogyamado nāma.

    ‘អហំ តរុណោ, អវសេសសត្តានំ អត្តភាវោ បបាតេ ឋិតរុក្ខសទិសោ, អហំ បន បឋមវយេ ឋិតោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ យោព្ពនមទោ នាម។

    ‘Ahaṃ taruṇo, avasesasattānaṃ attabhāvo papāte ṭhitarukkhasadiso, ahaṃ pana paṭhamavaye ṭhito’ti majjanavasena uppanno māno yobbanamado nāma.

    ‘អហំ ចិរំ ជីវិំ, ចិរំ ជីវាមិ, ចិរំ ជីវិស្សាមិ; សុខំ ជីវិំ, សុខំ ជីវាមិ, សុខំ ជីវិស្សាមី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ ជីវិតមទោ នាម។

    ‘Ahaṃ ciraṃ jīviṃ, ciraṃ jīvāmi, ciraṃ jīvissāmi; sukhaṃ jīviṃ, sukhaṃ jīvāmi, sukhaṃ jīvissāmī’ti majjanavasena uppanno māno jīvitamado nāma.

    ‘អហំ លាភី, អវសេសា សត្តា អប្បលាភា, មយ្ហំ បន លាភស្ស បមាណំ នាម នត្ថី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ លាភមទោ នាម។

    ‘Ahaṃ lābhī, avasesā sattā appalābhā, mayhaṃ pana lābhassa pamāṇaṃ nāma natthī’ti majjanavasena uppanno māno lābhamado nāma.

    ‘អវសេសា សត្តា យំ វា តំ វា លភន្តិ, អហំ បន សុកតំ បណីតំ ចីវរាទិបច្ចយំ លភាមី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ សក្ការមទោ នាម។

    ‘Avasesā sattā yaṃ vā taṃ vā labhanti, ahaṃ pana sukataṃ paṇītaṃ cīvarādipaccayaṃ labhāmī’ti majjanavasena uppanno māno sakkāramado nāma.

    ‘អវសេសភិក្ខូនំ បាទបិដ្ឋិយំ អក្កមិត្វា គច្ឆន្តា មនុស្សា អយំ សមណោតិបិ ន វន្ទន្តិ, មំ បន ទិស្វាវ វន្ទន្តិ, បាសាណច្ឆត្តំ វិយ គរុំ កត្វា អគ្គិក្ខន្ធំ វិយ ច ទុរាសទំ កត្វា មញ្ញន្តី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ គរុការមទោ នាម។

    ‘Avasesabhikkhūnaṃ pādapiṭṭhiyaṃ akkamitvā gacchantā manussā ayaṃ samaṇotipi na vandanti, maṃ pana disvāva vandanti, pāsāṇacchattaṃ viya garuṃ katvā aggikkhandhaṃ viya ca durāsadaṃ katvā maññantī’ti majjanavasena uppanno māno garukāramado nāma.

    ‘ឧប្បន្នោ បញ្ហោ មយ្ហមេវ មុខេន ឆិជ្ជតិ, ភិក្ខាចារំ គច្ឆន្តាបិ មមេវ បុរតោ កត្វា បរិវារេត្វា គច្ឆន្តី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ បុរេក្ខារមទោ នាម។

    ‘Uppanno pañho mayhameva mukhena chijjati, bhikkhācāraṃ gacchantāpi mameva purato katvā parivāretvā gacchantī’ti majjanavasena uppanno māno purekkhāramado nāma.

    អគារិកស្ស តាវ មហាបរិវារស្ស ‘បុរិសសតម្បិ បុរិសសហស្សម្បិ មំ បរិវារេតិ,’ អនគារិយស្ស បន ‘សមណសតម្បិ សមណសហស្សម្បិ មំ បរិវារេតិ, សេសា អប្បបរិវារា, អហំ មហាបរិវារោ ចេវ សុចិបរិវារោ ចា’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ បរិវារមទោ នាម។

    Agārikassa tāva mahāparivārassa ‘purisasatampi purisasahassampi maṃ parivāreti,’ anagāriyassa pana ‘samaṇasatampi samaṇasahassampi maṃ parivāreti, sesā appaparivārā, ahaṃ mahāparivāro ceva suciparivāro cā’ti majjanavasena uppanno māno parivāramado nāma.

    ភោគោ បន កិញ្ចាបិ លាភគ្គហណេនេវ គហិតោ ហោតិ, ឥមស្មិំ បន ឋានេ និក្ខេបរាសិ នាម គហិតោ; តស្មា ‘អវសេសា សត្តា អត្តនោ បរិភោគមត្តម្បិ ន លភន្តិ, មយ្ហំ បន និធានគតស្សេវ ធនស្ស បមាណំ នត្ថី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ ភោគមទោ នាម។

    Bhogo pana kiñcāpi lābhaggahaṇeneva gahito hoti, imasmiṃ pana ṭhāne nikkheparāsi nāma gahito; tasmā ‘avasesā sattā attano paribhogamattampi na labhanti, mayhaṃ pana nidhānagatasseva dhanassa pamāṇaṃ natthī’ti majjanavasena uppanno māno bhogamado nāma.

    វណ្ណំ បដិច្ចាតិ សរីរវណ្ណម្បិ គុណវណ្ណម្បិ បដិច្ច។ ‘អវសេសា សត្តា ទុព្ពណ្ណា ទុរូបា, អហំ បន អភិរូបោ បាសាទិកោ; អវសេសា សត្តា និគ្គុណា បត្ថដអកិត្តិនោ, មយ្ហំ បន កិត្តិសទ្ទោ ទេវមនុស្សេសុ បាកដោ – ឥតិបិ ថេរោ ពហុស្សុតោ, ឥតិបិ សីលវា, ឥតិបិ ធុតគុណយុត្តោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ វណ្ណមទោ នាម។

    Vaṇṇaṃpaṭiccāti sarīravaṇṇampi guṇavaṇṇampi paṭicca. ‘Avasesā sattā dubbaṇṇā durūpā, ahaṃ pana abhirūpo pāsādiko; avasesā sattā nigguṇā patthaṭaakittino, mayhaṃ pana kittisaddo devamanussesu pākaṭo – itipi thero bahussuto, itipi sīlavā, itipi dhutaguṇayutto’ti majjanavasena uppanno māno vaṇṇamado nāma.

    ‘អវសេសា សត្តា អប្បស្សុតា, អហំ បន ពហុស្សុតោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ សុតមទោ នាម។

    ‘Avasesā sattā appassutā, ahaṃ pana bahussuto’ti majjanavasena uppanno māno sutamado nāma.

    ‘អវសេសា សត្តា អប្បដិភានា, មយ្ហំ បន បដិភានស្ស បមាណំ នត្ថី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ បដិភានមទោ នាម។

    ‘Avasesā sattā appaṭibhānā, mayhaṃ pana paṭibhānassa pamāṇaṃ natthī’ti majjanavasena uppanno māno paṭibhānamado nāma.

    ‘អហំ រត្តញ្ញូ អសុកំ ពុទ្ធវំសំ, រាជវំសំ, ជនបទវំសំ, គាមវំសំ, រត្តិន្ទិវបរិច្ឆេទំ, នក្ខត្តមុហុត្តយោគំ ជានាមី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ រត្តញ្ញុមទោ នាម។

    ‘Ahaṃ rattaññū asukaṃ buddhavaṃsaṃ, rājavaṃsaṃ, janapadavaṃsaṃ, gāmavaṃsaṃ, rattindivaparicchedaṃ, nakkhattamuhuttayogaṃ jānāmī’ti majjanavasena uppanno māno rattaññumado nāma.

    ‘អវសេសា ភិក្ខូ អន្តរា បិណ្ឌបាតិកា ជាតា, អហំ បន ជាតិបិណ្ឌបាតិកោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ បិណ្ឌបាតិកមទោ នាម។

    ‘Avasesā bhikkhū antarā piṇḍapātikā jātā, ahaṃ pana jātipiṇḍapātiko’ti majjanavasena uppanno māno piṇḍapātikamado nāma.

    ‘អវសេសា សត្តា ឧញ្ញាតា អវញ្ញាតា, អហំ បន អនុញ្ញាតោ អនវញ្ញាតោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ អនវញ្ញាតមទោ នាម។

    ‘Avasesā sattā uññātā avaññātā, ahaṃ pana anuññāto anavaññāto’ti majjanavasena uppanno māno anavaññātamado nāma.

    ‘អវសេសានំ ឥរិយាបថោ អបាសាទិកោ, មយ្ហំ បន បាសាទិកោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ ឥរិយាបថមទោ នាម។

    ‘Avasesānaṃ iriyāpatho apāsādiko, mayhaṃ pana pāsādiko’ti majjanavasena uppanno māno iriyāpathamado nāma.

    ‘អវសេសា សត្តា ឆិន្នបក្ខកាកសទិសា, អហំ បន មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ’តិ វា ‘អហំ យំ យំ កម្មំ ករោមិ, តំ តំ ឥជ្ឈតី’តិ វា មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ ឥទ្ធិមទោ នាម។

    ‘Avasesā sattā chinnapakkhakākasadisā, ahaṃ pana mahiddhiko mahānubhāvo’ti vā ‘ahaṃ yaṃ yaṃ kammaṃ karomi, taṃ taṃ ijjhatī’ti vā majjanavasena uppanno māno iddhimado nāma.

    ហេដ្ឋា បរិវារគ្គហណេន យសោ គហិតោវ ហោតិ។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ ឧបដ្ឋាកមទោ នាម គហិតោ។ សោ អគារិកេនបិ អនគារិកេនបិ ទីបេតព្ពោ។ អគារិកោ ហិ ឯកច្ចោ អដ្ឋារសសុ សេណីសុ ឯកិស្សា ជេដ្ឋកោ ហោតិ, តស្ស ‘អវសេសេ បុរិសេ អហំ បដ្ឋបេមិ, អហំ វិចារេមី’តិ ; អនគារិកោបិ ឯកច្ចោ កត្ថចិ ជេដ្ឋកោ ហោតិ, តស្ស ‘អវសេសា ភិក្ខូ មយ្ហំ ឱវាទេ វត្តន្តិ, អហំ ជេដ្ឋកោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ យសមទោ នាម។

    Heṭṭhā parivāraggahaṇena yaso gahitova hoti. Imasmiṃ pana ṭhāne upaṭṭhākamado nāma gahito. So agārikenapi anagārikenapi dīpetabbo. Agāriko hi ekacco aṭṭhārasasu seṇīsu ekissā jeṭṭhako hoti, tassa ‘avasese purise ahaṃ paṭṭhapemi, ahaṃ vicāremī’ti ; anagārikopi ekacco katthaci jeṭṭhako hoti, tassa ‘avasesā bhikkhū mayhaṃ ovāde vattanti, ahaṃ jeṭṭhako’ti majjanavasena uppanno māno yasamado nāma.

    ‘អវសេសា សត្តា ទុស្សីលា, អហំ បន សីលវា’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ សីលមទោ នាម។ ‘អវសេសសត្តានំ កុក្កុដស្ស ឧទកបានមត្តេបិ កាលេ ចិត្តេកគ្គតា នត្ថិ, អហំ បន ឧបចារប្បនានំ លាភី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ ឈានមទោ នាម។

    ‘Avasesā sattā dussīlā, ahaṃ pana sīlavā’ti majjanavasena uppanno māno sīlamado nāma. ‘Avasesasattānaṃ kukkuṭassa udakapānamattepi kāle cittekaggatā natthi, ahaṃ pana upacārappanānaṃ lābhī’ti majjanavasena uppanno māno jhānamado nāma.

    ‘អវសេសា សត្តា និស្សិប្បា, អហំ បន សិប្បវា’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ សិប្បមទោ នាម។ ‘អវសេសា សត្តា រស្សា, អហំ បន ទីឃោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ អារោហមទោ នាម។ ‘អវសេសា សត្តា រស្សា វា ហោន្តិ ទីឃា វា, អហំ និគ្រោធបរិមណ្ឌលោ’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ បរិណាហមទោ នាម។ ‘អវសេសសត្តានំ សរីរសណ្ឋានំ វិរូបំ ពីភច្ឆំ, មយ្ហំ បន មនាបំ បាសាទិក’ន្តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ សណ្ឋានមទោ នាម។ ‘អវសេសានំ សត្តានំ សរីរេ ពហូ ទោសា, មយ្ហំ បន សរីរេ កេសគ្គមត្តម្បិ វជ្ជំ នត្ថី’តិ មជ្ជនវសេន ឧប្បន្នោ មានោ បារិបូរិមទោ នាម។

    ‘Avasesā sattā nissippā, ahaṃ pana sippavā’ti majjanavasena uppanno māno sippamado nāma. ‘Avasesā sattā rassā, ahaṃ pana dīgho’ti majjanavasena uppanno māno ārohamado nāma. ‘Avasesā sattā rassā vā honti dīghā vā, ahaṃ nigrodhaparimaṇḍalo’ti majjanavasena uppanno māno pariṇāhamado nāma. ‘Avasesasattānaṃ sarīrasaṇṭhānaṃ virūpaṃ bībhacchaṃ, mayhaṃ pana manāpaṃ pāsādika’nti majjanavasena uppanno māno saṇṭhānamado nāma. ‘Avasesānaṃ sattānaṃ sarīre bahū dosā, mayhaṃ pana sarīre kesaggamattampi vajjaṃ natthī’ti majjanavasena uppanno māno pāripūrimado nāma.

    ៨៤៥. ឥមិនា ឯត្តកេន ឋានេន សវត្ថុកំ មានំ កថេត្វា ឥទានិ អវត្ថុកំ និព្ពត្តិតមានមេវ ទស្សេន្តោ តត្ថ កតមោ មទោតិអាទិមាហ។ តំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    845. Iminā ettakena ṭhānena savatthukaṃ mānaṃ kathetvā idāni avatthukaṃ nibbattitamānameva dassento tattha katamo madotiādimāha. Taṃ uttānatthameva.

    ៨៤៦. បមាទនិទ្ទេសេ ចិត្តស្ស វោស្សគ្គោតិ ឥមេសុ ឯត្តកេសុ ឋានេសុ សតិយា អនិគ្គណ្ហិត្វា ចិត្តស្ស វោស្សជ្ជនំ; សតិវិរហោតិ អត្ថោ។ វោស្សគ្គានុប្បទានន្តិ វោស្សគ្គស្ស អនុប្បទានំ; បុនប្បុនំ វិស្សជ្ជនន្តិ អត្ថោ។ អសក្កច្ចកិរិយតាតិ ឯតេសំ ទានាទីនំ កុសលធម្មានំ ភាវនាយ បុគ្គលស្ស វា ទេយ្យធម្មស្ស វា អសក្កច្ចករណវសេន អសក្កច្ចកិរិយា។ សតតភាវោ សាតច្ចំ។ ន សតតភាវោ អសាតច្ចំ។ ន សាតច្ចកិរិយតា អសាតច្ចកិរិយតា។ អនដ្ឋិតករណំ អនដ្ឋិតកិរិយតា។ យថា នាម កកណ្ដកោ ថោកំ គន្ត្វា ថោកំ តិដ្ឋតិ, ន និរន្តរំ គច្ឆតិ, ឯវមេវ យោ បុគ្គលោ ឯកទិវសំ ទានំ វា ទត្វា បូជំ វា កត្វា ធម្មំ វា សុត្វា សមណធម្មំ វា កត្វា បុន ចិរស្សំ ករោតិ, ន និរន្តរំ បវត្តេតិ, តស្ស សា កិរិយា អនដ្ឋិតកិរិយតាតិ វុច្ចតិ។ ឱលីនវុត្តិតាតិ និរន្តរករណសង្ខាតស្ស វិប្ផារស្សេវ អភាវេន លីនវុត្តិតា។ និក្ខិត្តឆន្ទតាតិ កុសលកិរិយាយ វីរិយឆន្ទស្ស និក្ខិត្តភាវោ។ និក្ខិត្តធុរតាតិ វីរិយធុរស្ស ឱរោបនំ, ឱសក្កិតមានសតាតិ អត្ថោ។ អនធិដ្ឋានន្តិ កុសលករណេ បតិដ្ឋាភាវោ។ អននុយោគោតិ អននុយុញ្ជនំ។ បមាទោតិ បមជ្ជនំ។ យោ ឯវរូបោ បមាទោតិ ឥទំ អត្ថបរិយាយស្ស ព្យញ្ជនបរិយាយស្ស ច បរិយន្តាភាវតោ អាការទស្សនំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យ្វាយំ អាទិតោ បដ្ឋាយ ទស្សិតោ បមាទោ, យោ អញ្ញោបិ ឯវមាការោ ឯវំជាតិកោ បមាទោ បមជ្ជនាការវសេន បមជ្ជនា, បមជ្ជិតភាវវសេន បមជ្ជិតត្តន្តិ សង្ខំ គតោ – អយំ វុច្ចតិ បមាទោតិ។ លក្ខណតោ បនេស បញ្ចសុ កាមគុណេសុ សតិវោស្សគ្គលក្ខណោ, តត្ថេវ សតិយា វិស្សដ្ឋាការោ វេទិតព្ពោ។

    846. Pamādaniddese cittassa vossaggoti imesu ettakesu ṭhānesu satiyā aniggaṇhitvā cittassa vossajjanaṃ; sativirahoti attho. Vossaggānuppadānanti vossaggassa anuppadānaṃ; punappunaṃ vissajjananti attho. Asakkaccakiriyatāti etesaṃ dānādīnaṃ kusaladhammānaṃ bhāvanāya puggalassa vā deyyadhammassa vā asakkaccakaraṇavasena asakkaccakiriyā. Satatabhāvo sātaccaṃ. Na satatabhāvo asātaccaṃ. Na sātaccakiriyatā asātaccakiriyatā. Anaṭṭhitakaraṇaṃ anaṭṭhitakiriyatā. Yathā nāma kakaṇṭako thokaṃ gantvā thokaṃ tiṭṭhati, na nirantaraṃ gacchati, evameva yo puggalo ekadivasaṃ dānaṃ vā datvā pūjaṃ vā katvā dhammaṃ vā sutvā samaṇadhammaṃ vā katvā puna cirassaṃ karoti, na nirantaraṃ pavatteti, tassa sā kiriyā anaṭṭhitakiriyatāti vuccati. Olīnavuttitāti nirantarakaraṇasaṅkhātassa vipphārasseva abhāvena līnavuttitā. Nikkhittachandatāti kusalakiriyāya vīriyachandassa nikkhittabhāvo. Nikkhittadhuratāti vīriyadhurassa oropanaṃ, osakkitamānasatāti attho. Anadhiṭṭhānanti kusalakaraṇe patiṭṭhābhāvo. Ananuyogoti ananuyuñjanaṃ. Pamādoti pamajjanaṃ. Yo evarūpo pamādoti idaṃ atthapariyāyassa byañjanapariyāyassa ca pariyantābhāvato ākāradassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yvāyaṃ ādito paṭṭhāya dassito pamādo, yo aññopi evamākāro evaṃjātiko pamādo pamajjanākāravasena pamajjanā, pamajjitabhāvavasena pamajjitattanti saṅkhaṃ gato – ayaṃ vuccati pamādoti. Lakkhaṇato panesa pañcasu kāmaguṇesu sativossaggalakkhaṇo, tattheva satiyā vissaṭṭhākāro veditabbo.

    ៨៤៧. ថម្ភនិទ្ទេសេ ថទ្ធដ្ឋេន ថម្ភោ; ខលិយា ថទ្ធសាដកស្ស វិយ ចិត្តស្ស ថទ្ធតា ឯត្ថ កថិតា។ ថម្ភនាការោ ថម្ភនា។ ថម្ភិតស្ស ភាវោ ថម្ភិតត្តំ។ កក្ខឡស្ស បុគ្គលស្ស ភាវោ កក្ខឡិយំ។ ផរុសស្ស បុគ្គលស្ស ភាវោ ផារុសិយំ។ អភិវាទនាទិសាមីចិរហានំ តស្សា សាមីចិយា អករណវសេន ឧជុមេវ ឋបិតចិត្តភាវោ ឧជុចិត្តតា។ ថទ្ធស្ស អមុទុនោ ភាវោ អមុទុតា។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ថម្ភោ នាម វុច្ចតិ, យេន សមន្នាគតោ បុគ្គលោ គិលិតនង្គលសីសោ វិយ អជគរោ, វាតភរិតា វិយ ភស្តា ចេតិយំ វា វុឌ្ឍតរេ វា ទិស្វា ឱនមិតុំ ន សក្កោតិ, បរិយន្តេនេវ ចរតិ។ ស្វាយំ ចិត្តស្ស ឧទ្ធុមាតភាវលក្ខណោតិ វេទិតព្ពោ។

    847. Thambhaniddese thaddhaṭṭhena thambho; khaliyā thaddhasāṭakassa viya cittassa thaddhatā ettha kathitā. Thambhanākāro thambhanā. Thambhitassa bhāvo thambhitattaṃ. Kakkhaḷassa puggalassa bhāvo kakkhaḷiyaṃ. Pharusassa puggalassa bhāvo phārusiyaṃ. Abhivādanādisāmīcirahānaṃ tassā sāmīciyā akaraṇavasena ujumeva ṭhapitacittabhāvo ujucittatā. Thaddhassa amuduno bhāvo amudutā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ thambho nāma vuccati, yena samannāgato puggalo gilitanaṅgalasīso viya ajagaro, vātabharitā viya bhastā cetiyaṃ vā vuḍḍhatare vā disvā onamituṃ na sakkoti, pariyanteneva carati. Svāyaṃ cittassa uddhumātabhāvalakkhaṇoti veditabbo.

    ៨៤៨. សារម្ភនិទ្ទេសេ សារម្ភនវសេន សារម្ភោ។ បដិប្ផរិត្វា សារម្ភោ បដិសារម្ភោ។ សារម្ភនាការោ សារម្ភនា។ បដិប្ផរិត្វា សារម្ភនា បដិសារម្ភនា។ បដិសារម្ភិតស្ស ភាវោ បដិសារម្ភិតត្តំ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ សារម្ភោ នាម វុច្ចតិ។ ស្វាយំ លក្ខណតោ ករណុត្តរិយលក្ខណោ នាម វុច្ចតិ, យេន សមន្នាគតោ បុគ្គលោ តទ្ទិគុណំ តទ្ទិគុណំ ករោតិ។ អគារិកោ សមានោ ឯកេនេកស្មិំ ឃរវត្ថុស្មិំ សជ្ជិតេ អបរោ ទ្វេ វត្ថូនិ សជ្ជេតិ, អបរោ ចត្តារិ, អបរោ អដ្ឋ, អបរោ សោឡស។ អនគារិកោ សមានោ ឯកេនេកស្មិំ និកាយេ គហិតេ, ‘នាហំ ឯតស្ស ហេដ្ឋា ភវិស្សាមី’តិ អបរោ ទ្វេ គណ្ហាតិ, អបរោ តយោ, អបរោ ចត្តារោ, អបរោ បញ្ច។ សារម្ភវសេន ហិ គណ្ហិតុំ ន វដ្ដតិ។ អកុសលបក្ខោ ឯស និរយគាមិមគ្គោ។ កុសលបក្ខវសេន បន ឯកស្មិំ ឯកំ សលាកភត្តំ ទេន្តេ ទ្វេ ទាតុំ, ទ្វេ ទេន្តេ ចត្តារិ ទាតុំ វដ្ដតិ។ ភិក្ខុនាបិ បរេន ឯកស្មិំ និកាយេ គហិតេ, ‘ទ្វេ និកាយេ គហេត្វា សជ្ឈាយន្តស្ស មេ ផាសុ ហោតី’តិ វិវដ្ដបក្ខេ ឋត្វា តទុត្តរិ គណ្ហិតុំ វដ្ដតិ។

    848. Sārambhaniddese sārambhanavasena sārambho. Paṭippharitvā sārambho paṭisārambho. Sārambhanākāro sārambhanā. Paṭippharitvā sārambhanā paṭisārambhanā. Paṭisārambhitassa bhāvo paṭisārambhitattaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ sārambho nāma vuccati. Svāyaṃ lakkhaṇato karaṇuttariyalakkhaṇo nāma vuccati, yena samannāgato puggalo taddiguṇaṃ taddiguṇaṃ karoti. Agāriko samāno ekenekasmiṃ gharavatthusmiṃ sajjite aparo dve vatthūni sajjeti, aparo cattāri, aparo aṭṭha, aparo soḷasa. Anagāriko samāno ekenekasmiṃ nikāye gahite, ‘nāhaṃ etassa heṭṭhā bhavissāmī’ti aparo dve gaṇhāti, aparo tayo, aparo cattāro, aparo pañca. Sārambhavasena hi gaṇhituṃ na vaṭṭati. Akusalapakkho esa nirayagāmimaggo. Kusalapakkhavasena pana ekasmiṃ ekaṃ salākabhattaṃ dente dve dātuṃ, dve dente cattāri dātuṃ vaṭṭati. Bhikkhunāpi parena ekasmiṃ nikāye gahite, ‘dve nikāye gahetvā sajjhāyantassa me phāsu hotī’ti vivaṭṭapakkhe ṭhatvā taduttari gaṇhituṃ vaṭṭati.

    ៨៤៩. អត្រិច្ឆតានិទ្ទេសេ យថា អរិយវំសសុត្តេ (អ. និ. ៤.២៨) ‘លាមកលាមកដ្ឋោ ឥតរីតរដ្ឋោ’ ឯវំ អគ្គហេត្វា ចីវរាទីសុ យំ យំ លទ្ធំ ហោតិ, តេន តេន អសន្តុដ្ឋស្ស; គិហិនោ វា បន រូបសទ្ទគន្ធរសផោដ្ឋព្ពេសុ យំ យំ លទ្ធំ ហោតិ, តេន តេន អសន្តុដ្ឋស្ស។ ភិយ្យោកម្យតាតិ វិសេសកាមតា។ ឥច្ឆនកវសេន ឥច្ឆា។ ឥច្ឆាវ ឥច្ឆាគតា, ឥច្ឆនាការោ វា។ អត្តនោ លាភំ អតិច្ច ឥច្ឆនភាវោ អតិច្ឆតា។ រាគោតិអាទីនិ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថានេវ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ អតិច្ឆតា នាម វុច្ចតិ។ អត្រិច្ឆតាតិបិ ឯតិស្សា ឯវ នាមំ។ លក្ខណតោ បន សកលាភេ អសន្តុដ្ឋិ បរលាភេ ច បត្ថនា – ឯតំ អត្រិច្ឆតាលក្ខណំ។ អត្រិច្ឆបុគ្គលស្ស ហិ អត្តនា លទ្ធំ បណីតម្បិ លាមកំ វិយ ខាយតិ, បរេន លទ្ធំ លាមកម្បិ បណីតំ វិយ ខាយតិ; ឯកភាជនេ បក្កយាគុ វា ភត្តំ វា បូវោ វា អត្តនោ បត្តេ បក្ខិត្តោ លាមកោ វិយ, បរស្ស បត្តេ បណីតោ វិយ ខាយតិ។ អយំ បន អត្រិច្ឆតា បព្ពជិតានម្បិ ហោតិ គិហីនម្បិ តិរច្ឆានគតានម្បិ។

    849. Atricchatāniddese yathā ariyavaṃsasutte (a. ni. 4.28) ‘lāmakalāmakaṭṭho itarītaraṭṭho’ evaṃ aggahetvā cīvarādīsu yaṃ yaṃ laddhaṃ hoti, tena tena asantuṭṭhassa; gihino vā pana rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbesu yaṃ yaṃ laddhaṃ hoti, tena tena asantuṭṭhassa. Bhiyyokamyatāti visesakāmatā. Icchanakavasena icchā. Icchāva icchāgatā, icchanākāro vā. Attano lābhaṃ aticca icchanabhāvo aticchatā. Rāgotiādīni heṭṭhā vuttatthāneva. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ aticchatā nāma vuccati. Atricchatātipi etissā eva nāmaṃ. Lakkhaṇato pana sakalābhe asantuṭṭhi paralābhe ca patthanā – etaṃ atricchatālakkhaṇaṃ. Atricchapuggalassa hi attanā laddhaṃ paṇītampi lāmakaṃ viya khāyati, parena laddhaṃ lāmakampi paṇītaṃ viya khāyati; ekabhājane pakkayāgu vā bhattaṃ vā pūvo vā attano patte pakkhitto lāmako viya, parassa patte paṇīto viya khāyati. Ayaṃ pana atricchatā pabbajitānampi hoti gihīnampi tiracchānagatānampi.

    តត្រិមានិ វត្ថូនិ – ឯកោ កិរ កុដុម្ពិកោ តិំស ភិក្ខុនិយោ និមន្តេត្វា សបូវំ ភត្តំ អទាសិ ។ សង្ឃត្ថេរី សព្ពភិក្ខូនីនំ បត្តេ បូវំ បរិវត្តាបេត្វា បច្ឆា អត្តនា លទ្ធមេវ ខាទិ។ ពារាណសិរាជាបិ ‘អង្គារបក្កមំសំ ខាទិស្សាមី’តិ ទេវិំ អាទាយ អរញ្ញំ បវិដ្ឋោ ឯកំ កិន្នរិំ ទិស្វា, ទេវិំ បហាយ, តស្សានុបទំ គតោ។ ទេវី និវត្តិត្វា អស្សមបទំ គន្ត្វា កសិណបរិកម្មំ កត្វា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ បញ្ច ច អភិញ្ញាយោ បត្វា និសិន្នា រាជានំ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា អាកាសេ ឧប្បតិត្វា អគមាសិ។ រុក្ខេ អធិវត្ថា ទេវតា ឥមំ គាថមាហ –

    Tatrimāni vatthūni – eko kira kuṭumbiko tiṃsa bhikkhuniyo nimantetvā sapūvaṃ bhattaṃ adāsi . Saṅghattherī sabbabhikkhūnīnaṃ patte pūvaṃ parivattāpetvā pacchā attanā laddhameva khādi. Bārāṇasirājāpi ‘aṅgārapakkamaṃsaṃ khādissāmī’ti deviṃ ādāya araññaṃ paviṭṭho ekaṃ kinnariṃ disvā, deviṃ pahāya, tassānupadaṃ gato. Devī nivattitvā assamapadaṃ gantvā kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo patvā nisinnā rājānaṃ āgacchantaṃ disvā ākāse uppatitvā agamāsi. Rukkhe adhivatthā devatā imaṃ gāthamāha –

    អត្រិច្ឆំ អតិលោភេន, អតិលោភមទេន ច;

    Atricchaṃ atilobhena, atilobhamadena ca;

    ឯវំ ហាយតិ អត្ថម្ហា, អហំវ អសិតាភុយាតិ។ (ជា. ១.២.១៦៨);

    Evaṃ hāyati atthamhā, ahaṃva asitābhuyāti. (jā. 1.2.168);

    យថា ចន្ទកិន្នរិំ បត្ថយន្តោ អសិតាភុយា រាជធីតាយ ហីនោ បរិហីនោ, ឯវំ អត្រិច្ឆំ អតិលោភេន អត្ថម្ហ ហាយតិ ជីយតីតិ ទេវតា រញ្ញា សទ្ធិំ កេឡិមកាសិ។

    Yathā candakinnariṃ patthayanto asitābhuyā rājadhītāya hīno parihīno, evaṃ atricchaṃ atilobhena atthamha hāyati jīyatīti devatā raññā saddhiṃ keḷimakāsi.

    កស្សបពុទ្ធកាលេបិ មិត្តវិន្ទកោ នាម សេដ្ឋិបុត្តោ អស្សទ្ធោ អប្បសន្នោ មាតរា ‘តាត, អជ្ជ ឧបោសថិកោ ហុត្វា វិហារេ សព្ពរត្តិំ ធម្មសវនំ សុណ, សហស្សំ តេ ទស្សាមី’តិ វុត្តេ ធនលោភេន ឧបោសថង្គានិ សមាទាយ វិហារំ គន្ត្វា ‘ឥទំ ឋានំ អកុតោភយ’ន្តិ សល្លក្ខេត្វា ធម្មាសនស្ស ហេដ្ឋា និបន្នោ សព្ពរត្តិំ និទ្ទាយិត្វា ឃរំ អគមាសិ។ មាតា បាតោវ យាគុំ បចិត្វា ឧបនាមេសិ។ សោ សហស្សំ គហេត្វាវ យាគុំ បិវិ។ អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘ធនំ សំហរិស្សាមី’តិ។ សោ នាវាយ សមុទ្ទំ បក្ខន្ទិតុកាមោ អហោសិ។ អថ នំ មាតា ‘‘តាត, ឥមស្មិំ កុលេ ចត្តាលីសកោដិធនំ អត្ថិ; អលំ គមនេនា’’តិ វារេសិ។ សោ តស្សា វចនំ អនាទិយិត្វា គច្ឆតិ ឯវ។ សា បុរតោ អដ្ឋាសិ។ អថ នំ កុជ្ឈិត្វា ‘អយំ មយ្ហំ បុរតោ តិដ្ឋតី’តិ បាទេន បហរិត្វា បតិតំ មាតរំ អន្តរំ កត្វា អគមាសិ។ មាតា ឧដ្ឋហិត្វា ‘‘មាទិសាយ មាតរិ ឯវរូបំ កម្មំ កត្វា គតស្ស មេ គតដ្ឋានេ សុខំ ភវិស្សតី’’តិ ឯវំសញ្ញី នាម ត្វំ បុត្តាតិ អាហ។ តស្ស នាវំ អារុយ្ហ គច្ឆតោ សត្តមេ ទិវសេ នាវា អដ្ឋាសិ។ អថ តេ មនុស្សា ‘‘អទ្ធា ឯត្ថ បាបបុរិសោ អត្ថិ; សលាកំ ទេថា’’តិ សលាកា ទីយមានា តស្សេវ តិក្ខត្តុំ បាបុណិ។ តេ តស្ស ឧឡុម្បំ ទត្វា តំ សមុទ្ទេ បក្ខិបិំសុ។ សោ ឯកំ ទីបំ គន្ត្វា វិមានបេតីហិ សទ្ធិំ សម្បត្តិំ អនុភវន្តោ តាហិ ‘‘បុរតោ មា អគមាសី’’តិ វុច្ចមានោបិ តទ្ទិគុណំ សម្បត្តិំ បស្សន្តោ អនុបុព្ពេន ខុរចក្កធរំ ឯកំ បុរិសំ អទ្ទស។ តស្ស តំ ចក្កំ បទុមបុប្ផំ វិយ ឧបដ្ឋាតិ។ សោ តំ អាហ – ‘‘អម្ភោ, ឥទំ តយា បិឡន្ធបទុមំ មយ្ហំ ទេហី’’តិ។ ‘‘នយិទំ, សាមិ , បទុមំ; ខុរចក្កំ ឯត’’ន្តិ។ សោ ‘‘វញ្ចេសិ មំ ត្វំ។ កិំ មេ បទុមំ ន ទិដ្ឋបុព្ព’’ន្តិ វត្វា ‘‘ត្វញ្ហិ លោហិតចន្ទនំ លិម្បេត្វា បិឡន្ធនំ បទុមបុប្ផំ មយ្ហំ ន ទាតុកាមោសី’’តិ អាហ។ សោ ចិន្តេសិ – ‘អយម្បិ មយា កតសទិសំ កម្មំ កត្វា តស្ស ផលំ អនុភវិតុកាមោ’តិ។ អថ នំ ‘‘ហន្ទ រេ’’តិ វត្វា តស្ស មត្ថកេ ចក្កំ បក្ខិបិត្វា បលាយិ។ ឯតមត្ថំ វិទិត្វា សត្ថា ឥមំ គាថមាហ –

    Kassapabuddhakālepi mittavindako nāma seṭṭhiputto assaddho appasanno mātarā ‘tāta, ajja uposathiko hutvā vihāre sabbarattiṃ dhammasavanaṃ suṇa, sahassaṃ te dassāmī’ti vutte dhanalobhena uposathaṅgāni samādāya vihāraṃ gantvā ‘idaṃ ṭhānaṃ akutobhaya’nti sallakkhetvā dhammāsanassa heṭṭhā nipanno sabbarattiṃ niddāyitvā gharaṃ agamāsi. Mātā pātova yāguṃ pacitvā upanāmesi. So sahassaṃ gahetvāva yāguṃ pivi. Athassa etadahosi – ‘dhanaṃ saṃharissāmī’ti. So nāvāya samuddaṃ pakkhanditukāmo ahosi. Atha naṃ mātā ‘‘tāta, imasmiṃ kule cattālīsakoṭidhanaṃ atthi; alaṃ gamanenā’’ti vāresi. So tassā vacanaṃ anādiyitvā gacchati eva. Sā purato aṭṭhāsi. Atha naṃ kujjhitvā ‘ayaṃ mayhaṃ purato tiṭṭhatī’ti pādena paharitvā patitaṃ mātaraṃ antaraṃ katvā agamāsi. Mātā uṭṭhahitvā ‘‘mādisāya mātari evarūpaṃ kammaṃ katvā gatassa me gataṭṭhāne sukhaṃ bhavissatī’’ti evaṃsaññī nāma tvaṃ puttāti āha. Tassa nāvaṃ āruyha gacchato sattame divase nāvā aṭṭhāsi. Atha te manussā ‘‘addhā ettha pāpapuriso atthi; salākaṃ dethā’’ti salākā dīyamānā tasseva tikkhattuṃ pāpuṇi. Te tassa uḷumpaṃ datvā taṃ samudde pakkhipiṃsu. So ekaṃ dīpaṃ gantvā vimānapetīhi saddhiṃ sampattiṃ anubhavanto tāhi ‘‘purato mā agamāsī’’ti vuccamānopi taddiguṇaṃ sampattiṃ passanto anupubbena khuracakkadharaṃ ekaṃ purisaṃ addasa. Tassa taṃ cakkaṃ padumapupphaṃ viya upaṭṭhāti. So taṃ āha – ‘‘ambho, idaṃ tayā piḷandhapadumaṃ mayhaṃ dehī’’ti. ‘‘Nayidaṃ, sāmi , padumaṃ; khuracakkaṃ eta’’nti. So ‘‘vañcesi maṃ tvaṃ. Kiṃ me padumaṃ na diṭṭhapubba’’nti vatvā ‘‘tvañhi lohitacandanaṃ limpetvā piḷandhanaṃ padumapupphaṃ mayhaṃ na dātukāmosī’’ti āha. So cintesi – ‘ayampi mayā katasadisaṃ kammaṃ katvā tassa phalaṃ anubhavitukāmo’ti. Atha naṃ ‘‘handa re’’ti vatvā tassa matthake cakkaṃ pakkhipitvā palāyi. Etamatthaṃ viditvā satthā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ចតុព្ភិ អដ្ឋជ្ឈគមា, អដ្ឋហិ បិច សោឡស;

    ‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhahi pica soḷasa;

    សោឡសាហិ ច ពាត្តិំស, អត្រិច្ឆំ ចក្កមាសទោ;

    Soḷasāhi ca bāttiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;

    ឥច្ឆាហតស្ស បោសស្ស, ចក្កំ ភមតិ មត្ថកេ’’តិ។ (ជា. ១.១.១០៤);

    Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.1.104);

    អញ្ញតរោបិ អត្រិច្ឆោ អមច្ចោ សកវិសយំ អតិក្កមិត្វា បរវិសយំ បាវិសិ។ តត្ថ បោថិតោ បលាយិត្វា ឯកស្ស តាបសស្ស វសនដ្ឋានំ បវិសិត្វា ឧបោសថង្គានិ អធិដ្ឋាយ និបជ្ជិ។ សោ តាបសេន ‘កិំ តេ កត’ន្តិ បុច្ឆិតោ ឥមា គាថាយោ អភាសិ –

    Aññataropi atriccho amacco sakavisayaṃ atikkamitvā paravisayaṃ pāvisi. Tattha pothito palāyitvā ekassa tāpasassa vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya nipajji. So tāpasena ‘kiṃ te kata’nti pucchito imā gāthāyo abhāsi –

    ‘‘សកំ និកេតំ អតិហីឡយានោ,

    ‘‘Sakaṃ niketaṃ atihīḷayāno,

    អត្រិច្ឆតា មល្លគាមំ អគច្ឆិំ;

    Atricchatā mallagāmaṃ agacchiṃ;

    តតោ ជនា និក្ខមិត្វាន គាមា,

    Tato janā nikkhamitvāna gāmā,

    កោទណ្ឌកេន បរិបោថយិំសុ មំ។

    Kodaṇḍakena paripothayiṃsu maṃ.

    ‘‘សោ ភិន្នសីសោ រុហិរមក្ខិតង្គោ,

    ‘‘So bhinnasīso ruhiramakkhitaṅgo,

    បច្ចាគមាសិំ សកំ និកេតំ;

    Paccāgamāsiṃ sakaṃ niketaṃ;

    តស្មា អហំ បោសថំ បាលយាមិ,

    Tasmā ahaṃ posathaṃ pālayāmi,

    អត្រិច្ឆតា មា បុនរាគមាសី’’តិ។ (ជា. ១.១៤.១៣៨-១៣៩);

    Atricchatā mā punarāgamāsī’’ti. (jā. 1.14.138-139);

    ៨៥០. មហិច្ឆតានិទ្ទេសេ មហន្តានិ វត្ថូនិ ឥច្ឆតិ, មហតី វាស្ស ឥច្ឆាតិ មហិច្ឆោ, តស្ស ភាវោ មហិច្ឆតា។ លក្ខណតោ បន អសន្តគុណសម្ភាវនតា បដិគ្គហណេ ច បរិភោគេ ច អមត្តញ្ញុតា – ឯតំ មហិច្ឆតាលក្ខណំ។ មហិច្ឆោ ហិ បុគ្គលោ យថា នាម កច្ឆបុដវាណិជោ បិឡន្ធនភណ្ឌកំ ហត្ថេន គហេត្វា ឧច្ឆង្គេបិ បក្ខិបិតព្ពយុត្តកំ បក្ខិបិត្វា មហាជនស្ស បស្សន្តស្សេវ ‘‘អម្មា, អសុកំ គណ្ហថ, អសុកំ គណ្ហថា’’តិ មុខេន សំវិទហតិ។ ឯវមេវ សោ អប្បមត្តកម្បិ អត្តនោ សីលំ វា គន្ថំ វា ធុតគុណំ វា អន្តមសោ អរញ្ញវាសមត្តកម្បិ មហាជនស្ស ជានន្តស្សេវ សម្ភាវេតុកាមោ ហោតិ, សម្ភាវេត្វា ច បន សកដេហិបិ ឧបនីតេ បច្ចយេ ‘អល’ន្តិ អវត្វា គណ្ហាតិ។ តយោ ហិ បូរេតុំ ន សក្កា – អគ្គិ ឧបាទានេន, សមុទ្ទោ ឧទកេន, មហិច្ឆោ បច្ចយេហីតិ។

    850. Mahicchatāniddese mahantāni vatthūni icchati, mahatī vāssa icchāti mahiccho, tassa bhāvo mahicchatā. Lakkhaṇato pana asantaguṇasambhāvanatā paṭiggahaṇe ca paribhoge ca amattaññutā – etaṃ mahicchatālakkhaṇaṃ. Mahiccho hi puggalo yathā nāma kacchapuṭavāṇijo piḷandhanabhaṇḍakaṃ hatthena gahetvā ucchaṅgepi pakkhipitabbayuttakaṃ pakkhipitvā mahājanassa passantasseva ‘‘ammā, asukaṃ gaṇhatha, asukaṃ gaṇhathā’’ti mukhena saṃvidahati. Evameva so appamattakampi attano sīlaṃ vā ganthaṃ vā dhutaguṇaṃ vā antamaso araññavāsamattakampi mahājanassa jānantasseva sambhāvetukāmo hoti, sambhāvetvā ca pana sakaṭehipi upanīte paccaye ‘ala’nti avatvā gaṇhāti. Tayo hi pūretuṃ na sakkā – aggi upādānena, samuddo udakena, mahiccho paccayehīti.

    អគ្គិក្ខន្ធោ សមុទ្ទោ ច, មហិច្ឆោ ចាបិ បុគ្គលោ;

    Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cāpi puggalo;

    ពហុកេ បច្ចយេ ទេន្តេ, តយោ បេតេ ន បូរយេ។

    Bahuke paccaye dente, tayo pete na pūraye.

    មហិច្ឆបុគ្គលោ ហិ វិជាតមាតុយាបិ មនំ គណ្ហិតុំ ន សក្កោតិ, បគេវ ឧបដ្ឋាកានំ។

    Mahicchapuggalo hi vijātamātuyāpi manaṃ gaṇhituṃ na sakkoti, pageva upaṭṭhākānaṃ.

    តត្រិមានិ វត្ថូនិ – ឯកោ កិរ ទហរភិក្ខុ បិដ្ឋបូវេ បិយាយតិ។ អថស្ស មាតា បដិបត្តិំ វីមំសមានា ‘សចេ មេ បុត្តោ បដិគ្គហណេ មត្តំ ជានាតិ, សកលម្បិ នំ តេមាសំ បូវេហេវ ឧបដ្ឋហិស្សាមី’តិ វស្សូបនាយិកទិវសេ បរិវីមំសមានា បឋមំ ឯកំ បូវំ អទាសិ, តស្មិំ និដ្ឋិតេ ទុតិយំ, តស្មិម្បិ និដ្ឋិតេ តតិយំ។ ទហរោ ‘អល’ន្តិ អវត្វា ខាទិយេវ។ មាតា តស្ស អមត្តញ្ញុភាវំ ញត្វា ‘អជ្ជេវ មេ បុត្តេន សកលតេមាសស្ស បូវា ខាទិតា’តិ ទុតិយទិវសតោ បដ្ឋាយ ឯកបូវម្បិ ន អទាសិ។

    Tatrimāni vatthūni – eko kira daharabhikkhu piṭṭhapūve piyāyati. Athassa mātā paṭipattiṃ vīmaṃsamānā ‘sace me putto paṭiggahaṇe mattaṃ jānāti, sakalampi naṃ temāsaṃ pūveheva upaṭṭhahissāmī’ti vassūpanāyikadivase parivīmaṃsamānā paṭhamaṃ ekaṃ pūvaṃ adāsi, tasmiṃ niṭṭhite dutiyaṃ, tasmimpi niṭṭhite tatiyaṃ. Daharo ‘ala’nti avatvā khādiyeva. Mātā tassa amattaññubhāvaṃ ñatvā ‘ajjeva me puttena sakalatemāsassa pūvā khāditā’ti dutiyadivasato paṭṭhāya ekapūvampi na adāsi.

    តិស្សមហារាជាបិ ទេវសិកំ ចេតិយបព្ពតេ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទានំ ទទមានោ ‘មហារាជ, កិំ ឯកមេវ ឋានំ ភជសិ? កិំ អញ្ញត្ថ ទាតុំ ន វដ្ដតី’តិ ជានបទេហិ វុត្តោ ទុតិយទិវសេ អនុរាធបុរេ មហាទានំ ទាបេសិ។ ឯកភិក្ខុបិ បដិគ្គហណេ មត្តំ ន អញ្ញាសិ។ ឯកមេកេន បដិគ្គហិតំ ខាទនីយភោជនីយំ ទ្វេ តយោ ជនា ឧក្ខិបិំសុ។ រាជា ទុតិយទិវសេ ចេតិយបព្ពតេ ភិក្ខុសង្ឃំ និមន្តាបេត្វា រាជន្តេបុរំ អាគតកាលេ ‘‘បត្តំ ទេថា’’តិ អាហ។ ‘‘អលំ, មហារាជ, អត្តនោ បមាណេន ភិក្ខំ គណ្ហិស្សតី’’តិ ឯកភិក្ខុបិ បត្តំ ន អទាសិ។ សព្ពេ បមាណយុត្តកមេវ បដិគ្គហេសុំ។ អថ រាជា អាហ – ‘‘បស្សថ តុម្ហាកំ ភិក្ខូសុ ឯកោបិ មត្តំ ន ជានាតិ។ ហិយ្យោ កិញ្ចិ អវសេសំ នាហោសិ។ អជ្ជ គហិតំ មន្ទំ, អវសេសមេវ ពហូ’’តិ តេសំ មត្តញ្ញុតាយ អត្តមនោ ឥតរេសញ្ច អមត្តញ្ញុតាយ អនត្តមនោ អហោសិ។

    Tissamahārājāpi devasikaṃ cetiyapabbate bhikkhusaṅghassa dānaṃ dadamāno ‘mahārāja, kiṃ ekameva ṭhānaṃ bhajasi? Kiṃ aññattha dātuṃ na vaṭṭatī’ti jānapadehi vutto dutiyadivase anurādhapure mahādānaṃ dāpesi. Ekabhikkhupi paṭiggahaṇe mattaṃ na aññāsi. Ekamekena paṭiggahitaṃ khādanīyabhojanīyaṃ dve tayo janā ukkhipiṃsu. Rājā dutiyadivase cetiyapabbate bhikkhusaṅghaṃ nimantāpetvā rājantepuraṃ āgatakāle ‘‘pattaṃ dethā’’ti āha. ‘‘Alaṃ, mahārāja, attano pamāṇena bhikkhaṃ gaṇhissatī’’ti ekabhikkhupi pattaṃ na adāsi. Sabbe pamāṇayuttakameva paṭiggahesuṃ. Atha rājā āha – ‘‘passatha tumhākaṃ bhikkhūsu ekopi mattaṃ na jānāti. Hiyyo kiñci avasesaṃ nāhosi. Ajja gahitaṃ mandaṃ, avasesameva bahū’’ti tesaṃ mattaññutāya attamano itaresañca amattaññutāya anattamano ahosi.

    ៨៥១. បាបិច្ឆតានិទ្ទេសេ អស្សទ្ធោ សមានោ សទ្ធោតិ មំ ជនោ ជានាតូតិអាទីសុ ឯវំ ឥច្ឆន្តោ កិំ ករោតិ? អស្សទ្ធោ សទ្ធាការំ ទស្សេតិ; ទុស្សីលាទយោ សីលវន្តាទីនំ អាការំ ទស្សេន្តិ។ កថំ? អស្សទ្ធោ តាវ មហាមហទិវសេ មនុស្សានំ វិហារំ អាគមនវេលាយ សម្មជ្ជនិំ អាទាយ វិហារំ សម្មជ្ជតិ, កចវរំ ឆឌ្ឌេតិ, មនុស្សេហិ ទិដ្ឋភាវំ ញត្វា ចេតិយង្គណំ គច្ឆតិ, តត្ថាបិ សម្មជ្ជិត្វា កចវរំ ឆឌ្ឌេតិ, វាលិកំ សមំ ករោតិ, អាសនានិ ធោវតិ, ពោធិម្ហិ ឧទកំ សិញ្ចតិ។ មនុស្សា ទិស្វា ‘នត្ថិ មញ្ញេ អញ្ញោ ភិក្ខុ វិហារជគ្គនកោ, អយមេវ ឥមំ វិហារំ បដិជគ្គតិ, សទ្ធោ ថេរោ’តិ គមនកាលេ និមន្តេត្វា គច្ឆន្តិ។ ទុស្សីលោបិ ឧបដ្ឋាកានំ សម្មុខេ វិនយធរំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆតិ ‘‘ភន្តេ, មយិ គច្ឆន្តេ គោណោ ឧព្ពិគ្គោ។ តេន ធាវតា តិណានិ ឆិន្នានិ។ សម្មជ្ជន្តស្ស មេ តិណានិ ឆិជ្ជន្តិ។ ចង្កមន្តស្ស មេ បាណកា មីយន្តិ។ ខេឡំ បាតេន្តស្ស អសតិយា តិណមត្ថកេ បតតិ; តត្ថ តត្ថ កិំ ហោតី’’តិ? ‘‘អនាបត្តិ, អាវុសោ, អសញ្ចិច្ច អសតិយា អជានន្តស្សា’’តិ ច វុត្តេ ‘‘ភន្តេ, មយ្ហំ គរុកំ វិយ ឧបដ្ឋាតិ; សុដ្ឋុ វីមំសថា’’តិ ភណតិ។ តំ សុត្វា មនុស្សា ‘អម្ហាកំ អយ្យោ ឯត្តកេបិ កុក្កុច្ចាយតិ! អញ្ញស្មិំ ឱឡារិកេ កិំ នាម ករិស្សតិ; នត្ថិ ឥមិនា សទិសោ សីលវាតិ បសន្នា សក្ការំ ករោន្តិ។ អប្បស្សុតោបិ ឧបដ្ឋាកមជ្ឈេ និសិន្នោ ‘‘អសុកោ តិបិដកធរោ, អសុកោ ចតុនិកាយិកោ មយ្ហំ អន្តេវាសិកោ, មម សន្តិកេ តេហិ ធម្មោ ឧគ្គហិតោ’’តិ វទតិ។ មនុស្សា ‘អម្ហាកំ អយ្យេន សទិសោ ពហុស្សុតោ នត្ថិ, ឯតស្ស កិរ សន្តិកេ អសុកេន ច អសុកេន ច ធម្មោ ឧគ្គហិតោ’តិ បសន្នា សក្ការំ ករោន្តិ។

    851. Pāpicchatāniddese assaddho samāno saddhoti maṃ jano jānātūtiādīsu evaṃ icchanto kiṃ karoti? Assaddho saddhākāraṃ dasseti; dussīlādayo sīlavantādīnaṃ ākāraṃ dassenti. Kathaṃ? Assaddho tāva mahāmahadivase manussānaṃ vihāraṃ āgamanavelāya sammajjaniṃ ādāya vihāraṃ sammajjati, kacavaraṃ chaḍḍeti, manussehi diṭṭhabhāvaṃ ñatvā cetiyaṅgaṇaṃ gacchati, tatthāpi sammajjitvā kacavaraṃ chaḍḍeti, vālikaṃ samaṃ karoti, āsanāni dhovati, bodhimhi udakaṃ siñcati. Manussā disvā ‘natthi maññe añño bhikkhu vihārajagganako, ayameva imaṃ vihāraṃ paṭijaggati, saddho thero’ti gamanakāle nimantetvā gacchanti. Dussīlopi upaṭṭhākānaṃ sammukhe vinayadharaṃ upasaṅkamitvā pucchati ‘‘bhante, mayi gacchante goṇo ubbiggo. Tena dhāvatā tiṇāni chinnāni. Sammajjantassa me tiṇāni chijjanti. Caṅkamantassa me pāṇakā mīyanti. Kheḷaṃ pātentassa asatiyā tiṇamatthake patati; tattha tattha kiṃ hotī’’ti? ‘‘Anāpatti, āvuso, asañcicca asatiyā ajānantassā’’ti ca vutte ‘‘bhante, mayhaṃ garukaṃ viya upaṭṭhāti; suṭṭhu vīmaṃsathā’’ti bhaṇati. Taṃ sutvā manussā ‘amhākaṃ ayyo ettakepi kukkuccāyati! Aññasmiṃ oḷārike kiṃ nāma karissati; natthi iminā sadiso sīlavāti pasannā sakkāraṃ karonti. Appassutopi upaṭṭhākamajjhe nisinno ‘‘asuko tipiṭakadharo, asuko catunikāyiko mayhaṃ antevāsiko, mama santike tehi dhammo uggahito’’ti vadati. Manussā ‘amhākaṃ ayyena sadiso bahussuto natthi, etassa kira santike asukena ca asukena ca dhammo uggahito’ti pasannā sakkāraṃ karonti.

    សង្គណិការាមោបិ មហាមហទិវសេ ទីឃបីឋញ្ច អបស្សយញ្ច គាហាបេត្វា វិហារបច្ចន្តេ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទតិ។ មនុស្សា អាគន្ត្វា ‘‘ថេរោ កុហិ’’ន្តិ បុច្ឆន្តិ។ ‘‘គណ្ឋិកបុត្តា នាម គណ្ឋិកា ឯវ ហោន្តិ។ តេន ថេរោ ឯវរូបេ កាលេ ឥធ ន និសីទតិ, វិហារបច្ចន្តេ ទិវាដ្ឋានេ ទីឃចង្កមេ វិហរតី’’តិ វទន្តិ។ សោបិ ទិវសភាគំ វីតិនាមេត្វា នលាដេ មក្កដសុត្តំ អល្លិយាបេត្វា បីឋំ គាហាបេត្វា អាគម្ម បរិវេណទ្វារេ និសីទតិ។ មនុស្សា ‘‘កហំ, ភន្តេ, គតត្ថ? អាគន្ត្វា ន អទ្ទសម្ហា’’តិ វទន្តិ។ ‘‘ឧបាសកា, អន្តោវិហារោ អាកិណ្ណោ; ទហរសាមណេរានំ វិចរណដ្ឋានមេតំ សដ្ឋិហត្ថចង្កមេ ទិវាដ្ឋានេ និសីទិម្ហា’’តិ អត្តនោ បវិវិត្តភាវំ ជានាបេតិ។

    Saṅgaṇikārāmopi mahāmahadivase dīghapīṭhañca apassayañca gāhāpetvā vihārapaccante rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdati. Manussā āgantvā ‘‘thero kuhi’’nti pucchanti. ‘‘Gaṇṭhikaputtā nāma gaṇṭhikā eva honti. Tena thero evarūpe kāle idha na nisīdati, vihārapaccante divāṭṭhāne dīghacaṅkame viharatī’’ti vadanti. Sopi divasabhāgaṃ vītināmetvā nalāṭe makkaṭasuttaṃ alliyāpetvā pīṭhaṃ gāhāpetvā āgamma pariveṇadvāre nisīdati. Manussā ‘‘kahaṃ, bhante, gatattha? Āgantvā na addasamhā’’ti vadanti. ‘‘Upāsakā, antovihāro ākiṇṇo; daharasāmaṇerānaṃ vicaraṇaṭṭhānametaṃ saṭṭhihatthacaṅkame divāṭṭhāne nisīdimhā’’ti attano pavivittabhāvaṃ jānāpeti.

    កុសីតោបិ ឧបដ្ឋាកមជ្ឈេ និសិន្នោ ‘‘ឧបាសកា, តុម្ហេហិ ឧក្កាបាតោ ទិដ្ឋោ’’តិ វទតិ។ ‘‘ន បស្សាម, ភន្តេ; កាយ វេលាយ អហោសី’’តិ ច បុដ្ឋោ ‘‘អម្ហាកំ ចង្កមនវេលាយា’’តិ វត្វា ‘‘ភូមិចាលសទ្ទំ អស្សុត្ថា’’តិ បុច្ឆតិ។ ‘‘ន សុណាម, ភន្តេ; កាយ វេលាយា’’តិ បុដ្ឋោ ‘‘មជ្ឈិមយាមេ អម្ហាកំ អាលម្ពនផលកំ អបស្សាយ ឋិតកាលេ’’តិ វត្វា ‘‘មហាឱភាសោ អហោសិ; សោ វោ ទិដ្ឋោ’’តិ បុច្ឆតិ។ ‘‘កាយ វេលាយ, ភន្តេ’’តិ ច វុត្តេ ‘‘មយ្ហំ ចង្កមម្ហា ឱតរណកាលេ’’តិ វទតិ។ មនុស្សា ‘អម្ហាកំ ថេរោ តីសុបិ យាមេសុ ចង្កមេយេវ ហោតិ; នត្ថិ អយ្យេន សទិសោ អារទ្ធវីរិយោ’តិ បសន្នា សក្ការំ ករោន្តិ។

    Kusītopi upaṭṭhākamajjhe nisinno ‘‘upāsakā, tumhehi ukkāpāto diṭṭho’’ti vadati. ‘‘Na passāma, bhante; kāya velāya ahosī’’ti ca puṭṭho ‘‘amhākaṃ caṅkamanavelāyā’’ti vatvā ‘‘bhūmicālasaddaṃ assutthā’’ti pucchati. ‘‘Na suṇāma, bhante; kāya velāyā’’ti puṭṭho ‘‘majjhimayāme amhākaṃ ālambanaphalakaṃ apassāya ṭhitakāle’’ti vatvā ‘‘mahāobhāso ahosi; so vo diṭṭho’’ti pucchati. ‘‘Kāya velāya, bhante’’ti ca vutte ‘‘mayhaṃ caṅkamamhā otaraṇakāle’’ti vadati. Manussā ‘amhākaṃ thero tīsupi yāmesu caṅkameyeva hoti; natthi ayyena sadiso āraddhavīriyo’ti pasannā sakkāraṃ karonti.

    មុដ្ឋស្សតីបិ ឧបដ្ឋាកមជ្ឈេ និសិន្នោ ‘‘មយា អសុកកាលេ នាម ទីឃនិកាយោ ឧគ្គហិតោ, អសុកកាលេ មជ្ឈិមោ, សំយុត្តកោ, អង្គុត្តរិកោ; អន្តរា ឱលោកនំ នាម នត្ថិ, ឥច្ឆិតិច្ឆតដ្ឋានេ មុខារុឡ្ហោវ តន្តិ អាគច្ឆតិ; ឥមេ បនញ្ញេ ភិក្ខូ ឯឡកា វិយ មុខំ ផន្ទាបេន្តា វិហរន្តី’’តិ វទតិ។ មនុស្សា ‘នត្ថិ អយ្យេន សទិសោ ឧបដ្ឋិតសតី’តិ បសន្នា សក្ការំ ករោន្តិ។

    Muṭṭhassatīpi upaṭṭhākamajjhe nisinno ‘‘mayā asukakāle nāma dīghanikāyo uggahito, asukakāle majjhimo, saṃyuttako, aṅguttariko; antarā olokanaṃ nāma natthi, icchiticchataṭṭhāne mukhāruḷhova tanti āgacchati; ime panaññe bhikkhū eḷakā viya mukhaṃ phandāpentā viharantī’’ti vadati. Manussā ‘natthi ayyena sadiso upaṭṭhitasatī’ti pasannā sakkāraṃ karonti.

    អសមាហិតោបិ ឧបដ្ឋាកានំ សម្មុខេ អដ្ឋកថាចរិយេ បញ្ហំ បុច្ឆតិ – ‘កសិណំ នាម កថំ ភាវេតិ? កិត្តកេន និមិត្តំ ឧប្បន្នំ នាម ហោតិ? កិត្តកេន ឧបចារោ? កិត្តកេន អប្បនា? បឋមស្ស ឈានស្ស កតិ អង្គានិ? ទុតិយស្ស តតិយស្ស ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស កតិ អង្គានិ’’តិ បុច្ឆតិ។ តេហិ អត្តនោ ឧគ្គហិតានុរូបេន កថិតកាលេ សិតំ កត្វា ‘កិំ, អាវុសោ, ឯវំ ន ហោសី’តិ វុត្តេ ‘វដ្ដតិ, ភន្តេ’តិ អត្តនោ សមាបត្តិលាភិតំ សូចេតិ។ មនុស្សា ‘សមាបត្តិលាភី អយ្យោ’តិ បសន្នា សក្ការំ ករោន្តិ។

    Asamāhitopi upaṭṭhākānaṃ sammukhe aṭṭhakathācariye pañhaṃ pucchati – ‘kasiṇaṃ nāma kathaṃ bhāveti? Kittakena nimittaṃ uppannaṃ nāma hoti? Kittakena upacāro? Kittakena appanā? Paṭhamassa jhānassa kati aṅgāni? Dutiyassa tatiyassa catutthassa jhānassa kati aṅgāni’’ti pucchati. Tehi attano uggahitānurūpena kathitakāle sitaṃ katvā ‘kiṃ, āvuso, evaṃ na hosī’ti vutte ‘vaṭṭati, bhante’ti attano samāpattilābhitaṃ sūceti. Manussā ‘samāpattilābhī ayyo’ti pasannā sakkāraṃ karonti.

    ទុប្បញ្ញោបិ ឧបដ្ឋាកានំ មជ្ឈេ និសិន្នោ ‘មជ្ឈិមនិកាយេ មេ បញ្ចត្តយំ ឱលោកេន្តស្ស សហិទ្ធិយាវ មគ្គោ អាគតោ។ បរិយត្តិ នាម អម្ហាកំ ន ទុក្ករា។ បរិយត្តិវាវដោ បន ទុក្ខតោ ន មុច្ចតីតិ បរិយត្តិំ វិស្សជ្ជយិម្ហា’តិអាទីនិ វទន្តោ អត្តនោ មហាបញ្ញតំ ទីបេតិ។ ឯវំ វទន្តោ បនស្ស សាសនេ បហារំ ទេតិ។ ឥមិនា សទិសោ មហាចោរោ នាម នត្ថិ។ ន ហិ បរិយត្តិធរោ ទុក្ខតោ ន មុច្ចតីតិ។ អខីណាសវោបិ គាមទារកេ ទិស្វា ‘តុម្ហាកំ មាតាបិតរោ អម្ហេ កិំ វទន្តី’’តិ? ‘‘អរហាតិ វទន្តិ, ភន្តេ’’តិ។ ‘យាវ ឆេកា គហបតិកា, ន សក្កា វញ្ចេតុ’ន្តិ អត្តនោ ខីណាសវភាវំ ទីបេតិ។

    Duppaññopi upaṭṭhākānaṃ majjhe nisinno ‘majjhimanikāye me pañcattayaṃ olokentassa sahiddhiyāva maggo āgato. Pariyatti nāma amhākaṃ na dukkarā. Pariyattivāvaṭo pana dukkhato na muccatīti pariyattiṃ vissajjayimhā’tiādīni vadanto attano mahāpaññataṃ dīpeti. Evaṃ vadanto panassa sāsane pahāraṃ deti. Iminā sadiso mahācoro nāma natthi. Na hi pariyattidharo dukkhato na muccatīti. Akhīṇāsavopi gāmadārake disvā ‘tumhākaṃ mātāpitaro amhe kiṃ vadantī’’ti? ‘‘Arahāti vadanti, bhante’’ti. ‘Yāva chekā gahapatikā, na sakkā vañcetu’nti attano khīṇāsavabhāvaṃ dīpeti.

    អញ្ញេបិ ចេត្ថ ចាដិអរហន្តបារោហអរហន្តាទយោ វេទិតព្ពា – ឯកោ កិរ កុហកោ អន្តោគព្ភេ ចាដិំ និខណិត្វា មនុស្សានំ អាគមនកាលេ បវិសតិ។ មនុស្សា ‘កហំ ថេរោ’តិ បុច្ឆន្តិ។ ‘អន្តោគព្ភេ’តិ ច វុត្តេ បវិសិត្វា វិចិនន្តាបិ អទិស្វា និក្ខមិត្វា ‘នត្ថិ ថេរោ’តិ វទន្តិ។ ‘អន្តោគព្ភេយេវ ថេរោ’តិ ច វុត្តេ បុន បវិសន្តិ។ ថេរោ ចាដិតោ និក្ខមិត្វា បីឋេ និសិន្នោ ហោតិ។ តតោ តេហិ ‘មយំ, ភន្តេ, បុព្ពេ អទិស្វា និក្ខន្តា, កហំ តុម្ហេ គតត្ថា’’តិ វុត្តេ ‘សមណា នាម អត្តនោ ឥច្ឆិតិច្ឆិតដ្ឋានំ គច្ឆន្តី’តិ វចនេន អត្តនោ ខីណាសវភាវំ ទីបេតិ។

    Aññepi cettha cāṭiarahantapārohaarahantādayo veditabbā – eko kira kuhako antogabbhe cāṭiṃ nikhaṇitvā manussānaṃ āgamanakāle pavisati. Manussā ‘kahaṃ thero’ti pucchanti. ‘Antogabbhe’ti ca vutte pavisitvā vicinantāpi adisvā nikkhamitvā ‘natthi thero’ti vadanti. ‘Antogabbheyeva thero’ti ca vutte puna pavisanti. Thero cāṭito nikkhamitvā pīṭhe nisinno hoti. Tato tehi ‘mayaṃ, bhante, pubbe adisvā nikkhantā, kahaṃ tumhe gatatthā’’ti vutte ‘samaṇā nāma attano icchiticchitaṭṭhānaṃ gacchantī’ti vacanena attano khīṇāsavabhāvaṃ dīpeti.

    អបរោបិ កុហកោ ឯកស្មិំ បព្ពតេ បណ្ណសាលាយំ វសតិ។ បណ្ណសាលាយ ច បច្ឆតោ បបាតដ្ឋានេ ឯកោ កច្ឆករុក្ខោ អត្ថិ។ តស្ស បារោហោ គន្ត្វា បរភាគេ ភូមិយំ បតិដ្ឋិតោ។ មនុស្សា មគ្គេនាគន្ត្វា និមន្តេន្តិ។ សោ បត្តចីវរមាទាយ បារោហេន ឱតរិត្វា គាមទ្វារេ អត្តានំ ទស្សេតិ។ តតោ មនុស្សេហិ បច្ឆា អាគន្ត្វា ‘កតរេន មគ្គេន អាគតត្ថ, ភន្តេ’តិ បុដ្ឋោ ‘សមណានំ អាគតមគ្គោ នាម បុច្ឆិតុំ ន វដ្ដតិ, អត្តនោ ឥច្ឆិតិច្ឆិតដ្ឋានេនេវ អាគច្ឆន្តី’តិ វចនេន ខីណាសវភាវំ ទីបេតិ។ តំ បន កុហកំ ឯកោ វិទ្ធកណ្ណោ ញត្វា ‘បរិគ្គហេស្សាមិ ន’ន្តិ ឯកទិវសំ បារោហេន ឱតរន្តំ ទិស្វា បច្ឆតោ ឆិន្ទិត្វា អប្បមត្តកេន ឋបេសិ។ សោ ‘បារោហតោ ឱតរិស្សាមី’តិ ‘ឋ’ន្តិ បតិតោ, មត្តិកា បត្តោ ភិជ្ជិ។ សោ ‘ញាតោម្ហី’តិ និក្ខមិត្វា បលាយិ។ បាបិច្ឆស្ស ភាវោ បាបិច្ឆតា។ លក្ខណតោ បន អសន្តគុណសម្ភាវនតា, បដិគ្គហណេ ច អមត្តញ្ញុតា; ឯតំ បាបិច្ឆតាលក្ខណន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Aparopi kuhako ekasmiṃ pabbate paṇṇasālāyaṃ vasati. Paṇṇasālāya ca pacchato papātaṭṭhāne eko kacchakarukkho atthi. Tassa pāroho gantvā parabhāge bhūmiyaṃ patiṭṭhito. Manussā maggenāgantvā nimantenti. So pattacīvaramādāya pārohena otaritvā gāmadvāre attānaṃ dasseti. Tato manussehi pacchā āgantvā ‘katarena maggena āgatattha, bhante’ti puṭṭho ‘samaṇānaṃ āgatamaggo nāma pucchituṃ na vaṭṭati, attano icchiticchitaṭṭhāneneva āgacchantī’ti vacanena khīṇāsavabhāvaṃ dīpeti. Taṃ pana kuhakaṃ eko viddhakaṇṇo ñatvā ‘pariggahessāmi na’nti ekadivasaṃ pārohena otarantaṃ disvā pacchato chinditvā appamattakena ṭhapesi. So ‘pārohato otarissāmī’ti ‘ṭha’nti patito, mattikā patto bhijji. So ‘ñātomhī’ti nikkhamitvā palāyi. Pāpicchassa bhāvo pāpicchatā. Lakkhaṇato pana asantaguṇasambhāvanatā, paṭiggahaṇe ca amattaññutā; etaṃ pāpicchatālakkhaṇanti veditabbaṃ.

    ៨៥២. សិង្គនិទ្ទេសេ វិជ្ឈនដ្ឋេន សិង្គំ; នាគរិកភាវសង្ខាតស្ស កិលេសសិង្គស្សេតំ នាមំ។ សិង្គារភាវោ សិង្គារតា, សិង្គារករណាការោ វា។ ចតុរភាវោ ចតុរតា។ តថា ចាតុរិយំ។ បរិក្ខតភាវោ បរិក្ខតតា; បរិខណិត្វា ឋបិតស្សេវ ទឡ្ហសិង្គារភាវស្សេតំ នាមំ ។ ឥតរំ តស្សេវ វេវចនំ។ ឯវំ សព្ពេហិបិ បទេហិ កិលេសសិង្គារតាវ កថិតា។

    852. Siṅganiddese vijjhanaṭṭhena siṅgaṃ; nāgarikabhāvasaṅkhātassa kilesasiṅgassetaṃ nāmaṃ. Siṅgārabhāvo siṅgāratā, siṅgārakaraṇākāro vā. Caturabhāvo caturatā. Tathā cāturiyaṃ. Parikkhatabhāvo parikkhatatā; parikhaṇitvā ṭhapitasseva daḷhasiṅgārabhāvassetaṃ nāmaṃ . Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Evaṃ sabbehipi padehi kilesasiṅgāratāva kathitā.

    ៨៥៣. តិន្តិណនិទ្ទេសេ តិន្តិណន្តិ ខីយនំ។ តិន្តិណាយនាការោ តិន្តិណាយនា។ តិន្តិណេន អយិតស្ស តិន្តិណសមង្គិនោ ភាវោ តិន្តិណាយិតត្តំ។ លោលុបភាវោ លោលុប្បំ។ ឥតរេ ទ្វេ អាការភាវនិទ្ទេសា។ បុច្ឆញ្ជិកតាតិ លាភលភនកដ្ឋានេ វេធនាកម្បនា នីចវុត្តិតា។ សាធុកម្យតាតិ បណីតបណីតានំ បត្ថនា។ ឯវំ សព្ពេហិបិ បទេហិ សុវានទោណិយំ កញ្ជិយំ បិវនកសុនខស្ស អញ្ញំ សុនខំ ទិស្វា ភុភុក្ករណំ វិយ ‘តវ សន្តកំ, មម សន្តក’ន្តិ កិលេសវសេន ខីយនាការោ កថិតោ។

    853. Tintiṇaniddese tintiṇanti khīyanaṃ. Tintiṇāyanākāro tintiṇāyanā. Tintiṇena ayitassa tintiṇasamaṅgino bhāvo tintiṇāyitattaṃ. Lolupabhāvo loluppaṃ. Itare dve ākārabhāvaniddesā. Pucchañjikatāti lābhalabhanakaṭṭhāne vedhanākampanā nīcavuttitā. Sādhukamyatāti paṇītapaṇītānaṃ patthanā. Evaṃ sabbehipi padehi suvānadoṇiyaṃ kañjiyaṃ pivanakasunakhassa aññaṃ sunakhaṃ disvā bhubhukkaraṇaṃ viya ‘tava santakaṃ, mama santaka’nti kilesavasena khīyanākāro kathito.

    ៨៥៤. ចាបល្យនិទ្ទេសេ អាកោដិតបច្ចាកោដិតភាវាទីហិ ចីវរស្ស មណ្ឌនា ចីវរមណ្ឌនា។ មណិវណ្ណច្ឆវិករណាទីហិ បត្តស្ស មណ្ឌនា បត្តមណ្ឌនា។ ចិត្តកម្មាទីហិ បុគ្គលិកសេនាសនស្ស មណ្ឌនា សេនាសនមណ្ឌនា។ ឥមស្ស វា បូតិកាយស្សាតិ ឥមស្ស មនុស្សសរីរស្ស។ យថា ហិ តទហុជាតោបិ សិង្គាលោ ជរសិង្គាលោត្វេវ ឩរុប្បមាណាបិ ច គឡោចិលតា បូតិលតាត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ, ឯវំ សុវណ្ណវណ្ណោបិ មនុស្សកាយោ បូតិកាយោត្វេវ វុច្ចតិ។ តស្ស អន្តរន្តរា រត្តវណ្ណបណ្ឌុវណ្ណាទីហិ និវាសនបារុបនាទីហិ សជ្ជនា មណ្ឌនា នាម។ ពាហិរានំ វា បរិក្ខារានន្តិ ឋបេត្វា បត្តចីវរំ សេសបរិក្ខារានំ; អថវា យា ឯសា ចីវរមណ្ឌនា បត្តមណ្ឌនាតិ វុត្តា, សា តេហិ វា បរិក្ខារេហិ កាយស្ស មណ្ឌនា តេសំ វា ពាហិរបរិក្ខារានំ មណ្ឌេត្វា ឋបនវសេន មណ្ឌនាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ មណ្ឌនា វិភូសនាតិ ឯត្ថ ឩនដ្ឋានស្ស បូរណវសេន មណ្ឌនា, ឆវិរាគាទិវសេន វិភូសនាតិ វេទិតព្ពា។ កេឡនាតិ កីឡនា។ បរិកេឡនាតិ បរិកីឡនា។ គិទ្ធិកតាតិ គេធយុត្តតា។ គិទ្ធិកត្តន្តិ តស្សេវ វេវចនំ។ ចបលភាវោ ចបលតា។ តថា ចាបល្យំ។ ឥទំ វុច្ចតីតិ ឥទំ ចាបល្យំ នាម វុច្ចតិ, យេន សមន្នាគតោ បុគ្គលោ វស្សសតិកោបិ សមានោ តទហុជាតទារកោ វិយ ហោតិ។

    854. Cāpalyaniddese ākoṭitapaccākoṭitabhāvādīhi cīvarassa maṇḍanā cīvaramaṇḍanā. Maṇivaṇṇacchavikaraṇādīhi pattassa maṇḍanā pattamaṇḍanā. Cittakammādīhi puggalikasenāsanassa maṇḍanā senāsanamaṇḍanā. Imassa vā pūtikāyassāti imassa manussasarīrassa. Yathā hi tadahujātopi siṅgālo jarasiṅgālotveva ūruppamāṇāpi ca gaḷocilatā pūtilatātveva saṅkhaṃ gacchati, evaṃ suvaṇṇavaṇṇopi manussakāyo pūtikāyotveva vuccati. Tassa antarantarā rattavaṇṇapaṇḍuvaṇṇādīhi nivāsanapārupanādīhi sajjanā maṇḍanā nāma. Bāhirānaṃ vā parikkhārānanti ṭhapetvā pattacīvaraṃ sesaparikkhārānaṃ; athavā yā esā cīvaramaṇḍanā pattamaṇḍanāti vuttā, sā tehi vā parikkhārehi kāyassa maṇḍanā tesaṃ vā bāhiraparikkhārānaṃ maṇḍetvā ṭhapanavasena maṇḍanāti evamettha attho veditabbo. Maṇḍanā vibhūsanāti ettha ūnaṭṭhānassa pūraṇavasena maṇḍanā, chavirāgādivasena vibhūsanāti veditabbā. Keḷanāti kīḷanā. Parikeḷanāti parikīḷanā. Giddhikatāti gedhayuttatā. Giddhikattanti tasseva vevacanaṃ. Capalabhāvo capalatā. Tathā cāpalyaṃ. Idaṃ vuccatīti idaṃ cāpalyaṃ nāma vuccati, yena samannāgato puggalo vassasatikopi samāno tadahujātadārako viya hoti.

    ៨៥៥. អសភាគវុត្តិនិទ្ទេសេ វិប្បដិកូលគ្គាហិតាតិ អននុលោមគ្គាហិតា។ វិបច្ចនីកសាតតាតិ វិបច្ចនីកេន បដិវិរុទ្ធករណេន សុខាយនា។ អនាទរភាវោ អនាទរិយំ។ តថា អនាទរិយតា។ អគារវស្ស ភាវោ អគារវតា។ ជេដ្ឋកភាវស្ស អករណំ អប្បតិស្សវតា។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ អសភាគវុត្តិ នាម វុច្ចតិ; វិសភាគជីវិកតាតិ អត្ថោ; យាយ សមន្នាគតោ បុគ្គលោ មាតរំ បិតរំ វា គិលានំ បដិវត្តិត្វាបិ ន ឱលោកេតិ; បិតុសន្តកស្ស ការណា មាតរា សទ្ធិំ, មាតុសន្តកស្ស ការណា បិតរា សទ្ធិំ កលហំ ករោតិ; វិសភាគជីវិតំ ជីវតិ, មាតាបិតូនំ សន្តកស្ស ការណា ជេដ្ឋេន វា កនិដ្ឋេន វា ភាតរា សទ្ធិំ កលហំ ករោតិ, និល្លជ្ជវចនំ វទតិ, អាចរិយស្ស វា ឧបជ្ឈាយស្ស វា វត្តបដិវត្តំ ន ករោតិ, គិលានំ ន ឧបដ្ឋាតិ, ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ចេតិយទស្សនដ្ឋានេ ឧច្ចារំ វា បស្សាវំ វា ករោតិ, ខេឡម្បិ សិង្ឃាណិកម្បិ ឆឌ្ឌេតិ, ឆត្តំ ធារេតិ, ឧបាហនា អារុយ្ហ គច្ឆតិ, ពុទ្ធសាវកេសុ ន លជ្ជតិ, សង្ឃេ ចិត្តីការំ ន ករោតិ, មាតិមត្តបិតិមត្តាទីសុ គរុដ្ឋានីយេសុ ហិរោត្តប្បំ ន បច្ចុបដ្ឋាបេតិ។ តស្សេវំ បវត្តមានស្ស សព្ពា បេសា កិរិយា មាតរីតិអាទីសុបិ វត្ថូសុ អសភាគវុត្តិតា នាម ហោតិ។

    855. Asabhāgavuttiniddese vippaṭikūlaggāhitāti ananulomaggāhitā. Vipaccanīkasātatāti vipaccanīkena paṭiviruddhakaraṇena sukhāyanā. Anādarabhāvo anādariyaṃ. Tathā anādariyatā. Agāravassa bhāvo agāravatā. Jeṭṭhakabhāvassa akaraṇaṃ appatissavatā. Ayaṃvuccatīti ayaṃ asabhāgavutti nāma vuccati; visabhāgajīvikatāti attho; yāya samannāgato puggalo mātaraṃ pitaraṃ vā gilānaṃ paṭivattitvāpi na oloketi; pitusantakassa kāraṇā mātarā saddhiṃ, mātusantakassa kāraṇā pitarā saddhiṃ kalahaṃ karoti; visabhāgajīvitaṃ jīvati, mātāpitūnaṃ santakassa kāraṇā jeṭṭhena vā kaniṭṭhena vā bhātarā saddhiṃ kalahaṃ karoti, nillajjavacanaṃ vadati, ācariyassa vā upajjhāyassa vā vattapaṭivattaṃ na karoti, gilānaṃ na upaṭṭhāti, buddhassa bhagavato cetiyadassanaṭṭhāne uccāraṃ vā passāvaṃ vā karoti, kheḷampi siṅghāṇikampi chaḍḍeti, chattaṃ dhāreti, upāhanā āruyha gacchati, buddhasāvakesu na lajjati, saṅghe cittīkāraṃ na karoti, mātimattapitimattādīsu garuṭṭhānīyesu hirottappaṃ na paccupaṭṭhāpeti. Tassevaṃ pavattamānassa sabbā pesā kiriyā mātarītiādīsupi vatthūsu asabhāgavuttitā nāma hoti.

    ៨៥៦. អរតិនិទ្ទេសេ បន្តេសូតិ ទូរេសុ វិវិត្តេសុ វា។ អធិកុសលេសូតិ សមថវិបស្សនាធម្មេសុ។ អរតីតិ រតិបដិក្ខេបោ។ អរតិតាតិ អរមណាការោ។ អនភិរតីតិ អនភិរតភាវោ។ អនភិរមណាតិ អនភិរមណាការោ។ ឧក្កណ្ឋិតាតិ ឧក្កណ្ឋនាការោ។ បរិតស្សិតាតិ ឧក្កណ្ឋនវសេនេវ បរិតស្សនា។

    856. Aratiniddese pantesūti dūresu vivittesu vā. Adhikusalesūti samathavipassanādhammesu. Aratīti ratipaṭikkhepo. Aratitāti aramaṇākāro. Anabhiratīti anabhiratabhāvo. Anabhiramaṇāti anabhiramaṇākāro. Ukkaṇṭhitāti ukkaṇṭhanākāro. Paritassitāti ukkaṇṭhanavaseneva paritassanā.

    ៨៥៧. តន្ទីនិទ្ទេសេ តន្ទីតិ ជាតិអាលសិយំ។ តន្ទិយនាតិ តន្ទិយនាការោ។ តន្ទិមនកតាតិ តន្ទិយា អភិភូតចិត្តតា។ អលសស្ស ភាវោ អាលស្យំ។ អាលស្យាយនាការោ អាលស្យាយនា។ អលស្យាយិតស្ស ភាវោ អាលស្យាយិតត្តំ។ ឥតិ សព្ពេហិបិ ឥមេហិ បទេហិ កិលេសវសេន កាយាលសិយំ កថិតំ។

    857. Tandīniddese tandīti jātiālasiyaṃ. Tandiyanāti tandiyanākāro. Tandimanakatāti tandiyā abhibhūtacittatā. Alasassa bhāvo ālasyaṃ. Ālasyāyanākāro ālasyāyanā. Alasyāyitassa bhāvo ālasyāyitattaṃ. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kāyālasiyaṃ kathitaṃ.

    ៨៥៨. វិជម្ភិតានិទ្ទេសេ ជម្ភនាតិ ផន្ទនា។ បុនប្បុនំ ជម្ភនា វិជម្ភនា។ អានមនាតិ បុរតោ នមនា។ វិនមនាតិ បច្ឆតោ នមនា។ សន្នមនាតិ សមន្តតោ នមនា។ បណមនាតិ យថា ហិ តន្តតោ ឧដ្ឋិតបេសការោ កិស្មិញ្ចិទេវ គហេត្វា ឧជុកំ កាយំ ឧស្សាបេតិ, ឯវំ កាយស្ស ឧទ្ធំ ឋបនា។ ព្យាធិយកន្តិ ឧប្បន្នព្យាធិតា។ ឥតិ សព្ពេហិបិ ឥមេហិ បទេហិ កិលេសវសេន កាយផន្ទនមេវ កថិតំ។

    858. Vijambhitāniddese jambhanāti phandanā. Punappunaṃ jambhanā vijambhanā. Ānamanāti purato namanā. Vinamanāti pacchato namanā. Sannamanāti samantato namanā. Paṇamanāti yathā hi tantato uṭṭhitapesakāro kismiñcideva gahetvā ujukaṃ kāyaṃ ussāpeti, evaṃ kāyassa uddhaṃ ṭhapanā. Byādhiyakanti uppannabyādhitā. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kāyaphandanameva kathitaṃ.

    ៨៥៩. ភត្តសម្មទនិទ្ទេសេ ភុត្តាវិស្សាតិ ភុត្តវតោ។ ភត្តមុច្ឆាតិ ភត្តគេលញ្ញំ; ពលវភត្តេន ហិ មុច្ឆាបត្តោ វិយ ហោតិ។ ភត្តកិលមថោតិ ភត្តេន កិលន្តភាវោ។ ភត្តបរិឡាហោតិ ភត្តទរថោ។ តស្មិញ្ហិ សមយេ បរិឡាហុប្បត្តិយា ឧបហតិន្ទ្រិយោ ហោតិ, កាយោ ជីរតិ។ កាយទុដ្ឋុល្លន្តិ ភត្តំ និស្សាយ កាយស្ស អកម្មញ្ញតា។

    859. Bhattasammadaniddese bhuttāvissāti bhuttavato. Bhattamucchāti bhattagelaññaṃ; balavabhattena hi mucchāpatto viya hoti. Bhattakilamathoti bhattena kilantabhāvo. Bhattapariḷāhoti bhattadaratho. Tasmiñhi samaye pariḷāhuppattiyā upahatindriyo hoti, kāyo jīrati. Kāyaduṭṭhullanti bhattaṃ nissāya kāyassa akammaññatā.

    ៨៦០. ចេតសោ លីនត្តនិទ្ទេសោ ហេដ្ឋា ធម្មសង្គហដ្ឋកថាយំ វុត្តត្ថោយេវ។ ឥមេហិ បន សព្ពេហិបិ បទេហិ កិលេសវសេន ចិត្តស្ស គិលានាការោ កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។

    860. Cetaso līnattaniddeso heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ vuttatthoyeva. Imehi pana sabbehipi padehi kilesavasena cittassa gilānākāro kathitoti veditabbo.

    ៨៦១. កុហនានិទ្ទេសេ លាភសក្ការសិលោកសន្និស្សិតស្សាតិ លាភញ្ច សក្ការញ្ច កិត្តិសទ្ទញ្ច និស្សិតស្ស, បត្ថយន្តស្សាតិ អត្ថោ។ បាបិច្ឆស្សាតិ អសន្តគុណទីបនកាមស្ស។ ឥច្ឆាបកតស្សាតិ ឥច្ឆាយ អបកតស្ស, ឧបទ្ទុតស្សាតិ អត្ថោ។

    861. Kuhanāniddese lābhasakkārasilokasannissitassāti lābhañca sakkārañca kittisaddañca nissitassa, patthayantassāti attho. Pāpicchassāti asantaguṇadīpanakāmassa. Icchāpakatassāti icchāya apakatassa, upaddutassāti attho.

    ឥតោ បរំ យស្មា បច្ចយបដិសេវន សាមន្តជប្បនឥរិយាបថសន្និស្សិតវសេន មហានិទ្ទេសេ តិវិធំ កុហនវត្ថុ អាគតំ, តស្មា តិវិធម្បិ តំ ទស្សេតុំ បច្ចយបដិសេវនសង្ខាតេន វាតិ ឯវមាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ ចីវរាទីហិ និមន្តិតស្ស តទត្ថិកស្សេវ សតោ បាបិច្ឆតំ និស្សាយ បដិក្ខិបនេន, តេ ច គហបតិកេ អត្តនិ សុប្បតិដ្ឋិតសទ្ធេ ញត្វា បុន តេសំ ‘អហោ អយ្យោ អប្បិច្ឆោ, ន កិញ្ចិ បដិគ្គណ្ហិតុំ ឥច្ឆតិ, សុលទ្ធំ វត នោ អស្ស សចេ អប្បមត្តកំ កិញ្ចិ បដិគ្គណ្ហេយ្យា’តិ នានាវិធេហិ ឧបាយេហិ បណីតានិ ចីវរាទីនិ ឧបនេន្តានំ តទនុគ្គហកាមតំយេវ អាវិកត្វា បដិគ្គហណេន ច តតោ បភុតិ អសីតិសកដភារេហិ ឧបនាមនហេតុភូតំ វិម្ហាបនំ បច្ចយបដិសេវនសង្ខាតំ កុហនវត្ថូតិ វេទិតព្ពំ។ វុត្តម្បិ ចេតំ មហានិទ្ទេសេ (មហានិ. ៨៧) –

    Ito paraṃ yasmā paccayapaṭisevana sāmantajappanairiyāpathasannissitavasena mahāniddese tividhaṃ kuhanavatthu āgataṃ, tasmā tividhampi taṃ dassetuṃ paccayapaṭisevanasaṅkhātena vāti evamādi āraddhaṃ. Tattha cīvarādīhi nimantitassa tadatthikasseva sato pāpicchataṃ nissāya paṭikkhipanena, te ca gahapatike attani suppatiṭṭhitasaddhe ñatvā puna tesaṃ ‘aho ayyo appiccho, na kiñci paṭiggaṇhituṃ icchati, suladdhaṃ vata no assa sace appamattakaṃ kiñci paṭiggaṇheyyā’ti nānāvidhehi upāyehi paṇītāni cīvarādīni upanentānaṃ tadanuggahakāmataṃyeva āvikatvā paṭiggahaṇena ca tato pabhuti asītisakaṭabhārehi upanāmanahetubhūtaṃ vimhāpanaṃ paccayapaṭisevanasaṅkhātaṃ kuhanavatthūti veditabbaṃ. Vuttampi cetaṃ mahāniddese (mahāni. 87) –

    ‘‘កតមំ បច្ចយបដិសេវនសង្ខាតំ កុហនវត្ថុ? ឥធ គហបតិកា ភិក្ខុំ និមន្តេន្តិ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារេហិ។ សោ បាបិច្ឆោ ឥច្ឆាបកតោ អត្ថិកោ ចីវរ …បេ.… បរិក្ខារានំ ភិយ្យោកម្យតំ ឧបាទាយ ចីវរំ បច្ចក្ខាតិ, បិណ្ឌបាតំ បច្ចក្ខាតិ, សេនាសនំ បច្ចក្ខាតិ, គិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ បច្ចក្ខាតិ។ សោ ឯវមាហ – ‘‘កិំ សមណស្ស មហគ្ឃេន ចីវរេន? ឯតំ សារុប្បំ យំ សមណោ សុសានា វា សង្ការកូដា វា បាបណិកា វា នន្តកានិ ឧច្ចិនិត្វា សង្ឃាដិំ កត្វា ធារេយ្យ។ កិំ សមណស្ស មហគ្ឃេន បិណ្ឌបាតេន? ឯតំ សារុប្បំ យំ សមណោ ឧញ្ឆាចរិយាយ បិណ្ឌិយាលោបេន ជីវិកំ កប្បេយ្យ។ កិំ សមណស្ស មហគ្ឃេន សេនាសនេន? ឯតំ សារុប្បំ យំ សមណោ រុក្ខមូលិកោ វា អស្ស សោសានិកោ វា អព្ភោកាសិកោ វា។ កិំ សមណស្ស មហគ្ឃេន គិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារេន? ឯតំ សារុប្បំ យំ សមណោ បូតិមុត្តេន វា ហរីតកីខណ្ឌេន វា ឱសធំ ករេយ្យាតិ។ តទុបាទាយ លូខំ ចីវរំ ធារេតិ, លូខំ បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជតិ, លូខំ សេនាសនំ បដិសេវតិ, លូខំ គិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ បដិសេវតិ។ តមេនំ គហបតិកា ឯវំ ជានន្តិ – ‘អយំ សមណោ អប្បិច្ឆោ សន្តុដ្ឋោ បវិវិត្តោ អសំសដ្ឋោ អារទ្ធវីរិយោ ធុតវាទោ’តិ ភិយ្យោ ភិយ្យោ និមន្តេន្តិ ចីវរ…បេ.… បរិក្ខារេហិ។ សោ ឯវមាហ – ‘តិណ្ណំ សម្មុខីភាវា សទ្ធោ កុលបុត្តោ ពហុំ បុញ្ញំ បសវតិ – សទ្ធាយ សម្មុខីភាវា សទ្ធោ កុលបុត្តោ ពហុំ បុញ្ញំ បសវតិ, ទេយ្យធម្មស្ស…បេ.… ទក្ខិណេយ្យានំ សម្មុខីភាវា សទ្ធោ កុលបុត្តោ ពហុំ បុញ្ញំ បសវតិ។ តុម្ហាកញ្ចេវាយំ សទ្ធា អត្ថិ, ទេយ្យធម្មោ ច សំវិជ្ជតិ, អហញ្ច បដិគ្គាហកោ។ សចាហំ ន បដិគ្គហេស្សាមិ, ឯវំ តុម្ហេ បុញ្ញេន បរិពាហិរា ភវិស្សថ; ន មយ្ហំ ឥមិនា អត្ថោ, អបិច តុម្ហាកំ ឯវ អនុកម្បាយ បដិគ្គណ្ហាមី’តិ។ តទុបាទាយ ពហុម្បិ ចីវរំ បដិគ្គណ្ហាតិ, ពហុម្បិ បិណ្ឌបាតំ…បេ.… ភេសជ្ជបរិក្ខារំ បដិគ្គណ្ហាតិ។ យា ឯវរូបា ភាកុដិកា ភាកុដិយំ កុហនា កុហាយនា កុហិតត្តំ – ឥទំ វុច្ចតិ បច្ចយបដិសេវនសង្ខាតំ កុហនវត្ថូ’’តិ។

    ‘‘Katamaṃ paccayapaṭisevanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu? Idha gahapatikā bhikkhuṃ nimantenti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi. So pāpiccho icchāpakato atthiko cīvara …pe… parikkhārānaṃ bhiyyokamyataṃ upādāya cīvaraṃ paccakkhāti, piṇḍapātaṃ paccakkhāti, senāsanaṃ paccakkhāti, gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ paccakkhāti. So evamāha – ‘‘kiṃ samaṇassa mahagghena cīvarena? Etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo susānā vā saṅkārakūṭā vā pāpaṇikā vā nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ katvā dhāreyya. Kiṃ samaṇassa mahagghena piṇḍapātena? Etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo uñchācariyāya piṇḍiyālopena jīvikaṃ kappeyya. Kiṃ samaṇassa mahagghena senāsanena? Etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo rukkhamūliko vā assa sosāniko vā abbhokāsiko vā. Kiṃ samaṇassa mahagghena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena? Etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo pūtimuttena vā harītakīkhaṇḍena vā osadhaṃ kareyyāti. Tadupādāya lūkhaṃ cīvaraṃ dhāreti, lūkhaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjati, lūkhaṃ senāsanaṃ paṭisevati, lūkhaṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ paṭisevati. Tamenaṃ gahapatikā evaṃ jānanti – ‘ayaṃ samaṇo appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho āraddhavīriyo dhutavādo’ti bhiyyo bhiyyo nimantenti cīvara…pe… parikkhārehi. So evamāha – ‘tiṇṇaṃ sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati – saddhāya sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati, deyyadhammassa…pe… dakkhiṇeyyānaṃ sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati. Tumhākañcevāyaṃ saddhā atthi, deyyadhammo ca saṃvijjati, ahañca paṭiggāhako. Sacāhaṃ na paṭiggahessāmi, evaṃ tumhe puññena paribāhirā bhavissatha; na mayhaṃ iminā attho, apica tumhākaṃ eva anukampāya paṭiggaṇhāmī’ti. Tadupādāya bahumpi cīvaraṃ paṭiggaṇhāti, bahumpi piṇḍapātaṃ…pe… bhesajjaparikkhāraṃ paṭiggaṇhāti. Yā evarūpā bhākuṭikā bhākuṭiyaṃ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṃ – idaṃ vuccati paccayapaṭisevanasaṅkhātaṃ kuhanavatthū’’ti.

    បាបិច្ឆស្សេវ បន សតោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មាធិគមបរិទីបនវាចាយ តថា តថា វិម្ហាបនំ សាមន្តជប្បនសង្ខាតំ កុហនវត្ថូតិ វេទិតព្ពំ។ យថាហ – ‘‘កតមំ សាមន្តជប្បនសង្ខាតំ កុហនវត្ថុ ? ឥធេកច្ចោ បាបិច្ឆោ ឥច្ឆាបកតោ សម្ភាវនាធិប្បាយោ ‘ឯវំ មំ ជនោ សម្ភាវេស្សតី’តិ អរិយធម្មសន្និស្សិតំ វាចំ ភាសតិ – ‘យោ ឯវរូបំ ចីវរំ ធារេតិ, សោ សមណោ មហេសក្ខោ’តិ ភណតិ; ‘យោ ឯវរូបំ បត្តំ, លោហថាលកំ, ធមករណំ, បរិសាវនំ, កុញ្ចិកំ, ឧបាហនំ, កាយពន្ធនំ, អាយោគំ ធារេតិ, សោ សមណោ មហេសក្ខោ’តិ ភណតិ; ‘យស្ស ឯវរូបោ ឧបជ្ឈាយោ, អាចរិយោ, សមានុបជ្ឈាយោ, សមានាចរិយកោ, មិត្តោ សន្ទិដ្ឋោ, សម្ភត្តោ, សហាយោ; យោ ឯវរូបេ វិហារេ វសតិ – អឌ្ឍយោគេ, បាសាទេ, ហម្មិយេ, គុហាយំ, លេណេ, កុដិយា, កូដាគារេ, អដ្ដេ, មាឡេ, ឧទោសិតេ, ឧទ្ទណ្ឌេ, ឧបដ្ឋានសាលាយំ, មណ្ឌបេ, រុក្ខមូលេ វសតិ, សោ សមណោ មហេសក្ខោ’តិ ភណតិ។

    Pāpicchasseva pana sato uttarimanussadhammādhigamaparidīpanavācāya tathā tathā vimhāpanaṃ sāmantajappanasaṅkhātaṃ kuhanavatthūti veditabbaṃ. Yathāha – ‘‘katamaṃ sāmantajappanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu ? Idhekacco pāpiccho icchāpakato sambhāvanādhippāyo ‘evaṃ maṃ jano sambhāvessatī’ti ariyadhammasannissitaṃ vācaṃ bhāsati – ‘yo evarūpaṃ cīvaraṃ dhāreti, so samaṇo mahesakkho’ti bhaṇati; ‘yo evarūpaṃ pattaṃ, lohathālakaṃ, dhamakaraṇaṃ, parisāvanaṃ, kuñcikaṃ, upāhanaṃ, kāyabandhanaṃ, āyogaṃ dhāreti, so samaṇo mahesakkho’ti bhaṇati; ‘yassa evarūpo upajjhāyo, ācariyo, samānupajjhāyo, samānācariyako, mitto sandiṭṭho, sambhatto, sahāyo; yo evarūpe vihāre vasati – aḍḍhayoge, pāsāde, hammiye, guhāyaṃ, leṇe, kuṭiyā, kūṭāgāre, aṭṭe, māḷe, udosite, uddaṇḍe, upaṭṭhānasālāyaṃ, maṇḍape, rukkhamūle vasati, so samaṇo mahesakkho’ti bhaṇati.

    ‘‘អថ វា កោរជិកកោរជិកោ ភាកុដិកភាកុដិកោ កុហកកុហកោ លបកលបកោ មុខសម្ភាវិតោ ‘អយំ សមណោ ឥមាសំ ឯវរូបានំ សន្តានំ វិហារសមាបត្តីនំ លាភី’តិ តាទិសំ គម្ភីរំ គូឡ្ហំ និបុណំ បដិច្ឆន្នំ លោកុត្តរំ សុញ្ញតាបដិសំយុត្តំ កថំ កថេតិ។ យា ឯវរូបា ភាកុដិកា ភាកុដិយំ កុហនា កុហាយនា កុហិតត្តំ – ឥទំ វុច្ចតិ សាមន្តជប្បនសង្ខាតំ កុហនវត្ថូ’’តិ។

    ‘‘Atha vā korajikakorajiko bhākuṭikabhākuṭiko kuhakakuhako lapakalapako mukhasambhāvito ‘ayaṃ samaṇo imāsaṃ evarūpānaṃ santānaṃ vihārasamāpattīnaṃ lābhī’ti tādisaṃ gambhīraṃ gūḷhaṃ nipuṇaṃ paṭicchannaṃ lokuttaraṃ suññatāpaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ katheti. Yā evarūpā bhākuṭikā bhākuṭiyaṃ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṃ – idaṃ vuccati sāmantajappanasaṅkhātaṃ kuhanavatthū’’ti.

    បាបិច្ឆស្សេវ បន សតោ សម្ភាវនាធិប្បាយកតេន ឥរិយាបថេន វិម្ហាបនំ ឥរិយាបថសន្និស្សិតំ កុហនវត្ថូតិ វេទិតព្ពំ។ យថាហ – ‘‘កតមំ ឥរិយាបថសង្ខាតំ កុហនវត្ថុ? ឥធេកច្ចោ បាបិច្ឆោ ឥច្ឆាបកតោ សម្ភាវនាធិប្បាយោ ‘ឯវំ មំ ជនោ សម្ភាវេស្សតី’តិ គមនំ សណ្ឋបេតិ, សយនំ សណ្ឋបេតិ, បណិធាយ គច្ឆតិ, បណិធាយ តិដ្ឋតិ, បណិធាយ និសីទតិ, បណិធាយ សេយ្យំ កប្បេតិ, សមាហិតោ វិយ គច្ឆតិ, សមាហិតោ វិយ តិដ្ឋតិ, និសីទតិ, សេយ្យំ កប្បេតិ, អាបាថកជ្ឈាយីវ ហោតិ។ យា ឯវរូបា ឥរិយាបថស្ស អាឋបនា ឋបនា សណ្ឋបនា ភាកុដិកា ភាកុដិយំ កុហនា កុហាយនា កុហិតត្តំ – ឥទំ វុច្ចតិ ឥរិយាបថសង្ខាតំ កុហនវត្ថូ’’តិ។

    Pāpicchasseva pana sato sambhāvanādhippāyakatena iriyāpathena vimhāpanaṃ iriyāpathasannissitaṃ kuhanavatthūti veditabbaṃ. Yathāha – ‘‘katamaṃ iriyāpathasaṅkhātaṃ kuhanavatthu? Idhekacco pāpiccho icchāpakato sambhāvanādhippāyo ‘evaṃ maṃ jano sambhāvessatī’ti gamanaṃ saṇṭhapeti, sayanaṃ saṇṭhapeti, paṇidhāya gacchati, paṇidhāya tiṭṭhati, paṇidhāya nisīdati, paṇidhāya seyyaṃ kappeti, samāhito viya gacchati, samāhito viya tiṭṭhati, nisīdati, seyyaṃ kappeti, āpāthakajjhāyīva hoti. Yā evarūpā iriyāpathassa āṭhapanā ṭhapanā saṇṭhapanā bhākuṭikā bhākuṭiyaṃ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṃ – idaṃ vuccati iriyāpathasaṅkhātaṃ kuhanavatthū’’ti.

    តត្ថ បច្ចយបដិសេវនសង្ខាតេនាតិ បច្ចយបដិសេវនន្តិ ឯវំ សង្ខាតេន បច្ចយបដិសេវនេន។ សាមន្តជប្បិតេនាតិ សមីបេ ភណិតេន។ ឥរិយាបថស្សាតិ ចតុឥរិយាបថស្ស។ អាឋបនាតិ អាទិឋបនា, អាទរេន វា ឋបនា។ ឋបនាតិ ឋបនាការោ។ សណ្ឋបនាតិ អភិសង្ខរណា, បាសាទិកភាវករណន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ភាកុដិកាតិ បធានបុរិមដ្ឋិតភាវទស្សនេន ភាកុដិករណំ, មុខសង្កោចោតិ វុត្តំ ហោតិ។ ភាកុដិករណំ សីលមស្សាតិ ភាកុដិកោ; ភាកុដិកស្ស ភាវោ ភាកុដិយំ។ កុហនាតិ វិម្ហាបនំ, កុហស្ស អាយនា កុហាយនា។ កុហិតស្ស ភាវោ កុហិតត្តន្តិ។

    Tattha paccayapaṭisevanasaṅkhātenāti paccayapaṭisevananti evaṃ saṅkhātena paccayapaṭisevanena. Sāmantajappitenāti samīpe bhaṇitena. Iriyāpathassāti catuiriyāpathassa. Āṭhapanāti ādiṭhapanā, ādarena vā ṭhapanā. Ṭhapanāti ṭhapanākāro. Saṇṭhapanāti abhisaṅkharaṇā, pāsādikabhāvakaraṇanti vuttaṃ hoti. Bhākuṭikāti padhānapurimaṭṭhitabhāvadassanena bhākuṭikaraṇaṃ, mukhasaṅkocoti vuttaṃ hoti. Bhākuṭikaraṇaṃ sīlamassāti bhākuṭiko; bhākuṭikassa bhāvo bhākuṭiyaṃ. Kuhanāti vimhāpanaṃ, kuhassa āyanā kuhāyanā. Kuhitassa bhāvo kuhitattanti.

    ៨៦២. លបនានិទ្ទេសេ អាលបនាតិ វិហារំ អាគតមនុស្សេ ទិស្វា កិមត្ថាយ ភោន្តោ អាគតា? កិំ ភិក្ខូ និមន្តេតុំ? យទិ ឯវំ គច្ឆថ; អហំ បច្ឆតោ ភិក្ខូ គហេត្វា អាគច្ឆាមី’តិ ឯវំ អាទិតោវ លបនា។ អថ វា អត្តានំ ឧបនេត្វា ‘អហំ តិស្សោ, មយិ រាជា បសន្នោ, មយិ អសុកោ ច អសុកោ ច រាជមហាមត្តោ បសន្នោ’តិ ឯវំ អត្តុបនាយិកា លបនា អាលបនា។ លបនាតិ បុដ្ឋស្ស សតោ វុត្តប្បការមេវ លបនំ។ សល្លបនាតិ គហបតិកានំ ឧក្កណ្ឋនេ ភីតស្ស ឱកាសំ ទត្វា សុដ្ឋុ លបនា។ ឧល្លបនាតិ ‘មហាកុដុម្ពិកោ, មហានាវិកោ, មហាទានបតី’តិ ឯវំ ឧទ្ធំ កត្វា លបនា។ សមុល្លបនាតិ សព្ពតោភាគេន ឧទ្ធំ កត្វា លបនា។ ឧន្នហនាតិ ‘ឧបាសកា, បុព្ពេ ឦទិសេ កាលេ ទានំ ទេថ; ឥទានិ កិំ ន ទេថា’តិ ឯវំ យាវ ‘ទស្សាម, ភន្តេ, ឱកាសំ ន លភាមា’តិអាទីនិ វទន្តិ តាវ ឧទ្ធំ នហនា, វេឋនាតិ វុត្តំ ហោតិ។ អថ វា ឧច្ឆុហត្ថំ ទិស្វា ‘កុតោ អាគតា, ឧបាសកា’តិ បុច្ឆតិ។ ‘ឧច្ឆុខេត្តតោ, ភន្តេ’តិ។ ‘កិំ តត្ថ ឧច្ឆុ មធុរ’ន្តិ? ‘ខាទិត្វា, ភន្តេ, ជានិតព្ព’ន្តិ។ ‘ន, ឧបាសកា, ភិក្ខុស្ស ‘ឧច្ឆុំ ទេថា’តិ វត្តុំ វដ្ដតី’តិ យា ឯវរូបា និព្ពេឋេន្តស្សាបិ វេឋនកកថា, សា ឧន្នហនា ។ សព្ពតោភាគេន បុនប្បុនំ ឧន្នហនា សមុន្នហនា។ ឧក្កាចនាតិ ‘ឯតំ កុលំ មំយេវ ជានាតិ, សចេ ឯត្ថ ទេយ្យធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ, មយ្ហមេវ ទេតី’តិ ឯវំ ឧក្ខិបិត្វា កាចនា ឧក្កាចនា; ឧទ្ទីបនាតិ វុត្តំ ហោតិ។

    862. Lapanāniddese ālapanāti vihāraṃ āgatamanusse disvā kimatthāya bhonto āgatā? Kiṃ bhikkhū nimantetuṃ? Yadi evaṃ gacchatha; ahaṃ pacchato bhikkhū gahetvā āgacchāmī’ti evaṃ āditova lapanā. Atha vā attānaṃ upanetvā ‘ahaṃ tisso, mayi rājā pasanno, mayi asuko ca asuko ca rājamahāmatto pasanno’ti evaṃ attupanāyikā lapanā ālapanā. Lapanāti puṭṭhassa sato vuttappakārameva lapanaṃ. Sallapanāti gahapatikānaṃ ukkaṇṭhane bhītassa okāsaṃ datvā suṭṭhu lapanā. Ullapanāti ‘mahākuṭumbiko, mahānāviko, mahādānapatī’ti evaṃ uddhaṃ katvā lapanā. Samullapanāti sabbatobhāgena uddhaṃ katvā lapanā. Unnahanāti ‘upāsakā, pubbe īdise kāle dānaṃ detha; idāni kiṃ na dethā’ti evaṃ yāva ‘dassāma, bhante, okāsaṃ na labhāmā’tiādīni vadanti tāva uddhaṃ nahanā, veṭhanāti vuttaṃ hoti. Atha vā ucchuhatthaṃ disvā ‘kuto āgatā, upāsakā’ti pucchati. ‘Ucchukhettato, bhante’ti. ‘Kiṃ tattha ucchu madhura’nti? ‘Khāditvā, bhante, jānitabba’nti. ‘Na, upāsakā, bhikkhussa ‘ucchuṃ dethā’ti vattuṃ vaṭṭatī’ti yā evarūpā nibbeṭhentassāpi veṭhanakakathā, sā unnahanā . Sabbatobhāgena punappunaṃ unnahanā samunnahanā. Ukkācanāti ‘etaṃ kulaṃ maṃyeva jānāti, sace ettha deyyadhammo uppajjati, mayhameva detī’ti evaṃ ukkhipitvā kācanā ukkācanā; uddīpanāti vuttaṃ hoti.

    តេលកន្ទរិកវត្ថុ ចេត្ថ វត្តព្ពំ។ ទ្វេ កិរ ភិក្ខូ ឯកំ គាមំ បវិសិត្វា អាសនសាលាយ និសីទិត្វា ឯកំ កុមារិកំ ទិស្វា បក្កោសិំសុ។ តាយ អាគតាយ តត្រេកោ ឯកំ បុច្ឆិ – ‘អយំ, ភន្តេ, កស្ស កុមារិកា’តិ? ‘អម្ហាកំ ឧបដ្ឋាយិកាយ តេលកន្ទរិកាយ ធីតា, អាវុសោ។ ឥមិស្សា មាតា មយិ គេហំ គតេ សប្បិំ ទទមានា ឃដេនេវ ទេតិ, អយម្បិ មាតា វិយ ឃដេនេវ ទេតី’តិ ឧក្កាចេតិ។

    Telakandarikavatthu cettha vattabbaṃ. Dve kira bhikkhū ekaṃ gāmaṃ pavisitvā āsanasālāya nisīditvā ekaṃ kumārikaṃ disvā pakkosiṃsu. Tāya āgatāya tatreko ekaṃ pucchi – ‘ayaṃ, bhante, kassa kumārikā’ti? ‘Amhākaṃ upaṭṭhāyikāya telakandarikāya dhītā, āvuso. Imissā mātā mayi gehaṃ gate sappiṃ dadamānā ghaṭeneva deti, ayampi mātā viya ghaṭeneva detī’ti ukkāceti.

    សព្ពតោភាគេន បុនប្បុនំ ឧក្កាចនា សមុក្កាចនា។ អនុប្បិយភាណិតាតិ សច្ចានុរូបំ វា ធម្មានុរូបំ វា អនបលោកេត្វា បុនប្បុនំ បិយភណនមេវ។ ចាដុកម្យតាតិ នីចវុត្តិតា; អត្តានំ ហេដ្ឋតោ ឋបេត្វា វត្តនំ។ មុគ្គសូប្យតាតិ មុគ្គសូបសទិសតា។ យថា មុគ្គេសុ បច្ចមានេសុ កោចិទេវ ន បច្ចតិ, អវសេសា បច្ចន្តិ; ឯវំ យស្ស បុគ្គលស្ស វចនេ កិញ្ចិទេវ សច្ចំ ហោតិ, សេសំ អលិកំ – អយំ បុគ្គលោ មុគ្គសូប្យោតិ វុច្ចតិ។ តស្ស ភាវោ មុគ្គសូប្យតា។ បារិភដយតាតិ បារិភដយភាវោ។ យោ ហិ កុលទារកេ ធាតី វិយ អង្កេន វា ខន្ធេន វា បរិភដតិ, ធារេតីតិ អត្ថោ; តស្ស បរិភដស្ស កម្មំ បារិភដយំ; បារិភដយស្ស ភាវោ បារិភដយតាតិ។

    Sabbatobhāgena punappunaṃ ukkācanā samukkācanā. Anuppiyabhāṇitāti saccānurūpaṃ vā dhammānurūpaṃ vā anapaloketvā punappunaṃ piyabhaṇanameva. Cāṭukamyatāti nīcavuttitā; attānaṃ heṭṭhato ṭhapetvā vattanaṃ. Muggasūpyatāti muggasūpasadisatā. Yathā muggesu paccamānesu kocideva na paccati, avasesā paccanti; evaṃ yassa puggalassa vacane kiñcideva saccaṃ hoti, sesaṃ alikaṃ – ayaṃ puggalo muggasūpyoti vuccati. Tassa bhāvo muggasūpyatā. Pāribhaṭayatāti pāribhaṭayabhāvo. Yo hi kuladārake dhātī viya aṅkena vā khandhena vā paribhaṭati, dhāretīti attho; tassa paribhaṭassa kammaṃ pāribhaṭayaṃ; pāribhaṭayassa bhāvo pāribhaṭayatāti.

    ៨៦៣. នេមិត្តិកតានិទ្ទេសេ និមិត្តន្តិ យំកិញ្ចិ បរេសំ បច្ចយទានសំយោជនកំ កាយវចីកម្មំ។ និមិត្តកម្មន្តិ និមិត្តស្ស ករណកោសល្លំ។

    863. Nemittikatāniddese nimittanti yaṃkiñci paresaṃ paccayadānasaṃyojanakaṃ kāyavacīkammaṃ. Nimittakammanti nimittassa karaṇakosallaṃ.

    តត្រិទំ វត្ថុ – ឯកោ កិរ បិណ្ឌបាតិកោ ឧបដ្ឋាកកម្មារស្ស គេហទ្វារំ គន្ត្វា ‘កិំ ភន្តេ’តិ បុច្ឆិតោ ចីវរន្តរេន ហត្ថំ នីហរិត្វា វាសិបហរណាការំ អកាសិ។ កម្មារោ ‘សល្លក្ខិតំ មេ, ភន្តេ’តិ វាសិំ កត្វា អទាសិ។ ឱភាសោតិ បច្ចយបដិសំយុត្តកថា។ ឱភាសកម្មន្តិ វច្ឆកបាលកេ ទិស្វា ‘កិំ ឥមេ វច្ឆា ខីរគោវច្ឆា, តក្កគោវច្ឆា’តិ បុច្ឆិត្វា ‘ខីរគោវច្ឆា, ភន្តេ’តិ វុត្តេ ‘ន ខីរគោវច្ឆា, យទិ ខីរគោវច្ឆា សិយុំ ភិក្ខូបិ ខីរំ លភេយ្យុ’ន្តិ ឯវមាទិនា នយេន តេសំ ទារកានំ មាតាបិតូនំ និវេទេត្វា ខីរទាបនាទិកំ ឱភាសករណំ។ សាមន្តជប្បាតិ សមីបំ កត្វា ជប្បនំ។

    Tatridaṃ vatthu – eko kira piṇḍapātiko upaṭṭhākakammārassa gehadvāraṃ gantvā ‘kiṃ bhante’ti pucchito cīvarantarena hatthaṃ nīharitvā vāsipaharaṇākāraṃ akāsi. Kammāro ‘sallakkhitaṃ me, bhante’ti vāsiṃ katvā adāsi. Obhāsoti paccayapaṭisaṃyuttakathā. Obhāsakammanti vacchakapālake disvā ‘kiṃ ime vacchā khīragovacchā, takkagovacchā’ti pucchitvā ‘khīragovacchā, bhante’ti vutte ‘na khīragovacchā, yadi khīragovacchā siyuṃ bhikkhūpi khīraṃ labheyyu’nti evamādinā nayena tesaṃ dārakānaṃ mātāpitūnaṃ nivedetvā khīradāpanādikaṃ obhāsakaraṇaṃ. Sāmantajappāti samīpaṃ katvā jappanaṃ.

    ជាតកភាណកវត្ថុ ចេត្ថ កថេតព្ពំ។ ឯកោ កិរ ជាតកភាណកត្ថេរោ ភុញ្ជិតុកាមោ ឧបដ្ឋាយិកាយ គេហំ បវិសិត្វា និសីទិ។ សា អទាតុកាមា ‘តណ្ឌុលា នត្ថី’តិ ភណន្តី តណ្ឌុលេ អាហរិតុកាមា វិយ បដិវិស្សកឃរំ គតា។ ភិក្ខុ អន្តោគព្ភំ បវិសិត្វា ឱលោកេន្តោ កវាដកោណេ ឧច្ឆុំ, ភាជនេ គុឡំ, បិដកេ លោណមច្ឆផាលំ, កុម្ភិយំ តណ្ឌុលេ, ឃដេ ឃតំ ទិស្វា និក្ខមិត្វា និសីទិ។ ឃរណី ‘តណ្ឌុលំ នាលត្ថ’ន្តិ អាគតា។ ថេរោ ‘ឧបាសិកេ, អជ្ជ ភិក្ខា ន សម្បជ្ជិស្សតី’តិ បដិកច្ចេវ និមិត្តំ អទ្ទស’ន្តិ អាហ។ ‘កិំ, ភន្តេ’តិ? ‘កវាដកោណេ និក្ខិត្តំ ឧច្ឆុំ វិយ សប្បំ អទ្ទសំ; ‘តំ បហរិស្សាមី’តិ ឱលោកេន្តោ ភាជនេ ឋបិតំ គុឡបិណ្ឌំ វិយ បាសាណំ លេឌ្ឌុកេន; បហដេន សប្បេន កតំ, បិដកេ និក្ខិត្តលោណមច្ឆផាលសទិសំ, ផណំ; តស្ស តំ លេឌ្ឌុំ ឌំសិតុកាមស្ស, កុម្ភិយា តណ្ឌុលសទិសេ ទន្តេ; អថស្ស កុបិតស្ស, ឃដេ បក្ខិត្តឃតសទិសំ, មុខតោ និក្ខមន្តំ វិសមិស្សកំ ខេឡ’ន្តិ។ សា ‘ន សក្កា មុណ្ឌកំ វញ្ចេតុ’ន្តិ ឧច្ឆុំ ទត្វា ឱទនំ បចិត្វា ឃតគុឡមច្ឆេហិ សទ្ធិំ អទាសីតិ។ ឯវំ សមីបំ កត្វា ជប្បនំ សាមន្តជប្បាតិ វេទិតព្ពំ។ បរិកថាតិ យថា តំ លភតិ តថា បរិវត្តេត្វា បរិវត្តេត្វា កថនំ។

    Jātakabhāṇakavatthu cettha kathetabbaṃ. Eko kira jātakabhāṇakatthero bhuñjitukāmo upaṭṭhāyikāya gehaṃ pavisitvā nisīdi. Sā adātukāmā ‘taṇḍulā natthī’ti bhaṇantī taṇḍule āharitukāmā viya paṭivissakagharaṃ gatā. Bhikkhu antogabbhaṃ pavisitvā olokento kavāṭakoṇe ucchuṃ, bhājane guḷaṃ, piṭake loṇamacchaphālaṃ, kumbhiyaṃ taṇḍule, ghaṭe ghataṃ disvā nikkhamitvā nisīdi. Gharaṇī ‘taṇḍulaṃ nālattha’nti āgatā. Thero ‘upāsike, ajja bhikkhā na sampajjissatī’ti paṭikacceva nimittaṃ addasa’nti āha. ‘Kiṃ, bhante’ti? ‘Kavāṭakoṇe nikkhittaṃ ucchuṃ viya sappaṃ addasaṃ; ‘taṃ paharissāmī’ti olokento bhājane ṭhapitaṃ guḷapiṇḍaṃ viya pāsāṇaṃ leḍḍukena; pahaṭena sappena kataṃ, piṭake nikkhittaloṇamacchaphālasadisaṃ, phaṇaṃ; tassa taṃ leḍḍuṃ ḍaṃsitukāmassa, kumbhiyā taṇḍulasadise dante; athassa kupitassa, ghaṭe pakkhittaghatasadisaṃ, mukhato nikkhamantaṃ visamissakaṃ kheḷa’nti. Sā ‘na sakkā muṇḍakaṃ vañcetu’nti ucchuṃ datvā odanaṃ pacitvā ghataguḷamacchehi saddhiṃ adāsīti. Evaṃ samīpaṃ katvā jappanaṃ sāmantajappāti veditabbaṃ. Parikathāti yathā taṃ labhati tathā parivattetvā parivattetvā kathanaṃ.

    ៨៦៤. និប្បេសិកតានិទ្ទេសេ អក្កោសនាតិ ទសហិ អក្កោសវត្ថូហិ អក្កោសនា។ វម្ភនាតិ បរិភវិត្វា កថនំ។ គរហនាតិ ‘អស្សទ្ធោ អប្បសន្នោ’តិអាទិនា នយេន ទោសារោបនា។ ឧក្ខេបនាតិ ‘មា ឯតំ ឯត្ថ កថេថា’តិ វាចាយ ឧក្ខិបនំ។ សព្ពតោភាគេន សវត្ថុកំ សហេតុកំ កត្វា ឧក្ខេបនា សមុក្ខេបនា។ អថវា អទេន្តំ ‘អហោ ទានបតី’តិ ឯវំ ឧក្ខិបនំ ឧក្ខេបនា។ ‘មហាទានបតី’តិ ឯវំ សុដ្ឋុ ឧក្ខេបនា សមុក្ខេបនា។ ខិបនាតិ ‘កិំ ឥមស្ស ជីវិតំ ពីជភោជិនោ’តិ ឯវំ ឧប្បណ្ឌនា។ សង្ខិបនាតិ ‘កិំ ឥមំ អទាយកោតិ ភណថ យោ និច្ចកាលំ សព្ពេសម្បិ នត្ថីតិ វចនំ ទេតី’តិ ឯវំ សុដ្ឋុតរំ ឧប្បណ្ឌនា។ បាបនាតិ អទាយកត្តស្ស អវណ្ណស្ស វា បាបនំ។ សព្ពតោភាគេន បាបនា សម្បាបនា។ អវណ្ណហារិកាតិ ‘ឯវំ មេ អវណ្ណភយាបិ ទស្សតី’តិ គេហតោ គេហំ, គាមតោ គាមំ, ជនបទតោ ជនបទំ អវណ្ណហរណំ។ បរបិដ្ឋិមំសិកតាតិ បុរតោ មធុរំ ភណិត្វា បរម្មុខេ អវណ្ណភាសិតា។ ឯសា ហិ អភិមុខំ ឱលោកេតុំ អសក្កោន្តស្ស បរម្មុខានំ បិដ្ឋិមំសខាទនំ វិយ ហោតិ។ តស្មា បរបិដ្ឋិមំសិកតាតិ វុត្តា។ អយំ វុច្ចតិ និប្បេសិកតាតិ អយំ យស្មា វេឡុបេសិកា វិយ អព្ភង្គំ បរស្ស គុណំ និប្បេសេតិ និបុញ្ឆតិ, យស្មា វា គន្ធជាតំ និបិសិត្វា គន្ធមគ្គនា វិយ បរគុណេ និបិសិត្វា វិចុណ្ណេត្វា ឯសា លាភមគ្គនា ហោតិ, តស្មា និប្បេសិកតាតិ វុច្ចតីតិ។

    864. Nippesikatāniddese akkosanāti dasahi akkosavatthūhi akkosanā. Vambhanāti paribhavitvā kathanaṃ. Garahanāti ‘assaddho appasanno’tiādinā nayena dosāropanā. Ukkhepanāti ‘mā etaṃ ettha kathethā’ti vācāya ukkhipanaṃ. Sabbatobhāgena savatthukaṃ sahetukaṃ katvā ukkhepanā samukkhepanā. Athavā adentaṃ ‘aho dānapatī’ti evaṃ ukkhipanaṃ ukkhepanā. ‘Mahādānapatī’ti evaṃ suṭṭhu ukkhepanā samukkhepanā. Khipanāti ‘kiṃ imassa jīvitaṃ bījabhojino’ti evaṃ uppaṇḍanā. Saṅkhipanāti ‘kiṃ imaṃ adāyakoti bhaṇatha yo niccakālaṃ sabbesampi natthīti vacanaṃ detī’ti evaṃ suṭṭhutaraṃ uppaṇḍanā. Pāpanāti adāyakattassa avaṇṇassa vā pāpanaṃ. Sabbatobhāgena pāpanā sampāpanā. Avaṇṇahārikāti ‘evaṃ me avaṇṇabhayāpi dassatī’ti gehato gehaṃ, gāmato gāmaṃ, janapadato janapadaṃ avaṇṇaharaṇaṃ. Parapiṭṭhimaṃsikatāti purato madhuraṃ bhaṇitvā parammukhe avaṇṇabhāsitā. Esā hi abhimukhaṃ oloketuṃ asakkontassa parammukhānaṃ piṭṭhimaṃsakhādanaṃ viya hoti. Tasmā parapiṭṭhimaṃsikatāti vuttā. Ayaṃ vuccati nippesikatāti ayaṃ yasmā veḷupesikā viya abbhaṅgaṃ parassa guṇaṃ nippeseti nipuñchati, yasmā vā gandhajātaṃ nipisitvā gandhamagganā viya paraguṇe nipisitvā vicuṇṇetvā esā lābhamagganā hoti, tasmā nippesikatāti vuccatīti.

    ៨៦៥. លាភេន លាភំ និជិគីសនតានិទ្ទេសេ និជិគីសនតាតិ មគ្គនា។ ឥតោ លទ្ធន្តិ ឥមម្ហា គេហា លទ្ធំ។ អមុត្រាតិ អមុកម្ហិ គេហេ។ ឯដ្ឋីតិ ឥច្ឆនា។ គវេដ្ឋីតិ មគ្គនា។ បរិយេដ្ឋីតិ បុនប្បុនំ មគ្គនា។ អាទិតោ បដ្ឋាយ លទ្ធំ លទ្ធំ ភិក្ខំ តត្រ តត្រ កុលទារកានំ ទត្វា អន្តេ ខីរយាគុំ លភិត្វា គតភិក្ខុវត្ថុ ចេត្ថ កថេតព្ពំ។ ឯសនាតិអាទីនិ ឯដ្ឋីតិអាទីនំ វេវចនានិ, តស្មា ឯដ្ឋីតិ ឯសនា, គវេដ្ឋីតិ គវេសនា, បរិយេដ្ឋីតិ បរិយេសនា។ ឥច្ចេវមេត្ថ យោជនា វេទិតព្ពា។

    865. Lābhena lābhaṃ nijigīsanatāniddese nijigīsanatāti magganā. Ito laddhanti imamhā gehā laddhaṃ. Amutrāti amukamhi gehe. Eṭṭhīti icchanā. Gaveṭṭhīti magganā. Pariyeṭṭhīti punappunaṃ magganā. Ādito paṭṭhāya laddhaṃ laddhaṃ bhikkhaṃ tatra tatra kuladārakānaṃ datvā ante khīrayāguṃ labhitvā gatabhikkhuvatthu cettha kathetabbaṃ. Esanātiādīni eṭṭhītiādīnaṃ vevacanāni, tasmā eṭṭhīti esanā, gaveṭṭhīti gavesanā, pariyeṭṭhīti pariyesanā. Iccevamettha yojanā veditabbā.

    ៨៦៦. សេយ្យមាននិទ្ទេសេ ជាតិយាតិ ខត្តិយភាវាទិជាតិសម្បត្តិយា។ គោត្តេនាតិ គោតមគោត្តាទិនា ឧក្កដ្ឋគោត្តេន។ កោលបុត្តិយេនាតិ មហាកុលភាវេន។ វណ្ណបោក្ខរតាយាតិ វណ្ណសម្បន្នសរីរតាយ។ សរីរញ្ហិ បោក្ខរន្តិ វុច្ចតិ, តស្ស វណ្ណសម្បត្តិយា អភិរូបភាវេនាតិ អត្ថោ។ ធនេនាតិអាទីនិ ឧត្តានត្ថានេវ។ មានំ ជប្បេតីតិ ឯតេសុ យេន កេនចិ វត្ថុនា ‘សេយ្យោហមស្មី’តិ មានំ បវត្តេតិ ករោតិ។

    866. Seyyamānaniddese jātiyāti khattiyabhāvādijātisampattiyā. Gottenāti gotamagottādinā ukkaṭṭhagottena. Kolaputtiyenāti mahākulabhāvena. Vaṇṇapokkharatāyāti vaṇṇasampannasarīratāya. Sarīrañhi pokkharanti vuccati, tassa vaṇṇasampattiyā abhirūpabhāvenāti attho. Dhanenātiādīni uttānatthāneva. Mānaṃ jappetīti etesu yena kenaci vatthunā ‘seyyohamasmī’ti mānaṃ pavatteti karoti.

    ៨៦៧. សទិសមាននិទ្ទេសេ មានំ ជប្បេតីតិ ឯតេសុ យេន កេនចិ វត្ថុនា ‘សទិសោហមស្មី’តិ មានំ បវត្តេតិ។ អយមេត្ថ អត្ថតោ វិសេសោ។ បាឡិយំ បន នានាករណំ នត្ថិ។

    867. Sadisamānaniddese mānaṃ jappetīti etesu yena kenaci vatthunā ‘sadisohamasmī’ti mānaṃ pavatteti. Ayamettha atthato viseso. Pāḷiyaṃ pana nānākaraṇaṃ natthi.

    ៨៦៨. ហីនមាននិទ្ទេសេ ឱមានំ ជប្បេតីតិ ហេដ្ឋាមានំ បវត្តេតិ។ ឱមានោតិ លាមកោ ហេដ្ឋាមានោ។ ឱមញ្ញនា ឱមញ្ញិតត្តន្តិ អាការភាវនិទ្ទេសោ។ ហីឡនាតិ ជាតិអាទីហិ អត្តជិគុច្ឆនា។ ឱហីឡនាតិ អតិរេកតោ ហីឡនា។ ឱហីឡិតត្តន្តិ តស្សេវ ភាវនិទ្ទេសោ។ អត្តុញ្ញាតិ អត្តានំ ហីនំ កត្វា ជាននា។ អត្តាវញ្ញាតិ អត្តានំ អវជាននា។ អត្តបរិភវោតិ ជាតិអាទិសម្បត្តិនាមមេវ ជាតាតិ អត្តានំ បរិភវិត្វា មញ្ញនា។ ឯវមិមេ តយោ មានា បុគ្គលំ អនិស្សាយ ជាតិអាទិវត្ថុវសេនេវ កថិតា។ តេសុ ឯកេកោ តិណ្ណម្បិ សេយ្យសទិសហីនានំ ឧប្បជ្ជតិ។ តត្ថ ‘សេយ្យោហមស្មី’តិ មានោ សេយ្យស្សេវ យាថាវមានោ, សេសានំ អយាថាវមានោ។ ‘សទិសោហមស្មី’តិ មានោ សទិសស្សេវ យាថាវមានោ, សេសានំ អយាថាវមានោ។ ‘ហីនោហមស្មី’តិ មានោ ហីនស្សេវ យាថាវមានោ, សេសានំ អយាថាវមានោ។

    868. Hīnamānaniddese omānaṃ jappetīti heṭṭhāmānaṃ pavatteti. Omānoti lāmako heṭṭhāmāno. Omaññanā omaññitattanti ākārabhāvaniddeso. Hīḷanāti jātiādīhi attajigucchanā. Ohīḷanāti atirekato hīḷanā. Ohīḷitattanti tasseva bhāvaniddeso. Attuññāti attānaṃ hīnaṃ katvā jānanā. Attāvaññāti attānaṃ avajānanā. Attaparibhavoti jātiādisampattināmameva jātāti attānaṃ paribhavitvā maññanā. Evamime tayo mānā puggalaṃ anissāya jātiādivatthuvaseneva kathitā. Tesu ekeko tiṇṇampi seyyasadisahīnānaṃ uppajjati. Tattha ‘seyyohamasmī’ti māno seyyasseva yāthāvamāno, sesānaṃ ayāthāvamāno. ‘Sadisohamasmī’ti māno sadisasseva yāthāvamāno, sesānaṃ ayāthāvamāno. ‘Hīnohamasmī’ti māno hīnasseva yāthāvamāno, sesānaṃ ayāthāvamāno.

    ៨៦៩. តត្ថ កតមោ សេយ្យស្ស សេយ្យោហមស្មីតិអាទយោ បន នវ មានា បុគ្គលំ និស្សាយ កថិតា។ តេសុ តយោ តយោ ឯកេកស្ស ឧប្បជ្ជន្តិ។ តត្ថ ទហតីតិ ឋបេតិ។ តំ និស្សាយាតិ តំ សេយ្យតោ ទហនំ និស្សាយ។ ឯត្ថ បន សេយ្យស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ មានោ រាជូនញ្ចេវ បព្ពជិតានញ្ច ឧប្បជ្ជតិ។ រាជា ហិ ‘រដ្ឋេន វា ធនេន វា វាហនេហិ វា កោ មយា សទិសោ អត្ថី’តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។ បព្ពជិតោបិ ‘សីលធុតង្គាទីហិ កោ មយា សទិសោ អត្ថី’តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។

    869. Tattha katamo seyyassa seyyohamasmītiādayo pana nava mānā puggalaṃ nissāya kathitā. Tesu tayo tayo ekekassa uppajjanti. Tattha dahatīti ṭhapeti. Taṃ nissāyāti taṃ seyyato dahanaṃ nissāya. Ettha pana seyyassa seyyohamasmīti māno rājūnañceva pabbajitānañca uppajjati. Rājā hi ‘raṭṭhena vā dhanena vā vāhanehi vā ko mayā sadiso atthī’ti etaṃ mānaṃ karoti. Pabbajitopi ‘sīladhutaṅgādīhi ko mayā sadiso atthī’ti etaṃ mānaṃ karoti.

    ៨៧០. សេយ្យស្ស សទិសោហមស្មីតិ មានោបិ ឯតេសំយេវ ឧប្បជ្ជតិ។ រាជា ហិ ‘រដ្ឋេន វា ធនេន វា វាហនេហិ វា អញ្ញរាជូហិ សទ្ធិំ មយ្ហំ កិំ នានាករណ’ន្តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។ បព្ពជិតោបិ ‘សីលធុតង្គាទីហិ អញ្ញេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ មយ្ហំ កិំ នានាករណ’ន្តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។

    870. Seyyassa sadisohamasmīti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Rājā hi ‘raṭṭhena vā dhanena vā vāhanehi vā aññarājūhi saddhiṃ mayhaṃ kiṃ nānākaraṇa’nti etaṃ mānaṃ karoti. Pabbajitopi ‘sīladhutaṅgādīhi aññena bhikkhunā saddhiṃ mayhaṃ kiṃ nānākaraṇa’nti etaṃ mānaṃ karoti.

    ៨៧១. សេយ្យស្ស ហីនោហមស្មីតិ មានោបិ ឯតេសំយេវ ឧប្បជ្ជតិ។ យស្ស ហិ រញ្ញោ រដ្ឋំ វា ធនំ វា វាហនានិ វា សម្បន្នានិ ន ហោន្តិ, សោ ‘មយ្ហំ រាជាតិ វោហារសុខមត្តមេវ; កិំ រាជា នាម អហ’ន្តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។ បព្ពជិតោបិ ‘អប្បលាភសក្ការោ អហំ។ ធម្មកថិកោ ពហុស្សុតោ មហាថេរោតិ កថាមត្តមេវ។ កិំ ធម្មកថិកោ នាមាហំ, កិំ ពហុស្សុតោ នាមាហំ, កិំ មហាថេរោ នាមាហំ យស្ស មេ លាភសក្ការោ នត្ថី’តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។

    871. Seyyassa hīnohamasmīti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Yassa hi rañño raṭṭhaṃ vā dhanaṃ vā vāhanāni vā sampannāni na honti, so ‘mayhaṃ rājāti vohārasukhamattameva; kiṃ rājā nāma aha’nti etaṃ mānaṃ karoti. Pabbajitopi ‘appalābhasakkāro ahaṃ. Dhammakathiko bahussuto mahātheroti kathāmattameva. Kiṃ dhammakathiko nāmāhaṃ, kiṃ bahussuto nāmāhaṃ, kiṃ mahāthero nāmāhaṃ yassa me lābhasakkāro natthī’ti etaṃ mānaṃ karoti.

    ៨៧២. សទិសស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ មានាទយោ អមច្ចាទីនំ ឧប្បជ្ជន្តិ។ អមច្ចោ ហិ រដ្ឋិយោ វា ‘ភោគយានវាហនាទីហិ កោ មយា សទិសោ អញ្ញោ រាជបុរិសោ អត្ថី’តិ វា ‘មយ្ហំ អញ្ញេហិ សទ្ធិំ កិំ នានាករណ’ន្តិ វា ‘អមច្ចោតិ នាមមត្តមេវ មយ្ហំ; ឃាសច្ឆាទនមត្តម្បិ មេ នត្ថិ។ កិំ អមច្ចោ នាមាហ’ន្តិ ឯតេ មានេ ករោតិ។

    872. Sadisassa seyyohamasmīti mānādayo amaccādīnaṃ uppajjanti. Amacco hi raṭṭhiyo vā ‘bhogayānavāhanādīhi ko mayā sadiso añño rājapuriso atthī’ti vā ‘mayhaṃ aññehi saddhiṃ kiṃ nānākaraṇa’nti vā ‘amaccoti nāmamattameva mayhaṃ; ghāsacchādanamattampi me natthi. Kiṃ amacco nāmāha’nti ete māne karoti.

    ៨៧៥. ហីនស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ មានាទយោ ទាសាទីនំ ឧប្បជ្ជន្តិ។ ទាសោ ហិ ‘មាតិតោ វា បិតិតោ វា កោ មយា សទិសោ អញ្ញោ ទាសោ នាម អត្ថិ’ អញ្ញេ ជីវិតុំ អសក្កោន្តា កុច្ឆិហេតុ ទាសា នាម ជាតា។ អហំ បន បវេណីអាគតត្តា សេយ្យោ’តិ វា ‘បវេណីអាគតភាវេន ឧភតោសុទ្ធិកទាសត្តេន អសុកទាសេន នាម សទ្ធិំ កិំ មយ្ហំ នានាករណ’ន្តិ វា ‘កុច្ឆិវសេនាហំ ទាសព្យំ ឧបគតោ។ មាតាបិតុកោដិយា បន មេ ទាសដ្ឋានំ នត្ថិ។ កិំ ទាសោ នាម អហ’ន្តិ វា ឯតេ មានេ ករោតិ។ យថា ច ទាសោ ឯវំ បុក្កុសចណ្ឌាលាទយោបិ ឯតេ មានេ ករោន្តិយេវ។

    875. Hīnassa seyyohamasmīti mānādayo dāsādīnaṃ uppajjanti. Dāso hi ‘mātito vā pitito vā ko mayā sadiso añño dāso nāma atthi’ aññe jīvituṃ asakkontā kucchihetu dāsā nāma jātā. Ahaṃ pana paveṇīāgatattā seyyo’ti vā ‘paveṇīāgatabhāvena ubhatosuddhikadāsattena asukadāsena nāma saddhiṃ kiṃ mayhaṃ nānākaraṇa’nti vā ‘kucchivasenāhaṃ dāsabyaṃ upagato. Mātāpitukoṭiyā pana me dāsaṭṭhānaṃ natthi. Kiṃ dāso nāma aha’nti vā ete māne karoti. Yathā ca dāso evaṃ pukkusacaṇḍālādayopi ete māne karontiyeva.

    ឯត្ថ ច ‘សេយ្យស្ស សេយ្យោហមស្មី’តិ ឧប្បន្នមានោវ យាថាវមានោ, ឥតរេ ទ្វេ អយាថាវមានា។ តថា ‘សទិសស្ស សទិសោហមស្មី’តិ ‘ហីនស្ស ហីនោហមស្មី’តិ ឧប្បន្នមានោវ យាថាវមានោ, ឥតរេ ទ្វេ អយាថាវមានា។ តត្ថ យាថាវមានា អរហត្តមគ្គវជ្ឈា, អយាថាវមានា សោតាបត្តិមគ្គវជ្ឈា។

    Ettha ca ‘seyyassa seyyohamasmī’ti uppannamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Tathā ‘sadisassa sadisohamasmī’ti ‘hīnassa hīnohamasmī’ti uppannamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Tattha yāthāvamānā arahattamaggavajjhā, ayāthāvamānā sotāpattimaggavajjhā.

    ៨៧៨. ឯវំ សវត្ថុកេ មានេ កថេត្វា ឥទានិ អវត្ថុកំ និព្ពត្តិតមានមេវ ទស្សេតុំ តត្ថ កតមោ មានោតិអាទិ វុត្តំ។

    878. Evaṃ savatthuke māne kathetvā idāni avatthukaṃ nibbattitamānameva dassetuṃ tattha katamo mānotiādi vuttaṃ.

    ៨៧៩. អតិមាននិទ្ទេសេ សេយ្យាទិវសេន បុគ្គលំ អនាមសិត្វា ជាតិអាទីនំ វត្ថុវសេនេវ និទ្ទិដ្ឋោ។ តត្ថ អតិមញ្ញតីតិ ‘ជាតិអាទីហិ មយា សទិសោ នត្ថី’តិ អតិក្កមិត្វា មញ្ញតិ។

    879. Atimānaniddese seyyādivasena puggalaṃ anāmasitvā jātiādīnaṃ vatthuvaseneva niddiṭṭho. Tattha atimaññatīti ‘jātiādīhi mayā sadiso natthī’ti atikkamitvā maññati.

    ៨៨០. មានាតិមាននិទ្ទេសេ យោ ឯវរូបោតិ យោ ឯសោ ‘អយំ បុព្ពេ មយា សទិសោ, ឥទានិ អហំ សេដ្ឋោ, អហំ ហីនតរោ’តិ ឧប្បន្នោ មានោ។ អយំ ភារាតិភារោ វិយ បុរិមំ សទិសមានំ ឧបាទាយ មានាតិមានោតិ ទស្សេតុំ ឯវមាហ។

    880. Mānātimānaniddese yo evarūpoti yo eso ‘ayaṃ pubbe mayā sadiso, idāni ahaṃ seṭṭho, ahaṃ hīnataro’ti uppanno māno. Ayaṃ bhārātibhāro viya purimaṃ sadisamānaṃ upādāya mānātimānoti dassetuṃ evamāha.

    ៨៨១. ឱមាននិទ្ទេសោ ហីនមាននិទ្ទេសសទិសោយេវ។ វេនេយ្យវសេន បន សោ ‘ហីនោហមស្មី’តិ មានោ នាម វុត្តោ – អយំ ឱមានោ នាម។ អបិចេត្ថ ‘ត្វំ ជាតិមា, កាកជាតិ វិយ តេ ជាតិ; ត្វំ គោត្តវា, ចណ្ឌាលគោត្តំ វិយ តេ គោត្តំ; តុយ្ហំ សរោ អត្ថិ, កាកស្សរោ វិយ តេ សរោ’តិ ឯវំ អត្តានំ ហេដ្ឋា កត្វា បវត្តនវសេន អយំ ឱមានោតិ វេទិតព្ពោ។

    881. Omānaniddeso hīnamānaniddesasadisoyeva. Veneyyavasena pana so ‘hīnohamasmī’ti māno nāma vutto – ayaṃ omāno nāma. Apicettha ‘tvaṃ jātimā, kākajāti viya te jāti; tvaṃ gottavā, caṇḍālagottaṃ viya te gottaṃ; tuyhaṃ saro atthi, kākassaro viya te saro’ti evaṃ attānaṃ heṭṭhā katvā pavattanavasena ayaṃ omānoti veditabbo.

    ៨៨២. អធិមាននិទ្ទេសេ អប្បត្តេ បត្តសញ្ញិតាតិ ចត្តារិ សច្ចានិ អប្បត្វា បត្តសញ្ញិតាយ ។ អកតេតិ ចតូហិ មគ្គេហិ កត្តព្ពកិច្ចេ អកតេយេវ។ អនធិគតេតិ ចតុសច្ចធម្មេ អនធិគតេ។ អសច្ឆិកតេតិ អរហត្តេន អបច្ចក្ខកតេ។ អយំ វុច្ចតិ អធិមានោតិ អយំ អធិគតមានោ នាម វុច្ចតិ។

    882. Adhimānaniddese appatte pattasaññitāti cattāri saccāni appatvā pattasaññitāya . Akateti catūhi maggehi kattabbakicce akateyeva. Anadhigateti catusaccadhamme anadhigate. Asacchikateti arahattena apaccakkhakate. Ayaṃ vuccati adhimānoti ayaṃ adhigatamāno nāma vuccati.

    អយំ បន កស្ស ឧប្បជ្ជតិ, កស្ស នុប្បជ្ជតីតិ? អរិយសាវកស្ស តាវ នុប្បជ្ជតិ។ សោ ហិ មគ្គផលនិព្ពានបហីនកិលេសាវសិដ្ឋកិលេសបច្ចវេក្ខណេន សញ្ជាតសោមនស្សោ អរិយគុណបដិវេធេ និក្កង្ខោ។ តស្មា សោតាបន្នាទីនំ ‘អហំ សកទាគាមី’តិអាទិវសេន មានោ នុប្បជ្ជតិ; ទុស្សីលស្សាបិ នុប្បជ្ជតិ; សោ ហិ អរិយគុណាធិគមេ និរាសោវ។ សីលវតោបិ បរិច្ចត្តកម្មដ្ឋានស្ស និទ្ទារាមតាទិមនុយុត្តស្ស នុប្បជ្ជតិ។

    Ayaṃ pana kassa uppajjati, kassa nuppajjatīti? Ariyasāvakassa tāva nuppajjati. So hi maggaphalanibbānapahīnakilesāvasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇena sañjātasomanasso ariyaguṇapaṭivedhe nikkaṅkho. Tasmā sotāpannādīnaṃ ‘ahaṃ sakadāgāmī’tiādivasena māno nuppajjati; dussīlassāpi nuppajjati; so hi ariyaguṇādhigame nirāsova. Sīlavatopi pariccattakammaṭṭhānassa niddārāmatādimanuyuttassa nuppajjati.

    បរិសុទ្ធសីលស្ស បន កម្មដ្ឋានេ អប្បមត្តស្ស នាមរូបំ វវត្ថបេត្វា បច្ចយបរិគ្គហេន វិតិណ្ណកង្ខស្ស តិលក្ខណំ អារោបេត្វា សង្ខារេ សម្មសន្តស្ស អារទ្ធវិបស្សកស្ស ឧប្បជ្ជតិ; ឧប្បន្នេ ច សុទ្ធសមថលាភី វា សុទ្ធវិបស្សនាលាភី វា អន្តរា ឋបេតិ។ សោ ហិ ទសបិ វីសម្បិ តិំសម្បិ វស្សានិ កិលេសសមុទាចារំ អបស្សន្តោ ‘អហំ សោតាបន្នោ’តិ វា ‘សកទាគាមី’តិ វា ‘អនាគាមី’តិ វា មញ្ញតិ។ សមថវិបស្សនាលាភី បន អរហត្តេយេវ ឋបេតិ។ តស្ស ហិ សមាធិពលេន កិលេសា វិក្ខម្ភិតា, វិបស្សនាពលេន សង្ខារា សុបរិគ្គហិតា។ តស្មា សដ្ឋិបិ វស្សានិ អសីតិបិ វស្សានិ វស្សសតម្បិ កិលេសា ន សមុទាចរន្តិ; ខីណាសវស្សេវ ចិត្តចារោ ហោតិ។ សោ ឯវំ ទីឃរត្តំ កិលេសសមុទាចារំ អបស្សន្តោ អន្តរា អដ្ឋត្វាវ ‘អរហា អហ’ន្តិ មញ្ញតិ, ឧច្ចមាលង្កវាសី មហានាគត្ថេរោ វិយ, ហង្កនកវាសី មហាទត្តត្ថេរោ វិយ, ចិត្តលបព្ពតេ និង្កបោណ្ណបធានឃរវាសី ចូឡសុមត្ថេរោ វិយ ច។

    Parisuddhasīlassa pana kammaṭṭhāne appamattassa nāmarūpaṃ vavatthapetvā paccayapariggahena vitiṇṇakaṅkhassa tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa āraddhavipassakassa uppajjati; uppanne ca suddhasamathalābhī vā suddhavipassanālābhī vā antarā ṭhapeti. So hi dasapi vīsampi tiṃsampi vassāni kilesasamudācāraṃ apassanto ‘ahaṃ sotāpanno’ti vā ‘sakadāgāmī’ti vā ‘anāgāmī’ti vā maññati. Samathavipassanālābhī pana arahatteyeva ṭhapeti. Tassa hi samādhibalena kilesā vikkhambhitā, vipassanābalena saṅkhārā supariggahitā. Tasmā saṭṭhipi vassāni asītipi vassāni vassasatampi kilesā na samudācaranti; khīṇāsavasseva cittacāro hoti. So evaṃ dīgharattaṃ kilesasamudācāraṃ apassanto antarā aṭṭhatvāva ‘arahā aha’nti maññati, uccamālaṅkavāsī mahānāgatthero viya, haṅkanakavāsī mahādattatthero viya, cittalapabbate niṅkapoṇṇapadhānagharavāsī cūḷasumatthero viya ca.

    តត្រិទំ ឯកវត្ថុបរិទីបនំ – តលង្គរវាសី ធម្មទិន្នត្ថេរោ កិរ នាម ឯកោ បភិន្នបដិសម្ភិទោ មហាខីណាសវោ មហតោ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ឱវាទទាយកោ អហោសិ។ សោ ឯកទិវសំ អត្តនោ ទិវាដ្ឋានេ និសីទិត្វា ‘កិន្នុ ខោ អម្ហាកំ អាចរិយស្ស ឧច្ចតលិង្កវាសីមហានាគត្ថេរស្ស សមណកិច្ចំ មត្ថកំ បត្តោ, នោ’តិ អាវជ្ជន្តោ បុថុជ្ជនភាវមេវស្ស ទិស្វា ‘មយិ អគច្ឆន្តេ បុថុជ្ជនកាលកិរិយមេវ ករិស្សតី’តិ ច ញត្វា ឥទ្ធិយា វេហាសំ ឧប្បតិត្វា ទិវាដ្ឋានេ និសិន្នស្ស ថេរស្ស សមីបេ ឱរោហិត្វា វន្ទិត្វា វត្តំ ទស្សេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ‘កិំ, អាវុសោ ធម្មទិន្ន, អកាលេ អាគតោសី’តិ ច វុត្តោ ‘បញ្ហំ, ភន្តេ, បុច្ឆិតុំ អាគតោម្ហី’តិ អាហ។

    Tatridaṃ ekavatthuparidīpanaṃ – talaṅgaravāsī dhammadinnatthero kira nāma eko pabhinnapaṭisambhido mahākhīṇāsavo mahato bhikkhusaṅghassa ovādadāyako ahosi. So ekadivasaṃ attano divāṭṭhāne nisīditvā ‘kinnu kho amhākaṃ ācariyassa uccataliṅkavāsīmahānāgattherassa samaṇakiccaṃ matthakaṃ patto, no’ti āvajjanto puthujjanabhāvamevassa disvā ‘mayi agacchante puthujjanakālakiriyameva karissatī’ti ca ñatvā iddhiyā vehāsaṃ uppatitvā divāṭṭhāne nisinnassa therassa samīpe orohitvā vanditvā vattaṃ dassetvā ekamantaṃ nisīdi. ‘Kiṃ, āvuso dhammadinna, akāle āgatosī’ti ca vutto ‘pañhaṃ, bhante, pucchituṃ āgatomhī’ti āha.

    តតោ ‘បុច្ឆាវុសោ, ជានមានោ កថយិស្សាមី’តិ វុត្តោ បញ្ហាសហស្សំ បុច្ឆិ។ ថេរោ បុច្ឆិតបុច្ឆិតំ បញ្ហំ អសជ្ជមានោវ កថេសិ។ តតោ ‘អតិតិក្ខំ តេ, ភន្តេ, ញាណំ។ កទា តុម្ហេហិ អយំ ធម្មោ អធិគតោ’តិ វុត្តោ ‘ឥតោ សដ្ឋិវស្សកាលេ, អាវុសោ’តិ អាហ។ ‘សមាធិម្បិ, ភន្តេ, វឡញ្ជេថា’តិ? ‘ន ឥទំ, អាវុសោ, ភារិយ’ន្តិ។ ‘តេន ហិ, ភន្តេ, ឯកំ ហត្ថិំ មាបេថា’តិ។ ថេរោ សព្ពសេតំ ហត្ថិំ មាបេសិ។ ‘ឥទានិ, ភន្តេ, យថា អយំ ហត្ថី អញ្ចិតកណ្ណោ បសារិតនង្គុដ្ឋោ សោណ្ឌំ មុខេ បក្ខិបិត្វា ភេរវំ កោញ្ចនាទំ ករោន្តោ តុម្ហាកំ អភិមុខោ អាគច្ឆតិ តថា តំ ករោថា’តិ។ ថេរោ តថា កត្វា វេគេន អាគច្ឆតោ ហត្ថិស្ស ភេរវំ អាការំ ទិស្វា ឧដ្ឋាយ បលាយិតុំ អារទ្ធោ។ តមេនំ ខីណាសវត្ថេរោ ហត្ថំ បសារេត្វា ចីវរកណ្ណេ គហេត្វា ‘ភន្តេ, ខីណាសវស្ស សារជ្ជំ នាម ហោតី’តិ អាហ។ សោ តស្មិំ កាលេ អត្តនោ បុថុជ្ជនភាវំ ញត្វា ‘អវស្សយោ មេ, អាវុសោ ធម្មទិន្ន, ហោហី’តិ វត្វា បាទមូលេ ឧក្កុដិកំ និសីទិ។ ‘ភន្តេ, តុម្ហាកំ អវស្សយោ ភវិស្សាមិច្ចេវាហំ អាគតោ, មា ចិន្តយិត្ថា’តិ កម្មដ្ឋានំ កថេសិ។ ថេរោ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា ចង្កមំ អារុយ្ហ តតិយេ បទវារេ អគ្គផលំ អរហត្តំ បាបុណិ។ ថេរោ កិរ ទោសចរិតោ អហោសិ។

    Tato ‘pucchāvuso, jānamāno kathayissāmī’ti vutto pañhāsahassaṃ pucchi. Thero pucchitapucchitaṃ pañhaṃ asajjamānova kathesi. Tato ‘atitikkhaṃ te, bhante, ñāṇaṃ. Kadā tumhehi ayaṃ dhammo adhigato’ti vutto ‘ito saṭṭhivassakāle, āvuso’ti āha. ‘Samādhimpi, bhante, vaḷañjethā’ti? ‘Na idaṃ, āvuso, bhāriya’nti. ‘Tena hi, bhante, ekaṃ hatthiṃ māpethā’ti. Thero sabbasetaṃ hatthiṃ māpesi. ‘Idāni, bhante, yathā ayaṃ hatthī añcitakaṇṇo pasāritanaṅguṭṭho soṇḍaṃ mukhe pakkhipitvā bheravaṃ koñcanādaṃ karonto tumhākaṃ abhimukho āgacchati tathā taṃ karothā’ti. Thero tathā katvā vegena āgacchato hatthissa bheravaṃ ākāraṃ disvā uṭṭhāya palāyituṃ āraddho. Tamenaṃ khīṇāsavatthero hatthaṃ pasāretvā cīvarakaṇṇe gahetvā ‘bhante, khīṇāsavassa sārajjaṃ nāma hotī’ti āha. So tasmiṃ kāle attano puthujjanabhāvaṃ ñatvā ‘avassayo me, āvuso dhammadinna, hohī’ti vatvā pādamūle ukkuṭikaṃ nisīdi. ‘Bhante, tumhākaṃ avassayo bhavissāmiccevāhaṃ āgato, mā cintayitthā’ti kammaṭṭhānaṃ kathesi. Thero kammaṭṭhānaṃ gahetvā caṅkamaṃ āruyha tatiye padavāre aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇi. Thero kira dosacarito ahosi.

    ៨៨៣. អស្មិមាននិទ្ទេសេ រូបំ អស្មីតិ មានោតិ ‘អហំ រូប’ន្តិ ឧប្បន្នមានោ។ ឆន្ទោតិ មានំ អនុគតច្ឆន្ទោវ។ តថា អនុសយោ។ វេទនាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

    883. Asmimānaniddese rūpaṃ asmīti mānoti ‘ahaṃ rūpa’nti uppannamāno. Chandoti mānaṃ anugatacchandova. Tathā anusayo. Vedanādīsupi eseva nayo.

    ៨៨៤. មិច្ឆាមាននិទ្ទេសេ បាបកេន វា កម្មាយតនេនាតិ អាទីសុ បាបកំ កម្មាយតនំ នាម កេវដ្ដមច្ឆពន្ធនេសាទាទីនំ កម្មំ។ បាបកំ សិប្បាយតនំ នាម មច្ឆជាលខិបនកុមិនករណេសុ ចេវ បាសឱឌ្ឌនសូលារោបនាទីសុ ច ឆេកតា។ បាបកំ វិជ្ជាដ្ឋានំ នាម យា កាចិ បរូបឃាតវិជ្ជា។ បាបកំ សុតំ នាម ភារតយុទ្ធសីតាហរណាទិបដិសំយុត្តំ។ បាបកំ បដិភានំ នាម ទុព្ភាសិតយុត្តំ កប្បនាដកវិលប្បនាទិបដិភានំ។ បាបកំ សីលំ នាម អជសីលំ គោសីលំ។ វតម្បិ អជវតគោវតមេវ។ បាបិកា ទិដ្ឋិ បន ទ្វាសដ្ឋិយា ទិដ្ឋិគតេសុ យា កាចិ ទិដ្ឋិ។

    884. Micchāmānaniddese pāpakena vā kammāyatanenāti ādīsu pāpakaṃ kammāyatanaṃ nāma kevaṭṭamacchabandhanesādādīnaṃ kammaṃ. Pāpakaṃ sippāyatanaṃ nāma macchajālakhipanakuminakaraṇesu ceva pāsaoḍḍanasūlāropanādīsu ca chekatā. Pāpakaṃ vijjāṭṭhānaṃ nāma yā kāci parūpaghātavijjā. Pāpakaṃ sutaṃ nāma bhāratayuddhasītāharaṇādipaṭisaṃyuttaṃ. Pāpakaṃ paṭibhānaṃ nāma dubbhāsitayuttaṃ kappanāṭakavilappanādipaṭibhānaṃ. Pāpakaṃ sīlaṃ nāma ajasīlaṃ gosīlaṃ. Vatampi ajavatagovatameva. Pāpikā diṭṭhi pana dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatesu yā kāci diṭṭhi.

    ៨៨៥. ញាតិវិតក្កនិទ្ទេសាទីសុ ‘មយ្ហំ ញាតយោ សុខជីវិនោ សម្បត្តិយុត្តា’តិ ឯវំ បញ្ចកាមគុណសន្និស្សិតេន គេហសិតបេមេន ញាតកេ អារព្ភ ឧប្បន្នវិតក្កោវ ញាតិវិតក្កោ នាម។ ‘ខយំ គតា វយំ គតា សទ្ធា បសន្នា’តិ ឯវំ បវត្តោ បន ញាតិវិតក្កោ នាម ន ហោតិ។

    885. Ñātivitakkaniddesādīsu ‘mayhaṃ ñātayo sukhajīvino sampattiyuttā’ti evaṃ pañcakāmaguṇasannissitena gehasitapemena ñātake ārabbha uppannavitakkova ñātivitakko nāma. ‘Khayaṃ gatā vayaṃ gatā saddhā pasannā’ti evaṃ pavatto pana ñātivitakko nāma na hoti.

    ៨៨៦. ‘អម្ហាកំ ជនបទោ សុភិក្ខោ សម្បន្នសស្សោ’តិ តុដ្ឋមានស្ស គេហសិតបេមវសេនេវ ឧប្បន្នវិតក្កោ ជនបទវិតក្កោ នាម។ ‘អម្ហាកំ ជនបទេ មនុស្សា សទ្ធា បសន្នា ខយំ គតា វយំ គតា’តិ ឯវំ បវត្តោ បន ជនបទវិតក្កោ នាម ន ហោតិ។

    886. ‘Amhākaṃ janapado subhikkho sampannasasso’ti tuṭṭhamānassa gehasitapemavaseneva uppannavitakko janapadavitakko nāma. ‘Amhākaṃ janapade manussā saddhā pasannā khayaṃ gatā vayaṃ gatā’ti evaṃ pavatto pana janapadavitakko nāma na hoti.

    ៨៨៧. អមរត្ថាយ វិតក្កោ, អមរោ វា វិតក្កោតិ អមរវិតក្កោ។ តត្ថ ‘ឧក្កុដិកប្បធានាទីហិ ទុក្ខេ និជ្ជិណ្ណេ សម្បរាយេ អត្តា សុខី ហោតិ អមរោ’តិ ទុក្ករការិកំ ករោន្តស្ស តាយ ទុក្ករការិកាយ បដិសំយុត្តោ វិតក្កោ អមរត្ថាយ វិតក្កោ នាម។ ទិដ្ឋិគតិកោ បន ‘សស្សតំ វទេសី’តិអាទីនិ បុដ្ឋោ ‘ឯវន្តិបិ មេ នោ, តថាតិបិ មេ នោ’ អញ្ញថាតិបិ មេ នោ, នោតិបិ មេ នោ, នោ នោតិបិ មេ នោ’តិ (ទី. និ. ១.៦២) វិក្ខេបំ អាបជ្ជតិ, តស្ស សោ ទិដ្ឋិគតបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ។ យថា អមរោ នាម មច្ឆោ ឧទកេ គហេត្វា មារេតុំ ន សក្កា, ឥតោ ចិតោ ច ធាវតិ, គាហំ ន គច្ឆតិ; ឯវមេវ ឯកស្មិំ បក្ខេ អសណ្ឋហនតោ ន មរតីតិ អមរោ នាម ហោតិ។ តំ ទុវិធម្បិ ឯកតោ កត្វា អយំ វុច្ចតិ អមរវិតក្កោតិ វុត្តំ។

    887. Amaratthāya vitakko, amaro vā vitakkoti amaravitakko. Tattha ‘ukkuṭikappadhānādīhi dukkhe nijjiṇṇe samparāye attā sukhī hoti amaro’ti dukkarakārikaṃ karontassa tāya dukkarakārikāya paṭisaṃyutto vitakko amaratthāya vitakko nāma. Diṭṭhigatiko pana ‘sassataṃ vadesī’tiādīni puṭṭho ‘evantipi me no, tathātipi me no’ aññathātipi me no, notipi me no, no notipi me no’ti (dī. ni. 1.62) vikkhepaṃ āpajjati, tassa so diṭṭhigatapaṭisaṃyutto vitakko. Yathā amaro nāma maccho udake gahetvā māretuṃ na sakkā, ito cito ca dhāvati, gāhaṃ na gacchati; evameva ekasmiṃ pakkhe asaṇṭhahanato na maratīti amaro nāma hoti. Taṃ duvidhampi ekato katvā ayaṃ vuccati amaravitakkoti vuttaṃ.

    ៨៨៨. បរានុទ្ទយតាបដិសំយុត្តោតិ អនុទ្ទយតាបតិរូបកេន គេហសិតបេមេន បដិសំយុត្តោ។ សហនន្ទីតិអាទីសុ ឧបដ្ឋាកេសុ នន្ទន្តេសុ សោចន្តេសុ ច តេហិ សទ្ធិំ ទិគុណំ នន្ទតិ, ទិគុណំ សោចតិ; តេសុ សុខិតេសុ ទិគុណំ សុខិតោ ហោតិ, ទុក្ខិតេសុ ទិគុណំ ទុក្ខិតោ ហោតិ។ ឧប្បន្នេសុ កិច្ចករណីយេសូតិ តេសុ មហន្តេសុ វា ខុទ្ទកេសុ វា កម្មេសុ ឧប្បន្នេសុ។ អត្តនា វា យោគំ អាបជ្ជតីតិ តានិ តានិ កិច្ចានិ សាធេន្តោ បញ្ញត្តិំ វីតិក្កមតិ, សល្លេខំ កោបេតិ។ យោ តត្ថាតិ យោ តស្មិំ សំសដ្ឋវិហារេ, តស្មិំ វា យោគាបជ្ជនេ គេហសិតោ វិតក្កោ – អយំ បរានុទ្ទយតាបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ នាម។

    888. Parānuddayatāpaṭisaṃyuttoti anuddayatāpatirūpakena gehasitapemena paṭisaṃyutto. Sahanandītiādīsu upaṭṭhākesu nandantesu socantesu ca tehi saddhiṃ diguṇaṃ nandati, diguṇaṃ socati; tesu sukhitesu diguṇaṃ sukhito hoti, dukkhitesu diguṇaṃ dukkhito hoti. Uppannesu kiccakaraṇīyesūti tesu mahantesu vā khuddakesu vā kammesu uppannesu. Attanā vā yogaṃ āpajjatīti tāni tāni kiccāni sādhento paññattiṃ vītikkamati, sallekhaṃ kopeti. Yo tatthāti yo tasmiṃ saṃsaṭṭhavihāre, tasmiṃ vā yogāpajjane gehasito vitakko – ayaṃ parānuddayatāpaṭisaṃyutto vitakko nāma.

    ៨៨៩. លាភសក្ការសិលោកបដិសំយុត្តោតិ ចីវរាទិលាភេន ចេវ សក្ការេន ច កិត្តិសទ្ទេន ច សទ្ធិំ អារម្មណករណវសេន បដិសំយុត្តោ។

    889. Lābhasakkārasilokapaṭisaṃyuttoti cīvarādilābhena ceva sakkārena ca kittisaddena ca saddhiṃ ārammaṇakaraṇavasena paṭisaṃyutto.

    ៨៩០. អនវញ្ញត្តិបដិសំយុត្តោតិ ‘អហោ វត មំ បរេ ន អវជានេយ្យុំ, ន បោថេត្វា វិហេឋេត្វា កថេយ្យុ’ន្តិ ឯវំ អនវញ្ញាតភាវបត្ថនាយ សទ្ធិំ ឧប្បជ្ជនវិតក្កោ។ យោ តត្ថ គេហសិតោតិ យោ តស្មិំ ‘មា មំ បរេ អវជានិំសូ’តិ ឧប្បន្នេ ចិត្តេ បញ្ចកាមគុណសង្ខាតគេហនិស្សិតោ ហុត្វា ឧប្បន្នវិតក្កោ។ សេសំ សព្ពត្ថ បាកដមេវាតិ។

    890. Anavaññattipaṭisaṃyuttoti ‘aho vata maṃ pare na avajāneyyuṃ, na pothetvā viheṭhetvā katheyyu’nti evaṃ anavaññātabhāvapatthanāya saddhiṃ uppajjanavitakko. Yo tattha gehasitoti yo tasmiṃ ‘mā maṃ pare avajāniṃsū’ti uppanne citte pañcakāmaguṇasaṅkhātagehanissito hutvā uppannavitakko. Sesaṃ sabbattha pākaṭamevāti.

    ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Ekakaniddesavaṇṇanā.




    Next: (២.) ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact