Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    ២. និទ្ទេសវណ្ណនា

    2. Niddesavaṇṇanā

    ១. ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា

    1. Ekakaniddesavaṇṇanā

    ១. ឥទានិ យថាឋបិតំ មាតិកំ អាទិតោ បដ្ឋាយ វិភជិត្វា ទស្សេតុំ – កតមោ ច បុគ្គលោ សមយវិមុត្តោតិអាទិមាហ។ តត្ថ ឥធាតិ ឥមស្មិំ សត្តលោកេ។ ឯកច្ចោ បុគ្គលោតិ ឯកោ បុគ្គលោ។ កាលេន កាលន្តិ ឯត្ថ ភុម្មវសេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯកេកស្មិំ កាលេតិ វុត្តំ ហោតិ។ សមយេន សមយន្តិ ឥទំ បុរិមស្សេវ វេវចនំ។ អដ្ឋ វិមោក្ខេតិ រូបាវចរារូបាវចរអដ្ឋសមាបត្តិយោ។ តាសញ្ហិ បច្ចនីកធម្មេហិ វិមុច្ចនតោ វិមោក្ខោតិ នាមំ។ កាយេនាតិ វិមោក្ខសហជាតេន នាមកាយេន។ ផុសិត្វា វិហរតីតិ បដិលភិត្វា ឥរិយតិ។ កតមស្មិំ បនេស កាលេ វិមោក្ខេ ផុសិត្វា វិហរតីតិ? សមាបត្តិំ សមាបជ្ជិតុកាមស្ស ហិ កាលោ នាម អត្ថិ, អកាលោ នាម អត្ថិ។ តត្ថ បាតោវ សរីរបដិជគ្គនកាលោ, វត្តករណកាលោ ច សមាបជ្ជនស្ស អកាលោ នាម។ សរីរំ បន បដិជគ្គិត្វា វត្តំ កត្វា វសនដ្ឋានំ បវិសិត្វា និសិន្នស្ស យាវ បិណ្ឌាយ គមនកាលោ នាគច្ឆតិ, ឯតស្មិំ អន្តរេ សមាបជ្ជនស្ស កាលោ នាម។

    1. Idāni yathāṭhapitaṃ mātikaṃ ādito paṭṭhāya vibhajitvā dassetuṃ – katamo ca puggalo samayavimuttotiādimāha. Tattha idhāti imasmiṃ sattaloke. Ekacco puggaloti eko puggalo. Kālena kālanti ettha bhummavasena attho veditabbo. Ekekasmiṃ kāleti vuttaṃ hoti. Samayena samayanti idaṃ purimasseva vevacanaṃ. Aṭṭha vimokkheti rūpāvacarārūpāvacaraaṭṭhasamāpattiyo. Tāsañhi paccanīkadhammehi vimuccanato vimokkhoti nāmaṃ. Kāyenāti vimokkhasahajātena nāmakāyena. Phusitvā viharatīti paṭilabhitvā iriyati. Katamasmiṃ panesa kāle vimokkhe phusitvā viharatīti? Samāpattiṃ samāpajjitukāmassa hi kālo nāma atthi, akālo nāma atthi. Tattha pātova sarīrapaṭijagganakālo, vattakaraṇakālo ca samāpajjanassa akālo nāma. Sarīraṃ pana paṭijaggitvā vattaṃ katvā vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā nisinnassa yāva piṇḍāya gamanakālo nāgacchati, etasmiṃ antare samāpajjanassa kālo nāma.

    បិណ្ឌាយ គមនកាលំ បន សល្លក្ខេត្វា និក្ខន្តស្ស ចេតិយវន្ទនកាលោ, ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតស្ស វិតក្កមាឡកេ ឋានកាលោ បិណ្ឌាយ គមនកាលោ គាមេ ចរណកាលោ; អាសនសាលាយ យាគុបានកាលោ វត្តករណកាលោតិ អយម្បិ សមាបជ្ជនស្ស អកាលោ នាម។ អាសនសាលាយ បន វិវិត្តេ ឱកាសេ សតិ យាវ ភត្តកាលោ នាគច្ឆតិ, ឯតស្មិម្បិ អន្តរេ សមាបជ្ជនស្ស កាលោ នាម។ ភត្តំ បន ភុញ្ជនកាលោ, វិហារគមនកាលោ, បត្តចីវរបដិសាមនកាលោ, ទិវាវត្តករណកាលោ, បរិបុច្ឆាទានកាលោតិ អយម្បិ សមាបជ្ជនស្ស អកាលោ នាម។ យោ អកាលោ, ស្វេវ អសមយោ។ តំ សព្ពម្បិ ឋបេត្វា អវសេសេ កាលេ កាលេ, សមយេ សមយេ វុត្តប្បការេ អដ្ឋ វិមោក្ខេ សហជាតនាមកាយេន បដិលភិត្វា វិហរន្តោ, ‘‘ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ…បេ.… វិហរតី’’តិ វុច្ចតិ។

    Piṇḍāya gamanakālaṃ pana sallakkhetvā nikkhantassa cetiyavandanakālo, bhikkhusaṅghaparivutassa vitakkamāḷake ṭhānakālo piṇḍāya gamanakālo gāme caraṇakālo; āsanasālāya yāgupānakālo vattakaraṇakāloti ayampi samāpajjanassa akālo nāma. Āsanasālāya pana vivitte okāse sati yāva bhattakālo nāgacchati, etasmimpi antare samāpajjanassa kālo nāma. Bhattaṃ pana bhuñjanakālo, vihāragamanakālo, pattacīvarapaṭisāmanakālo, divāvattakaraṇakālo, paripucchādānakāloti ayampi samāpajjanassa akālo nāma. Yo akālo, sveva asamayo. Taṃ sabbampi ṭhapetvā avasese kāle kāle, samaye samaye vuttappakāre aṭṭha vimokkhe sahajātanāmakāyena paṭilabhitvā viharanto, ‘‘idhekacco puggalo…pe… viharatī’’ti vuccati.

    អបិចេស សផស្សកេហិ សហជាតនាមធម្មេហិ សហជាតធម្មេ ផុសតិយេវ នាម, ឧបចារេន អប្បនំ ផុសតិយេវ នាម។ បុរិមាយ អប្បនាយ អបរំ អប្បនំ ផុសតិយេវ។ យេន ហិ សទ្ធិំ យេ ធម្មា សហជាតា, តេន តេ បដិលទ្ធា នាម ហោន្តិ។ ផស្សេនាបិ ផុដ្ឋាយេវ នាម ហោន្តិ។ ឧបចារម្បិ អប្បនាយ បដិលាភការណមេវ, តថា បុរិមា អប្បនា អបរអប្បនាយ។ តត្រាស្ស ឯវំ សហជាតេហិ សហជាតានំ ផុសនា វេទិតព្ពា – បឋមជ្ឈានញ្ហិ វិតក្កាទីហិ បញ្ចង្គិកំ។ តស្មិំ ឋបេត្វា តានិ អង្គានិ សេសា អតិរេកបណ្ណាសធម្មា ចត្តារោ ខន្ធា នាម ហោន្តិ។ តេន នាមកាយេន បឋមជ្ឈានសមាបត្តិវិមោក្ខំ ផុសិត្វា បដិលភិត្វា វិហរតិ។ ទុតិយំ ឈានំ បីតិសុខចិត្តេកគ្គតាហិ តិវង្គិកំ, តតិយំ សុខចិត្តេកគ្គតាហិ ទុវង្គិកំ, ចតុត្ថំ ឧបេក្ខាចិត្តេកគ្គតាហិ ទុវង្គិកំ, តថា អាកាសានញ្ចាយតនំ…បេ.… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនញ្ច។ តត្ថ ឋបេត្វា តានិ អង្គានិ សេសា អតិរេកបណ្ណាសធម្មា ចត្តារោ ខន្ធា នាម ហោន្តិ។ តេន នាមកាយេន នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិវិមោក្ខំ ផុសិត្វា បដិលភិត្វា វិហរតិ។

    Apicesa saphassakehi sahajātanāmadhammehi sahajātadhamme phusatiyeva nāma, upacārena appanaṃ phusatiyeva nāma. Purimāya appanāya aparaṃ appanaṃ phusatiyeva. Yena hi saddhiṃ ye dhammā sahajātā, tena te paṭiladdhā nāma honti. Phassenāpi phuṭṭhāyeva nāma honti. Upacārampi appanāya paṭilābhakāraṇameva, tathā purimā appanā aparaappanāya. Tatrāssa evaṃ sahajātehi sahajātānaṃ phusanā veditabbā – paṭhamajjhānañhi vitakkādīhi pañcaṅgikaṃ. Tasmiṃ ṭhapetvā tāni aṅgāni sesā atirekapaṇṇāsadhammā cattāro khandhā nāma honti. Tena nāmakāyena paṭhamajjhānasamāpattivimokkhaṃ phusitvā paṭilabhitvā viharati. Dutiyaṃ jhānaṃ pītisukhacittekaggatāhi tivaṅgikaṃ, tatiyaṃ sukhacittekaggatāhi duvaṅgikaṃ, catutthaṃ upekkhācittekaggatāhi duvaṅgikaṃ, tathā ākāsānañcāyatanaṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanañca. Tattha ṭhapetvā tāni aṅgāni sesā atirekapaṇṇāsadhammā cattāro khandhā nāma honti. Tena nāmakāyena nevasaññānāsaññāyatanasamāpattivimokkhaṃ phusitvā paṭilabhitvā viharati.

    បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វាតិ វិបស្សនាបញ្ញាយ សង្ខារគតំ, មគ្គបញ្ញាយ ចតុសច្ចធម្មេ បស្សិត្វា។ ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តីតិ ឧបឌ្ឍុបឌ្ឍា បឋមមគ្គាទិវជ្ឈា អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ សមយវិមុត្តោតិ ឯត្ថ អដ្ឋសមាបត្តិលាភី បុថុជ្ជនោ តេន នាមកាយេន ផុសិត្វា វិហរតីតិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ បាឡិយំ បន ‘‘ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា’’តិ វុត្តំ។ បុថុជ្ជនស្ស ច ខីណា អាសវា នាម នត្ថិ, តស្មា សោ ន គហិតោ។ អដ្ឋសមាបត្តិលាភី ខីណាសវោបិ តេន នាមកាយេន ផុសិត្វា វិហរតីតិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ តស្ស បន អបរិក្ខីណាសវា នាម នត្ថិ, តស្មា សោបិ ន គហិតោ។ សមយវិមុត្តោតិ បន តិណ្ណំ សោតាបន្នសកទាគាមិអនាគាមីនំយេវេតំ នាមន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Paññāya cassa disvāti vipassanāpaññāya saṅkhāragataṃ, maggapaññāya catusaccadhamme passitvā. Ekacce āsavā parikkhīṇā hontīti upaḍḍhupaḍḍhā paṭhamamaggādivajjhā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo samayavimuttoti ettha aṭṭhasamāpattilābhī puthujjano tena nāmakāyena phusitvā viharatīti vattuṃ vaṭṭati. Pāḷiyaṃ pana ‘‘ekacce āsavā parikkhīṇā’’ti vuttaṃ. Puthujjanassa ca khīṇā āsavā nāma natthi, tasmā so na gahito. Aṭṭhasamāpattilābhī khīṇāsavopi tena nāmakāyena phusitvā viharatīti vattuṃ vaṭṭati. Tassa pana aparikkhīṇāsavā nāma natthi, tasmā sopi na gahito. Samayavimuttoti pana tiṇṇaṃ sotāpannasakadāgāmianāgāmīnaṃyevetaṃ nāmanti veditabbaṃ.

    ២. អសមយវិមុត្តនិទ្ទេសេ – បុរិមសទិសំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ អសមយវិមុត្តោតិ បនេត្ថ សុក្ខវិបស្សកខីណាសវស្សេតំ នាមំ។ សុក្ខវិបស្សកា បន សោតាបន្នសកទាគាមិអនាគាមិនោ អដ្ឋសមាបត្តិលាភិនោ ច ខីណាសវា បុថុជ្ជនា ច ឥមស្មិំ ទុកេ ន លព្ភន្តិ, ទុកមុត្តកបុគ្គលា នាម ហោន្តិ។ តស្មា សត្ថា អត្តនោ ពុទ្ធសុពុទ្ធតាយ ហេដ្ឋា គហិតេ ច អគ្គហិតេ ច សង្កឌ្ឍិត្វា សទ្ធិំ បិដ្ឋិវដ្ដកេហិ តន្តិំ អារោបេន្តោ សព្ពេបិ អរិយបុគ្គលាតិអាទិមាហ។ តត្ថ អរិយេ វិមោក្ខេតិ កិលេសេហិ អារកត្តា អរិយេតិ សង្ខំ គតេ លោកុត្តរវិមោក្ខេ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ពាហិរានញ្ហិ អដ្ឋន្នំ សមាបត្តីនំ សមាបជ្ជន្តស្ស សមយោបិ អត្ថិ អសមយោបិ។ មគ្គវិមោក្ខេន វិមុច្ចនស្ស សមយោ វា អសមយោ វា នត្ថិ។ យស្ស សទ្ធា ពលវតី, វិបស្សនា ច អារទ្ធា, តស្ស គច្ឆន្តស្ស តិដ្ឋន្តស្ស និសីទន្តស្ស និបជ្ជន្តស្ស ខាទន្តស្ស ភុញ្ជន្តស្ស មគ្គផលបដិវេធោ នាម ន ហោតីតិ នត្ថិ។ ឥតិ មគ្គវិមោក្ខេន វិមុច្ចនស្ស សមយោ វា អសមយោ វា នត្ថីតិ ហេដ្ឋា គហិតេ ច អគ្គហិតេ ច សង្កឌ្ឍិត្វា ឥមំ បិដ្ឋិវដ្ដកំ តន្តិំ អារោបេសិ ធម្មរាជា។ សមាបត្តិលាភី បុថុជ្ជនោ ឥមាយបិ តន្តិយា អគ្គហិតោវ។ ភជាបិយមានោ បន សមាបត្តិវិក្ខម្ភិតានំ កិលេសានំ វសេន សមយវិមុត្តភាវំ ភជេយ្យ។

    2. Asamayavimuttaniddese – purimasadisaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Asamayavimuttoti panettha sukkhavipassakakhīṇāsavassetaṃ nāmaṃ. Sukkhavipassakā pana sotāpannasakadāgāmianāgāmino aṭṭhasamāpattilābhino ca khīṇāsavā puthujjanā ca imasmiṃ duke na labbhanti, dukamuttakapuggalā nāma honti. Tasmā satthā attano buddhasubuddhatāya heṭṭhā gahite ca aggahite ca saṅkaḍḍhitvā saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakehi tantiṃ āropento sabbepi ariyapuggalātiādimāha. Tattha ariye vimokkheti kilesehi ārakattā ariyeti saṅkhaṃ gate lokuttaravimokkhe. Idaṃ vuttaṃ hoti – bāhirānañhi aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ samāpajjantassa samayopi atthi asamayopi. Maggavimokkhena vimuccanassa samayo vā asamayo vā natthi. Yassa saddhā balavatī, vipassanā ca āraddhā, tassa gacchantassa tiṭṭhantassa nisīdantassa nipajjantassa khādantassa bhuñjantassa maggaphalapaṭivedho nāma na hotīti natthi. Iti maggavimokkhena vimuccanassa samayo vā asamayo vā natthīti heṭṭhā gahite ca aggahite ca saṅkaḍḍhitvā imaṃ piṭṭhivaṭṭakaṃ tantiṃ āropesi dhammarājā. Samāpattilābhī puthujjano imāyapi tantiyā aggahitova. Bhajāpiyamāno pana samāpattivikkhambhitānaṃ kilesānaṃ vasena samayavimuttabhāvaṃ bhajeyya.

    ៣. កុប្បធម្មាកុប្បធម្មនិទ្ទេសេសុ – យស្ស អធិគតោ សមាបត្តិធម្មោ កុប្បតិ នស្សតិ, សោ កុប្បធម្មោ។ រូបសហគតានន្តិ រូបនិមិត្តសង្ខាតេន រូបេន សហគតានំ។ តេន សទ្ធិំ បវត្តានំ ន វិនា រូបារម្មណានំ ចតុន្នំ រូបាវចរជ្ឈានានន្តិ អត្ថោ។ អរូបសហគតានន្តិ រូបតោ អញ្ញំ, ន រូបន្តិ អរូបំ។ អរូបេន សហគតានំ តេន សទ្ធិំ បវត្តានំ ន វិនា អរូបារម្មណានំ ចតុន្នំ អរូបាវចរជ្ឈានានន្តិ អត្ថោ។ ន និកាមលាភីតិ បញ្ចហាការេហិ អចិណ្ណវសិតាយ ឥច្ឆិតាការេន អលទ្ធត្តា ន និកាមលាភី។ អប្បគុណសមាបត្តិកោតិ អត្ថោ។ ន អកិច្ឆលាភីតិ កិច្ឆលាភី ទុក្ខលាភី។ យោ អាគមនម្ហិ កិលេសេ វិក្ខម្ភេន្តោ ឧបចារំ បាបេន្តោ អប្បនំ បាបេន្តោ ចិត្តមញ្ជូសំ លភន្តោ ទុក្ខេន កិច្ឆេន សសង្ខារេន សប្បយោគេន កិលមន្តោ តំ សម្បទំ បាបុណិតុំ សក្កោតិ, សោ ន អកិច្ឆលាភី នាម។ ន អកសិរលាភីតិ អវិបុលលាភី។ សមាបត្តិំ អប្បេត្វា អទ្ធានំ ផរិតុំ ន សក្កោតិ។ ឯកំ ទ្វេ ចិត្តវារេ វត្តេត្វា សហសាវ វុដ្ឋាតីតិ អត្ថោ។

    3. Kuppadhammākuppadhammaniddesesu – yassa adhigato samāpattidhammo kuppati nassati, so kuppadhammo. Rūpasahagatānanti rūpanimittasaṅkhātena rūpena sahagatānaṃ. Tena saddhiṃ pavattānaṃ na vinā rūpārammaṇānaṃ catunnaṃ rūpāvacarajjhānānanti attho. Arūpasahagatānanti rūpato aññaṃ, na rūpanti arūpaṃ. Arūpena sahagatānaṃ tena saddhiṃ pavattānaṃ na vinā arūpārammaṇānaṃ catunnaṃ arūpāvacarajjhānānanti attho. Na nikāmalābhīti pañcahākārehi aciṇṇavasitāya icchitākārena aladdhattā na nikāmalābhī. Appaguṇasamāpattikoti attho. Na akicchalābhīti kicchalābhī dukkhalābhī. Yo āgamanamhi kilese vikkhambhento upacāraṃ pāpento appanaṃ pāpento cittamañjūsaṃ labhanto dukkhena kicchena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto taṃ sampadaṃ pāpuṇituṃ sakkoti, so na akicchalābhī nāma. Na akasiralābhīti avipulalābhī. Samāpattiṃ appetvā addhānaṃ pharituṃ na sakkoti. Ekaṃ dve cittavāre vattetvā sahasāva vuṭṭhātīti attho.

    យត្ថិច្ឆកន្តិ យស្មិំ ឱកាសេ សមាបត្តិំ អប្បេត្វា និសីទិតុំ ឥច្ឆតិ។ យទិច្ឆកន្តិ កសិណជ្ឈានំ វា អានាបានជ្ឈានំ វា ព្រហ្មវិហារជ្ឈានំ វា អសុភជ្ឈានំ វាតិ យំ យំ សមាបត្តិំ អប្បេត្វា និសីទិតុំ ឥច្ឆតិ។ យាវតិច្ឆកន្តិ អទ្ធានបរិច្ឆេទេន យត្តកំ កាលំ ឥច្ឆតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យត្ថ យត្ថ យំ យំ សមាបត្តិំ យត្តកំ អទ្ធានំ សមាបជ្ជិតុម្បិ វុដ្ឋាតុម្បិ ឥច្ឆតិ, តត្ថ តត្ថ តំ តំ សមាបត្តិំ តត្តកំ អទ្ធានំ សមាបជ្ជិតុម្បិ វុដ្ឋាតុម្បិ ន សក្កោតិ។ ចន្ទំ វា សូរិយំ វា ឧល្លោកេត្វា ‘ឥមស្មិំ ចន្ទេ វា សូរិយេ វា ឯត្តកំ ឋានំ គតេ វុដ្ឋហិស្សាមី’តិ បរិច្ឆិន្ទិត្វា ឈានំ សមាបន្នោ យថាបរិច្ឆេទេន វុដ្ឋាតុំ ន សក្កោតិ, អន្តរាវ វុដ្ឋាតិ; សមាបត្តិយា អប្បគុណតាយាតិ។

    Yatthicchakanti yasmiṃ okāse samāpattiṃ appetvā nisīdituṃ icchati. Yadicchakanti kasiṇajjhānaṃ vā ānāpānajjhānaṃ vā brahmavihārajjhānaṃ vā asubhajjhānaṃ vāti yaṃ yaṃ samāpattiṃ appetvā nisīdituṃ icchati. Yāvaticchakanti addhānaparicchedena yattakaṃ kālaṃ icchati. Idaṃ vuttaṃ hoti – yattha yattha yaṃ yaṃ samāpattiṃ yattakaṃ addhānaṃ samāpajjitumpi vuṭṭhātumpi icchati, tattha tattha taṃ taṃ samāpattiṃ tattakaṃ addhānaṃ samāpajjitumpi vuṭṭhātumpi na sakkoti. Candaṃ vā sūriyaṃ vā ulloketvā ‘imasmiṃ cande vā sūriye vā ettakaṃ ṭhānaṃ gate vuṭṭhahissāmī’ti paricchinditvā jhānaṃ samāpanno yathāparicchedena vuṭṭhātuṃ na sakkoti, antarāva vuṭṭhāti; samāpattiyā appaguṇatāyāti.

    បមាទមាគម្មាតិ បមាទំ បដិច្ច។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវំវិធោ បុគ្គលោ កុប្បធម្មោតិ វុច្ចតិ។ ឥទំ បន អដ្ឋសមាបត្តិលាភិនោ បុថុជ្ជនស្ស សោតាបន្នស្ស សកទាគាមិនោតិ តិណ្ណំ បុគ្គលានំ នាមំ។ ឯតេសញ្ហិ សមាធិបារិពន្ធកា វិបស្សនាបារិពន្ធកា ច ធម្មា ន សុវិក្ខម្ភិតា, ន សុវិក្ខាលិតា, តេន តេសំ សមាបត្តិ នស្សតិ បរិហាយតិ។ សា ច ខោ នេវ សីលភេទេន, នាបត្តិវីតិក្កមេន។ ន គរុកមោក្ខធម្មោ បនេស អប្បមត្តកេនបិ កិច្ចករណីយេន វា វត្តភេទមត្តកេន វា នស្សតិ។

    Pamādamāgammāti pamādaṃ paṭicca. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evaṃvidho puggalo kuppadhammoti vuccati. Idaṃ pana aṭṭhasamāpattilābhino puthujjanassa sotāpannassa sakadāgāminoti tiṇṇaṃ puggalānaṃ nāmaṃ. Etesañhi samādhipāribandhakā vipassanāpāribandhakā ca dhammā na suvikkhambhitā, na suvikkhālitā, tena tesaṃ samāpatti nassati parihāyati. Sā ca kho neva sīlabhedena, nāpattivītikkamena. Na garukamokkhadhammo panesa appamattakenapi kiccakaraṇīyena vā vattabhedamattakena vā nassati.

    តត្រិទំ វត្ថុ – ឯកោ កិរ ថេរោ សមាបត្តិំ វឡញ្ជេតិ។ តស្មិំ បិណ្ឌាយ គាមំ បវិដ្ឋេ ទារកា បរិវេណេ កីឡិត្វា បក្កមិំសុ។ ថេរោ អាគន្ត្វា ‘បរិវេណំ សម្មជ្ជិតព្ព’ន្តិ ចិន្តេត្វា អសម្មជ្ជិត្វា វិហារំ បវិសិត្វា ‘សមាបត្តិំ អប្បេស្សាមី’តិ និសីទិ។ សោ អប្បេតុំ អសក្កោន្តោ, ‘កិំ នុ ខោ អាវរណ’ន្តិ សីលំ អាវជ្ជន្តោ អប្បមត្តកម្បិ វីតិក្កមំ អទិស្វា ‘វត្តភេទោ នុ ខោ អត្ថី’តិ ឱលោកេន្តោ បរិវេណស្ស អសម្មដ្ឋភាវំ ញត្វា សម្មជ្ជិត្វា បវិសិត្វា និសីទន្តោ សមាបត្តិំ អប្បេន្តោវ និសីទិ។

    Tatridaṃ vatthu – eko kira thero samāpattiṃ vaḷañjeti. Tasmiṃ piṇḍāya gāmaṃ paviṭṭhe dārakā pariveṇe kīḷitvā pakkamiṃsu. Thero āgantvā ‘pariveṇaṃ sammajjitabba’nti cintetvā asammajjitvā vihāraṃ pavisitvā ‘samāpattiṃ appessāmī’ti nisīdi. So appetuṃ asakkonto, ‘kiṃ nu kho āvaraṇa’nti sīlaṃ āvajjanto appamattakampi vītikkamaṃ adisvā ‘vattabhedo nu kho atthī’ti olokento pariveṇassa asammaṭṭhabhāvaṃ ñatvā sammajjitvā pavisitvā nisīdanto samāpattiṃ appentova nisīdi.

    ៤. អកុប្បធម្មនិទ្ទេសោ វុត្តបដិបក្ខវសេនេវ វេទិតព្ពោ។ អកុប្បធម្មោតិ ឥទំ បន អដ្ឋសមាបត្តិលាភិនោ អនាគាមិស្ស ចេវ ខីណាសវស្ស ចាតិ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ នាមំ។ តេសញ្ហិ សមាធិបារិពន្ធកា វិបស្សនាបារិពន្ធកា ច ធម្មា សុវិក្ខម្ភិតា សុវិក្ខាលិតា; តេន តេសំ ភស្សសង្គណិការាមាទិកិច្ចេន វា អញ្ញេន វា យេន កេនចិ អត្តនោ អនុរូបេន បមាទេន វីតិនាមេន្តានម្បិ សមាបត្តិ ន កុប្បតិ, ន នស្សតិ។ សុក្ខវិបស្សកា បន សោតាបន្នសកទាគាមិអនាគាមិខីណាសវា ឥមស្មិំ ទុកេ ន លព្ភន្តិ; ទុកមុត្តកបុគ្គលា នាម ហោន្តិ។ តស្មា សត្ថា អត្តនោ ពុទ្ធសុពុទ្ធតាយ ហេដ្ឋា គហិតេ ច អគ្គហិតេ ច សង្កឌ្ឍិត្វា ឥមស្មិម្បិ ទុកេ សទ្ធិំ បិដ្ឋិវដ្ដកេហិ តន្តិំ អារោបេន្តោ សព្ពេបិ អរិយបុគ្គលាតិអាទិមាហ។ អដ្ឋន្នញ្ហិ សមាបត្តីនំ កុប្បនំ នស្សនំ ភវេយ្យ, លោកុត្តរធម្មស្ស បន សកិំ បដិវិទ្ធស្ស កុប្បនំ នស្សនំ នាម នត្ថិ, តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។

    4. Akuppadhammaniddeso vuttapaṭipakkhavaseneva veditabbo. Akuppadhammoti idaṃ pana aṭṭhasamāpattilābhino anāgāmissa ceva khīṇāsavassa cāti dvinnaṃ puggalānaṃ nāmaṃ. Tesañhi samādhipāribandhakā vipassanāpāribandhakā ca dhammā suvikkhambhitā suvikkhālitā; tena tesaṃ bhassasaṅgaṇikārāmādikiccena vā aññena vā yena kenaci attano anurūpena pamādena vītināmentānampi samāpatti na kuppati, na nassati. Sukkhavipassakā pana sotāpannasakadāgāmianāgāmikhīṇāsavā imasmiṃ duke na labbhanti; dukamuttakapuggalā nāma honti. Tasmā satthā attano buddhasubuddhatāya heṭṭhā gahite ca aggahite ca saṅkaḍḍhitvā imasmimpi duke saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakehi tantiṃ āropento sabbepi ariyapuggalātiādimāha. Aṭṭhannañhi samāpattīnaṃ kuppanaṃ nassanaṃ bhaveyya, lokuttaradhammassa pana sakiṃ paṭividdhassa kuppanaṃ nassanaṃ nāma natthi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    ៥. បរិហានធម្មាបរិហានធម្មនិទ្ទេសាបិ កុប្បធម្មាកុប្បធម្មនិទ្ទេសវសេនេវ វេទិតព្ពា។ កេវលញ្ហិ ឥធ បុគ្គលស្ស បមាទំ បដិច្ច ធម្មានំ បរិហានម្បិ អបរិហានម្បិ គហិតន្តិ ឥទំ បរិយាយទេសនាមត្តមេវ នានំ។ សេសំ សព្ពត្ថ តាទិសមេវ។

    5. Parihānadhammāparihānadhammaniddesāpi kuppadhammākuppadhammaniddesavaseneva veditabbā. Kevalañhi idha puggalassa pamādaṃ paṭicca dhammānaṃ parihānampi aparihānampi gahitanti idaṃ pariyāyadesanāmattameva nānaṃ. Sesaṃ sabbattha tādisameva.

    ៧. ចេតនាភព្ពនិទ្ទេសេ – ចេតនាភព្ពោតិ ចេតនាយ អបរិហានិំ អាបជ្ជិតុំ ភព្ពោ។ សចេ អនុសញ្ចេតេតីតិ, សចេ សមាបជ្ជតិ។ សមាបត្តិញ្ហិ សមាបជ្ជន្តោ អនុសញ្ចេតេតិ នាម។ សោ ន បរិហាយតិ, ឥតរោ បរិហាយតិ។

    7. Cetanābhabbaniddese – cetanābhabboti cetanāya aparihāniṃ āpajjituṃ bhabbo. Sace anusañcetetīti, sace samāpajjati. Samāpattiñhi samāpajjanto anusañceteti nāma. So na parihāyati, itaro parihāyati.

    ៨. អនុរក្ខណាភព្ពនិទ្ទេសេ – អនុរក្ខណាភព្ពោតិ អនុរក្ខណាយ អបរិហានិំ អាបជ្ជិតុំ ភព្ពោ។ សចេ អនុរក្ខតីតិ សចេ អនុបការធម្មេ បហាយ ឧបការធម្មេ សេវន្តោ សមាបជ្ជតិ។ ឯវញ្ហិ បដិបជ្ជន្តោ អនុរក្ខតិ នាម។ សោ ន បរិហាយតិ, ឥតរោ បរិហាយតិ។

    8. Anurakkhaṇābhabbaniddese – anurakkhaṇābhabboti anurakkhaṇāya aparihāniṃ āpajjituṃ bhabbo. Sace anurakkhatīti sace anupakāradhamme pahāya upakāradhamme sevanto samāpajjati. Evañhi paṭipajjanto anurakkhati nāma. So na parihāyati, itaro parihāyati.

    ឥមេ ទ្វេបិ សមាបត្តិំ ឋបេតុំ ថាវរំ កាតុំ បដិពលា។ ចេតនាភព្ពតោ បន អនុរក្ខណាភព្ពោវ ពលវតរោ។ ចេតនាភព្ពោ ហិ ឧបការានុបការេ ធម្មេ ន ជានាតិ។ អជានន្តោ ឧបការធម្មេ នុទតិ នីហរតិ, អនុបការធម្មេ សេវតិ។ សោ តេ សេវន្តោ សមាបត្តិតោ បរិហាយតិ ។ អនុរក្ខណាភព្ពោ ឧបការានុបការេ ធម្មេ ជានាតិ។ ជានន្តោ អនុបការធម្មេ នុទតិ នីហរតិ, ឧបការធម្មេ សេវតិ។ សោ តេ សេវន្តោ សមាបត្តិតោ ន បរិហាយតិ។

    Ime dvepi samāpattiṃ ṭhapetuṃ thāvaraṃ kātuṃ paṭibalā. Cetanābhabbato pana anurakkhaṇābhabbova balavataro. Cetanābhabbo hi upakārānupakāre dhamme na jānāti. Ajānanto upakāradhamme nudati nīharati, anupakāradhamme sevati. So te sevanto samāpattito parihāyati . Anurakkhaṇābhabbo upakārānupakāre dhamme jānāti. Jānanto anupakāradhamme nudati nīharati, upakāradhamme sevati. So te sevanto samāpattito na parihāyati.

    យថា ហិ ទ្វេ ខេត្តបាលា ឯកោ បណ្ឌុរោគេន សរោគោ អក្ខមោ សីតាទីនំ, ឯកោ អរោគោ សីតាទីនំ សហោ។ សរោគោ ហេដ្ឋាកុដិំ ន ឱតរតិ, រត្តារក្ខំ ទិវារក្ខំ វិជហតិ។ តស្ស ទិវា សុកមោរាទយោ ខេត្តំ ឱតរិត្វា សាលិសីសំ ខាទន្តិ, រត្តិំ មិគសូករាទយោ បវិសិត្វា ខលំ តច្ឆិ តំ វិយ ឆេត្វា គច្ឆន្តិ។ សោ អត្តនោ បមត្តការណា បុន ពីជមត្តម្បិ ន លភតិ។ ឥតរោ រត្តារក្ខំ ទិវារក្ខំ ន វិជហតិ។ សោ អត្តនោ អប្បមត្តការណា ឯកករីសតោ ចត្តារិបិ អដ្ឋបិ សកដានិ លភតិ។

    Yathā hi dve khettapālā eko paṇḍurogena sarogo akkhamo sītādīnaṃ, eko arogo sītādīnaṃ saho. Sarogo heṭṭhākuṭiṃ na otarati, rattārakkhaṃ divārakkhaṃ vijahati. Tassa divā sukamorādayo khettaṃ otaritvā sālisīsaṃ khādanti, rattiṃ migasūkarādayo pavisitvā khalaṃ tacchi taṃ viya chetvā gacchanti. So attano pamattakāraṇā puna bījamattampi na labhati. Itaro rattārakkhaṃ divārakkhaṃ na vijahati. So attano appamattakāraṇā ekakarīsato cattāripi aṭṭhapi sakaṭāni labhati.

    តត្ថ សរោគខេត្តបាលោ វិយ ចេតនាភព្ពោ, អរោគោ វិយ អនុរក្ខណាភព្ពោ ទដ្ឋព្ពោ។ សរោគស្ស អត្តនោ បមាទេន បុន ពីជមត្តស្សបិ អលភនំ វិយ ចេតនាភព្ពស្ស ឧបការានុបការេ ធម្មេ អជានិត្វា ឧបការេ បហាយ អនុបការេ សេវន្តស្ស សមាបត្តិយា បរិហានំ។ ឥតរស្ស អត្តនោ អប្បមាទេន ឯកករីសមត្តតោ ចតុអដ្ឋសកដឧទ្ធរណំ វិយ អនុរក្ខណាភព្ពស្ស ឧបការានុបការេ ធម្មេ ជានិត្វា អនុបការេ បហាយ ឧបការេ សេវន្តស្ស សមាបត្តិយា អបរិហានំ វេទិតព្ពំ។ ឯវំ ចេតនាភព្ពតោ អនុរក្ខណាភព្ពោវ សមាបត្តិំ ថាវរំ កាតុំ ពលវតរោតិ វេទិតព្ពោ។

    Tattha sarogakhettapālo viya cetanābhabbo, arogo viya anurakkhaṇābhabbo daṭṭhabbo. Sarogassa attano pamādena puna bījamattassapi alabhanaṃ viya cetanābhabbassa upakārānupakāre dhamme ajānitvā upakāre pahāya anupakāre sevantassa samāpattiyā parihānaṃ. Itarassa attano appamādena ekakarīsamattato catuaṭṭhasakaṭauddharaṇaṃ viya anurakkhaṇābhabbassa upakārānupakāre dhamme jānitvā anupakāre pahāya upakāre sevantassa samāpattiyā aparihānaṃ veditabbaṃ. Evaṃ cetanābhabbato anurakkhaṇābhabbova samāpattiṃ thāvaraṃ kātuṃ balavataroti veditabbo.

    ៩. បុថុជ្ជននិទ្ទេសេ – តីណិ សំយោជនានីតិ ទិដ្ឋិសំយោជនសីលព្ពតបរាមាសសំយោជនវិចិកិច្ឆាសំយោជនានិ។ ឯតានិ ហិ ផលក្ខណេ បហីនានិ នាម ហោន្តិ។ អយំ បន ផលក្ខណេបិ ន ហោតីតិ ទស្សេតិ។ តេសំ ធម្មានន្តិ តេសំ សំយោជនធម្មានំ។ មគ្គក្ខណស្មិញ្ហិ តេសំ បហានាយ បដិបន្នោ នាម ហោតិ។ អយំ បន មគ្គក្ខណេបិ ន ហោតិ។ ឯត្តាវតា វិស្សដ្ឋកម្មដ្ឋានោ ថូលពាលបុថុជ្ជនោវ ឥធ កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។

    9. Puthujjananiddese – tīṇi saṃyojanānīti diṭṭhisaṃyojanasīlabbataparāmāsasaṃyojanavicikicchāsaṃyojanāni. Etāni hi phalakkhaṇe pahīnāni nāma honti. Ayaṃ pana phalakkhaṇepi na hotīti dasseti. Tesaṃ dhammānanti tesaṃ saṃyojanadhammānaṃ. Maggakkhaṇasmiñhi tesaṃ pahānāya paṭipanno nāma hoti. Ayaṃ pana maggakkhaṇepi na hoti. Ettāvatā vissaṭṭhakammaṭṭhāno thūlabālaputhujjanova idha kathitoti veditabbo.

    ១០. គោត្រភុនិទ្ទេសេ – យេសំ ធម្មានន្តិ យេសំ គោត្រភុញាណេន សទ្ធិំ ឧប្បន្នានំ បរោបណ្ណាសកុសលធម្មានំ។ អរិយធម្មស្សាតិ លោកុត្តរមគ្គស្ស។ អវក្កន្តិ ហោតីតិ ឱក្កន្តិ និព្ពត្តិ បាតុភាវោ ហោតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ និព្ពានារម្មណេន ញាណេន សព្ពំ បុថុជ្ជនសង្ខំ បុថុជ្ជនគោត្តំ បុថុជ្ជនមណ្ឌលំ បុថុជ្ជនបញ្ញត្តិំ អតិក្កមិត្វា អរិយសង្ខំ អរិយគោត្តំ អរិយមណ្ឌលំ អរិយបញ្ញត្តិំ ឱក្កមនតោ គោត្រភូបុគ្គលោ នាម វុច្ចតិ។

    10. Gotrabhuniddese – yesaṃ dhammānanti yesaṃ gotrabhuñāṇena saddhiṃ uppannānaṃ paropaṇṇāsakusaladhammānaṃ. Ariyadhammassāti lokuttaramaggassa. Avakkanti hotīti okkanti nibbatti pātubhāvo hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ nibbānārammaṇena ñāṇena sabbaṃ puthujjanasaṅkhaṃ puthujjanagottaṃ puthujjanamaṇḍalaṃ puthujjanapaññattiṃ atikkamitvā ariyasaṅkhaṃ ariyagottaṃ ariyamaṇḍalaṃ ariyapaññattiṃ okkamanato gotrabhūpuggalo nāma vuccati.

    ១១. ភយូបរតនិទ្ទេសេ – ភយេន ឧបរតោតិ ភយូបរតោ។ សត្តបិ សេក្ខា បុថុជ្ជនា ច ភាយិត្វា បាបតោ ឱរមន្តិ បាបំ ន ករោន្តិ ។ តត្ថ បុថុជ្ជនា ទុគ្គតិភយំ, វដ្ដភយំ, កិលេសភយំ, ឧបវាទភយន្តិ ចត្តារិ ភយានិ ភាយន្តិ។ តេសុ ភាយិតព្ពដ្ឋេន ទុគ្គតិយេវ ភយំ ទុគ្គតិភយំ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ បុថុជ្ជនោ ‘សចេ ត្វំ បាបំ ករិស្សសិ, ចត្តារោ អបាយា មុខំ វិវរិត្វា ឋិតច្ឆាតអជគរសទិសា, តេសុ ទុក្ខំ អនុភវន្តោ កថំ ភវិស្សសី’តិ ទុគ្គតិភយំ ភាយិត្វា បាបំ ន ករោតិ។ អនមតគ្គសំសារវដ្ដំយេវ បន វដ្ដភយំ នាម។ សព្ពម្បិ អកុសលំ កិលេសភយំ នាម។ គរហា បន ឧបវាទភយំ នាម។ តានិបិ ភាយិត្វា បុថុជ្ជនោ បាបំ ន ករោតិ។ សោតាបន្នសកទាគាមិអនាគាមិនោ បន តយោ សេក្ខា ទុគ្គតិំ អតីតត្តា សេសានិ តីណិ ភយានិ ភាយិត្វា បាបំ ន ករោន្តិ។ មគ្គដ្ឋកសេក្ខា អាគមនវសេន វា អសមុច្ឆិន្នភយត្តា វា ភយូបរតា នាម ហោន្តិ។ ខីណាសវោ ឥមេសុ ចតូសុ ភយេសុ ឯកម្បិ ន ភាយតិ។ សោ ហិ សព្ពសោ សមុច្ឆិន្នភយោ; តស្មា អភយូបរតោតិ វុច្ចតិ។ កិំ បន សោ ឧបវាទម្បិ ន ភាយតីតិ? ន ភាយតិ។ ឧបវាទំ បន រក្ខតីតិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ ទោណុប្បលវាបិគាមេ ខីណាសវត្ថេរោ វិយ។

    11. Bhayūparataniddese – bhayena uparatoti bhayūparato. Sattapi sekkhā puthujjanā ca bhāyitvā pāpato oramanti pāpaṃ na karonti . Tattha puthujjanā duggatibhayaṃ, vaṭṭabhayaṃ, kilesabhayaṃ, upavādabhayanti cattāri bhayāni bhāyanti. Tesu bhāyitabbaṭṭhena duggatiyeva bhayaṃ duggatibhayaṃ. Sesesupi eseva nayo. Tattha puthujjano ‘sace tvaṃ pāpaṃ karissasi, cattāro apāyā mukhaṃ vivaritvā ṭhitacchātaajagarasadisā, tesu dukkhaṃ anubhavanto kathaṃ bhavissasī’ti duggatibhayaṃ bhāyitvā pāpaṃ na karoti. Anamataggasaṃsāravaṭṭaṃyeva pana vaṭṭabhayaṃ nāma. Sabbampi akusalaṃ kilesabhayaṃ nāma. Garahā pana upavādabhayaṃ nāma. Tānipi bhāyitvā puthujjano pāpaṃ na karoti. Sotāpannasakadāgāmianāgāmino pana tayo sekkhā duggatiṃ atītattā sesāni tīṇi bhayāni bhāyitvā pāpaṃ na karonti. Maggaṭṭhakasekkhā āgamanavasena vā asamucchinnabhayattā vā bhayūparatā nāma honti. Khīṇāsavo imesu catūsu bhayesu ekampi na bhāyati. So hi sabbaso samucchinnabhayo; tasmā abhayūparatoti vuccati. Kiṃ pana so upavādampi na bhāyatīti? Na bhāyati. Upavādaṃ pana rakkhatīti vattuṃ vaṭṭati. Doṇuppalavāpigāme khīṇāsavatthero viya.

    ១២. អភព្ពាគមននិទ្ទេសេ – សម្មត្តនិយាមាគមនស្ស អភព្ពោតិ អភព្ពាគមនោ។ កម្មាវរណេនាតិ បញ្ចវិធេន អានន្តរិយកម្មេន។ កិលេសាវរណេនាតិ និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិយា។ វិបាកាវរណេនាតិ អហេតុកទុហេតុកបដិសន្ធិយា។ អស្សទ្ធាតិ ពុទ្ធធម្មសង្ឃេសុ សទ្ធារហិតា។ អច្ឆន្ទិកាតិ កត្តុកម្យតាកុសលច្ឆន្ទរហិតា។ តេ ឋបេត្វា ជម្ពុទីបំ ឥតរទីបត្តយវាសិនោ វេទិតព្ពា។ តេសុ ហិ មនុស្សា អច្ឆន្ទិកភាវំ បវិដ្ឋា នាម។ ទុប្បញ្ញាតិ ភវង្គបញ្ញារហិតា។ អភព្ពាតិ អប្បដិលទ្ធមគ្គផលូបនិស្សយា។ និយាមន្តិ មគ្គនិយាមំ, សម្មត្តនិយាមំ។ ឱក្កមិតុន្តិ ឯតំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តសង្ខាតំ និយាមំ ឱក្កមិតុំ បវិសិតុំ តត្ថ បតិដ្ឋាតុំ អភព្ពា។

    12. Abhabbāgamananiddese – sammattaniyāmāgamanassa abhabboti abhabbāgamano. Kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena. Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā. Vipākāvaraṇenāti ahetukaduhetukapaṭisandhiyā. Assaddhāti buddhadhammasaṅghesu saddhārahitā. Acchandikāti kattukamyatākusalacchandarahitā. Te ṭhapetvā jambudīpaṃ itaradīpattayavāsino veditabbā. Tesu hi manussā acchandikabhāvaṃ paviṭṭhā nāma. Duppaññāti bhavaṅgapaññārahitā. Abhabbāti appaṭiladdhamaggaphalūpanissayā. Niyāmanti magganiyāmaṃ, sammattaniyāmaṃ. Okkamitunti etaṃ kusalesu dhammesu sammattasaṅkhātaṃ niyāmaṃ okkamituṃ pavisituṃ tattha patiṭṭhātuṃ abhabbā.

    ១៣. ភព្ពាគមននិទ្ទេសោ វុត្តបដិបក្ខនយេន វេទិតព្ពោ។ ឯវមិមស្មិំ ទុកេ យេ ច បុគ្គលា បញ្ចានន្តរិយកា, យេ ច និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិកា, យេហិ ច អហេតុកទុហេតុកបដិសន្ធិ គហិតា , យេ ច ពុទ្ធាទីនំ ន សទ្ទហន្តិ, យេសញ្ច កត្តុកម្យតាឆន្ទោ នត្ថិ, យេ ច អបរិបុណ្ណភវង្គបញ្ញា, យេសញ្ច មគ្គផលានំ ឧបនិស្សយោ នត្ថិ, តេ សព្ពេបិ សម្មត្តនិយាមំ ឱក្កមិតុំ អភព្ពា, វិបរីតា ភព្ពាតិ វុត្តា។

    13. Bhabbāgamananiddeso vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Evamimasmiṃ duke ye ca puggalā pañcānantariyakā, ye ca niyatamicchādiṭṭhikā, yehi ca ahetukaduhetukapaṭisandhi gahitā , ye ca buddhādīnaṃ na saddahanti, yesañca kattukamyatāchando natthi, ye ca aparipuṇṇabhavaṅgapaññā, yesañca maggaphalānaṃ upanissayo natthi, te sabbepi sammattaniyāmaṃ okkamituṃ abhabbā, viparītā bhabbāti vuttā.

    ១៤. និយតានិយតនិទ្ទេសេ – អានន្តរិកាតិ អាន្តរិកកម្មសមង្គិនោ។ មិច្ឆាទិដ្ឋិកាតិ និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិសមង្គិនោ។ សព្ពេបិ ហេតេ និរយស្ស អត្ថាយ និយតត្តា និយតា នាម។ អដ្ឋ បន អរិយបុគ្គលា សម្មាភាវាយ ឧបរូបរិមគ្គផលត្ថាយ ចេវ អនុបាទាបរិនិព្ពានត្ថាយ ច និយតត្តា និយតា នាម។ អវសេសបុគ្គលា បន អនិពទ្ធគតិកា។ យថា អាកាសេ ខិត្តទណ្ឌោ បថវិយំ បតន្តោ ‘អគ្គេន វា មជ្ឈេន វា មូលេន វា បតិស្សតី’តិ ន ញាយតិ; ឯវមេវ ‘អសុកគតិយា នាម និព្ពត្តិស្សន្តី’តិ និយមាភាវា អនិយតា នាមាតិ វេទិតព្ពា។ យា បន ឧត្តរកុរុកានំ និយតគតិកតា វុត្តា, ន សា និយតធម្មវសេន។ មិច្ឆត្តសម្មត្តនិយតធម្មាយេវ ហិ និយតា នាម។ តេសញ្ច វសេនាយំ បុគ្គលនិយមោ កថិតោតិ។

    14. Niyatāniyataniddese – ānantarikāti āntarikakammasamaṅgino. Micchādiṭṭhikāti niyatamicchādiṭṭhisamaṅgino. Sabbepi hete nirayassa atthāya niyatattā niyatā nāma. Aṭṭha pana ariyapuggalā sammābhāvāya uparūparimaggaphalatthāya ceva anupādāparinibbānatthāya ca niyatattā niyatā nāma. Avasesapuggalā pana anibaddhagatikā. Yathā ākāse khittadaṇḍo pathaviyaṃ patanto ‘aggena vā majjhena vā mūlena vā patissatī’ti na ñāyati; evameva ‘asukagatiyā nāma nibbattissantī’ti niyamābhāvā aniyatā nāmāti veditabbā. Yā pana uttarakurukānaṃ niyatagatikatā vuttā, na sā niyatadhammavasena. Micchattasammattaniyatadhammāyeva hi niyatā nāma. Tesañca vasenāyaṃ puggalaniyamo kathitoti.

    ១៥. បដិបន្នកនិទ្ទេសេ – មគ្គសមង្គិនោតិ មគ្គដ្ឋកបុគ្គលា។ តេ ហិ ផលត្ថាយ បដិបន្នត្តា បដិបន្នកា នាម។ ផលសមង្គិនោតិ ផលបដិលាភសមង្គិតាយ ផលសមង្គិនោ។ ផលបដិលាភតោ បដ្ឋាយ ហិ តេ ផលសមាបត្តិំ អសមាបន្នាបិ ផលេ ឋិតាយេវ នាម។

    15. Paṭipannakaniddese – maggasamaṅginoti maggaṭṭhakapuggalā. Te hi phalatthāya paṭipannattā paṭipannakā nāma. Phalasamaṅginoti phalapaṭilābhasamaṅgitāya phalasamaṅgino. Phalapaṭilābhato paṭṭhāya hi te phalasamāpattiṃ asamāpannāpi phale ṭhitāyeva nāma.

    ១៦. សមសីសីនិទ្ទេសេ – អបុព្ពំ អចរិមន្តិ អបុរេ អបច្ឆា, ឯកប្បហារេនេវាតិ អត្ថោ។ បរិយាទានន្តិ បរិក្ខយោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ បុគ្គលោ សមសីសី នាម វុច្ចតិ។ សោ បនេស តិវិធោ ហោតិ – ឥរិយាបថសមសីសី, រោគសមសីសី, ជីវិតសមសីសីតិ។ តត្ថ យោ ចង្កមន្តោវ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បត្វា ចង្កមន្តោវ បរិនិព្ពាតិ បទុមត្ថេរោ វិយ; ឋិតកោវ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បត្វា ឋិតកោវ បរិនិព្ពាតិ កោដបព្ពតវិហារវាសីតិស្សត្ថេរោ វិយ; និសិន្នោវ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បត្វា និសិន្នោវ បរិនិព្ពាតិ, និបន្នោវ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បត្វា និបន្នោវ បរិនិព្ពាតិ – អយំ ឥរិយាបថសមសីសី នាម។

    16. Samasīsīniddese – apubbaṃ acarimanti apure apacchā, ekappahārenevāti attho. Pariyādānanti parikkhayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ puggalo samasīsī nāma vuccati. So panesa tividho hoti – iriyāpathasamasīsī, rogasamasīsī, jīvitasamasīsīti. Tattha yo caṅkamantova vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā caṅkamantova parinibbāti padumatthero viya; ṭhitakova vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā ṭhitakova parinibbāti koṭapabbatavihāravāsītissatthero viya; nisinnova vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā nisinnova parinibbāti, nipannova vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā nipannova parinibbāti – ayaṃ iriyāpathasamasīsī nāma.

    យោ បន ឯកំ រោគំ បត្វា អន្តោរោគេយេវ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បត្វា តេនេវ រោគេន បរិនិព្ពាតិ – អយំ រោគសមសីសី នាម។

    Yo pana ekaṃ rogaṃ patvā antorogeyeva vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā teneva rogena parinibbāti – ayaṃ rogasamasīsī nāma.

    កតរោ ជីវិតសមសីសី នាម? ‘‘សីសន្តិ តេរស សីសានិ – បលិពោធសីសញ្ច តណ្ហា, វិនិពន្ធនសីសញ្ច មានោ, បរាមាសសីសញ្ច ទិដ្ឋិ, វិក្ខេបសីសញ្ច ឧទ្ធច្ចំ, សំកិលេសសីសញ្ច អវិជ្ជា, អធិមោក្ខសីសញ្ច សទ្ធា, បគ្គហសីសញ្ច វីរិយំ, ឧបដ្ឋានសីសញ្ច សតិ, អវិក្ខេបសីសញ្ច សមាធិ, ទស្សនសីសញ្ច បញ្ញា, បវត្តសីសញ្ច ជីវិតិន្ទ្រិយំ, គោចរសីសញ្ច វិមោក្ខោ, សង្ខារសីសញ្ច និរោធោ’’តិ (បដិ. ម. ១.៨៧)។ តត្ថ កិលេសសីសំ អវិជ្ជំ អរហត្តមគ្គោ បរិយាទិយតិ។ បវត្តសីសំ ជីវិតិន្ទ្រិយំ ចុតិចិត្តំ បរិយាទិយតិ។ អវិជ្ជាបរិយាទាយកំ ចិត្តំ ជីវិតិន្ទ្រិយំ បរិយាទាតុំ ន សក្កោតិ។ ជីវិតិន្ទ្រិយបរិយាទាយកំ ចិត្តំ អវិជ្ជំ បរិយាទាតុំ ន សក្កោតិ។ អវិជ្ជាបរិយាទាយកំ ចិត្តំ អញ្ញំ, ជីវិតិន្ទ្រិយបរិយាទាយកំ ចិត្តំ អញ្ញំ។ យស្ស ចេតំ សីសទ្វយំ សមំ បរិយាទានំ គច្ឆតិ, សោ ជីវិតសមសីសី នាម។

    Kataro jīvitasamasīsī nāma? ‘‘Sīsanti terasa sīsāni – palibodhasīsañca taṇhā, vinibandhanasīsañca māno, parāmāsasīsañca diṭṭhi, vikkhepasīsañca uddhaccaṃ, saṃkilesasīsañca avijjā, adhimokkhasīsañca saddhā, paggahasīsañca vīriyaṃ, upaṭṭhānasīsañca sati, avikkhepasīsañca samādhi, dassanasīsañca paññā, pavattasīsañca jīvitindriyaṃ, gocarasīsañca vimokkho, saṅkhārasīsañca nirodho’’ti (paṭi. ma. 1.87). Tattha kilesasīsaṃ avijjaṃ arahattamaggo pariyādiyati. Pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ cuticittaṃ pariyādiyati. Avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ jīvitindriyaṃ pariyādātuṃ na sakkoti. Jīvitindriyapariyādāyakaṃ cittaṃ avijjaṃ pariyādātuṃ na sakkoti. Avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ aññaṃ, jīvitindriyapariyādāyakaṃ cittaṃ aññaṃ. Yassa cetaṃ sīsadvayaṃ samaṃ pariyādānaṃ gacchati, so jīvitasamasīsī nāma.

    កថមិទំ សមំ ហោតីតិ? វារសមតាយ។ យស្មិញ្ហិ វារេ មគ្គវុដ្ឋានំ ហោតិ – សោតាបត្តិមគ្គេ បញ្ច បច្ចវេក្ខណានិ, សកទាគាមិមគ្គេ បញ្ច, អនាគាមិមគ្គេ បញ្ច, អរហត្តមគ្គេ ចត្តារីតិ ឯកូនវីសតិយា បច្ចវេក្ខណញាណេ បតិដ្ឋាយ ភវង្គំ ឱតរិត្វា បរិនិព្ពាយតិ។ ឥមាយ វារសមតាយ ឥទំ ឧភយសីសបរិយាទានំ សមំ ហោតិ នាម។ តេនាយំ បុគ្គលោ ជីវិតសមសីសីតិ វុច្ចតិ។ អយមេវ ច ឥធ អធិប្បេតោ។

    Kathamidaṃ samaṃ hotīti? Vārasamatāya. Yasmiñhi vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti – sotāpattimagge pañca paccavekkhaṇāni, sakadāgāmimagge pañca, anāgāmimagge pañca, arahattamagge cattārīti ekūnavīsatiyā paccavekkhaṇañāṇe patiṭṭhāya bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyati. Imāya vārasamatāya idaṃ ubhayasīsapariyādānaṃ samaṃ hoti nāma. Tenāyaṃ puggalo jīvitasamasīsīti vuccati. Ayameva ca idha adhippeto.

    ១៧. ឋិតកប្បីនិទ្ទេសេ – ឋិតោ កប្បោតិ ឋិតកប្បោ, ឋិតកប្បោ អស្ស អត្ថីតិ ឋិតកប្បី។ កប្បំ ឋបេតុំ សមត្ថោតិ អត្ថោ។ ឧឌ្ឌយ្ហនវេលា អស្សាតិ ឈាយនកាលោ ភវេយ្យ។ នេវ តាវាតិ យាវ ឯស មគ្គសមង្គី បុគ្គលោ សោតាបត្តិផលំ ន សច្ឆិករោតិ, នេវ តាវ កប្បោ ឈាយេយ្យ។ ឈាយមានោបិ អជ្ឈាយិត្វាវ តិដ្ឋេយ្យ។ កប្បវិនាសោ ហិ នាម មហាវិការោ មហាបយោគោ កោដិសតសហស្សចក្កវាឡស្ស ឈាយនវសេន មហាលោកវិនាសោ។ អយម្បិ ឯវំ មហាវិនាសោ តិដ្ឋេយ្យ វាតិ វទតិ។ សាសនេ បន ធរមានេ អយំ កប្បវិនាសោ នាម នត្ថិ។ កប្បវិនាសេ សាសនំ នត្ថិ។ គតកោដិកេ ហិ កាលេ កប្បវិនាសោ នាម ហោតិ។ ឯវំ សន្តេបិ សត្ថា អន្តរាយាភាវំ ទីបេតុំ ឥទំ ការណំ អាហរិ – ‘‘ឥទម្បិ ភវេយ្យ, មគ្គសមង្គិនោ បន ផលស្ស អន្តរាយោ ន សក្កា កាតុ’’ន្តិ។ អយំ បន បុគ្គលោ កប្បំ ឋបេន្តោ កិត្តកំ កាលំ ឋបេយ្យាតិ? យស្មិំ វារេ មគ្គវុដ្ឋានំ ហោតិ, អថ ភវង្គំ អាវដ្ដេន្តំ មនោទ្វារាវជ្ជនំ ឧប្បជ្ជតិ។ តតោ តីណិ អនុលោមានិ, ឯកំ គោត្រភុចិត្តំ, ឯកំ មគ្គចិត្តំ, ទ្វេ ផលចិត្តានិ, បញ្ច បច្ចវេក្ខណញាណានីតិ ឯត្តកំ កាលំ ឋបេយ្យ។ ឥមំ បនត្ថំ ពាហិរាយ អាគន្តុកូបមាយបិ ឯវំ ទីបយិំសុ។ សចេ ហិ សោតាបត្តិមគ្គសមង្គិស្ស មត្ថកូបរិ យោជនិកំ ឯកគ្ឃនសេលំ តិវដ្ដាយ រជ្ជុយា ពន្ធិត្វា ឱលម្ពេយ្យ, ឯកស្មិំ វដ្ដេ ឆិន្នេ ទ្វីហិ ឱលម្ពេយ្យ, ទ្វីសុ ឆិន្នេសុ ឯកេន ឱលម្ពេយ្យេវ, តស្មិម្បិ ឆិន្នេ អព្ភកូដំ វិយ អាកាសេ តិដ្ឋេយ្យ, ន ត្វេវ តស្ស បុគ្គលស្ស មគ្គានន្តរផលស្ស អន្តរាយំ ករេយ្យាតិ។ អយំ បន ទីបនា បរិត្តា, បុរិមាវ មហន្តា។ ន កេវលំ បន សោតាបត្តិមគ្គដ្ឋោវ កប្បំ ឋបេតិ, ឥតរេ មគ្គសមង្គិនោបិ ឋបេន្តិយេវ។ តេន ភគវា ហេដ្ឋា គហិតញ្ច អគ្គហិតញ្ច សព្ពំ សង្កឌ្ឍិត្វា សទ្ធិំ បិដ្ឋិវដ្ដកបុគ្គលេហិ ឥមំ តន្តិំ អារោបេសិ – ‘‘សព្ពេបិ មគ្គសមង្គិនោ បុគ្គលា ឋិតកប្បិនោ’’តិ។

    17. Ṭhitakappīniddese – ṭhito kappoti ṭhitakappo, ṭhitakappo assa atthīti ṭhitakappī. Kappaṃ ṭhapetuṃ samatthoti attho. Uḍḍayhanavelā assāti jhāyanakālo bhaveyya. Neva tāvāti yāva esa maggasamaṅgī puggalo sotāpattiphalaṃ na sacchikaroti, neva tāva kappo jhāyeyya. Jhāyamānopi ajjhāyitvāva tiṭṭheyya. Kappavināso hi nāma mahāvikāro mahāpayogo koṭisatasahassacakkavāḷassa jhāyanavasena mahālokavināso. Ayampi evaṃ mahāvināso tiṭṭheyya vāti vadati. Sāsane pana dharamāne ayaṃ kappavināso nāma natthi. Kappavināse sāsanaṃ natthi. Gatakoṭike hi kāle kappavināso nāma hoti. Evaṃ santepi satthā antarāyābhāvaṃ dīpetuṃ idaṃ kāraṇaṃ āhari – ‘‘idampi bhaveyya, maggasamaṅgino pana phalassa antarāyo na sakkā kātu’’nti. Ayaṃ pana puggalo kappaṃ ṭhapento kittakaṃ kālaṃ ṭhapeyyāti? Yasmiṃ vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti, atha bhavaṅgaṃ āvaṭṭentaṃ manodvārāvajjanaṃ uppajjati. Tato tīṇi anulomāni, ekaṃ gotrabhucittaṃ, ekaṃ maggacittaṃ, dve phalacittāni, pañca paccavekkhaṇañāṇānīti ettakaṃ kālaṃ ṭhapeyya. Imaṃ panatthaṃ bāhirāya āgantukūpamāyapi evaṃ dīpayiṃsu. Sace hi sotāpattimaggasamaṅgissa matthakūpari yojanikaṃ ekagghanaselaṃ tivaṭṭāya rajjuyā bandhitvā olambeyya, ekasmiṃ vaṭṭe chinne dvīhi olambeyya, dvīsu chinnesu ekena olambeyyeva, tasmimpi chinne abbhakūṭaṃ viya ākāse tiṭṭheyya, na tveva tassa puggalassa maggānantaraphalassa antarāyaṃ kareyyāti. Ayaṃ pana dīpanā parittā, purimāva mahantā. Na kevalaṃ pana sotāpattimaggaṭṭhova kappaṃ ṭhapeti, itare maggasamaṅginopi ṭhapentiyeva. Tena bhagavā heṭṭhā gahitañca aggahitañca sabbaṃ saṅkaḍḍhitvā saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakapuggalehi imaṃ tantiṃ āropesi – ‘‘sabbepi maggasamaṅgino puggalā ṭhitakappino’’ti.

    ១៨. អរិយនិទ្ទេសេ – កិលេសេហិ អារកត្តា អរិយា។ សទេវកេន លោកេន អរណីយត្តា អរិយា។ អរិយដ្ឋោ នាម បរិសុទ្ធដ្ឋោតិ បរិសុទ្ធត្តាបិ អរិយា។ សេសា អបរិសុទ្ធតាយ អនរិយា។

    18. Ariyaniddese – kilesehi ārakattā ariyā. Sadevakena lokena araṇīyattā ariyā. Ariyaṭṭho nāma parisuddhaṭṭhoti parisuddhattāpi ariyā. Sesā aparisuddhatāya anariyā.

    ១៩. សេក្ខនិទ្ទេសេ – មគ្គសមង្គិនោ មគ្គក្ខណេ, ផលសមង្គិនោ ច ផលក្ខណេ, អធិសីលសិក្ខាទិកា តិស្សោបិ សិក្ខា សិក្ខន្តិយេវាតិ សេក្ខា។ អរហតា បន អរហត្តផលក្ខណេ តិស្សោ សិក្ខា សិក្ខិតា។ បុន តស្ស សិក្ខនកិច្ចំ នត្ថីតិ អសេក្ខា។ ឥតិ សត្ត អរិយា សិក្ខន្តីតិ សេក្ខា។ ខីណាសវា អញ្ញស្ស សន្តិកេ សីលាទីនំ សិក្ខិតត្តា សិក្ខិតអសេក្ខា នាម។ ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធា សយម្ភូតតាយ អសិក្ខិតអសេក្ខា នាម។ សេសបុគ្គលា នេវ សិក្ខន្តិ ន សិក្ខិតាតិ នេវសេក្ខានាសេក្ខា។

    19. Sekkhaniddese – maggasamaṅgino maggakkhaṇe, phalasamaṅgino ca phalakkhaṇe, adhisīlasikkhādikā tissopi sikkhā sikkhantiyevāti sekkhā. Arahatā pana arahattaphalakkhaṇe tisso sikkhā sikkhitā. Puna tassa sikkhanakiccaṃ natthīti asekkhā. Iti satta ariyā sikkhantīti sekkhā. Khīṇāsavā aññassa santike sīlādīnaṃ sikkhitattā sikkhitaasekkhā nāma. Buddhapaccekabuddhā sayambhūtatāya asikkhitaasekkhā nāma. Sesapuggalā neva sikkhanti na sikkhitāti nevasekkhānāsekkhā.

    ២០. តេវិជ្ជនិទ្ទេសេ – បឋមំ បុព្ពេនិវាសទិព្ពចក្ខុញាណានិ និព្ពត្តេត្វា បច្ឆា អរហត្តំ បត្តោបិ, បឋមំ អរហត្តំ បត្វា បច្ឆា បុព្ពេនិវាសទិព្ពចក្ខុញាណនិព្ពត្តកោបិ តេវិជ្ជោយេវ នាម។ សុត្តន្តកថា បន បរិយាយទេសនា អភិធម្មកថា និប្បរិយាយទេសនាតិ ឥមស្មិំ ឋានេ អាគមនីយមេវ ធុរំ។ តស្មា បឋមំ ទ្វេ វិជ្ជា និព្ពត្តេត្វា បច្ឆា អរហត្តំ បត្តោវ ឥធ អធិប្បេតោ។ ឆឡភិញ្ញេបិ ឯសេវ នយោ។

    20. Tevijjaniddese – paṭhamaṃ pubbenivāsadibbacakkhuñāṇāni nibbattetvā pacchā arahattaṃ pattopi, paṭhamaṃ arahattaṃ patvā pacchā pubbenivāsadibbacakkhuñāṇanibbattakopi tevijjoyeva nāma. Suttantakathā pana pariyāyadesanā abhidhammakathā nippariyāyadesanāti imasmiṃ ṭhāne āgamanīyameva dhuraṃ. Tasmā paṭhamaṃ dve vijjā nibbattetvā pacchā arahattaṃ pattova idha adhippeto. Chaḷabhiññepi eseva nayo.

    ២២. សម្មាសម្ពុទ្ធនិទ្ទេសេ – បុព្ពេ អននុស្សុតេសូតិ បច្ឆិមភវេ សច្ចប្បដិវេធតោ បុព្ពេ អញ្ញស្ស កស្សចិ សន្តិកេ អស្សុតបុព្ពេសុ។ តតោ បុរិមបុរិមេសុ បន ភវេសុ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តា ពុទ្ធសាសនេ បព្ពជិត្វា តីណិ បិដកានិ ឧគ្គហេត្វា គតបច្ចាគតវត្តំ អារុយ្ហ កម្មដ្ឋានំ អនុលោមំ គោត្រភុំ អាហច្ច ឋបេន្តិ។ តស្មា បច្ឆិមភវស្មិំយេវ អនាចរិយកភាវំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ តទា ហិ តថាគតោ បូរិតបារមិត្តា អញ្ញស្ស សន្តិកេ សាមំ អននុស្សុតេសុ សង្ខតាសង្ខតធម្មេសុ ‘‘ឥទំ ទុក្ខំ…បេ.… អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’’តិ អត្តបច្ចក្ខេន ញាណេន ចត្តារិ សច្ចានិ អភិសម្ពុជ្ឈតិ។

    22. Sammāsambuddhaniddese – pubbe ananussutesūti pacchimabhave saccappaṭivedhato pubbe aññassa kassaci santike assutapubbesu. Tato purimapurimesu pana bhavesu sabbaññubodhisattā buddhasāsane pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā gatapaccāgatavattaṃ āruyha kammaṭṭhānaṃ anulomaṃ gotrabhuṃ āhacca ṭhapenti. Tasmā pacchimabhavasmiṃyeva anācariyakabhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tadā hi tathāgato pūritapāramittā aññassa santike sāmaṃ ananussutesu saṅkhatāsaṅkhatadhammesu ‘‘idaṃ dukkhaṃ…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti attapaccakkhena ñāṇena cattāri saccāni abhisambujjhati.

    តត្ថ ចាតិ តស្មិញ្ច ចតុសច្ចសម្ពោធិសង្ខាតេ អរហត្តមគ្គេ។ សព្ពញ្ញុតំ បាបុណាតិ ពលេសុ ច វសីភាវន្តិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណញ្ចេវ ពលេសុ ច ចិណ្ណវសីភាវំ បាបុណាតិ។ ពុទ្ធានញ្ហិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណស្ស ចេវ ទសពលញាណស្ស ច អធិគមនតោ បដ្ឋាយ អញ្ញំ កាតព្ពំ នាម នត្ថិ។ យថា បន ឧភតោសុជាតស្ស ខត្តិយកុមារស្ស អភិសេកប្បត្តិតោ បដ្ឋាយ ‘ឥទំ នាម ឥស្សរិយំ អនាគត’ន្តិ ន វត្តព្ពំ, សព្ពំ អាគតមេវ ហោតិ។ ឯវមេវ ពុទ្ធានំ អរហត្តមគ្គស្ស អាគមនតោ បដ្ឋាយ ‘អយំ នាម គុណោ ន អាគតោ, ន បដិវិទ្ធោ, ន បច្ចក្ខោ’តិ ន វត្តព្ពោ, សព្ពេបិ សព្ពញ្ញុគុណា អាគតា បដិវិទ្ធា បច្ចក្ខកតាវ ហោន្តិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវំ បារមីបូរណសិទ្ធានុភាវេន អរិយមគ្គេន បដិវិទ្ធសព្ពញ្ញុគុណោ បុគ្គលោ សម្មាសម្ពុទ្ធោតិ វុច្ចតិ។

    Tattha cāti tasmiñca catusaccasambodhisaṅkhāte arahattamagge. Sabbaññutaṃ pāpuṇāti balesu ca vasībhāvanti sabbaññutaññāṇañceva balesu ca ciṇṇavasībhāvaṃ pāpuṇāti. Buddhānañhi sabbaññutaññāṇassa ceva dasabalañāṇassa ca adhigamanato paṭṭhāya aññaṃ kātabbaṃ nāma natthi. Yathā pana ubhatosujātassa khattiyakumārassa abhisekappattito paṭṭhāya ‘idaṃ nāma issariyaṃ anāgata’nti na vattabbaṃ, sabbaṃ āgatameva hoti. Evameva buddhānaṃ arahattamaggassa āgamanato paṭṭhāya ‘ayaṃ nāma guṇo na āgato, na paṭividdho, na paccakkho’ti na vattabbo, sabbepi sabbaññuguṇā āgatā paṭividdhā paccakkhakatāva honti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evaṃ pāramīpūraṇasiddhānubhāvena ariyamaggena paṭividdhasabbaññuguṇo puggalo sammāsambuddhoti vuccati.

    ២៣. បច្ចេកពុទ្ធនិទ្ទេសេបិ – បុព្ពេ អននុស្សុតេសូតិ បទេ បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ បច្ចេកពុទ្ធោបិ ហិ បច្ឆិមភវេ អនាចរិយកោ អត្តុក្កំសិកញាណេនេវ បដិវិទ្ធសច្ចោ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណញ្ចេវ ពលេសុ ច ចិណ្ណវសីភាវំ ន បាបុណាតិ។

    23. Paccekabuddhaniddesepi – pubbe ananussutesūti pade pubbe vuttanayeneva attho veditabbo. Paccekabuddhopi hi pacchimabhave anācariyako attukkaṃsikañāṇeneva paṭividdhasacco sabbaññutaññāṇañceva balesu ca ciṇṇavasībhāvaṃ na pāpuṇāti.

    ២៤. ឧភតោភាគវិមុត្តនិទ្ទេសេ – អដ្ឋ វិមោក្ខេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរតីតិ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ សហជាតនាមកាយេន បដិលភិត្វា វិហរតិ។ បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វាតិ វិបស្សនាបញ្ញាយ សង្ខារគតំ, មគ្គបញ្ញាយ ចត្តារិ សច្ចានិ បស្សិត្វា ចត្តារោបិ អាសវា ខីណា ហោន្តិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ នាមាតិ វុច្ចតិ។ អយញ្ហិ ទ្វីហិ ភាគេហិ ទ្វេ វារេ វិមុត្តោតិ ឧភតោភាគវិមុត្តោ។ តត្រាយំ ថេរវាទោ – តិបិដកចូឡនាគត្ថេរោ តាវ អាហ – ‘‘សមាបត្តិយា វិក្ខម្ភនវិមោក្ខេន, មគ្គេន សមុច្ឆេទវិមោក្ខេន វិមុត្តោតិ ឧភតោភាគេហិ ទ្វេ វារេ វិមុត្តោ’’តិ។ តិបិដកមហាធម្មរក្ខិតត្ថេរោ ‘‘នាមនិស្សិតកោ ឯសោ’’តិ វត្វា –

    24. Ubhatobhāgavimuttaniddese – aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharatīti aṭṭha samāpattiyo sahajātanāmakāyena paṭilabhitvā viharati. Paññāya cassa disvāti vipassanāpaññāya saṅkhāragataṃ, maggapaññāya cattāri saccāni passitvā cattāropi āsavā khīṇā honti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ubhatobhāgavimutto nāmāti vuccati. Ayañhi dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti ubhatobhāgavimutto. Tatrāyaṃ theravādo – tipiṭakacūḷanāgatthero tāva āha – ‘‘samāpattiyā vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttoti ubhatobhāgehi dve vāre vimutto’’ti. Tipiṭakamahādhammarakkhitatthero ‘‘nāmanissitako eso’’ti vatvā –

    ‘‘អច្ចី យថា វាតវេគេន ខិត្តា, (ឧបសីវាតិ ភគវា;)

    ‘‘Accī yathā vātavegena khittā, (upasīvāti bhagavā;)

    អត្ថំ បលេតិ ន ឧបេតិ សង្ខំ;

    Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;

    ឯវំ មុនី នាមកាយា វិមុត្តោ,

    Evaṃ munī nāmakāyā vimutto,

    អត្ថំ បលេតិ ន ឧបេតិ សង្ខ’’ន្តិ។ (សុ. និ. ១០៨០);

    Atthaṃ paleti na upeti saṅkha’’nti. (su. ni. 1080);

    វត្វា សុត្តំ អាហរិត្វា ‘‘នាមកាយតោ ច រូបកាយតោ ច សុវិមុត្តត្តា ឧភតោភាគវិមុត្តោ’’តិ អាហ។ តិបិដកចូឡាភយត្ថេរោ បនាហ – ‘‘សមាបត្តិយា វិក្ខម្ភនវិមោក្ខេន ឯកវារំ វិមុត្តោ មគ្គេន សមុច្ឆេទវិមោក្ខេន ឯកវារំ វិមុត្តោតិ ឧភតោភាគវិមុត្តោ’’តិ។ ឥមេ បន តយោបិ ថេរា បណ្ឌិតា, ‘តិណ្ណម្បិ វាទេ ការណំ ទិស្សតី’តិ តិណ្ណម្បិ វាទំ តន្តិំ កត្វា ឋបយិំសុ។

    Vatvā suttaṃ āharitvā ‘‘nāmakāyato ca rūpakāyato ca suvimuttattā ubhatobhāgavimutto’’ti āha. Tipiṭakacūḷābhayatthero panāha – ‘‘samāpattiyā vikkhambhanavimokkhena ekavāraṃ vimutto maggena samucchedavimokkhena ekavāraṃ vimuttoti ubhatobhāgavimutto’’ti. Ime pana tayopi therā paṇḍitā, ‘tiṇṇampi vāde kāraṇaṃ dissatī’ti tiṇṇampi vādaṃ tantiṃ katvā ṭhapayiṃsu.

    សង្ខេបតោ បន អរូបសមាបត្តិយា រូបកាយតោ វិមុត្តោ, មគ្គេន នាមកាយតោ វិមុត្តោតិ ឧភោហិ ភាគេហិ វិមុត្តត្តា ឧភតោភាគវិមុត្តោ។ សោ ចតុន្នំ អរូបសមាបត្តីនំ ឯកេកតោ វុដ្ឋាយ សង្ខារេ សម្មសិត្វា អរហត្តំ បត្តានំ ចតុន្នំ, និរោធា វុដ្ឋាយ អរហត្តំ បត្តស្ស អនាគាមិនោ ច វសេន បញ្ចវិធោ ហោតិ។ តត្ថ បុរិមា ចត្តារោ សមាបត្តិសីសំ និរោធំ ន សមាបជ្ជន្តីតិ បរិយាយេន ឧភតោភាគវិមុត្តា នាម។ អដ្ឋសមាបត្តិលាភី អនាគាមី តំ សមាបជ្ជិត្វា តតោ វុដ្ឋាយ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បត្តោតិ និប្បរិយាយេន ឧភតោភាគវិមុត្តសេដ្ឋោ នាម។ ននុ ច អរូបាវចរជ្ឈានម្បិ ឧបេក្ខាចិត្តេកគ្គតាហិ ទុវង្គិកំ រូបាវចរចតុត្ថជ្ឈានម្បិ, តស្មា តម្បិ បទដ្ឋានំ កត្វា អរហត្តំ បត្តេន ឧភតោភាគវិមុត្តេន ភវិតព្ពន្តិ? ន ភវិតព្ពំ។ កស្មា? រូបកាយតោ អវិមុត្តត្តា។ តញ្ហិ កិលេសកាយតោវ វិមុត្តំ, ន រូបកាយតោ; តស្មា តតោ វុដ្ឋាយ អរហត្តំ បត្តោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ នាម ន ហោតិ ។ អរូបាវចរំ បន នាមកាយតោ ច វិមុត្តំ រូបកាយតោ ចាតិ តទេវ បាទកំ កត្វា អរហត្តំ បត្តោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។

    Saṅkhepato pana arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto, maggena nāmakāyato vimuttoti ubhohi bhāgehi vimuttattā ubhatobhāgavimutto. So catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā arahattaṃ pattānaṃ catunnaṃ, nirodhā vuṭṭhāya arahattaṃ pattassa anāgāmino ca vasena pañcavidho hoti. Tattha purimā cattāro samāpattisīsaṃ nirodhaṃ na samāpajjantīti pariyāyena ubhatobhāgavimuttā nāma. Aṭṭhasamāpattilābhī anāgāmī taṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pattoti nippariyāyena ubhatobhāgavimuttaseṭṭho nāma. Nanu ca arūpāvacarajjhānampi upekkhācittekaggatāhi duvaṅgikaṃ rūpāvacaracatutthajjhānampi, tasmā tampi padaṭṭhānaṃ katvā arahattaṃ pattena ubhatobhāgavimuttena bhavitabbanti? Na bhavitabbaṃ. Kasmā? Rūpakāyato avimuttattā. Tañhi kilesakāyatova vimuttaṃ, na rūpakāyato; tasmā tato vuṭṭhāya arahattaṃ patto ubhatobhāgavimutto nāma na hoti . Arūpāvacaraṃ pana nāmakāyato ca vimuttaṃ rūpakāyato cāti tadeva pādakaṃ katvā arahattaṃ patto ubhatobhāgavimutto hotīti veditabbo.

    ២៥. បញ្ញាវិមុត្តនិទ្ទេសេ – បញ្ញាយ វិមុត្តោតិ បញ្ញាវិមុត្តោ។ សោ សុក្ខវិបស្សកោ ចតូហិ ឈានេហិ វុដ្ឋាយ អរហត្តំ បត្តា ចត្តារោ ចាតិ បញ្ចវិធោ ហោតិ។ ឯតេសុ ហិ ឯកោបិ អដ្ឋវិមោក្ខលាភី ន ហោតិ។ តេនេវ ន ហេវ ខោ អដ្ឋ វិមោក្ខេតិអាទិមាហ។ អរូបាវចរជ្ឈានេសុ បន ឯកស្មិំ សតិ ឧភតោភាគវិមុត្តោយេវ នាម ហោតីតិ។

    25. Paññāvimuttaniddese – paññāya vimuttoti paññāvimutto. So sukkhavipassako catūhi jhānehi vuṭṭhāya arahattaṃ pattā cattāro cāti pañcavidho hoti. Etesu hi ekopi aṭṭhavimokkhalābhī na hoti. Teneva na heva kho aṭṭha vimokkhetiādimāha. Arūpāvacarajjhānesu pana ekasmiṃ sati ubhatobhāgavimuttoyeva nāma hotīti.

    ២៦. កាយសក្ខិនិទ្ទេសេ – ឯកច្ចេ អាសវាតិ ហេដ្ឋិមមគ្គត្តយវជ្ឈា។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ កាយសក្ខីតិ វុច្ចតិ។ សោ ហិ ផុដ្ឋន្តំ សច្ឆិករោតីតិ កាយសក្ខី។ ឈានផស្សំ បឋមំ ផុសតិ, បច្ឆា និរោធំ និព្ពានំ សច្ឆិករោតីតិបិ កាយសក្ខី។ សោ សោតាបត្តិផលដ្ឋំ អាទិំ កត្វា យាវ អរហត្តមគ្គដ្ឋា ឆព្ពិធោ ហោតិ។

    26. Kāyasakkhiniddese – ekacce āsavāti heṭṭhimamaggattayavajjhā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo kāyasakkhīti vuccati. So hi phuṭṭhantaṃ sacchikarotīti kāyasakkhī. Jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotītipi kāyasakkhī. So sotāpattiphalaṭṭhaṃ ādiṃ katvā yāva arahattamaggaṭṭhā chabbidho hoti.

    ២៧. ទិដ្ឋិប្បត្តនិទ្ទេសេ – ឥទំ ទុក្ខន្តិ ឥទំ ទុក្ខំ, ឯត្តកំ ទុក្ខំ, ន ឥតោ ឧទ្ធំ ទុក្ខំ។ ទុក្ខសមុទយាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ យថាភូតំ បជានាតីតិ ឋបេត្វា តណ្ហំ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធេ ‘ទុក្ខសច្ច’ន្តិ យាថាវសរសតោ បជានាតិ។ តណ្ហា បន ទុក្ខំ ជនេតិ និព្ពត្តេតិ, បភាវេតិ, តតោ តំ ទុក្ខំ សមុទេតិ; តស្មា នំ អយំ ‘ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ។ យស្មា បន ឥទំ ទុក្ខញ្ច សមុទយោ ច និព្ពានំ បត្វា និរុជ្ឈន្តិ វូបសម្មន្តិ អប្បវត្តិំ គច្ឆន្តិ; តស្មា នំ ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ។ អរិយោ បន អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, តំ ទុក្ខនិរោធំ គច្ឆតិ; តេន តំ ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ។ ឯត្តាវតា នានាក្ខណេ សច្ចវវត្ថានំ ទស្សិតំ។ ឥទានិ ឯកក្ខណេ ទស្សេតុំ តថាគតប្បវេទិតាតិអាទិមាហ។ តត្ថ តថាគតប្បវេទិតាតិ មហាពោធិមណ្ឌេ និសីទត្វា តថាគតេន បដិវិទ្ធា វិទិតា បាកដីកតា។ ធម្មាតិ ចតុសច្ចធម្មា។ វោទិដ្ឋា ហោន្តីតិ សុទិដ្ឋា ហោន្តិ។ វោចរិតាតិ សុចរិតា។ តេសុ អនេន បញ្ញា សុដ្ឋុ ចរាបិតា ហោតីតិ អត្ថោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ទិដ្ឋិប្បត្តោតិ វុច្ចតិ។ អយញ្ហិ ទិដ្ឋន្តំ បត្តោ។ ‘‘ទុក្ខា សង្ខារា, សុខោ និរោធោ’’តិ ញាណំ ហោតិ ។ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ បស្សិតំ បញ្ញាយាតិ ទិដ្ឋប្បត្តោ។ អយម្បិ កាយសក្ខី វិយ ឆព្ពិធោវ ហោតិ។

    27. Diṭṭhippattaniddese – idaṃ dukkhanti idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na ito uddhaṃ dukkhaṃ. Dukkhasamudayādīsupi eseva nayo. Yathābhūtaṃ pajānātīti ṭhapetvā taṇhaṃ pañcupādānakkhandhe ‘dukkhasacca’nti yāthāvasarasato pajānāti. Taṇhā pana dukkhaṃ janeti nibbatteti, pabhāveti, tato taṃ dukkhaṃ samudeti; tasmā naṃ ayaṃ ‘dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Yasmā pana idaṃ dukkhañca samudayo ca nibbānaṃ patvā nirujjhanti vūpasammanti appavattiṃ gacchanti; tasmā naṃ ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ariyo pana aṭṭhaṅgiko maggo, taṃ dukkhanirodhaṃ gacchati; tena taṃ ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ettāvatā nānākkhaṇe saccavavatthānaṃ dassitaṃ. Idāni ekakkhaṇe dassetuṃ tathāgatappaveditātiādimāha. Tattha tathāgatappaveditāti mahābodhimaṇḍe nisīdatvā tathāgatena paṭividdhā viditā pākaṭīkatā. Dhammāti catusaccadhammā. Vodiṭṭhā hontīti sudiṭṭhā honti. Vocaritāti sucaritā. Tesu anena paññā suṭṭhu carāpitā hotīti attho. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo diṭṭhippattoti vuccati. Ayañhi diṭṭhantaṃ patto. ‘‘Dukkhā saṅkhārā, sukho nirodho’’ti ñāṇaṃ hoti . Diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ passitaṃ paññāyāti diṭṭhappatto. Ayampi kāyasakkhī viya chabbidhova hoti.

    ២៨. សទ្ធាវិមុត្តនិទ្ទេសេ – នោ ច ខោ យថា ទិដ្ឋិប្បត្តស្សាតិ យថា ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស អាសវា បរិក្ខីណា, ន ឯវំ សទ្ធាវិមុត្តស្សាតិ អត្ថោ។ កិំ បន នេសំ កិលេសប្បហានេ នានត្តំ អត្ថីតិ? នត្ថិ។ អថ កស្មា សទ្ធាវិមុត្តោ ទិដ្ឋិប្បត្តំ ន បាបុណាតីតិ? អាគមនីយនានត្តេន។ ទិដ្ឋិប្បតោ ហិ អាគមនម្ហិ កិលេសេ វិក្ខម្ភេន្តោ អប្បទុក្ខេន អប្បកសិរេន អកិលមន្តោវ វិក្ខម្ភេតុំ សក្កោតិ។ សទ្ធាវិមុត្តោ បន ទុក្ខេន កសិរេន កិលមន្តោ ហុត្វា វិក្ខម្ភេតុំ សក្កោតិ, តស្មា ទិដ្ឋិប្បត្តំ ន បាបុណាតិ។ អបិច នេសំ បញ្ញាយបិ នានត្តំ អត្ថិយេវ។ ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស ហិ ឧបរិ តិណ្ណំ មគ្គានំ វិបស្សនាញាណំ តិក្ខំ សូរំ បសន្នំ ហុត្វា វហតិ។ សទ្ធាវិមុត្តស្ស វិបស្សនាញាណំ នោ តិក្ខំ សូរំ បសន្នំ ហុត្វា វហតិ, តស្មាបិ សោ ទិដ្ឋិប្បត្តំ ន បាបុណាតិ។

    28. Saddhāvimuttaniddese – no ca kho yathā diṭṭhippattassāti yathā diṭṭhippattassa āsavā parikkhīṇā, na evaṃ saddhāvimuttassāti attho. Kiṃ pana nesaṃ kilesappahāne nānattaṃ atthīti? Natthi. Atha kasmā saddhāvimutto diṭṭhippattaṃ na pāpuṇātīti? Āgamanīyanānattena. Diṭṭhippato hi āgamanamhi kilese vikkhambhento appadukkhena appakasirena akilamantova vikkhambhetuṃ sakkoti. Saddhāvimutto pana dukkhena kasirena kilamanto hutvā vikkhambhetuṃ sakkoti, tasmā diṭṭhippattaṃ na pāpuṇāti. Apica nesaṃ paññāyapi nānattaṃ atthiyeva. Diṭṭhippattassa hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāñāṇaṃ tikkhaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati. Saddhāvimuttassa vipassanāñāṇaṃ no tikkhaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati, tasmāpi so diṭṭhippattaṃ na pāpuṇāti.

    យថា ហិ ទ្វីសុ តរុណេសុ សិប្បំ ទស្សេន្តេសុ ឯកស្ស ហត្ថេ តិខិណោ អសិ, ឯកស្ស កុណ្ឋោ។ តិខិណេន អសិនា កទលី ឆិជ្ជមានា សទ្ទំ ន ករោតិ។ កុណ្ឋេន អសិនា ឆិជ្ជមានា ‘កដកដា’តិ សទ្ទំ ករោតិ។ តត្ថ តិខិណេន អសិនា សទ្ទំ អករោន្តិយា ឯវ កទលិយា ឆេទនំ វិយ ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស តិណ្ណំ មគ្គានំ វិបស្សនាញាណស្ស តិខិណសូរវិប្បសន្នភាវោ។ កុណ្ឋេន អសិនា សទ្ទំ ករោន្តិយាបិ កទលិយា ឆេទនំ វិយ សទ្ធាវិមុត្តស្ស តិណ្ណំ មគ្គានំ វិបស្សនាញាណស្ស អតិខិណអសូរអប្បសន្នភាវោ វេទិតព្ពោ។ ឥមំ បន នយំ ‘នោ’តិ បដិក្ខិបិត្វា, អាគមនីយនានត្តេនេវ សទ្ធាវិមុត្តោ ទិដ្ឋិប្បត្តំ ន បាបុណាតីតិ សន្និដ្ឋានំ កតំ។

    Yathā hi dvīsu taruṇesu sippaṃ dassentesu ekassa hatthe tikhiṇo asi, ekassa kuṇṭho. Tikhiṇena asinā kadalī chijjamānā saddaṃ na karoti. Kuṇṭhena asinā chijjamānā ‘kaṭakaṭā’ti saddaṃ karoti. Tattha tikhiṇena asinā saddaṃ akarontiyā eva kadaliyā chedanaṃ viya diṭṭhippattassa tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāñāṇassa tikhiṇasūravippasannabhāvo. Kuṇṭhena asinā saddaṃ karontiyāpi kadaliyā chedanaṃ viya saddhāvimuttassa tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāñāṇassa atikhiṇaasūraappasannabhāvo veditabbo. Imaṃ pana nayaṃ ‘no’ti paṭikkhipitvā, āgamanīyanānatteneva saddhāvimutto diṭṭhippattaṃ na pāpuṇātīti sanniṭṭhānaṃ kataṃ.

    អាគមដ្ឋកថាសុ បន វុត្តំ – ‘‘ឯតេសុ ហិ សទ្ធាវិមុត្តស្ស បុព្ពភាគមគ្គក្ខណេ សទ្ទហន្តស្ស វិយ ឱកប្បេន្តស្ស វិយ អធិមុច្ចន្តស្ស វិយ ច កិលេសក្ខយោ ហោតិ។ ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស បុព្ពភាគមគ្គក្ខណេ កិលេសច្ឆេទកញាណំ អទន្ធំ តិខិណំ សូរំ ហុត្វា វហតិ។ តស្មា យថា នាម អតិខិណេន អសិនា កទលិំ ឆិន្ទន្តស្ស ឆិន្នដ្ឋានំ ន មដ្ឋំ ហោតិ, អសិ ន សីឃំ វហតិ, សទ្ទោ សុយ្យតិ, ពលវតរោ វាយាមោ កាតព្ពោ ហោតិ ; ឯវរូបា សទ្ធាវិមុត្តស្ស បុព្ពភាគមគ្គភាវនា។ យថា បន សុនិសិតេនេវ អសិនា កទលិំ ឆិន្ទន្តស្ស ឆិន្នដ្ឋានំ មដ្ឋំ ហោតិ, អសិ សីឃំ វហតិ, សទ្ទោ ន សុយ្យតិ, ពលវវាយាមកិច្ចំ ន ហោតិ; ឯវរូបា ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស បុព្ពភាគមគ្គភាវនា វេទិតព្ពា’’តិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ សទ្ធាវិមុត្តោតិ វុច្ចតិ។ អយញ្ហិ សទ្ទហន្តោ វិមុត្តោតិ សទ្ធាវិមុត្តោ។ អយម្បិ កាយសក្ខី វិយ ឆព្ពិធោវ ហោតិ។

    Āgamaṭṭhakathāsu pana vuttaṃ – ‘‘etesu hi saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggakkhaṇe saddahantassa viya okappentassa viya adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti. Diṭṭhippattassa pubbabhāgamaggakkhaṇe kilesacchedakañāṇaṃ adandhaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ hutvā vahati. Tasmā yathā nāma atikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ na maṭṭhaṃ hoti, asi na sīghaṃ vahati, saddo suyyati, balavataro vāyāmo kātabbo hoti ; evarūpā saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā. Yathā pana sunisiteneva asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ maṭṭhaṃ hoti, asi sīghaṃ vahati, saddo na suyyati, balavavāyāmakiccaṃ na hoti; evarūpā diṭṭhippattassa pubbabhāgamaggabhāvanā veditabbā’’ti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo saddhāvimuttoti vuccati. Ayañhi saddahanto vimuttoti saddhāvimutto. Ayampi kāyasakkhī viya chabbidhova hoti.

    ២៩. ធម្មានុសារីនិទ្ទេសេ – បដិបន្នស្សាតិ ឥមិនា សោតាបត្តិមគ្គដ្ឋោ ទស្សិតោ។ អធិមត្តន្តិ ពលវំ។ បញ្ញំ វាហេតីតិ បញ្ញាវាហី។ បញ្ញា ឥមំ បុគ្គលំ វហតីតិ បញ្ញាវាហីតិបិ វុត្តំ ហោតិ។ បញ្ញាបុព្ពង្គមន្តិ បញ្ញំ បុរេចារិកំ កត្វា។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ ធម្មានុសារីតិ វុច្ចតិ។ សោ ហិ បញ្ញាសង្ខាតេន ធម្មេន សរតិ អនុស្សរតីតិ ធម្មានុសារី។ សោតាបត្តិមគ្គដ្ឋស្សេវេតំ នាមំ។ ផលេ បន បត្តេ ទិដ្ឋិប្បត្តោ នាម ហោតិ។

    29. Dhammānusārīniddese – paṭipannassāti iminā sotāpattimaggaṭṭho dassito. Adhimattanti balavaṃ. Paññaṃ vāhetīti paññāvāhī. Paññā imaṃ puggalaṃ vahatīti paññāvāhītipi vuttaṃ hoti. Paññāpubbaṅgamanti paññaṃ purecārikaṃ katvā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo dhammānusārīti vuccati. So hi paññāsaṅkhātena dhammena sarati anussaratīti dhammānusārī. Sotāpattimaggaṭṭhassevetaṃ nāmaṃ. Phale pana patte diṭṭhippatto nāma hoti.

    ៣០. សទ្ធានុសារីនិទ្ទេសេបិ – សទ្ធំ វាហេតីតិ សទ្ធាវាហី។ សទ្ធា ឥមំ បុគ្គលំ វហតីតិ សទ្ធាវាហីតិបិ វុត្តមេវ។ សទ្ធាបុព្ពង្គមន្តិ សទ្ធំ បុរេចារិកំ កត្វា។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ សទ្ធានុសារីតិ វុច្ចតិ។ សោ ហិ សទ្ធាយ សរតិ។ អនុស្សរតីតិ សទ្ធានុសារី។ សោតាបត្តិមគ្គដ្ឋស្សេវេតំ នាមំ។ ផលេ បន បត្តេ សទ្ធាវិមុត្តោ នាម ហោតិ។ លោកុត្តរធម្មញ្ហិ និព្ពត្តេន្តានំ ទ្វេ ធុរានិ នាម, ទ្វេ អភិនិវេសា នាម, ទ្វេ សីសានិ នាម។ តត្ថ សទ្ធាធុរំ បញ្ញាធុរន្តិ – ទ្វេ ធុរានិ នាម។ ឯកោ បន ភិក្ខុ សមថាភិនិវេសេន អភិនិវិសតិ, ឯកោ វិបស្សនាភិនិវេសេនាតិ – ឥមេ ទ្វេ អភិនិវេសា នាម។ ឯកោ ច មត្ថកំ បាបុណន្តោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ ហោតិ, ឯកោ បញ្ញាវិមុត្តោតិ – ឥមានិ ទ្វេ សីសានិ នាម។ យេ កេចិ ហិ លោកុត្តរធម្មំ និព្ពត្តេន្តិ, សព្ពេ តេ ឥមេ ទ្វេ ធម្មេ ធុរំ កត្វា ឥមេសុ ទ្វីសុ ឋានេសុ អភិនិវិសិត្វា ឥមេហិ ទ្វីហិ ឋានេហិ វិមុច្ចន្តិ។ តេសុ យោ ភិក្ខុ អដ្ឋសមាបត្តិលាភី បញ្ញំ ធុរំ កត្វា សមថវសេន អភិនិវិដ្ឋោ អញ្ញតរំ អរូបសមាបត្តិំ បទដ្ឋានំ កត្វា វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ, សោ សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ ធម្មានុសារី នាម។ បរតោ បន ឆសុ ឋានេសុ កាយសក្ខី នាម។ អរហត្តផលេ បត្តេ ឧភតោភាគវិមុត្តោ នាម។

    30. Saddhānusārīniddesepi – saddhaṃ vāhetīti saddhāvāhī. Saddhā imaṃ puggalaṃ vahatīti saddhāvāhītipi vuttameva. Saddhāpubbaṅgamanti saddhaṃ purecārikaṃ katvā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo saddhānusārīti vuccati. So hi saddhāya sarati. Anussaratīti saddhānusārī. Sotāpattimaggaṭṭhassevetaṃ nāmaṃ. Phale pana patte saddhāvimutto nāma hoti. Lokuttaradhammañhi nibbattentānaṃ dve dhurāni nāma, dve abhinivesā nāma, dve sīsāni nāma. Tattha saddhādhuraṃ paññādhuranti – dve dhurāni nāma. Eko pana bhikkhu samathābhinivesena abhinivisati, eko vipassanābhinivesenāti – ime dve abhinivesā nāma. Eko ca matthakaṃ pāpuṇanto ubhatobhāgavimutto hoti, eko paññāvimuttoti – imāni dve sīsāni nāma. Ye keci hi lokuttaradhammaṃ nibbattenti, sabbe te ime dve dhamme dhuraṃ katvā imesu dvīsu ṭhānesu abhinivisitvā imehi dvīhi ṭhānehi vimuccanti. Tesu yo bhikkhu aṭṭhasamāpattilābhī paññaṃ dhuraṃ katvā samathavasena abhiniviṭṭho aññataraṃ arūpasamāpattiṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇāti, so sotāpattimaggakkhaṇe dhammānusārī nāma. Parato pana chasu ṭhānesu kāyasakkhī nāma. Arahattaphale patte ubhatobhāgavimutto nāma.

    អបរោ បញ្ញមេវ ធុរំ កត្វា វិបស្សនាវសេន អភិនិវិដ្ឋោ សុទ្ធសង្ខារេ វា រូបាវចរជ្ឈានេសុ វា អញ្ញតរំ សម្មសិត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ, អយម្បិ សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេយេវ ធម្មានុសារី នាម។ បរតោ បន ឆសុ ឋានេសុ ទិដ្ឋិប្បត្តោ នាម។ អរហត្តេ បត្តេ បញ្ញាវិមុត្តោ នាម។ ឥធ ទ្វេ នាមានិ អបុព្ពានិ, តានិ បុរិមេហិ សទ្ធិំ បញ្ច ហោន្តិ។ អបរោ អដ្ឋសមាបត្តិលាភី សទ្ធំ ធុរំ កត្វា សមាធិវសេន អភិនិវិដ្ឋោ អញ្ញតរំ អរូបសមាបត្តិំ បទដ្ឋានំ កត្វា វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ – អយំ សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ សទ្ធានុសារី នាម។ បរតោ ឆសុ ឋានេសុ កាយសក្ខីយេវ នាម។ អរហត្តេ បត្តេ ឧភតោភាគវិមុត្តោយេវ នាម។ ឥធ ឯកមេវ នាមំ អបុព្ពំ។ តេន សទ្ធិំ បុរិមានិ បញ្ច ឆ ហោន្តិ។ អបរោ សទ្ធមេវ ធុរំ កត្វា វិបស្សនាវសេន អភិនិវិដ្ឋោ សុទ្ធសង្ខារេ វា រូបាវចរជ្ឈានេសុ វា អញ្ញតរំ សម្មសិត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ។ អយម្បិ សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ សទ្ធានុសារី នាម។ បរតោ ឆសុ ឋានេសុ សទ្ធាវិមុត្តោ នាម។ អរហត្តេ បត្តេ បញ្ញាវិមុត្តោ នាម។ ឥធាបិ ឯកមេវ នាមំ អបុព្ពំ។ តេន សទ្ធិំ បុរិមានិ ឆ សត្ត ហោន្តិ។ ឥមេ សត្ត បុគ្គលា លោកេ អគ្គទក្ខិណេយ្យា នាមាតិ។

    Aparo paññameva dhuraṃ katvā vipassanāvasena abhiniviṭṭho suddhasaṅkhāre vā rūpāvacarajjhānesu vā aññataraṃ sammasitvā arahattaṃ pāpuṇāti, ayampi sotāpattimaggakkhaṇeyeva dhammānusārī nāma. Parato pana chasu ṭhānesu diṭṭhippatto nāma. Arahatte patte paññāvimutto nāma. Idha dve nāmāni apubbāni, tāni purimehi saddhiṃ pañca honti. Aparo aṭṭhasamāpattilābhī saddhaṃ dhuraṃ katvā samādhivasena abhiniviṭṭho aññataraṃ arūpasamāpattiṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇāti – ayaṃ sotāpattimaggakkhaṇe saddhānusārī nāma. Parato chasu ṭhānesu kāyasakkhīyeva nāma. Arahatte patte ubhatobhāgavimuttoyeva nāma. Idha ekameva nāmaṃ apubbaṃ. Tena saddhiṃ purimāni pañca cha honti. Aparo saddhameva dhuraṃ katvā vipassanāvasena abhiniviṭṭho suddhasaṅkhāre vā rūpāvacarajjhānesu vā aññataraṃ sammasitvā arahattaṃ pāpuṇāti. Ayampi sotāpattimaggakkhaṇe saddhānusārī nāma. Parato chasu ṭhānesu saddhāvimutto nāma. Arahatte patte paññāvimutto nāma. Idhāpi ekameva nāmaṃ apubbaṃ. Tena saddhiṃ purimāni cha satta honti. Ime satta puggalā loke aggadakkhiṇeyyā nāmāti.

    ៣១. សត្តក្ខត្តុបរមនិទ្ទេសេ – សត្តក្ខត្តុន្តិ សត្តវារេ។ សត្តក្ខត្តុបរមា ភវូបបត្តិ អត្តភាវគ្គហណំ អស្ស, តតោ បរំ អដ្ឋមំ ភវំ នាទិយតីតិ សត្តក្ខត្តុបរមោ។ សោតាបន្នោ ហោតីតិ ឯត្ថ សោតោតិ អរិយមគ្គោ, តេន សមន្នាគតោ សោតាបន្នោ នាម។ យថាហ –

    31. Sattakkhattuparamaniddese – sattakkhattunti sattavāre. Sattakkhattuparamā bhavūpapatti attabhāvaggahaṇaṃ assa, tato paraṃ aṭṭhamaṃ bhavaṃ nādiyatīti sattakkhattuparamo. Sotāpanno hotīti ettha sototi ariyamaggo, tena samannāgato sotāpanno nāma. Yathāha –

    ‘‘សោតោ សោតោតិ ហិទំ, សារិបុត្ត, វុច្ចតិ។ កតមោ នុ ខោ, សារិបុត្ត, សោតោតិ? អយមេវ ហិ, ភន្តេ, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សោតោ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធីតិ។ សោតាបន្នោ សោតាបន្នោតិ, ហិទំ, សារិបុត្ត, វុច្ចតិ។ កតមោ នុ ខោ, សារិបុត្ត, សោតាបន្នោតិ? យោ ហិ, ភន្តេ, ឥមិនា អរិយេន អដ្ឋង្គិកេន មគ្គេន សមន្នាគតោ អយំ វុច្ចតិ សោតាបន្នោ, ស្វាយំ អាយស្មា ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឥតិ វា’’តិ (សំ. និ. ៥.១០០១)។

    ‘‘Soto sototi hidaṃ, sāriputta, vuccati. Katamo nu kho, sāriputta, sototi? Ayameva hi, bhante, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo soto, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhīti. Sotāpanno sotāpannoti, hidaṃ, sāriputta, vuccati. Katamo nu kho, sāriputta, sotāpannoti? Yo hi, bhante, iminā ariyena aṭṭhaṅgikena maggena samannāgato ayaṃ vuccati sotāpanno, svāyaṃ āyasmā evaṃnāmo evaṃgotto iti vā’’ti (saṃ. ni. 5.1001).

    ឯវំ មគ្គក្ខណេបិ សោតាបន្នោ នាម ហោតិ។ ឥធ បន មគ្គេន ផលស្ស នាមំ ទិន្នន្តិ ផលក្ខណេ សោតាបន្នោ អធិប្បេតោ។

    Evaṃ maggakkhaṇepi sotāpanno nāma hoti. Idha pana maggena phalassa nāmaṃ dinnanti phalakkhaṇe sotāpanno adhippeto.

    អវិនិបាតធម្មោតិ វិនិបាតសង្ខាតំ អបាយំ ឧបបត្តិវសេន អនាគមនសភាវោ។ និយតោតិ មគ្គនិយាមេន និយតោ។ សម្ពោធិបរាយណោតិ ពុជ្ឈនកភាវបរាយណោ។ សោ ហិ បដិលទ្ធមគ្គេន ពុជ្ឈតីតិ សម្ពោធិបរាយណោ។ ឧបរិ តីហិ មគ្គេហិ អវស្សំ ពុជ្ឈិស្សតីតិ សម្ពោធិបរាយណោ។ ទេវេ ច មនុស្សេ ចាតិ ទេវលោកញ្ច មនុស្សលោកញ្ច។ សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វាតិ បដិសន្ធិវសេន អបរាបរំ គន្ត្វា។ ទុក្ខស្សន្តំ ករោតីតិ វដ្ដទុក្ខស្ស បរិយន្តំ បរិវដុមំ ករោតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ សត្តក្ខត្តុបរមោ នាម វុច្ចតិ។ អយំ បន កាលេន ទេវលោកស្ស កាលេន មនុស្សលោកស្ស វសេន មិស្សកភវេន កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។

    Avinipātadhammoti vinipātasaṅkhātaṃ apāyaṃ upapattivasena anāgamanasabhāvo. Niyatoti magganiyāmena niyato. Sambodhiparāyaṇoti bujjhanakabhāvaparāyaṇo. So hi paṭiladdhamaggena bujjhatīti sambodhiparāyaṇo. Upari tīhi maggehi avassaṃ bujjhissatīti sambodhiparāyaṇo. Deve ca manusse cāti devalokañca manussalokañca. Sandhāvitvā saṃsaritvāti paṭisandhivasena aparāparaṃ gantvā. Dukkhassantaṃ karotīti vaṭṭadukkhassa pariyantaṃ parivaṭumaṃ karoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo sattakkhattuparamo nāma vuccati. Ayaṃ pana kālena devalokassa kālena manussalokassa vasena missakabhavena kathitoti veditabbo.

    ៣២. កោលំកោលនិទ្ទេសេ – កុលតោ កុលំ គច្ឆតីតិ កោលំកោលោ។ សោតាបត្តិផលសច្ឆិកិរិយតោ ហិ បដ្ឋាយ នីចេ កុលេ ឧបបត្តិ នាម នត្ថិ, មហាភោគកុលេសុយេវ និព្ពត្តតីតិ អត្ថោ។ ទ្វេ វា តីណិ វា កុលានីតិ ទេវមនុស្សវសេន ទ្វេ វា តយោ វា ភវេ។ ឥតិ អយម្បិ មិស្សកភវេនេវ កថិតោ។ ទេសនាមត្តមេវ ចេតំ – ‘ទ្វេ វា តីណិ វា’តិ។ យាវ ឆដ្ឋភវា សំសរន្តោបិ បន កោលំកោលោវ ហោតិ។

    32. Kolaṃkolaniddese – kulato kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo. Sotāpattiphalasacchikiriyato hi paṭṭhāya nīce kule upapatti nāma natthi, mahābhogakulesuyeva nibbattatīti attho. Dve vā tīṇi vā kulānīti devamanussavasena dve vā tayo vā bhave. Iti ayampi missakabhaveneva kathito. Desanāmattameva cetaṃ – ‘dve vā tīṇi vā’ti. Yāva chaṭṭhabhavā saṃsarantopi pana kolaṃkolova hoti.

    ៣៣. ឯកពីជិនិទ្ទេសេ – ខន្ធពីជំ នាម កថិតំ។ យស្ស ហិ សោតាបន្នស្ស ឯកំយេវ ខន្ធពីជំ អត្ថិ, ឯកំ អត្តភាវគ្គហណំ, សោ ឯកពីជី នាម។ មានុសកំ ភវន្តិ ឥទំ បនេត្ថ ទេសនាមត្តមេវ។ ទេវភវំ និព្ពត្តេតីតិបិ បន វត្តុំ វដ្ដតិយេវ។ ភគវតា គហិតនាមវសេនេវ ចេតានិ ឯតេសំ នាមានិ។ ឯត្តកំ ឋានំ គតោ សត្តក្ខត្តុបរមោ នាម ហោតិ, ឯត្តកំ កោលំកោលោ, ឯត្តកំ ឯកពីជីតិ ភគវតា ឯតេសំ នាមំ គហិតំ។ និយមតោ បន អយំ សត្តក្ខត្តុបរមោ, អយំ កោលំកោលោ, អយំ ឯកពីជីតិ នត្ថិ។

    33. Ekabījiniddese – khandhabījaṃ nāma kathitaṃ. Yassa hi sotāpannassa ekaṃyeva khandhabījaṃ atthi, ekaṃ attabhāvaggahaṇaṃ, so ekabījī nāma. Mānusakaṃ bhavanti idaṃ panettha desanāmattameva. Devabhavaṃ nibbattetītipi pana vattuṃ vaṭṭatiyeva. Bhagavatā gahitanāmavaseneva cetāni etesaṃ nāmāni. Ettakaṃ ṭhānaṃ gato sattakkhattuparamo nāma hoti, ettakaṃ kolaṃkolo, ettakaṃ ekabījīti bhagavatā etesaṃ nāmaṃ gahitaṃ. Niyamato pana ayaṃ sattakkhattuparamo, ayaṃ kolaṃkolo, ayaṃ ekabījīti natthi.

    កោ បន តេសំ ឯតំ បភេទំ និយមេតីតិ? កេចិ តាវ ថេរា ‘បុព្ពហេតុ និយមេតី’តិ វទន្តិ, កេចិ ‘បឋមមគ្គោ’, កេចិ ‘ឧបរិ តយោ មគ្គា’, កេចិ ‘តិណ្ណំ មគ្គានំ វិបស្សនា’តិ។ តត្ថ ‘បុព្ពហេតុ និយមេតី’តិ វាទេ ‘បឋមមគ្គស្ស ឧបនិស្សយោ កតោ នាម ហោតិ, ឧបរិ តយោ មគ្គា និរុបនិស្សយា ឧប្បន្នា’តិ វចនំ អាបជ្ជតិ។ ‘បឋមមគ្គោ និយមេតី’តិ វាទេ ឧបរិ តិណ្ណំ មគ្គានំ និរត្ថកតា អាបជ្ជតិ។ ‘ឧបរិ តយោ មគ្គា និយមេន្តី’តិ វាទេ ‘អដ្ឋមមគ្គេ អនុប្បន្នេយេវ ឧបរិ តយោ មគ្គា ឧប្បន្នា’តិ អាបជ្ជតិ។ ‘តិណ្ណំ មគ្គានំ វិបស្សនា និយមេតី’តិ វាទោ បន យុជ្ជតិ។ សចេ ហិ ឧបរិ តិណ្ណំ មគ្គានំ វិបស្សនា ពលវតី ហោតិ, ឯកពីជី នាម ហោតិ; តតោ មន្ទតរាយ កោលំកោលោ; តតោ មន្ទតរាយ សត្តក្ខត្តុបរមោតិ។

    Ko pana tesaṃ etaṃ pabhedaṃ niyametīti? Keci tāva therā ‘pubbahetu niyametī’ti vadanti, keci ‘paṭhamamaggo’, keci ‘upari tayo maggā’, keci ‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā’ti. Tattha ‘pubbahetu niyametī’ti vāde ‘paṭhamamaggassa upanissayo kato nāma hoti, upari tayo maggā nirupanissayā uppannā’ti vacanaṃ āpajjati. ‘Paṭhamamaggo niyametī’ti vāde upari tiṇṇaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati. ‘Upari tayo maggā niyamentī’ti vāde ‘aṭṭhamamagge anuppanneyeva upari tayo maggā uppannā’ti āpajjati. ‘Tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā niyametī’ti vādo pana yujjati. Sace hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā balavatī hoti, ekabījī nāma hoti; tato mandatarāya kolaṃkolo; tato mandatarāya sattakkhattuparamoti.

    ឯកច្ចោ ហិ សោតាបន្នោ វដ្ដជ្ឈាសយោ ហោតិ, វដ្ដាភិរតោ, បុនប្បុនំ វដ្ដស្មិំយេវ វិចរតិ សន្ទិស្សតិ។ អនាថបិណ្ឌិកោ សេដ្ឋិ, វិសាខា ឧបាសិកា, ចូឡរថមហារថា ទេវបុត្តា, អនេកវណ្ណោ ទេវបុត្តោ, សក្កោ ទេវរាជា, នាគទត្តោ ទេវបុត្តោតិ ឥមេ ហិ ឯត្តកា ជនា វដ្ដជ្ឈាសយា វដ្ដាភិរតា អាទិតោ បដ្ឋាយ ឆ ទេវលោកេ សោធេត្វា អកនិដ្ឋេ ឋត្វា បរិនិព្ពាយិស្សន្តិ, ឥមេ ឥធ ន គហិតា។ ន កេវលញ្ចិមេ; យោបិ មនុស្សេសុយេវ សត្តក្ខត្តុំ សំសរិត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ, យោបិ ទេវលោកេ និព្ពត្តោ ទេវេសុយេវ សត្តក្ខត្តុំ អបរាបរំ សំសរិត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ, ឥមេបិ ឥធ ន គហិតា។ មិស្សកភវវសេនេវ បនេត្ថ សត្តក្ខត្តុបរមកោលំកោលា មានុសកភវនិព្ពត្តកោយេវ ច ឯកពីជី គហិតោតិ វេទិតព្ពោ។ តត្ថ ឯកេកោ ទុក្ខាបដិបទាទិវសេន ចតុព្ពិធភាវំ អាបជ្ជតិ។ សទ្ធាធុរេនេវ ចត្តារោ សត្តក្ខត្តុបរមា, ចត្តារោ កោលំកោលា, ចត្តារោ ឯកពីជិនោតិ ទ្វាទស ហោន្តិ។ សចេ បញ្ញាយ សក្កា និព្ពត្តេតុំ, ‘អហំ លោកុត្តរំ ធម្មំ និព្ពត្តេស្សាមី’តិ ឯវំ បញ្ញំ ធុរំ កត្វា សត្តក្ខត្តុបរមាទិភាវំ បត្តាបិ បដិបទាវសេន ទ្វាទសេវាតិ ឥមេ ចតុវីសតិ សោតាបន្នា ឥហដ្ឋកនិជ្ឈានិកវសេនេវ ឥមស្មិំ ឋានេ កថិតាតិ វេទិតព្ពា។

    Ekacco hi sotāpanno vaṭṭajjhāsayo hoti, vaṭṭābhirato, punappunaṃ vaṭṭasmiṃyeva vicarati sandissati. Anāthapiṇḍiko seṭṭhi, visākhā upāsikā, cūḷarathamahārathā devaputtā, anekavaṇṇo devaputto, sakko devarājā, nāgadatto devaputtoti ime hi ettakā janā vaṭṭajjhāsayā vaṭṭābhiratā ādito paṭṭhāya cha devaloke sodhetvā akaniṭṭhe ṭhatvā parinibbāyissanti, ime idha na gahitā. Na kevalañcime; yopi manussesuyeva sattakkhattuṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, yopi devaloke nibbatto devesuyeva sattakkhattuṃ aparāparaṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, imepi idha na gahitā. Missakabhavavaseneva panettha sattakkhattuparamakolaṃkolā mānusakabhavanibbattakoyeva ca ekabījī gahitoti veditabbo. Tattha ekeko dukkhāpaṭipadādivasena catubbidhabhāvaṃ āpajjati. Saddhādhureneva cattāro sattakkhattuparamā, cattāro kolaṃkolā, cattāro ekabījinoti dvādasa honti. Sace paññāya sakkā nibbattetuṃ, ‘ahaṃ lokuttaraṃ dhammaṃ nibbattessāmī’ti evaṃ paññaṃ dhuraṃ katvā sattakkhattuparamādibhāvaṃ pattāpi paṭipadāvasena dvādasevāti ime catuvīsati sotāpannā ihaṭṭhakanijjhānikavaseneva imasmiṃ ṭhāne kathitāti veditabbā.

    ៣៤. សកទាគាមិនិទ្ទេសេ – បដិសន្ធិវសេន សកិំ អាគច្ឆតីតិ សកទាគាមី។ សកិទេវាតិ ឯកវារំយេវ។ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វាតិ ឥមិនា បញ្ចសុ សកទាគាមីសុ ចត្តារោ វជ្ជេត្វា ឯកោវ គហិតោ។ ឯកច្ចោ ហិ ឥធ សកទាគាមិផលំ បត្វា ឥធេវ បរិនិព្ពាយតិ, ឯកច្ចោ ឥធ បត្វា ទេវលោកេ បរិនិព្ពាយតិ, ឯកច្ចោ ទេវលោកេ បត្វា តត្ថេវ បរិនិព្ពាយតិ, ឯកច្ចោ ទេវលោកេ បត្វា ឥធូបបជ្ជិត្វា បរិនិព្ពាយតិ – ឥមេ ចត្តារោបិ ឥធ ន គហិតា។ យោ បន ឥធ បត្វា ទេវលោកេ យាវតាយុកំ វសិត្វា បុន ឥធូបបជ្ជិត្វា បរិនិព្ពាយតិ – អយំ ឯកោវ ឥធ គហិតោតិ វេទិតព្ពោ។ សេសមេត្ថ យំ វត្តព្ពំ សិយា តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា ធម្មសង្គហដ្ឋកថាយំ លោកុត្តរកុសលនិទ្ទេសេ វុត្តមេវ។ ឥមស្ស បន សកទាគាមិនោ ឯកពីជិនា សទ្ធិំ កិំ នានាករណន្តិ? ឯកពីជិស្ស ឯកាវ បដិសន្ធិ, សកទាគាមិស្ស ទ្វេ បដិសន្ធិយោ – ឥទំ នេសំ នានាករណន្តិ។

    34. Sakadāgāminiddese – paṭisandhivasena sakiṃ āgacchatīti sakadāgāmī. Sakidevāti ekavāraṃyeva. Imaṃ lokaṃ āgantvāti iminā pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekova gahito. Ekacco hi idha sakadāgāmiphalaṃ patvā idheva parinibbāyati, ekacco idha patvā devaloke parinibbāyati, ekacco devaloke patvā tattheva parinibbāyati, ekacco devaloke patvā idhūpapajjitvā parinibbāyati – ime cattāropi idha na gahitā. Yo pana idha patvā devaloke yāvatāyukaṃ vasitvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyati – ayaṃ ekova idha gahitoti veditabbo. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ lokuttarakusalaniddese vuttameva. Imassa pana sakadāgāmino ekabījinā saddhiṃ kiṃ nānākaraṇanti? Ekabījissa ekāva paṭisandhi, sakadāgāmissa dve paṭisandhiyo – idaṃ nesaṃ nānākaraṇanti.

    ៣៥. អនាគាមិនិទ្ទេសេ – ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានន្តិ ឱរំ វុច្ចតិ កាមធាតុ។ យស្ស ឥមានិ បញ្ច ពន្ធនានិ អប្បហីនានិ ហោន្តិ, សោ ភវគ្គេ និព្ពត្តោបិ គិលិតពឡិសោ មច្ឆោ វិយ ទីឃសុត្តកេន បាទេ ពទ្ធកាកោ វិយ តេហិ ពន្ធនេហិ អាកឌ្ឍិយមានោ កាមធាតុយំយេវ បវត្តតីតិ បញ្ច ពន្ធនានិ ឱរម្ភាគិយានីតិ វុច្ចន្តិ។ ហេដ្ឋាភាគិយានិ ហេដ្ឋាកោដ្ឋាសិកានីតិ អត្ថោ។ បរិក្ខយាតិ តេសំ ពន្ធនានំ បរិក្ខយេន។ ឱបបាតិកោតិ ឧបបាតយោនិកោ។ ឥមិនាស្ស គព្ភសេយ្យា បដិក្ខិត្តា។ តត្ថ បរិនិព្ពាយីតិ តត្ថ សុទ្ធាវាសលោកេ បរិនិព្ពាយិតា។ អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកាតិ បដិសន្ធិគ្គហណវសេន តស្មា លោកា ឥធ អនាវត្តនសភាវោ។ ពុទ្ធទស្សនថេរទស្សនធម្មស្សវនានំ បនត្ថាយស្ស អាគមនំ អនិវារិតំ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវំវិធោ បុគ្គលោ បដិសន្ធិវសេន បុន អនាគមនតោ អនាគាមី នាម វុច្ចតិ។

    35. Anāgāminiddese – orambhāgiyānaṃ saṃyojanānanti oraṃ vuccati kāmadhātu. Yassa imāni pañca bandhanāni appahīnāni honti, so bhavagge nibbattopi gilitabaḷiso maccho viya dīghasuttakena pāde baddhakāko viya tehi bandhanehi ākaḍḍhiyamāno kāmadhātuyaṃyeva pavattatīti pañca bandhanāni orambhāgiyānīti vuccanti. Heṭṭhābhāgiyāni heṭṭhākoṭṭhāsikānīti attho. Parikkhayāti tesaṃ bandhanānaṃ parikkhayena. Opapātikoti upapātayoniko. Imināssa gabbhaseyyā paṭikkhittā. Tattha parinibbāyīti tattha suddhāvāsaloke parinibbāyitā. Anāvattidhammo tasmā lokāti paṭisandhiggahaṇavasena tasmā lokā idha anāvattanasabhāvo. Buddhadassanatheradassanadhammassavanānaṃ panatthāyassa āgamanaṃ anivāritaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evaṃvidho puggalo paṭisandhivasena puna anāgamanato anāgāmī nāma vuccati.

    ៣៦. អន្តរាបរិនិព្ពាយិនិទ្ទេសេ – ឧបបន្នំ វា សមនន្តរាតិ ឧបបន្នសមនន្តរា វា ហុត្វា។ អប្បត្តំ វា វេមជ្ឈំ អាយុប្បមាណន្តិ អាយុប្បមាណំ វេមជ្ឈំ អប្បត្តំ វា ហុត្វា អរិយមគ្គំ សញ្ជនេតីតិ អត្ថោ។ វាសទ្ទវិកប្បតោ បន វេមជ្ឈំ បត្តន្តិបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯវំ តយោ អន្តរាបរិនិព្ពាយិនោ សិទ្ធា ហោន្តិ។ ឧបរិដ្ឋិមានំ សំយោជនានន្តិ ឧបរិ បញ្ចន្នំ ឧទ្ធម្ភាគិយសំយោជនានំ អដ្ឋន្នំ វា កិលេសានំ។ បហានាយាតិ ឯតេសំ បជហនត្ថាយ មគ្គំ សញ្ជនេតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ អាយុវេមជ្ឈស្ស អន្តរាយេវ បរិនិព្ពាយនតោ អន្តរាបរិនិព្ពាយីតិ វុច្ចតិ។

    36. Antarāparinibbāyiniddese – upapannaṃ vā samanantarāti upapannasamanantarā vā hutvā. Appattaṃ vā vemajjhaṃ āyuppamāṇanti āyuppamāṇaṃ vemajjhaṃ appattaṃ vā hutvā ariyamaggaṃ sañjanetīti attho. Vāsaddavikappato pana vemajjhaṃ pattantipi attho veditabbo. Evaṃ tayo antarāparinibbāyino siddhā honti. Upariṭṭhimānaṃ saṃyojanānanti upari pañcannaṃ uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ aṭṭhannaṃ vā kilesānaṃ. Pahānāyāti etesaṃ pajahanatthāya maggaṃ sañjaneti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo āyuvemajjhassa antarāyeva parinibbāyanato antarāparinibbāyīti vuccati.

    ៣៧. ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយិនិទ្ទេសេ – អតិក្កមិត្វា វេមជ្ឈំ អាយុប្បមាណន្តិ អាយុប្បមាណំ វេមជ្ឈំ អតិក្កមិត្វា។ ឧបហច្ច វា កាលកិរិយន្តិ ឧបគន្ត្វា កាលកិរិយំ។ អាយុក្ខយស្ស អាសន្នេ ឋត្វាតិ អត្ថោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបោ បុគ្គលោ អវិហេសុ តាវ កប្បសហស្សប្បមាណស្ស អាយុនោ បញ្ចកប្បសតសង្ខាតំ វេមជ្ឈំ អតិក្កមិត្វា ឆដ្ឋេ វា កប្បសតេ សត្តមដ្ឋមនវមានំ វា អញ្ញតរស្មិំ ទសមេយេវ វា កប្បសតេ ឋត្វា អរហត្តំ បត្វា កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពាយនតោ ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយីតិ វុច្ចតិ។

    37. Upahaccaparinibbāyiniddese – atikkamitvā vemajjhaṃ āyuppamāṇanti āyuppamāṇaṃ vemajjhaṃ atikkamitvā. Upahacca vā kālakiriyanti upagantvā kālakiriyaṃ. Āyukkhayassa āsanne ṭhatvāti attho. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo avihesu tāva kappasahassappamāṇassa āyuno pañcakappasatasaṅkhātaṃ vemajjhaṃ atikkamitvā chaṭṭhe vā kappasate sattamaṭṭhamanavamānaṃ vā aññatarasmiṃ dasameyeva vā kappasate ṭhatvā arahattaṃ patvā kilesaparinibbānena parinibbāyanato upahaccaparinibbāyīti vuccati.

    ៣៨. អសង្ខារសសង្ខារបរិនិព្ពាយិនិទ្ទេសេសុ – អសង្ខារេន អប្បទុក្ខេន អធិមត្តបយោគំ អកត្វាវ កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពានធម្មោតិ អសង្ខារបរិនិព្ពាយី។ សសង្ខារេន ទុក្ខេន កសិរេន អធិមត្តបយោគំ កត្វាវ កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពាយនធម្មោតិ សសង្ខារបរិនិព្ពាយី។

    38. Asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyiniddesesu – asaṅkhārena appadukkhena adhimattapayogaṃ akatvāva kilesaparinibbānena parinibbānadhammoti asaṅkhāraparinibbāyī. Sasaṅkhārena dukkhena kasirena adhimattapayogaṃ katvāva kilesaparinibbānena parinibbāyanadhammoti sasaṅkhāraparinibbāyī.

    ៤០. ឧទ្ធំសោតនិទ្ទេសេ – ឧទ្ធំ វាហិភាវេន ឧទ្ធមស្ស តណ្ហាសោតំ វដ្ដសោតំ វាតិ ឧទ្ធំសោតោ។ ឧទ្ធំ វា គន្ត្វា បដិលភិតព្ពតោ ឧទ្ធមស្ស មគ្គសោតន្តិ ឧទ្ធំសោតោ។ អកនិដ្ឋំ គច្ឆតីតិ អកនិដ្ឋគាមី។ អវិហា ចុតោ អតប្បំ គច្ឆតីតិអាទីសុ អវិហេ កប្បសហស្សំ វសន្តោ អរហត្តំ បត្តុំ អសក្កុណិត្វា អតប្បំ គច្ឆតិ។ តត្រាបិ ទ្វេ កប្បសហស្សានិ វសន្តោ អរហត្តំ បត្តុំ អសក្កុណិត្វា សុទស្សំ គច្ឆតិ។ តត្រាបិ ចត្តារិ កប្បសហស្សានិ វសន្តោ អរហត្តំ បត្តុំ អសក្កុណិត្វា សុទស្សិំ គច្ឆតិ។ តត្រាបិ អដ្ឋ កប្បសហស្សានិ វសន្តោ អរហត្តំ បត្តុំ អសក្កុណិត្វា អកនិដ្ឋំ គច្ឆតិ។ តត្ថ វសន្តោ អរិយមគ្គំ សញ្ជនេតីតិ អត្ថោ។

    40. Uddhaṃsotaniddese – uddhaṃ vāhibhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vāti uddhaṃsoto. Uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaṃsoto. Akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī. Avihā cuto atappaṃ gacchatītiādīsu avihe kappasahassaṃ vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā atappaṃ gacchati. Tatrāpi dve kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā sudassaṃ gacchati. Tatrāpi cattāri kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā sudassiṃ gacchati. Tatrāpi aṭṭha kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā akaniṭṭhaṃ gacchati. Tattha vasanto ariyamaggaṃ sañjanetīti attho.

    ឥមេសំ បន អនាគាមីនំ បភេទជាននត្ថំ ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមីចតុក្កំ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ យោ អវិហតោ បដ្ឋាយ ចត្តារោ ទេវលោកេ សោធេត្វា អកនិដ្ឋំ គន្ត្វា បរិនិព្ពាយតិ អយំ ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី នាម។ យោ បន ហេដ្ឋា តយោ ទេវលោកេ សោធេត្វា សុទស្សីទេវលោកេ ឋត្វា បរិនិព្ពាយតិ – អយំ ឧទ្ធំសោតោ, ន អកនិដ្ឋគាមី នាម ។ យោ បន ឥតោ អកនិដ្ឋមេវ គន្ត្វា បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ន ឧទ្ធំសោតោ, អកនិដ្ឋគាមី នាម ។ យោ បន ហេដ្ឋា ចតូសុ ទេវលោកេសុ តត្ថ តត្ថេវ បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ន ឧទ្ធំសោតោ, ន អកនិដ្ឋគាមី នាមាតិ។ ឯវមេតេ អដ្ឋចត្តាលីស អនាគាមិនោ ហោន្តិ។

    Imesaṃ pana anāgāmīnaṃ pabhedajānanatthaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmīcatukkaṃ veditabbaṃ. Tattha yo avihato paṭṭhāya cattāro devaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana heṭṭhā tayo devaloke sodhetvā sudassīdevaloke ṭhatvā parinibbāyati – ayaṃ uddhaṃsoto, na akaniṭṭhagāmī nāma . Yo pana ito akaniṭṭhameva gantvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto, akaniṭṭhagāmī nāma . Yo pana heṭṭhā catūsu devalokesu tattha tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto, na akaniṭṭhagāmī nāmāti. Evamete aṭṭhacattālīsa anāgāmino honti.

    កថំ? អវិហេ តាវ តយោ អន្តរាបរិនិព្ពាយិនោ, ឯកោ ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី, ឯកោ ឧទ្ធំសោតោ តេ អសង្ខារបរិនិព្ពាយិនោ បញ្ច, សសង្ខារបរិនិព្ពាយិនោ បញ្ចាតិ ទស ហោន្តិ។ តថា អតប្បាសុទស្សាសុទស្សីសូតិ ចត្តារោ ទសកា ចត្តាលីសំ។ អកនិដ្ឋេ បន ឧទ្ធំសោតោ នត្ថិ។ តយោ បន អន្តរាបរិនិព្ពាយិនោ, ឯកោ ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី។ តេ អសង្ខារបរិនិព្ពាយិនោ ចត្តារោ, សសង្ខារបរិនិព្ពាយិនោ ចត្តារោតិ អដ្ឋ។ ឯវំ អដ្ឋចត្តាលីសំ ហោន្តិ។

    Kathaṃ? Avihe tāva tayo antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyī, eko uddhaṃsoto te asaṅkhāraparinibbāyino pañca, sasaṅkhāraparinibbāyino pañcāti dasa honti. Tathā atappāsudassāsudassīsūti cattāro dasakā cattālīsaṃ. Akaniṭṭhe pana uddhaṃsoto natthi. Tayo pana antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyī. Te asaṅkhāraparinibbāyino cattāro, sasaṅkhāraparinibbāyino cattāroti aṭṭha. Evaṃ aṭṭhacattālīsaṃ honti.

    តេ សព្ពេបិ បបដិកោបមាយ ទីបិតា – ទិវសំ សន្តត្តានម្បិ ហិ អារកណ្ដកវិប្ផលិកនខច្ឆេទនានំ អយោមុខេ ហញ្ញមានេ បបដិកា ឧប្បជ្ជិត្វាវ និព្ពាយតិ – ឯវរូបោ បឋមោ អន្តរាបរិនិព្ពាយី វេទិតព្ពោ។ កស្មា? ឧប្បន្នសមនន្តរាវ កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពាយនតោ។ តតោ មហន្តតរេ អយោមុខេ ហញ្ញមានេ បបដិកា អាកាសំ ឧល្លង្ឃិត្វា និព្ពាយតិ – ឯវរូបោ ទុតិយោ អន្តរាបរិនិព្ពាយី ទដ្ឋព្ពោ។ កស្មា? វេមជ្ឈំ អប្បត្វា បរិនិព្ពាយនតោ។ តតោ មហន្តតរេ អយោមុខេ ហញ្ញមានេ បបដិកា អាកាសំ ឧល្លង្ឃិត្វា និវត្តមានា បថវិយំ អនុបហច្ចតលា ហុត្វា បរិនិព្ពាយតិ – ឯវរូបោ តតិយោ អន្តរាបរិនិព្ពាយី ទដ្ឋព្ពោ។ កស្មា? វេមជ្ឈំ បត្វា អនុបហច្ច បរិនិព្ពាយនតោ។ តតោ មហន្តតរេ អយោមុខេ ហញ្ញមានេ បបដិកា អាកាសំ ឧល្លង្ឃិត្វា បថវិយំ បតិត្វា ឧបហច្ចតលា ហុត្វា និព្ពាយតិ – ឯវរូបោ ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី វេទិតព្ពោ។ កស្មា? កាលកិរិយំ ឧបគន្ត្វា អាយុគតិំ ខេបេត្វា បរិនិព្ពាយនតោ។ តតោ មហន្តតរេ អយោមុខេ ហញ្ញមានេ បបដិកា បរិត្តេ តិណកដ្ឋេ បតិត្វា តំ បរិត្តំ តិណកដ្ឋំ ឈាបេត្វា និព្ពាយតិ – ឯវរូបោ អសង្ខារបរិនិព្ពាយី វេទិតព្ពោ។ កស្មា? អប្បយោគេន លហុសាយ គតិយា បរិនិព្ពាយនតោ។ តតោ មហន្តតរេ អយោមុខេ ហញ្ញមានេ បបដិកា វិបុលេ តិណកដ្ឋបុញ្ជេ បតិត្វា តំ វិបុលំ តិណកដ្ឋបុញ្ជំ ឈាបេត្វា និព្ពាយតិ – ឯវរូបោ សសង្ខារបរិនិព្ពាយី វេទិតព្ពោ។ កស្មា? សប្បយោគេន អលហុសាយ គតិយា បរិនិព្ពាយនតោ។ អបរា មហន្តេសុ តិណកដ្ឋបុញ្ជេសុ បតតិ, តត្ថ មហន្តេសុ តិណកដ្ឋបុញ្ជេសុ ឈាយមានេសុ វីតច្ចិតង្គារោ វា ជាលា វា ឧប្បតិត្វា កម្មារសាលំ ឈាបេត្វា គាមនិគមនគររដ្ឋំ ឈាបេត្វា សមុទ្ទន្តំ បត្វា និព្ពាយតិ – ឯវរូបោ ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី ទដ្ឋព្ពោ។ កស្មា? អនេកភវពីជវិប្ផារំ ផុស្ស ផុស្ស ព្យន្តីកត្វា បរិនិព្ពាយនតោ។ យស្មា បន អារកណ្ដកាទិភេទំ ខុទ្ទកម្បិ មហន្តម្បិ អយោកបាលមេវ, តស្មា សុត្តេ សព្ពវារេសុ អយោកបាលន្ត្វេវ វុត្តំ (អ. និ. ៧.៥៥)។ យថាហ –

    Te sabbepi papaṭikopamāya dīpitā – divasaṃ santattānampi hi ārakaṇṭakavipphalikanakhacchedanānaṃ ayomukhe haññamāne papaṭikā uppajjitvāva nibbāyati – evarūpo paṭhamo antarāparinibbāyī veditabbo. Kasmā? Uppannasamanantarāva kilesaparinibbānena parinibbāyanato. Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā ākāsaṃ ullaṅghitvā nibbāyati – evarūpo dutiyo antarāparinibbāyī daṭṭhabbo. Kasmā? Vemajjhaṃ appatvā parinibbāyanato. Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā ākāsaṃ ullaṅghitvā nivattamānā pathaviyaṃ anupahaccatalā hutvā parinibbāyati – evarūpo tatiyo antarāparinibbāyī daṭṭhabbo. Kasmā? Vemajjhaṃ patvā anupahacca parinibbāyanato. Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā ākāsaṃ ullaṅghitvā pathaviyaṃ patitvā upahaccatalā hutvā nibbāyati – evarūpo upahaccaparinibbāyī veditabbo. Kasmā? Kālakiriyaṃ upagantvā āyugatiṃ khepetvā parinibbāyanato. Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā paritte tiṇakaṭṭhe patitvā taṃ parittaṃ tiṇakaṭṭhaṃ jhāpetvā nibbāyati – evarūpo asaṅkhāraparinibbāyī veditabbo. Kasmā? Appayogena lahusāya gatiyā parinibbāyanato. Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā vipule tiṇakaṭṭhapuñje patitvā taṃ vipulaṃ tiṇakaṭṭhapuñjaṃ jhāpetvā nibbāyati – evarūpo sasaṅkhāraparinibbāyī veditabbo. Kasmā? Sappayogena alahusāya gatiyā parinibbāyanato. Aparā mahantesu tiṇakaṭṭhapuñjesu patati, tattha mahantesu tiṇakaṭṭhapuñjesu jhāyamānesu vītaccitaṅgāro vā jālā vā uppatitvā kammārasālaṃ jhāpetvā gāmanigamanagararaṭṭhaṃ jhāpetvā samuddantaṃ patvā nibbāyati – evarūpo uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī daṭṭhabbo. Kasmā? Anekabhavabījavipphāraṃ phussa phussa byantīkatvā parinibbāyanato. Yasmā pana ārakaṇṭakādibhedaṃ khuddakampi mahantampi ayokapālameva, tasmā sutte sabbavāresu ayokapālantveva vuttaṃ (a. ni. 7.55). Yathāha –

    ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – ‘នោ ចស្ស, នោ ច មេ សិយា, ន ភវិស្សតិ, ន មេ ភវិស្សតិ, យទត្ថិ យំ ភូតំ, តំ បជហាមី’’’តិ ឧបេក្ខំ បដិលភតិ។ សោ ភវេ ន រជ្ជតិ, សម្ភវេ ន រជ្ជតិ, អត្ថុត្តរិ បទំ សន្តំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតិ។ តញ្ច ខ្វស្ស បទំ ន សព្ពេន សព្ពំ សច្ឆិកតំ ហោតិ។ តស្ស ន សព្ពេន សព្ពំ មានានុសយោ បហីនោ ហោតិ, ន សព្ពេន សព្ពំ ភវរាគានុសយោ បហីនោ ហោតិ, ន សព្ពេន សព្ពំ អវិជ្ជានុសយោ បហីនោ ហោតិ។ សោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា អន្តរាបរិនិព្ពាយី ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទិវសំ សន្តត្តេ អយោកបាលេ ហញ្ញមានេ បបដិកា និព្ពត្តិត្វា និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ , ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… អន្តរាបរិនិព្ពាយី ហោតិ។

    ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – ‘no cassa, no ca me siyā, na bhavissati, na me bhavissati, yadatthi yaṃ bhūtaṃ, taṃ pajahāmī’’’ti upekkhaṃ paṭilabhati. So bhave na rajjati, sambhave na rajjati, atthuttari padaṃ santaṃ sammappaññāya passati. Tañca khvassa padaṃ na sabbena sabbaṃ sacchikataṃ hoti. Tassa na sabbena sabbaṃ mānānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṃ bhavarāgānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṃ avijjānusayo pahīno hoti. So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā antarāparinibbāyī hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā nibbāyeyya; evameva kho , bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… antarāparinibbāyī hoti.

    ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… អន្តរាបរិនិព្ពាយី ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទិវសំ សន្តត្តេ អយោកបាលេ ហញ្ញមានេ បបដិកា និព្ពត្តិត្វា ឧប្បតិត្វា និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… អន្តរាបរិនិព្ពាយី ហោតិ។

    ‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… antarāparinibbāyī hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… antarāparinibbāyī hoti.

    ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… អន្តរាបរិនិព្ពាយី ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទិវសំ សន្តត្តេ អយោកបាលេ ហញ្ញមានេ បបដិកា និព្ពត្តិត្វា ឧប្បតិត្វា អនុបហច្ច តលំ និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… អន្តរាបរិនិព្ពាយី ហោតិ។

    ‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… antarāparinibbāyī hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā anupahacca talaṃ nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… antarāparinibbāyī hoti.

    ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទិវសំ សន្តត្តេ អយោកបាលេ ហញ្ញមានេ បបដិកា និព្ពត្តិត្វា ឧប្បតិត្វា ឧបហច្ច តលំ និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី ហោតិ។

    ‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… upahaccaparinibbāyī hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā upahacca talaṃ nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… upahaccaparinibbāyī hoti.

    ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… បរិក្ខយា អសង្ខារបរិនិព្ពាយី ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទិវសំ សន្តត្តេ អយោកបាលេ ហញ្ញមានេ បបដិកា និព្ពត្តិត្វា ឧប្បតិត្វា បរិត្តេ តិណបុញ្ជេ វា កដ្ឋបុញ្ជេ វា និបតេយ្យ, សា តត្ថ អគ្គិម្បិ ជនេយ្យ, ធូមម្បិ ជនេយ្យ, អគ្គិម្បិ ជនេត្វា ធូមម្បិ ជនេត្វា តមេវ បរិត្តំ តិណបុញ្ជំ វា កដ្ឋបុញ្ជំ វា បរិយាទិយិត្វា អនាហារា និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… បរិក្ខយា អសង្ខារបរិនិព្ពាយី ហោតិ។

    ‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… parikkhayā asaṅkhāraparinibbāyī hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā paritte tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggimpi janeyya, dhūmampi janeyya, aggimpi janetvā dhūmampi janetvā tameva parittaṃ tiṇapuñjaṃ vā kaṭṭhapuñjaṃ vā pariyādiyitvā anāhārā nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… parikkhayā asaṅkhāraparinibbāyī hoti.

    ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… សសង្ខារបរិនិព្ពាយី ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទិវសំ សន្តត្តេ អយោកបាលេ ហញ្ញមានេ បបដិកា និព្ពត្តិត្វា ឧប្បតិត្វា វិបុលេ តិណបុញ្ជេ វា កដ្ឋបុញ្ជេ វា និបតេយ្យ, សា តត្ថ អគ្គិម្បិ ជនេយ្យ…បេ.… តមេវ វិបុលំ តិណបុញ្ជំ វា កដ្ឋបុញ្ជំ វា បរិយាទិយិត្វា អនាហារា និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… សសង្ខារបរិនិព្ពាយី ហោតិ។

    ‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… sasaṅkhāraparinibbāyī hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā vipule tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggimpi janeyya…pe… tameva vipulaṃ tiṇapuñjaṃ vā kaṭṭhapuñjaṃ vā pariyādiyitvā anāhārā nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… sasaṅkhāraparinibbāyī hoti.

    ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… បរិក្ខយា ឧទ្ធំសោតោ ហោតិ អកនិដ្ឋគាមី។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទិវសំ សន្តត្តេ អយោកបាលេ ហញ្ញមានេ បបដិកា និព្ពត្តិត្វា ឧប្បតិត្វា មហន្តេ តិណបុញ្ជេ វា កដ្ឋបុញ្ជេ វា និបតេយ្យ, សា តត្ថ អគ្គិម្បិ ជនេយ្យ…បេ.… តមេវ មហន្តំ តិណបុញ្ជំ វា កដ្ឋបុញ្ជំ វា បរិយាទិយិត្វា គច្ឆម្បិ ទហេយ្យ, ទាយម្បិ ទហេយ្យ , គច្ឆម្បិ ទហិត្វា ទាយម្បិ ទហិត្វា ហរិតន្តំ វា បថន្តំ វា សេលន្តំ វា ឧទកន្តំ វា រមណីយំ វា ភូមិភាគំ អាគម្ម អនាហារា និព្ពាយេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ បដិបន្នោ ហោតិ – នោ ចស្ស…បេ.… បរិក្ខយា ឧទ្ធំសោតោ ហោតិ អកនិដ្ឋគាមី’’តិ (អ. និ. ៧.៥៥)។

    ‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… parikkhayā uddhaṃsoto hoti akaniṭṭhagāmī. Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā mahante tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggimpi janeyya…pe… tameva mahantaṃ tiṇapuñjaṃ vā kaṭṭhapuñjaṃ vā pariyādiyitvā gacchampi daheyya, dāyampi daheyya , gacchampi dahitvā dāyampi dahitvā haritantaṃ vā pathantaṃ vā selantaṃ vā udakantaṃ vā ramaṇīyaṃ vā bhūmibhāgaṃ āgamma anāhārā nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… parikkhayā uddhaṃsoto hoti akaniṭṭhagāmī’’ti (a. ni. 7.55).

    ៤១-៤៤. សោតាបត្តិផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នាទិនិទ្ទេសា ឧត្តានត្ថាវ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ អរហាតិ ឯត្ថ បន ទ្វាទស អរហន្តោ វេទិតព្ពា។ កថំ? តយោ ហិ វិមោក្ខា – សុញ្ញតោ, អនិមិត្តោ, អប្បណិហិតោតិ។ តត្ថ សុញ្ញតវិមោក្ខេន វិមុត្តខីណាសវោ បដិបទាវសេន ចតុព្ពិធោ ហោតិ; តថា អនិមិត្តអប្បណិហិតវិមោក្ខេហីតិ – ឯវំ ទ្វាទស អរហន្តោ វេទិតព្ពា។ ឥតិ ឥមេ ទ្វាទស អរហន្តោ វិយ ទ្វាទសេវ សកទាគាមិនោ, ចតុវីសតិ សោតាបន្នា, អដ្ឋចត្តាលីស អនាគាមិនោតិ ឯត្តកា បុគ្គលា ឥតោ មុច្ចិត្វា ពហិទ្ធា នុប្បជ្ជន្តិ, ឥមស្មិញ្ញេវ សព្ពញ្ញុពុទ្ធសាសនេ ឧប្បជ្ជន្តីតិ។

    41-44. Sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannādiniddesā uttānatthāva. Ayaṃ vuccati puggalo arahāti ettha pana dvādasa arahanto veditabbā. Kathaṃ? Tayo hi vimokkhā – suññato, animitto, appaṇihitoti. Tattha suññatavimokkhena vimuttakhīṇāsavo paṭipadāvasena catubbidho hoti; tathā animittaappaṇihitavimokkhehīti – evaṃ dvādasa arahanto veditabbā. Iti ime dvādasa arahanto viya dvādaseva sakadāgāmino, catuvīsati sotāpannā, aṭṭhacattālīsa anāgāminoti ettakā puggalā ito muccitvā bahiddhā nuppajjanti, imasmiññeva sabbaññubuddhasāsane uppajjantīti.

    ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Ekakaniddesavaṇṇanā.




    Next: ២. ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 2. Dukaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បុគ្គលបញ្ញត្តិបាឡិ • Puggalapaññattipāḷi / ១. ឯកកបុគ្គលបញ្ញត្តិ • 1. Ekakapuggalapaññatti

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ១. ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ១. ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact