| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
२. निद्देसवण्णना
2. Niddesavaṇṇanā
१. एककनिद्देसवण्णना
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
१. झानङ्गानेव विमोक्खोति इमिना अधिप्पायेनाह ‘‘विमोक्खसहजातेन नामकायेना’’ति। येन हि सद्धिन्तिआदिना पठमं समङ्गिभावत्थं विवरति। फस्सेनपि फुट्ठायेव नामाति एतेन ‘‘अपिचेसा’’तिआदिना वुत्तं दुतियं सम्फस्सेन फुसनत्थं, इतरेहि इतरे कारणत्थे। समङ्गिभावफुसनकारणभावा हि फुसनाति वुत्ताति। पुनपि पठमत्थमेव दुब्बिञ्ञेय्यत्ता विवरन्तो ‘‘तत्रास्सा’’तिआदिमाह। ठपेत्वा तानि अङ्गानि सेसा अतिरेकपण्णासधम्माति एत्थ वेदनासोमनस्सिन्द्रियानि सङ्गहितानीति आह ‘‘चत्तारो खन्धा होन्ती’’ति। एवं सति वेदनासोमनस्सिन्द्रियेहि सुखस्स फुसितब्बत्ता तिण्णञ्च तेसं अनञ्ञत्ता तेनेव तस्स फुसना आपज्जतीति? नापज्जति, वेदयिताधिपतियट्ठेहि उपनिज्झायनभावपटिलाभस्स वुत्तत्ता। अथ वा ठपेत्वा तानि अङ्गानीति अङ्गानं बहुत्ता बहुवचनं। तेसु पन पच्चेकम्पि योजना कातब्बा ‘‘वितक्कं ठपेत्वा’’तिआदिना। तत्थ ‘‘सुखं ठपेत्वा’’ति इमिस्सा योजनाय सेसा तयो खन्धा होन्ति, इतरासु चत्तारोति। सब्बयोजनासु च तयो अन्तो कत्वा ‘‘चत्तारो खन्धा होन्ती’’ति वुत्तं।
1. Jhānaṅgāneva vimokkhoti iminā adhippāyenāha ‘‘vimokkhasahajātena nāmakāyenā’’ti. Yena hi saddhintiādinā paṭhamaṃ samaṅgibhāvatthaṃ vivarati. Phassenapi phuṭṭhāyeva nāmāti etena ‘‘apicesā’’tiādinā vuttaṃ dutiyaṃ samphassena phusanatthaṃ, itarehi itare kāraṇatthe. Samaṅgibhāvaphusanakāraṇabhāvā hi phusanāti vuttāti. Punapi paṭhamatthameva dubbiññeyyattā vivaranto ‘‘tatrāssā’’tiādimāha. Ṭhapetvā tāni aṅgāni sesā atirekapaṇṇāsadhammāti ettha vedanāsomanassindriyāni saṅgahitānīti āha ‘‘cattāro khandhā hontī’’ti. Evaṃ sati vedanāsomanassindriyehi sukhassa phusitabbattā tiṇṇañca tesaṃ anaññattā teneva tassa phusanā āpajjatīti? Nāpajjati, vedayitādhipatiyaṭṭhehi upanijjhāyanabhāvapaṭilābhassa vuttattā. Atha vā ṭhapetvā tāni aṅgānīti aṅgānaṃ bahuttā bahuvacanaṃ. Tesu pana paccekampi yojanā kātabbā ‘‘vitakkaṃ ṭhapetvā’’tiādinā. Tattha ‘‘sukhaṃ ṭhapetvā’’ti imissā yojanāya sesā tayo khandhā honti, itarāsu cattāroti. Sabbayojanāsu ca tayo anto katvā ‘‘cattāro khandhā hontī’’ti vuttaṃ.
२. यो असमयविमोक्खेन एकच्चेहि आसवेहि विमुत्तो असमयविमोक्खूपनिस्सयलाभेन च सातिसयेन समयविमोक्खेन, सो एव समयविमुत्तो। सो हि तेन विमुत्तो झानलाभी सेक्खो रूपारूपभवतो अपुनरावट्टको कामरागादीहि तथाविमुत्तोव होतीति समयविमुत्तपञ्ञत्तिं लद्धुं अरहति। पुथुज्जनो पन झानलाभी पुनरावट्टकधम्मो पुन कामरागादिसमुदाचारभावतो विमुत्तो नाम न होतीति समयविमुत्तपञ्ञत्तिं नारहति, तेन सो ‘‘समयविमुत्तो’’ति न वुत्तो। अरहतो पन अपरिक्खीणा आसवा नत्थि, यतो विमुच्चेय्य। दिट्ठधम्मसुखविहारमत्ता हि तस्स अट्ठ विमोक्खाति। तस्मा तस्स न अट्ठ विमोक्खा समयविमुत्तपञ्ञत्तिभावस्स असमयविमुत्तपञ्ञत्तिभावस्स वा कारणं। तदकारणभावमेव दस्सेतुं ‘‘न हेव खो…पे॰… विहरती’’ति वुत्तं, न सुक्खविपस्सकस्सेव असमयविमुत्तभावं दस्सेतुन्ति दट्ठब्बं। सब्बोपि हि अरहा असमयविमुत्तोति। बाहिरानन्ति लोकुत्तरतो बहिभूतानं, लोकियानन्ति अत्थो।
2. Yo asamayavimokkhena ekaccehi āsavehi vimutto asamayavimokkhūpanissayalābhena ca sātisayena samayavimokkhena, so eva samayavimutto. So hi tena vimutto jhānalābhī sekkho rūpārūpabhavato apunarāvaṭṭako kāmarāgādīhi tathāvimuttova hotīti samayavimuttapaññattiṃ laddhuṃ arahati. Puthujjano pana jhānalābhī punarāvaṭṭakadhammo puna kāmarāgādisamudācārabhāvato vimutto nāma na hotīti samayavimuttapaññattiṃ nārahati, tena so ‘‘samayavimutto’’ti na vutto. Arahato pana aparikkhīṇā āsavā natthi, yato vimucceyya. Diṭṭhadhammasukhavihāramattā hi tassa aṭṭha vimokkhāti. Tasmā tassa na aṭṭha vimokkhā samayavimuttapaññattibhāvassa asamayavimuttapaññattibhāvassa vā kāraṇaṃ. Tadakāraṇabhāvameva dassetuṃ ‘‘na heva kho…pe… viharatī’’ti vuttaṃ, na sukkhavipassakasseva asamayavimuttabhāvaṃ dassetunti daṭṭhabbaṃ. Sabbopi hi arahā asamayavimuttoti. Bāhirānanti lokuttarato bahibhūtānaṃ, lokiyānanti attho.
३. अरूपक्खन्धनिब्बानमत्तवाचको अरूपसद्दो न होतीति दस्सनत्थं ‘‘रूपतो अञ्ञ’’न्तिआदि वुत्तं। चित्तमञ्जूसन्ति समाधिं। अभिञ्ञादीनञ्हि धम्मानं पादकभावेन समाधि मञ्जूसासदिसो होति। अद्धानं फरितुन्ति दीघकालं ब्यापेतुं, पवत्तेतुन्ति अत्थो। ‘‘सम्मज्जितब्ब’’न्ति चिन्तेत्वा तत्थ आदरस्स अकतत्ता वत्तभेदोति वेदितब्बो। एवं वत्तभेदमत्तेन नट्ठा पन समापत्ति कामच्छन्दादीहि नट्ठा विय न किञ्चेन पच्चाहरितब्बा होति मन्दपारिपन्थकत्ता, तस्मा वत्तसमितकरणमत्तेनेव पच्चाहरितब्बत्ता ‘‘अप्पेन्तोव निसीदी’’ति आह।
3. Arūpakkhandhanibbānamattavācako arūpasaddo na hotīti dassanatthaṃ ‘‘rūpato añña’’ntiādi vuttaṃ. Cittamañjūsanti samādhiṃ. Abhiññādīnañhi dhammānaṃ pādakabhāvena samādhi mañjūsāsadiso hoti. Addhānaṃ pharitunti dīghakālaṃ byāpetuṃ, pavattetunti attho. ‘‘Sammajjitabba’’nti cintetvā tattha ādarassa akatattā vattabhedoti veditabbo. Evaṃ vattabhedamattena naṭṭhā pana samāpatti kāmacchandādīhi naṭṭhā viya na kiñcena paccāharitabbā hoti mandapāripanthakattā, tasmā vattasamitakaraṇamatteneva paccāharitabbattā ‘‘appentova nisīdī’’ti āha.
४. अत्तनो अनुरूपेन पमादेन वीतिनामेन्तानम्पि समापत्ति न कुप्पतीति परिहीनो नाम न होति, तस्मिं तस्मिं ब्यासङ्गे पटिसंहटमत्ते समापज्जितुं समत्थतायाति अधिप्पायो। ‘‘किस्स पन, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो लाभसक्कारसिलोको अन्तरायायाति? या हिस्स सा, आनन्द, अकुप्पा चेतोविमुत्ति, नाहं तस्सा लाभसक्कारसिलोकं अन्तरायाय वदामि। ये च ख्वस्स, आनन्द, अप्पमत्तस्स आतापिनो पहितत्तस्स विहरतो दिट्ठधम्मसुखविहारा अधिगता, तेसाहमस्स लाभसक्कारसिलोकं अन्तरायाय वदामी’’ति सुत्ते (सं॰ नि॰ २.१७९) पन समयेन समयं आपज्जनेन परिहरितब्बानं समापत्तिसुखविहारानं तस्मिं तस्मिं ब्यासङ्गकाले अनिप्फत्तितो लाभसक्कारसिलोको अन्तरायोति वुत्तोति अधिप्पायेनस्स तेन अविरोधो वेदितब्बो।
4. Attano anurūpena pamādena vītināmentānampi samāpatti na kuppatīti parihīno nāma na hoti, tasmiṃ tasmiṃ byāsaṅge paṭisaṃhaṭamatte samāpajjituṃ samatthatāyāti adhippāyo. ‘‘Kissa pana, bhante, khīṇāsavassa bhikkhuno lābhasakkārasiloko antarāyāyāti? Yā hissa sā, ānanda, akuppā cetovimutti, nāhaṃ tassā lābhasakkārasilokaṃ antarāyāya vadāmi. Ye ca khvassa, ānanda, appamattassa ātāpino pahitattassa viharato diṭṭhadhammasukhavihārā adhigatā, tesāhamassa lābhasakkārasilokaṃ antarāyāya vadāmī’’ti sutte (saṃ. ni. 2.179) pana samayena samayaṃ āpajjanena pariharitabbānaṃ samāpattisukhavihārānaṃ tasmiṃ tasmiṃ byāsaṅgakāle anipphattito lābhasakkārasiloko antarāyoti vuttoti adhippāyenassa tena avirodho veditabbo.
५. धम्मानं…पे॰… पीति एत्थ ‘‘धम्मेही’’ति वत्तब्बं। इध हि ताहि समापत्तीहि परिहायेय्याति धम्मेहि पुग्गलस्स परिहानम्पि अपरिहानम्पि वुत्तं। तत्थ च पुग्गलस्स पमादमागम्म ता समापत्तियो कुप्पेय्युन्ति धम्मानं कुप्पनं अकुप्पनञ्च वुत्तं, पुग्गलस्स पन परिहानधम्मानमेव विनासोति वचननानत्तमत्तेन वचनत्थनानत्तमत्तेन वा परियायन्तरता वुत्ताति दट्ठब्बा।
5. Dhammānaṃ…pe… pīti ettha ‘‘dhammehī’’ti vattabbaṃ. Idha hi tāhi samāpattīhi parihāyeyyāti dhammehi puggalassa parihānampi aparihānampi vuttaṃ. Tattha ca puggalassa pamādamāgamma tā samāpattiyo kuppeyyunti dhammānaṃ kuppanaṃ akuppanañca vuttaṃ, puggalassa pana parihānadhammānameva vināsoti vacananānattamattena vacanatthanānattamattena vā pariyāyantaratā vuttāti daṭṭhabbā.
७-८. चेतना समापत्तिचेतना तदायूहना च। अनुरक्खणा समापत्तिउपकारानुपकारपरिग्गाहिका पञ्ञासहिता सति। ताहि चेतियमानअनुरक्खियमानसमापत्तीनं भब्बा चेतनाभब्बा अनुरक्खणाभब्बा।
7-8. Cetanā samāpatticetanā tadāyūhanā ca. Anurakkhaṇā samāpattiupakārānupakārapariggāhikā paññāsahitā sati. Tāhi cetiyamānaanurakkhiyamānasamāpattīnaṃ bhabbā cetanābhabbā anurakkhaṇābhabbā.
१०. पुथुज्जनगोत्तन्ति पुथुज्जनसिक्खं, पुथुज्जनगता तिस्सो सिक्खा अतिक्कन्ताति अत्थो। ता हि संयोजनत्तयानुपच्छेदेन ‘‘पुथुज्जनसिक्खा’’ति वुच्चन्तीति।
10. Puthujjanagottanti puthujjanasikkhaṃ, puthujjanagatā tisso sikkhā atikkantāti attho. Tā hi saṃyojanattayānupacchedena ‘‘puthujjanasikkhā’’ti vuccantīti.
११. अरहत्तमग्गट्ठो च वट्टभयतो पञ्ञुब्बेगेन उब्बिज्जन्तो उद्धम्भागियसंयोजनेहि उपरतोति भयूपरतो नामाति आह ‘‘सत्त सेक्खा भयूपरता’’ति।
11. Arahattamaggaṭṭho ca vaṭṭabhayato paññubbegena ubbijjanto uddhambhāgiyasaṃyojanehi uparatoti bhayūparato nāmāti āha ‘‘satta sekkhā bhayūparatā’’ti.
१२. भवङ्गपञ्ञाविरहिता ‘‘विपाकावरणेन समन्नागता’’ति इमिना गहिताति तिहेतुकपटिसन्धिका केचि ‘‘दुप्पञ्ञा’’ति इमिना गय्हन्तीति दस्सेन्तो आह ‘‘अप्पटिलद्धमग्गफलूपनिस्सया’’ति। पञ्ञाय हि विना न तदुपनिस्सयो अत्थीति।
12. Bhavaṅgapaññāvirahitā ‘‘vipākāvaraṇena samannāgatā’’ti iminā gahitāti tihetukapaṭisandhikā keci ‘‘duppaññā’’ti iminā gayhantīti dassento āha ‘‘appaṭiladdhamaggaphalūpanissayā’’ti. Paññāya hi vinā na tadupanissayo atthīti.
१४. यत्थ नियतानियतवोमिस्सा पवत्ति अत्थि, तत्थेव नियतधम्मा होन्तीति उत्तरकुरूसु तदभावा नियतो नाम नत्थीति दस्सेन्तो ‘‘या पन उत्तरकुरुकान’’न्तिआदिमाह।
14. Yattha niyatāniyatavomissā pavatti atthi, tattheva niyatadhammā hontīti uttarakurūsu tadabhāvā niyato nāma natthīti dassento ‘‘yā pana uttarakurukāna’’ntiādimāha.
१६. तेरससु सीसेसु पलिबोधसीसादीनि पवत्तसीसञ्च परियादियितब्बानि, अधिमोक्खसीसादीनि परियादकानि, परियादकफलं गोचरसीसं। तञ्हि विसयज्झत्तफलविमोक्खोति। परियादकस्स मग्गस्स फलस्स च आरम्मणं सङ्खारसीसं सङ्खारविवेकभूतो निरोधोति परियादियितब्बानं परियादकफलारम्मणानं सह विय संसिद्धिदस्सनेन समसीसिभावं दस्सेतुं पटिसम्भिदायं (पटि॰ म॰ १.८७) तेरस सीसानि वुत्तानि। इध पन ‘‘अपुब्बं अचरिमं आसवपरियादानञ्च होति जीवितपरियादानञ्चा’’ति वचनतो तेसु किलेसपवत्तसीसानमेव वसेन योजनं करोन्तो ‘‘तत्थ किलेससीस’’न्तिआदिमाह। तत्थ पवत्तसीसम्पि वट्टतो वुट्ठहन्तो मग्गो चुतितो उद्धं अप्पवत्तिकरणवसेन यदिपि परियादियति , याव पन चुति, ताव पवत्तिसब्भावतो ‘‘पवत्तसीसं जीवितिन्द्रियं चुतिचित्तं परियादियती’’ति आह। किलेसपरियादानेन पन अत्तनो अनन्तरं विय निप्फादेतब्बा पच्चवेक्खणवारा च किलेसपरियादानस्सेव वाराति वत्तब्बतं अरहन्ति। ‘‘विमुत्तस्मिं विमुत्तमिति ञाणं होती’’ति (म॰ नि॰ १.७८; सं॰ नि॰ ३.१२, १४) वचनतो हि पच्चवेक्खणपरिसमापनेन किलेसपरियादानं समापितं नाम होति। तं पन परिसमापनं यदि चुतिचित्तेन होति, तेनेव जीवितपरिसमापनञ्च होतीति इमाय वारचुतिसमताय किलेसपरियादानजीवितपरियादानानं अपुब्बाचरिमता होतीति आह ‘‘वारसमताया’’ति। भवङ्गं ओतरित्वा परिनिब्बायतीति एत्थ परिनिब्बानचित्तमेव भवङ्गोतरणभावेन वुत्तन्ति दट्ठब्बं।
16. Terasasu sīsesu palibodhasīsādīni pavattasīsañca pariyādiyitabbāni, adhimokkhasīsādīni pariyādakāni, pariyādakaphalaṃ gocarasīsaṃ. Tañhi visayajjhattaphalavimokkhoti. Pariyādakassa maggassa phalassa ca ārammaṇaṃ saṅkhārasīsaṃ saṅkhāravivekabhūto nirodhoti pariyādiyitabbānaṃ pariyādakaphalārammaṇānaṃ saha viya saṃsiddhidassanena samasīsibhāvaṃ dassetuṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.87) terasa sīsāni vuttāni. Idha pana ‘‘apubbaṃ acarimaṃ āsavapariyādānañca hoti jīvitapariyādānañcā’’ti vacanato tesu kilesapavattasīsānameva vasena yojanaṃ karonto ‘‘tattha kilesasīsa’’ntiādimāha. Tattha pavattasīsampi vaṭṭato vuṭṭhahanto maggo cutito uddhaṃ appavattikaraṇavasena yadipi pariyādiyati , yāva pana cuti, tāva pavattisabbhāvato ‘‘pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃcuticittaṃ pariyādiyatī’’ti āha. Kilesapariyādānena pana attano anantaraṃ viya nipphādetabbā paccavekkhaṇavārā ca kilesapariyādānasseva vārāti vattabbataṃ arahanti. ‘‘Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hotī’’ti (ma. ni. 1.78; saṃ. ni. 3.12, 14) vacanato hi paccavekkhaṇaparisamāpanena kilesapariyādānaṃ samāpitaṃ nāma hoti. Taṃ pana parisamāpanaṃ yadi cuticittena hoti, teneva jīvitaparisamāpanañca hotīti imāya vāracutisamatāya kilesapariyādānajīvitapariyādānānaṃ apubbācarimatā hotīti āha ‘‘vārasamatāyā’’ti. Bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyatīti ettha parinibbānacittameva bhavaṅgotaraṇabhāvena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
१७. महापयोगोति महाकिरियो विपत्तिकरणमहामेघुट्ठानाकारविनासो। तिट्ठेय्याति विनासो नप्पवत्तेय्याति अत्थो।
17. Mahāpayogoti mahākiriyo vipattikaraṇamahāmeghuṭṭhānākāravināso. Tiṭṭheyyāti vināso nappavatteyyāti attho.
१८. अरणीयत्ताति पयिरुपासितब्बत्ता।
18. Araṇīyattāti payirupāsitabbattā.
२०. याय कतकिच्चता होति, ताय अग्गविज्जाय अधिगताय तेविज्जताभावो निप्परियायता, सा च आगमनवसेन सिद्धा सातिसया तेविज्जताति आह ‘‘आगमनीयमेव धुर’’न्ति।
20. Yāya katakiccatā hoti, tāya aggavijjāya adhigatāya tevijjatābhāvo nippariyāyatā, sā ca āgamanavasena siddhā sātisayā tevijjatāti āha ‘‘āgamanīyameva dhura’’nti.
२२. तत्थ चाति निमित्तत्थे भुम्मं, सब्बञ्ञुतञ्ञाणप्पत्तिया आधारभावे वा। तत्थेव हि सब्बञ्ञुतं पत्तो नाम होतीति।
22. Tattha cāti nimittatthe bhummaṃ, sabbaññutaññāṇappattiyā ādhārabhāve vā. Tattheva hi sabbaññutaṃ patto nāma hotīti.
२३. अननुस्सुतेसु धम्मेसूति च अननुस्सुतेसु सच्चेसूति अत्थो।
23. Ananussutesu dhammesūti ca ananussutesu saccesūti attho.
२४. ‘‘रूपी रूपानि पस्सती’’तिआदिके (म॰ नि॰ २.२४८; ३.३१२; पटि॰ म॰ १.२०९; ध॰ स॰ २४८) निरोधसमापत्तिअन्ते अट्ठ विमोक्खे वत्वा ‘‘यतो खो, आनन्द, भिक्खु इमे अट्ठ विमोक्खे कायेन फुसित्वा विहरति, पञ्ञाय चस्स दिस्वा आसवा परिक्खीणा होन्ति। अयं वुच्चति, आनन्द, भिक्खु उभतोभागविमुत्तो’’ति यदिपि महानिदानसुत्ते वुत्तं, तं पन उभतोभागविमुत्तसेट्ठवसेन वुत्तन्ति इध कीटागिरिसुत्तवसेन सब्बउभतोभागविमुत्तसङ्गहत्थं ‘‘अट्ठ समापत्तियो सहजातनामकायेन पटिलभित्वा विहरती’’ति आह। कीटागिरिसुत्ते हि ‘‘इध, भिक्खवे, एकच्चो पुग्गलो ये ते सन्ता विमोक्खा अतिक्कम्म रूपे आरुप्पा, ते कायेन फुसित्वा विहरति, पञ्ञाय चस्स दिस्वा आसवा परिक्खीणा होन्ति। अयं वुच्चति, भिक्खवे, पुग्गलो उभतोभागविमुत्तो’’ति (म॰ नि॰ २.१८२) अरूपसमापत्तिवसेन चत्तारो उभतोभागविमुत्ता वुत्ता, उभतोभागविमुत्तसेट्ठो च वुत्तलक्खणोपपत्तितोति। कायसक्खिम्हिपि एसेव नयो।
24. ‘‘Rūpī rūpāni passatī’’tiādike (ma. ni. 2.248; 3.312; paṭi. ma. 1.209; dha. sa. 248) nirodhasamāpattiante aṭṭha vimokkhe vatvā ‘‘yato kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati, ānanda, bhikkhu ubhatobhāgavimutto’’ti yadipi mahānidānasutte vuttaṃ, taṃ pana ubhatobhāgavimuttaseṭṭhavasena vuttanti idha kīṭāgirisuttavasena sabbaubhatobhāgavimuttasaṅgahatthaṃ ‘‘aṭṭha samāpattiyo sahajātanāmakāyena paṭilabhitvā viharatī’’ti āha. Kīṭāgirisutte hi ‘‘idha, bhikkhave, ekacco puggalo ye te santā vimokkhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti (ma. ni. 2.182) arūpasamāpattivasena cattāro ubhatobhāgavimuttā vuttā, ubhatobhāgavimuttaseṭṭho ca vuttalakkhaṇopapattitoti. Kāyasakkhimhipi eseva nayo.
पञ्ञाय चस्स दिस्वा आसवा परिक्खीणा होन्तीति न आसवा पञ्ञाय पस्सन्ति, दस्सनकारणा पन परिक्खीणा दिस्वा परिक्खीणाति वुत्ता। दस्सनायत्तपरिक्खयत्ता एव हि दस्सनं पुरिमकिरिया होतीति। नामनिस्सितको एसोति एसो उभतोभागविमुत्तो रूपतो मुच्चित्वा नामं निस्साय ठितो पुन ततो मुच्चनतो ‘‘नामनिस्सितको’’ति वत्वा तस्स च साधकं सुत्तं वत्वा ‘‘कायद्वयतो सुविमुत्तत्ता उभतोभागविमुत्तो’’ति आहाति अत्थो। सुत्ते हि आकिञ्चञ्ञायतनलाभिनो उपसीवब्राह्मणस्स भगवता नामकाया विमुत्तोति उभतोभागविमुत्तोति मुनि अक्खातोति।
Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti na āsavā paññāya passanti, dassanakāraṇā pana parikkhīṇā disvā parikkhīṇāti vuttā. Dassanāyattaparikkhayattā eva hi dassanaṃ purimakiriyā hotīti. Nāmanissitako esoti eso ubhatobhāgavimutto rūpato muccitvā nāmaṃ nissāya ṭhito puna tato muccanato ‘‘nāmanissitako’’ti vatvā tassa ca sādhakaṃ suttaṃ vatvā ‘‘kāyadvayato suvimuttattā ubhatobhāgavimutto’’ti āhāti attho. Sutte hi ākiñcaññāyatanalābhino upasīvabrāhmaṇassa bhagavatā nāmakāyā vimuttoti ubhatobhāgavimuttoti muni akkhātoti.
पठमत्थेरवादे द्वीहि भागेहि विमुत्तो उभतोभागविमुत्तो, दुतियत्थेरवादे उभतो भागतो विमुत्तोति उभतोभागविमुत्तोति, ततियत्थेरवादे द्वीहि भागेहि द्वे वारे विमुत्तोति अयमेतेसं विसेसो। तत्थ विमुत्तोति किलेसेहि विमुत्तो, किलेसविक्खम्भनसमुच्छेदनेहि वा कायद्वयतो विमुत्तोति अत्थो दट्ठब्बो। अरूपावचरं पन नामकायतो च विमुत्तन्ति नीवरणसङ्खातनामकायतो विमुत्तन्ति वुत्तं होति। तञ्हि नीवरणदूरीभावेन नामकायतो रूपतण्हाविक्खम्भनेन रूपकायतो च विमुत्तत्ता एकदेसेन उभतोभागविमुत्तं नाम होतीति अरहत्तमग्गस्स पादकभूतं उभतोभागविमुत्तनामलाभस्स कारणं भवितुं युत्तन्ति अधिप्पायो।
Paṭhamattheravāde dvīhi bhāgehi vimutto ubhatobhāgavimutto, dutiyattheravāde ubhato bhāgato vimuttoti ubhatobhāgavimuttoti, tatiyattheravāde dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti ayametesaṃ viseso. Tattha vimuttoti kilesehi vimutto, kilesavikkhambhanasamucchedanehi vā kāyadvayato vimuttoti attho daṭṭhabbo. Arūpāvacaraṃ pana nāmakāyato ca vimuttanti nīvaraṇasaṅkhātanāmakāyato vimuttanti vuttaṃ hoti. Tañhi nīvaraṇadūrībhāvena nāmakāyato rūpataṇhāvikkhambhanena rūpakāyato ca vimuttattā ekadesena ubhatobhāgavimuttaṃ nāma hotīti arahattamaggassa pādakabhūtaṃ ubhatobhāgavimuttanāmalābhassa kāraṇaṃ bhavituṃ yuttanti adhippāyo.
२५. एतेसु हि एकोपि अट्ठविमोक्खलाभी न होतीति उभतोभागविमुत्तभावस्स कारणभूतं रूपकायतो विमुत्तं एकम्पि विमोक्खं अनधिगतोति अधिप्पायो। अरूपावचरेसु हि एकम्पि अधिगतो उभतोभागविमुत्तभावकारणपटिलाभतो अट्ठविमोक्खेकदेसेन तेन तंनामदाने समत्थेन ‘‘अट्ठविमोक्खलाभी’’त्वेव वुच्चति। तेनाह ‘‘अरूपावचरज्झानेसु पना’’तिआदि।
25. Etesu hi ekopi aṭṭhavimokkhalābhī na hotīti ubhatobhāgavimuttabhāvassa kāraṇabhūtaṃ rūpakāyato vimuttaṃ ekampi vimokkhaṃ anadhigatoti adhippāyo. Arūpāvacaresu hi ekampi adhigato ubhatobhāgavimuttabhāvakāraṇapaṭilābhato aṭṭhavimokkhekadesena tena taṃnāmadāne samatthena ‘‘aṭṭhavimokkhalābhī’’tveva vuccati. Tenāha ‘‘arūpāvacarajjhānesu panā’’tiādi.
२६. फुट्ठन्तं सच्छिकरोतीति फुट्ठानं अन्तो फुट्ठन्तो, फुट्ठानं अरूपावचरज्झानानं अनन्तरो कालोति अधिप्पायो। अच्चन्तसंयोगे चेत्थ उपयोगवचनं दट्ठब्बं। फुट्ठानन्तरकालमेव सच्छिकरोति सच्छिकातब्बोपायेनाति वुत्तं होति। ‘‘एकमन्तं निसीदी’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.१६५) विय भावनपुंसकं वा एतं। यो हि अरूपज्झानेन रूपकायतो नामकायेकदेसतो च विक्खम्भनविमोक्खेन विमुत्तो, तेन निरोधसङ्खातो विमोक्खो आलोचितो पकासितो विय होति, न पन कायेन सच्छिकतो। निरोधं पन आरम्मणं कत्वा एकच्चेसु आसवेसु खेपितेसु तेन सो सच्छिकतो होति, तस्मा सो सच्छिकातब्बं निरोधं यथाआलोचितं नामकायेन सच्छिकरोतीति कायसक्खीति वुच्चति, न तु विमुत्तोति एकच्चानं आसवानं अपरिक्खीणत्ता।
26. Phuṭṭhantaṃ sacchikarotīti phuṭṭhānaṃ anto phuṭṭhanto, phuṭṭhānaṃ arūpāvacarajjhānānaṃ anantaro kāloti adhippāyo. Accantasaṃyoge cettha upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Phuṭṭhānantarakālameva sacchikaroti sacchikātabbopāyenāti vuttaṃ hoti. ‘‘Ekamantaṃ nisīdī’’tiādīsu (dī. ni. 1.165) viya bhāvanapuṃsakaṃ vā etaṃ. Yo hi arūpajjhānena rūpakāyato nāmakāyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasaṅkhāto vimokkho ālocito pakāsito viya hoti, na pana kāyena sacchikato. Nirodhaṃ pana ārammaṇaṃ katvā ekaccesu āsavesu khepitesu tena so sacchikato hoti, tasmā so sacchikātabbaṃ nirodhaṃ yathāālocitaṃ nāmakāyena sacchikarotīti kāyasakkhīti vuccati, na tu vimuttoti ekaccānaṃ āsavānaṃ aparikkhīṇattā.
२७. दिट्ठत्ता पत्तोति एतेन चतुसच्चदस्सनसङ्खाताय दिट्ठिया निरोधस्स पत्ततं दीपेति। ‘‘दिट्ठन्तं पत्तो’’ति वा पाठो, दस्सनसङ्खातस्स सोतापत्तिमग्गञाणस्स अनन्तरं पत्तोति वुत्तं होति। पठमफलतो पट्ठाय हि याव अग्गमग्गा दिट्ठिप्पत्तोति।
27. Diṭṭhattā pattoti etena catusaccadassanasaṅkhātāya diṭṭhiyā nirodhassa pattataṃ dīpeti. ‘‘Diṭṭhantaṃ patto’’ti vā pāṭho, dassanasaṅkhātassa sotāpattimaggañāṇassa anantaraṃ pattoti vuttaṃ hoti. Paṭhamaphalato paṭṭhāya hi yāva aggamaggā diṭṭhippattoti.
२८. इमं पन नयं ‘‘नो’’ति पटिक्खिपित्वाति एत्थ दिट्ठिप्पत्तसद्धाविमुत्तभावप्पत्तानं पञ्ञानानत्तं वुत्तं, न पन येन विसेसेन सो विसेसो पत्तो, सो वुत्तोति इमं दोसं दिस्वा पटिक्खेपो कतोति दट्ठब्बो। आगमट्ठकथासूति च वचनेन आगमनीयनानत्तसन्निट्ठानमेव थिरं करोतीति वेदितब्बं। सद्दहन्तो विमुत्तोति एतेन सब्बथा अविमुत्तस्सपि सद्धामत्तेन विमुत्तभावं दस्सेति। सद्धाविमुत्तोति वा सद्धाय अधिमुत्तोति अत्थो।
28. Imaṃ pana nayaṃ ‘‘no’’ti paṭikkhipitvāti ettha diṭṭhippattasaddhāvimuttabhāvappattānaṃ paññānānattaṃ vuttaṃ, na pana yena visesena so viseso patto, so vuttoti imaṃ dosaṃ disvā paṭikkhepo katoti daṭṭhabbo. Āgamaṭṭhakathāsūti ca vacanena āgamanīyanānattasanniṭṭhānameva thiraṃ karotīti veditabbaṃ. Saddahanto vimuttoti etena sabbathā avimuttassapi saddhāmattena vimuttabhāvaṃ dasseti. Saddhāvimuttoti vā saddhāya adhimuttoti attho.
२९. पञ्ञं वाहेतीति पञ्ञं सातिसयं पवत्तेतीति अत्थो। पञ्ञा इमं पुग्गलं वहतीति निब्बानाभिमुखं गमेतीति अत्थो।
29. Paññaṃ vāhetīti paññaṃ sātisayaṃ pavattetīti attho. Paññā imaṃ puggalaṃ vahatīti nibbānābhimukhaṃ gametīti attho.
३१. एवं मग्गक्खणेपीति अयं अपि-सद्दो कस्मा वुत्तो, ननु अरियेन अट्ठङ्गिकेन मग्गेन समन्नागतो मग्गक्खणे एव होतीति तदा एव सोतापन्नो नामाति आपन्नन्ति? नापन्नं । मग्गेन हि अत्तना सदिसस्स अट्ठङ्गिकस्स वा सत्तङ्गिकस्स वा फलस्स सोतोति नामं दिन्नन्ति तेनपि समन्नागतस्स सोतापन्नभावतो, सोतेन वा मग्गेन पवत्तेतुं अपरिहीनेन फलट्ठोपि समन्नागतो एव नाम, न च तेन पठममग्गक्खणे विय सोतो समापज्जियमानो, तस्मा समापन्नसोतत्ता पठमफलतो पट्ठाय ‘‘सोतापन्नो’’ति वत्तुं युत्तो। वुत्तञ्हि ‘‘ये केचि, भिक्खवे, मयि अवेच्चप्पसन्ना, सब्बे ते सोतापन्ना। तेसं सोतापन्नानं पञ्चन्नं इध निट्ठा, पञ्चन्नं इध विहाय निट्ठा’’ति (अ॰ नि॰ १०.६४)। तत्थ दुतियफलट्ठादीनं विसुं नामं अत्थीति पठमफलट्ठो एव इतरेहि विसेसियमानो ‘‘सोतापन्नो’’ति वत्तुं युत्तोति सो एव इधाधिप्पेतो। पटिलद्धमग्गेन बुज्झतीति एतेन पटिलद्धमग्गस्स चतुसच्चपच्चवेक्खणादीनं उपनिस्सयभावं दस्सेति। सम्बोधि परं अयनं निस्सयो एतस्साति हि सम्बोधिपरायणोति। दुतियेनत्थेन सम्बोधि परं अयनं गति एतस्साति सम्बोधिपरायणो।
31. Evaṃmaggakkhaṇepīti ayaṃ api-saddo kasmā vutto, nanu ariyena aṭṭhaṅgikena maggena samannāgato maggakkhaṇe eva hotīti tadā eva sotāpanno nāmāti āpannanti? Nāpannaṃ . Maggena hi attanā sadisassa aṭṭhaṅgikassa vā sattaṅgikassa vā phalassa sototi nāmaṃ dinnanti tenapi samannāgatassa sotāpannabhāvato, sotena vā maggena pavattetuṃ aparihīnena phalaṭṭhopi samannāgato eva nāma, na ca tena paṭhamamaggakkhaṇe viya soto samāpajjiyamāno, tasmā samāpannasotattā paṭhamaphalato paṭṭhāya ‘‘sotāpanno’’ti vattuṃ yutto. Vuttañhi ‘‘ye keci, bhikkhave, mayi aveccappasannā, sabbe te sotāpannā. Tesaṃ sotāpannānaṃ pañcannaṃ idha niṭṭhā, pañcannaṃ idha vihāya niṭṭhā’’ti (a. ni. 10.64). Tattha dutiyaphalaṭṭhādīnaṃ visuṃ nāmaṃ atthīti paṭhamaphalaṭṭho eva itarehi visesiyamāno ‘‘sotāpanno’’ti vattuṃ yuttoti so eva idhādhippeto. Paṭiladdhamaggena bujjhatīti etena paṭiladdhamaggassa catusaccapaccavekkhaṇādīnaṃ upanissayabhāvaṃ dasseti. Sambodhi paraṃ ayanaṃ nissayo etassāti hi sambodhiparāyaṇoti. Dutiyenatthena sambodhi paraṃ ayanaṃ gati etassāti sambodhiparāyaṇo.
३२. केवलेन कुलसद्देन महाकुलमेव वुच्चतीति आह ‘‘महाभोगकुलेसुयेव निब्बत्ततीति अत्थो’’ति।
32. Kevalena kulasaddena mahākulameva vuccatīti āha ‘‘mahābhogakulesuyeva nibbattatīti attho’’ti.
३३. खन्धबीजं नाम पटिसन्धिविञ्ञाणं। इहट्ठकनिज्झानिकवसेनेव इमस्मिं ठाने कथिताति सज्झानको अज्झत्तसंयोजनसमुच्छेदे अकतेपि अनागामिसभागो अनावत्तिधम्मो इध गणनूपगो न होति, हेट्ठा उपरि च संसरणको कामभवगतो हीनज्झानको इध गणनूपगोति अधिप्पायो।
33. Khandhabījaṃ nāma paṭisandhiviññāṇaṃ. Ihaṭṭhakanijjhānikavaseneva imasmiṃ ṭhāne kathitāti sajjhānako ajjhattasaṃyojanasamucchede akatepi anāgāmisabhāgo anāvattidhammo idha gaṇanūpago na hoti, heṭṭhā upari ca saṃsaraṇako kāmabhavagato hīnajjhānako idha gaṇanūpagoti adhippāyo.
३४. यं वत्तब्बन्ति ‘‘द्वीहि कारणेहि तनुभावो वेदितब्बो’’तिआदि यं वत्तब्बं सियाति अत्थो।
34. Yaṃ vattabbanti ‘‘dvīhi kāraṇehi tanubhāvo veditabbo’’tiādi yaṃ vattabbaṃ siyāti attho.
३६. उपपन्नं वा समनन्तराति उपपन्नं वा एतेन पुग्गलेन होति, अथ समनन्तरा अरियमग्गं सञ्जनेति। अप्पत्तं वा वेमज्झं आयुप्पमाणन्ति आयुप्पमाणं तस्स पुग्गलस्स वेमज्झं अप्पत्तं होति, एत्थन्तरे अरियमग्गं सञ्जनेतीति अयमेत्थ पाळिअत्थो। अट्ठकथायं पन ‘‘अप्पत्वा पब्बतं नदी’’ति विय आयुप्पमाणं वेमज्झं अप्पत्तं वा हुत्वाति परसद्दयोगे परतो भूतो हुत्वा सद्दो वचनसेसभूतो पयुत्तोति वेदितब्बो।
36. Upapannaṃ vā samanantarāti upapannaṃ vā etena puggalena hoti, atha samanantarā ariyamaggaṃ sañjaneti. Appattaṃ vā vemajjhaṃ āyuppamāṇanti āyuppamāṇaṃ tassa puggalassa vemajjhaṃ appattaṃ hoti, etthantare ariyamaggaṃ sañjanetīti ayamettha pāḷiattho. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘appatvā pabbataṃ nadī’’ti viya āyuppamāṇaṃ vemajjhaṃ appattaṃ vā hutvāti parasaddayoge parato bhūto hutvā saddo vacanasesabhūto payuttoti veditabbo.
३७. उपहच्चाति एतस्स उपगन्त्वाति अत्थो, तेन वेमज्झातिक्कमो कालकिरियोपगमनञ्च सङ्गहितं होति। तेन वुत्तं ‘‘अतिक्कमित्वा वेमज्झ’’न्तिआदि।
37. Upahaccāti etassa upagantvāti attho, tena vemajjhātikkamo kālakiriyopagamanañca saṅgahitaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘atikkamitvā vemajjha’’ntiādi.
४०. उद्धंवाहिभावेनाति उद्धं वहतीति उद्धंवाही, तण्हासोतं वट्टसोतं वा, तस्स भावो, तेन उद्धंवाहिभावेनाति वुत्तं होति। अविहेसु उद्धंसोतो यदिपि तत्थ परिनिब्बायी न होति, यत्थ वा तत्थ वा गन्त्वा परिनिब्बायतु, परिनिब्बायिनो पन तस्स असङ्खारपरिनिब्बायिता ससङ्खारपरिनिब्बायिता च अत्थीति तत्थ दस अनागामिनो वुत्ता, एवं अतप्पादीसुपि। अनुपहच्चतलाति अप्पत्ततला। असङ्खारससङ्खारपरिनिब्बायीनं लहुसालहुसगतिका एव परित्तविपुलतिणकट्ठझापकपप्पटिकासदिसता वेदितब्बा, न उप्पज्जित्वाव निब्बायनकादीहि अधिमत्तता विय समुद्दं पत्वा निब्बायनकतो अनधिमत्तता विय च अन्तरा उपहच्चपरिनिब्बायीहि उद्धंसोततो च अधिमत्तानधिमत्तता। ते एव हि असङ्खारससङ्खारपरिनिब्बायिनोति। ततो महन्ततरेति वचनं तिणकट्ठझापनसमत्थपप्पटिकादस्सनत्थं, न अधिमत्त नाधिमत्तदस्सनत्थन्ति।
40. Uddhaṃvāhibhāvenāti uddhaṃ vahatīti uddhaṃvāhī, taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vā, tassa bhāvo, tena uddhaṃvāhibhāvenāti vuttaṃ hoti. Avihesu uddhaṃsoto yadipi tattha parinibbāyī na hoti, yattha vā tattha vā gantvā parinibbāyatu, parinibbāyino pana tassa asaṅkhāraparinibbāyitā sasaṅkhāraparinibbāyitā ca atthīti tattha dasa anāgāmino vuttā, evaṃ atappādīsupi. Anupahaccatalāti appattatalā. Asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyīnaṃ lahusālahusagatikā eva parittavipulatiṇakaṭṭhajhāpakapappaṭikāsadisatā veditabbā, na uppajjitvāva nibbāyanakādīhi adhimattatā viya samuddaṃ patvā nibbāyanakato anadhimattatā viya ca antarā upahaccaparinibbāyīhi uddhaṃsotato ca adhimattānadhimattatā. Te eva hi asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyinoti. Tato mahantatareti vacanaṃ tiṇakaṭṭhajhāpanasamatthapappaṭikādassanatthaṃ, na adhimatta nādhimattadassanatthanti.
नो चस्स नो च मे सियाति अविज्जासङ्खारादिकं हेतुपञ्चकं नो च अस्स, विञ्ञाणादिकं इदं फलपञ्चकं वत्तमानं नो च मे सियाति अत्थो। तेन अतीतभवसंसिद्धितो दुक्खसमुदयतो इमस्स दुक्खस्स पवत्तिदस्सनतो पच्चयसमुदयट्ठेन खन्धानं उदयदस्सनपटिपत्ति वुत्ता होति। न भविस्सति, न मे भविस्सतीति यदि एतरहि हेतुपञ्चकं न भविस्सति, अनागते फलपञ्चकं न मे भविस्सतीति अत्थो। एतेन पच्चयनिरोधट्ठेन वयदस्सनपटिपत्ति वुत्ता होति, एतरहि अनागते च अत्तत्तनियनिवारणवसेन सुञ्ञतापटिपत्ति वा चतूहिपि वुत्ता। यदत्थीति यं अत्थि। भूतन्ति ससभावं निब्बत्तं वा यथादिट्ठउदयब्बयं यथादिट्ठसुञ्ञतं वा खन्धपञ्चकं परिकप्पितइत्थिपुरिससत्तादिभावरहितं नामरूपमत्तन्ति अत्थो। विवट्टानुपस्सनाय विवट्टमानसो तं भूतं पजहामीति उपेक्खं पटिलभति, सङ्खारुपेक्खाञाणेन उपेक्खको होतीति वुत्तं होति।
No cassa no ca me siyāti avijjāsaṅkhārādikaṃ hetupañcakaṃ no ca assa, viññāṇādikaṃ idaṃ phalapañcakaṃ vattamānaṃ no ca me siyāti attho. Tena atītabhavasaṃsiddhito dukkhasamudayato imassa dukkhassa pavattidassanato paccayasamudayaṭṭhena khandhānaṃ udayadassanapaṭipatti vuttā hoti. Na bhavissati, na me bhavissatīti yadi etarahi hetupañcakaṃ na bhavissati, anāgate phalapañcakaṃ na me bhavissatīti attho. Etena paccayanirodhaṭṭhena vayadassanapaṭipatti vuttā hoti, etarahi anāgate ca attattaniyanivāraṇavasena suññatāpaṭipatti vā catūhipi vuttā. Yadatthīti yaṃ atthi. Bhūtanti sasabhāvaṃ nibbattaṃ vā yathādiṭṭhaudayabbayaṃ yathādiṭṭhasuññataṃ vā khandhapañcakaṃ parikappitaitthipurisasattādibhāvarahitaṃ nāmarūpamattanti attho. Vivaṭṭānupassanāya vivaṭṭamānaso taṃ bhūtaṃ pajahāmīti upekkhaṃ paṭilabhati, saṅkhārupekkhāñāṇena upekkhako hotīti vuttaṃ hoti.
भवे न रज्जति, सम्भवे न रज्जतीति अविसिट्ठे विसिट्ठे च भवे न रज्जतीति केचि वदन्ति। पच्चुप्पन्नो पन भवो भवो, अनागतो जातिया गहणेन गहितो सम्भवोति वेदितब्बो। अथ वा भवोति भूतमेव वुच्चति, सम्भवो तदाहारो, तस्मिं द्वये न रज्जतीति सेक्खपटिपत्तिं दस्सेति । भूते हि ससम्भवे च विरागो सेक्खपटिपत्ति। यथाह ‘‘भूतमिदन्ति, भन्ते, यथाभूतं सम्मप्पञ्ञाय पस्सति, भूतमिदन्ति यथाभूतं सम्मप्पञ्ञाय दिस्वा भूतस्स निब्बिदाय विरागाय निरोधाय पटिपन्नो होति। तदाहारसम्भवन्ति यथाभूतं…पे॰… दिस्वा तदाहारसम्भवस्स निब्बिदाय…पे॰… पटिपन्नो होति। तदाहारनिरोधाय यं भूतं, तं निरोधधम्मन्ति यथाभूतं…पे॰… दिस्वा निरोधधम्मस्स निब्बिदाय विरागाय निरोधाय पटिपन्नो होति। एवं खो, भन्ते, सेक्खो होती’’ति (सं॰ नि॰ २.३१)। अथुत्तरीति अथ एवं अरज्जमानो उत्तरि सन्तं पदं निब्बानं अनुक्कमेन मग्गपञ्ञाय सम्मा पस्सति, तञ्च ख्वस्स पदं न सब्बेन सब्बं सच्छिकतं चतुत्थमग्गेनेव सच्छिकातब्बस्स तस्स तेन असच्छिकतत्ता।
Bhave na rajjati, sambhave na rajjatīti avisiṭṭhe visiṭṭhe ca bhave na rajjatīti keci vadanti. Paccuppanno pana bhavo bhavo, anāgato jātiyā gahaṇena gahito sambhavoti veditabbo. Atha vā bhavoti bhūtameva vuccati, sambhavo tadāhāro, tasmiṃ dvaye na rajjatīti sekkhapaṭipattiṃ dasseti . Bhūte hi sasambhave ca virāgo sekkhapaṭipatti. Yathāha ‘‘bhūtamidanti, bhante, yathābhūtaṃ sammappaññāya passati, bhūtamidanti yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā bhūtassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. Tadāhārasambhavanti yathābhūtaṃ…pe… disvā tadāhārasambhavassa nibbidāya…pe… paṭipanno hoti. Tadāhāranirodhāya yaṃ bhūtaṃ, taṃ nirodhadhammanti yathābhūtaṃ…pe… disvā nirodhadhammassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. Evaṃ kho, bhante, sekkho hotī’’ti (saṃ. ni. 2.31). Athuttarīti atha evaṃ arajjamāno uttari santaṃ padaṃ nibbānaṃ anukkamena maggapaññāya sammā passati, tañca khvassa padaṃ na sabbena sabbaṃ sacchikataṃ catutthamaggeneva sacchikātabbassa tassa tena asacchikatattā.
एककनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पुग्गलपञ्ञत्तिपाळि • Puggalapaññattipāḷi / १. एककपुग्गलपञ्ञत्ति • 1. Ekakapuggalapaññatti
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / १. एककनिद्देसवण्णना • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / १. एककनिद्देसवण्णना • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā
