| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(១.) ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
៧៦១. ឥទានិ យថានិក្ខិត្តាយ មាតិកាយ ‘‘បញ្ចវិញ្ញាណា ន ហេតុមេវា’’តិអាទិនា នយេន អារទ្ធេ និទ្ទេសវារេ ន ហេតុមេវាតិ សាធារណហេតុបដិក្ខេបនិទ្ទេសោ។ តត្ថ ‘‘ហេតុហេតុ, បច្ចយហេតុ, ឧត្តមហេតុ, សាធារណហេតូតិ ចតុព្ពិធោ ហេតូ’’តិអាទិនា នយេន យំ វត្តព្ពំ សិយា, តំ សព្ពំ រូបកណ្ឌេ ‘‘សព្ពំ រូបំ ន ហេតុមេវា’’តិអាទីនំ អត្ថវណ្ណនាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ៥៩៤) វុត្តមេវ។ អហេតុកមេវាតិអាទីសុ ព្យញ្ជនសន្ធិវសេន មការោ វេទិតព្ពោ; អហេតុកា ឯវាតិ អត្ថោ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អបិច ‘‘ហេតូ ធម្មា នហេតូ ធម្មា’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ទុកមាតិកា ១) ធម្មកោដ្ឋាសេសុ បញ្ចវិញ្ញាណានិ ហេតូ ធម្មាតិ វា សហេតុកា ធម្មាតិ វា ន ហោន្តិ។ ឯកន្តេន បន ន ហេតូយេវ, អហេតុកា យេវាតិ ឥមានិបិ នយេនេត្ថ សព្ពបទេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អព្យាកតមេវាតិ បទំ វិបាកាព្យាកតវសេន វុត្តំ។ សារម្មណមេវាតិ ឱលុព្ភារម្មណវសេន។ បច្ចយារម្មណំ ឱលុព្ភារម្មណន្តិ ហិ ទុវិធំ អារម្មណំ។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ ឱលុព្ភារម្មណមេវ ធុរំ, បច្ចយារម្មណម្បិ លព្ភតិយេវ។ អចេតសិកមេវាតិ បទំ ចិត្តំ, រូបំ, និព្ពានន្តិ តីសុ អចេតសិកេសុ ចិត្តមេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ នោ អបរិយាបន្នមេវាតិ គតិបរិយាបន្នចុតិបរិយាបន្នសំសារវដ្ដភវបរិយាបន្នភាវតោ បរិយាបន្នា ឯវ, នោ អបរិយាបន្នា។ លោកតោ វដ្ដតោ ន និយ្យន្តីតិ អនិយ្យានិកា ។ ឧប្បន្នំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញេយ្យមេវាតិ រូបកណ្ឌេ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ បច្ចុប្បន្នានេវ រូបាទីនិ អារព្ភ បវត្តិតោ អតីតាទិវិសយំ មនោវិញ្ញាណម្បិ បញ្ចវិញ្ញាណសោតបតិតមេវ កត្វា ‘‘ឧបបន្នំ ឆហិ វិញ្ញាណេហិ វិញ្ញេយ្យ’’ន្តិ (ធ. ស. ៥៨៤) វុត្តំ។ បញ្ចវិញ្ញាណា បន យស្មា បច្ចុប្បន្នាបិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ អារម្មណា ន ហោន្តិ, មនោវិញ្ញាណស្សេវ ហោន្តិ, តស្មា ‘‘មនោវិញ្ញាណវិញ្ញេយ្យមេវា’’តិ វុត្តំ។ អនិច្ចមេវាតិ ហុត្វា អភាវដ្ឋេន អនិច្ចាយេវ។ ជរាភិភូតមេវាតិ ជរាយ អភិភូតត្តា ជរាភិភូតា ឯវ។
761. Idāni yathānikkhittāya mātikāya ‘‘pañcaviññāṇā na hetumevā’’tiādinā nayena āraddhe niddesavāre na hetumevāti sādhāraṇahetupaṭikkhepaniddeso. Tattha ‘‘hetuhetu, paccayahetu, uttamahetu, sādhāraṇahetūti catubbidho hetū’’tiādinā nayena yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ rūpakaṇḍe ‘‘sabbaṃ rūpaṃ na hetumevā’’tiādīnaṃ atthavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 594) vuttameva. Ahetukamevātiādīsu byañjanasandhivasena makāro veditabbo; ahetukā evāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Apica ‘‘hetū dhammā nahetū dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 1) dhammakoṭṭhāsesu pañcaviññāṇāni hetū dhammāti vā sahetukā dhammāti vā na honti. Ekantena pana na hetūyeva, ahetukā yevāti imānipi nayenettha sabbapadesu attho veditabbo. Abyākatamevāti padaṃ vipākābyākatavasena vuttaṃ. Sārammaṇamevāti olubbhārammaṇavasena. Paccayārammaṇaṃ olubbhārammaṇanti hi duvidhaṃ ārammaṇaṃ. Imasmiṃ pana ṭhāne olubbhārammaṇameva dhuraṃ, paccayārammaṇampi labbhatiyeva. Acetasikamevāti padaṃ cittaṃ, rūpaṃ, nibbānanti tīsu acetasikesu cittameva sandhāya vuttaṃ. No apariyāpannamevāti gatipariyāpannacutipariyāpannasaṃsāravaṭṭabhavapariyāpannabhāvato pariyāpannā eva, no apariyāpannā. Lokato vaṭṭato na niyyantīti aniyyānikā. Uppannaṃ manoviññāṇaviññeyyamevāti rūpakaṇḍe cakkhuviññāṇādīnaṃ paccuppannāneva rūpādīni ārabbha pavattito atītādivisayaṃ manoviññāṇampi pañcaviññāṇasotapatitameva katvā ‘‘upapannaṃ chahi viññāṇehi viññeyya’’nti (dha. sa. 584) vuttaṃ. Pañcaviññāṇā pana yasmā paccuppannāpi cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇā na honti, manoviññāṇasseva honti, tasmā ‘‘manoviññāṇaviññeyyamevā’’ti vuttaṃ. Aniccamevāti hutvā abhāvaṭṭhena aniccāyeva. Jarābhibhūtamevāti jarāya abhibhūtattā jarābhibhūtā eva.
៧៦២. ឧប្បន្នវត្ថុកា ឧប្បន្នារម្មណាតិ អនាគតបដិក្ខេបោ។ ន ហិ តេ អនាគតេសុ វត្ថារម្មណេសុ ឧប្បជ្ជន្តិ។
762. Uppannavatthukā uppannārammaṇāti anāgatapaṭikkhepo. Na hi te anāgatesu vatthārammaṇesu uppajjanti.
បុរេជាតវត្ថុកា បុរេជាតារម្មណាតិ សហុប្បត្តិបដិក្ខេបោ។ ន ហិ តេ សហុប្បន្នំ វត្ថុំ វា អារម្មណំ វា បដិច្ច ឧប្បជ្ជន្តិ, សយំ បន បច្ឆាជាតា ហុត្វា បុរេជាតេសុ វត្ថារម្មណេសុ ឧប្បជ្ជន្តិ។
Purejātavatthukā purejātārammaṇāti sahuppattipaṭikkhepo. Na hi te sahuppannaṃ vatthuṃ vā ārammaṇaṃ vā paṭicca uppajjanti, sayaṃ pana pacchājātā hutvā purejātesu vatthārammaṇesu uppajjanti.
អជ្ឈត្តិកវត្ថុកាតិ អជ្ឈត្តជ្ឈត្តវសេន វុត្តំ។ តានិ ហិ អជ្ឈត្តិកេ បញ្ច បសាទេ វត្ថុំ កត្វា ឧប្បជ្ជន្តិ។ ពាហិរារម្មណាតិ ពាហិររូបាទិអារម្មណា។ តត្ថ ចតុក្កំ វេទិតព្ពំ – បញ្ចវិញ្ញាណា ហិ បសាទវត្ថុកត្តា អជ្ឈត្តិកា អជ្ឈត្តិកវត្ថុកា, មនោវិញ្ញាណំ ហទយរូបំ វត្ថុំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកាលេ អជ្ឈត្តិកំ ពាហិរវត្ថុកំ, បញ្ចវិញ្ញាណសម្បយុត្តា តយោ ខន្ធា ពាហិរា អជ្ឈត្តិកវត្ថុកា , មនោវិញ្ញាណសម្បយុត្តា តយោ ខន្ធា ហទយរូបំ វត្ថុំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកាលេ ពាហិរា ពាហិរវត្ថុកា។
Ajjhattikavatthukāti ajjhattajjhattavasena vuttaṃ. Tāni hi ajjhattike pañca pasāde vatthuṃ katvā uppajjanti. Bāhirārammaṇāti bāhirarūpādiārammaṇā. Tattha catukkaṃ veditabbaṃ – pañcaviññāṇā hi pasādavatthukattā ajjhattikā ajjhattikavatthukā, manoviññāṇaṃ hadayarūpaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakāle ajjhattikaṃ bāhiravatthukaṃ, pañcaviññāṇasampayuttā tayo khandhā bāhirā ajjhattikavatthukā , manoviññāṇasampayuttā tayo khandhā hadayarūpaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakāle bāhirā bāhiravatthukā.
អសម្ភិន្នវត្ថុកាតិ អនិរុទ្ធវត្ថុកា។ ន ហិ តេ និរុទ្ធំ អតីតំ វត្ថុំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជន្តិ។ អសម្ភិន្នារម្មណតាយបិ ឯសេវ នយោ។
Asambhinnavatthukāti aniruddhavatthukā. Na hi te niruddhaṃ atītaṃ vatthuṃ paṭicca uppajjanti. Asambhinnārammaṇatāyapi eseva nayo.
អញ្ញំ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស វត្ថុ ច អារម្មណញ្ចាតិអាទីសុ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ហិ អញ្ញំ វត្ថុ, អញ្ញំ អារម្មណំ។ អញ្ញំ សោតវិញ្ញាណាទីនំ។ ចក្ខុវិញ្ញាណំ សោតបសាទាទីសុ អញ្ញតរំ វត្ថុំ, សទ្ទាទីសុ វា អញ្ញតរំ អារម្មណំ កត្វា កប្បតោ កប្បំ គន្ត្វាបិ ន ឧប្បជ្ជតិ; ចក្ខុបសាទមេវ បន វត្ថុំ កត្វា រូបញ្ច អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជតិ។ ឯវមស្ស វត្ថុបិ ទ្វារម្បិ អារម្មណម្បិ និពទ្ធំ, អញ្ញំ វត្ថុំ វា ទ្វារំ វា អារម្មណំ វា ន សង្កមតិ, និពទ្ធវត្ថុ និពទ្ធទ្វារំ និពទ្ធារម្មណមេវ ហុត្វា ឧប្បជ្ជតិ។ សោតវិញ្ញាណាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
Aññaṃ cakkhuviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañcātiādīsu cakkhuviññāṇassa hi aññaṃ vatthu, aññaṃ ārammaṇaṃ. Aññaṃ sotaviññāṇādīnaṃ. Cakkhuviññāṇaṃ sotapasādādīsu aññataraṃ vatthuṃ, saddādīsu vā aññataraṃ ārammaṇaṃ katvā kappato kappaṃ gantvāpi na uppajjati; cakkhupasādameva pana vatthuṃ katvā rūpañca ārammaṇaṃ katvā uppajjati. Evamassa vatthupi dvārampi ārammaṇampi nibaddhaṃ, aññaṃ vatthuṃ vā dvāraṃ vā ārammaṇaṃ vā na saṅkamati, nibaddhavatthu nibaddhadvāraṃ nibaddhārammaṇameva hutvā uppajjati. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
៧៦៣. ន អញ្ញមញ្ញស្ស គោចរវិសយំ បច្ចនុភោន្តីតិ ឯត្ថ អញ្ញមញ្ញស្ស ចក្ខុ សោតស្ស, សោតំ វា ចក្ខុស្សាតិ ឯវំ ឯកំ ឯកស្ស គោចរវិសយំ ន បច្ចនុភោតីតិ អត្ថោ។ សចេ ហិ នីលាទិភេទំ រូបារម្មណំ សមោធានេត្វា សោតិន្ទ្រិយស្ស ឧបនេយ្យ ‘ឥង្ឃ តាវ នំ វវត្ថាបេហិ វិភាវេហិ – កិំ នាមេតំ អារម្មណ’ន្តិ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ វិនាបិ មុខេន អត្តនោ ធម្មតាយ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អរេ អន្ធពាល, វស្សសតម្បិ វស្សសហស្សម្បិ បរិធាវមានោ អញ្ញត្រ មយា កុហិំ ឯតស្ស ជាននកំ លភិស្សសិ; អាហរ នំ ចក្ខុបសាទេ ឧបនេហិ; អហមេតំ អារម្មណំ ជានិស្សាមិ – យទិ វា នីលំ យទិ វា បីតកំ។ ន ហិ ឯសោ អញ្ញស្ស វិសយោ; មយ្ហមេវេសោ វិសយោ’តិ។ សេសវិញ្ញាណេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯវមេតេ អញ្ញមញ្ញស្ស គោចរវិសយំ ន បច្ចនុភោន្តិ នាម។
763. Naaññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhontīti ettha aññamaññassa cakkhu sotassa, sotaṃ vā cakkhussāti evaṃ ekaṃ ekassa gocaravisayaṃ na paccanubhotīti attho. Sace hi nīlādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ samodhānetvā sotindriyassa upaneyya ‘iṅgha tāva naṃ vavatthāpehi vibhāvehi – kiṃ nāmetaṃ ārammaṇa’nti, cakkhuviññāṇaṃ vināpi mukhena attano dhammatāya evaṃ vadeyya – ‘are andhabāla, vassasatampi vassasahassampi paridhāvamāno aññatra mayā kuhiṃ etassa jānanakaṃ labhissasi; āhara naṃ cakkhupasāde upanehi; ahametaṃ ārammaṇaṃ jānissāmi – yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakaṃ. Na hi eso aññassa visayo; mayhameveso visayo’ti. Sesaviññāṇesupi eseva nayo. Evamete aññamaññassa gocaravisayaṃ na paccanubhonti nāma.
៧៦៤. សមន្នាហរន្តស្សាតិ អាវជ្ជនេនេវ សមន្នាហរន្តស្ស។
764. Samannāharantassāti āvajjaneneva samannāharantassa.
មនសិករោន្តស្សាតិ អាវជ្ជនេនេវ មនសិករោន្តស្ស។ ឯតានិ ហិ ចិត្តានិ អាវជ្ជនេន សមន្នាហដកាលេ មនសិកតកាលេយេវ ច ឧប្បជ្ជន្តិ។
Manasikarontassāti āvajjaneneva manasikarontassa. Etāni hi cittāni āvajjanena samannāhaṭakāle manasikatakāleyeva ca uppajjanti.
ន អព្ពោកិណ្ណាតិ អញ្ញេន វិញ្ញាណេន អព្ពោកិណ្ណា និរន្តរាវ នុប្បជ្ជន្តិ។ ឯតេន តេសំ អនន្តរតា បដិក្ខិត្តា។
Na abbokiṇṇāti aññena viññāṇena abbokiṇṇā nirantarāva nuppajjanti. Etena tesaṃ anantaratā paṭikkhittā.
៧៦៥. ន អបុព្ពំ អចរិមន្តិ ឯតេន សព្ពេសម្បិ សហុប្បត្តិ បដិក្ខិត្តា។ ន អញ្ញមញ្ញស្ស សមនន្តរាតិ ឯតេន សមនន្តរតា បដិក្ខិត្តា។
765. Na apubbaṃ acarimanti etena sabbesampi sahuppatti paṭikkhittā. Naaññamaññassa samanantarāti etena samanantaratā paṭikkhittā.
៧៦៦. អាវដ្ដនា វាតិអាទីនិ ចត្តារិបិ អាវជ្ជនស្សេវ នាមានិ។ តញ្ហិ ភវង្គស្ស អាវដ្ដនតោ អាវដ្ដនា, តស្សេវ អាភុជនតោ អាភោគោ, រូបាទីនំ សមន្នាហរណតោ សមន្នាហារោ, តេសំយេវ មនសិករណតោ មនសិការោតិ វុច្ចតិ។ ឯវមេត្ថ សង្ខេបតោ បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ អាវជ្ជនដ្ឋានេ ឋត្វា អាវជ្ជនាទិកិច្ចំ កាតុំ សមត្ថភាវោ បដិក្ខិត្តោ។
766. Āvaṭṭanā vātiādīni cattāripi āvajjanasseva nāmāni. Tañhi bhavaṅgassa āvaṭṭanato āvaṭṭanā, tasseva ābhujanato ābhogo, rūpādīnaṃ samannāharaṇato samannāhāro, tesaṃyeva manasikaraṇato manasikāroti vuccati. Evamettha saṅkhepato pañcannaṃ viññāṇānaṃ āvajjanaṭṭhāne ṭhatvā āvajjanādikiccaṃ kātuṃ samatthabhāvo paṭikkhitto.
ន កញ្ចិ ធម្មំ បដិវិជានាតីតិ ‘‘មនោបុព្ពង្គមា ធម្មា’’តិ (ធ. ប. ១-២) ឯវំ វុត្តំ ឯកម្បិ កុសលំ វា អកុសលំ វា ន បដិវិជានាតិ។
Na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttaṃ ekampi kusalaṃ vā akusalaṃ vā na paṭivijānāti.
អញ្ញត្រ អភិនិបាតមត្តាតិ ឋបេត្វា រូបាទីនំ អភិនិបាតមត្តំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សុបណ្ឌិតោបិ បុរិសោ, ឋបេត្វា អាបាថគតានិ រូបាទីនិ, អញ្ញំ កុសលាកុសលេសុ ឯកធម្មម្បិ បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន បដិវិជានាតិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណំ បនេត្ថ ទស្សនមត្តមេវ ហោតិ។ សោតវិញ្ញាណាទីនិ សវនឃាយនសាយនផុសនមត្តានេវ។ ទស្សនាទិមត្តតោ បន មុត្តា អញ្ញា ឯតេសំ កុសលាទិបដិវិញ្ញត្តិ នាម នត្ថិ។
Aññatraabhinipātamattāti ṭhapetvā rūpādīnaṃ abhinipātamattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – supaṇḍitopi puriso, ṭhapetvā āpāthagatāni rūpādīni, aññaṃ kusalākusalesu ekadhammampi pañcahi viññāṇehi na paṭivijānāti. Cakkhuviññāṇaṃ panettha dassanamattameva hoti. Sotaviññāṇādīni savanaghāyanasāyanaphusanamattāneva. Dassanādimattato pana muttā aññā etesaṃ kusalādipaṭiviññatti nāma natthi.
មនោធាតុយាបីតិ សម្បដិច្ឆនមនោធាតុយាបិ។ សម្បិណ្ឌនត្ថោ ចេត្ថ បិការោ។ តស្មា មនោធាតុយាបិ តតោ បរាហិ មនោវិញ្ញាណធាតូហិបីតិ សព្ពេហិបិ បញ្ចទ្វារិកវិញ្ញាណេហិ ន កញ្ចិ កុសលាកុសលំ ធម្មំ បដិវិជានាតីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Manodhātuyāpīti sampaṭicchanamanodhātuyāpi. Sampiṇḍanattho cettha pikāro. Tasmā manodhātuyāpi tato parāhi manoviññāṇadhātūhipīti sabbehipi pañcadvārikaviññāṇehi na kañci kusalākusalaṃ dhammaṃ paṭivijānātīti evamettha attho daṭṭhabbo.
ន កញ្ចិ ឥរិយាបថំ កប្បេតីតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ន ហិ បញ្ចទ្វារិកវិញ្ញាណេហិ គមនាទីសុ កញ្ចិ ឥរិយាបថំ កប្បេតិ, ន កាយកម្មំ ន វចីកម្មំ បដ្ឋបេតិ, ន កុសលាកុសលំ ធម្មំ សមាទិយតិ, ន សមាធិំ សមាបជ្ជតិ លោកិយំ វា លោកុត្តរំ វា, ន សមាធិតោ វុដ្ឋាតិ លោកិយា វា លោកុត្តរា វា, ន ភវតោ ចវតិ, ន ភវន្តរេ ឧបបជ្ជតិ។ សព្ពម្បិ ហេតំ កុសលាកុសលធម្មបដិវិជាននាទិវចនបរិយោសានំ កិច្ចំ មនោទ្វារិកចិត្តេនេវ ហោតិ, ន បញ្ចទ្វារិកេនាតិ សព្ពស្សាបេតស្ស កិច្ចស្ស ករណេ សហជវនកានិ វីថិចិត្តានិ បដិក្ខិត្តានិ។ យថា ចេតេសំ ឯតានិ កិច្ចានិ នត្ថិ, ឯវំ និយាមោក្កមនាទីនិបិ។ ន ហិ បញ្ចទ្វារិកជវនេន មិច្ឆត្តនិយាមំ ឱក្កមតិ, ន សម្មត្តនិយាមំ; ន ចេតំ ជវនំ នាមគោត្តមារព្ភ ជវតិ, ន កសិណាទិបណ្ណត្តិំ; ន លក្ខណារម្មណិកវិបស្សនាវសេន បវត្តតិ, ន វុដ្ឋានគាមិនីពលវវិបស្សនាវសេន; ន រូបារូបធម្មេ អារព្ភ ជវតិ, ន និព្ពានំ; ន ចេតេន សទ្ធិំ បដិសម្ភិទាញាណំ ឧប្បជ្ជតិ, ន អភិញ្ញាញាណំ, ន សាវកបារមីញាណំ, ន បច្ចេកពោធិញាណំ, ន សព្ពញ្ញុតញាណំ។ សព្ពោបិ បនេស បភេទោ មនោទ្វារិកជវនេយេវ លព្ភតិ។
Na kañci iriyāpathaṃ kappetītiādīsupi eseva nayo. Na hi pañcadvārikaviññāṇehi gamanādīsu kañci iriyāpathaṃ kappeti, na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapeti, na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyati, na samādhiṃ samāpajjati lokiyaṃ vā lokuttaraṃ vā, na samādhito vuṭṭhāti lokiyā vā lokuttarā vā, na bhavato cavati, na bhavantare upapajjati. Sabbampi hetaṃ kusalākusaladhammapaṭivijānanādivacanapariyosānaṃ kiccaṃ manodvārikacitteneva hoti, na pañcadvārikenāti sabbassāpetassa kiccassa karaṇe sahajavanakāni vīthicittāni paṭikkhittāni. Yathā cetesaṃ etāni kiccāni natthi, evaṃ niyāmokkamanādīnipi. Na hi pañcadvārikajavanena micchattaniyāmaṃ okkamati, na sammattaniyāmaṃ; na cetaṃ javanaṃ nāmagottamārabbha javati, na kasiṇādipaṇṇattiṃ; na lakkhaṇārammaṇikavipassanāvasena pavattati, na vuṭṭhānagāminībalavavipassanāvasena; na rūpārūpadhamme ārabbha javati, na nibbānaṃ; na cetena saddhiṃ paṭisambhidāñāṇaṃ uppajjati, na abhiññāñāṇaṃ, na sāvakapāramīñāṇaṃ, na paccekabodhiñāṇaṃ, na sabbaññutañāṇaṃ. Sabbopi panesa pabhedo manodvārikajavaneyeva labbhati.
ន សុបតិ ន បដិពុជ្ឈតិ ន សុបិនំ បស្សតីតិ សព្ពេនាបិ ច បញ្ចទ្វារិកចិត្តេន នេវ និទ្ទំ ឱក្កមតិ, ន និទ្ទាយតិ, ន បដិពុជ្ឈតិ, ន កិញ្ច សុបិនំ បស្សតីតិ ឥមេសុ តីសុ ឋានេសុ សហ ជវនេន វីថិចិត្តំ បដិក្ខិត្តំ។
Na supati na paṭibujjhati na supinaṃ passatīti sabbenāpi ca pañcadvārikacittena neva niddaṃ okkamati, na niddāyati, na paṭibujjhati, na kiñca supinaṃ passatīti imesu tīsu ṭhānesu saha javanena vīthicittaṃ paṭikkhittaṃ.
និទ្ទាយន្តស្ស ហិ មហាវដ្ដិំ ជាលេត្វា ទីបេ ចក្ខុសមីបេ ឧបនីតេ បឋមំ ចក្ខុទ្វារិកំ អាវជ្ជនំ ភវង្គំ ន អាវដ្ដេតិ, មនោទ្វារិកមេវ អាវដ្ដេតិ។ អថ ជវនំ ជវិត្វា ភវង្គំ ឱតរតិ។ ទុតិយវារេ ចក្ខុទ្វារិកំ អាវជ្ជនំ ភវង្គំ អាវដ្ដេតិ។ តតោ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនិ ជវនបរិយោសានានិ បវត្តន្តិ។ តទនន្តរំ ភវង្គំ បវត្តតិ។ តតិយវារេ មនោទ្វារិកអាវជ្ជនេន ភវង្គេ អាវដ្ដិតេ មនោទ្វារិកជវនំ ជវតិ។ តេន ចិត្តេន ញត្វា ‘កិំ អយំ ឥមស្មិំ ឋានេ អាលោកោ’តិ ជានាតិ។
Niddāyantassa hi mahāvaṭṭiṃ jāletvā dīpe cakkhusamīpe upanīte paṭhamaṃ cakkhudvārikaṃ āvajjanaṃ bhavaṅgaṃ na āvaṭṭeti, manodvārikameva āvaṭṭeti. Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Dutiyavāre cakkhudvārikaṃ āvajjanaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti. Tato cakkhuviññāṇādīni javanapariyosānāni pavattanti. Tadanantaraṃ bhavaṅgaṃ pavattati. Tatiyavāre manodvārikaāvajjanena bhavaṅge āvaṭṭite manodvārikajavanaṃ javati. Tena cittena ñatvā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne āloko’ti jānāti.
តថា និទ្ទាយន្តស្ស កណ្ណសមីបេ តូរិយេសុ បគ្គហិតេសុ, ឃានសមីបេ សុគន្ធេសុ វា ទុគ្គន្ធេសុ វា បុប្ផេសុ ឧបនីតេសុ, មុខេ សប្បិម្ហិ វា ផាណិតេ វា បក្ខិត្តេ, បិដ្ឋិយំ បាណិនា បហារេ ទិន្នេ បឋមំ សោតទ្វារិកាទីនិ អាវជ្ជនានិ ភវង្គំ ន អាវដ្ដេន្តិ, មនោទ្វារិកមេវ អាវដ្ដេតិ។ អថ ជវនំ ជវិត្វា ភវង្គំ ឱតរតិ។ ទុតិយវារេ សោតទ្វារិកាទីនិ អាវជ្ជនានិ ភវង្គំ អាវដ្ដេន្តិ។ តតោ សោតឃានជិវ្ហាកាយវិញ្ញាណាទីនិ ជវនបរិយោសានានិ បវត្តន្តិ។ តទនន្តរំ ភវង្គំ បវត្តតិ។ តតិយវារេ មនោទ្វារិកអាវជ្ជនេន ភវង្គេ អាវដ្ដិតេ មនោទ្វារិកជវនំ ជវតិ។ តេន ចិត្តេន ញត្វា ‘កិំ អយំ ឥមស្មិំ ឋានេ សទ្ទោ – សង្ខសទ្ទោ, ភេរិសទ្ទោ’តិ វា ‘កិំ អយំ ឥមស្មិំ ឋានេ គន្ធោ – មូលគន្ធោ, សារគន្ធោ’តិ វា ‘កិំ ឥទំ មយ្ហំ មុខេ បក្ខិត្តរសំ – សប្បីតិ វា ផាណិត’ន្តិ វា ‘កេនម្ហិ បិដ្ឋិយំ បហតោ, អតិថទ្ធោ មេ បហារោ’តិ វា វត្តារោ ហោន្តិ។ ឯវំ មនោទ្វារិកជវនេនេវ បដិពុជ្ឈតិ, ន បញ្ចទ្វារិកេន។ សុបិនម្បិ តេនេវ បស្សតិ, ន បញ្ចទ្វារិកេន។
Tathā niddāyantassa kaṇṇasamīpe tūriyesu paggahitesu, ghānasamīpe sugandhesu vā duggandhesu vā pupphesu upanītesu, mukhe sappimhi vā phāṇite vā pakkhitte, piṭṭhiyaṃ pāṇinā pahāre dinne paṭhamaṃ sotadvārikādīni āvajjanāni bhavaṅgaṃ na āvaṭṭenti, manodvārikameva āvaṭṭeti. Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Dutiyavāre sotadvārikādīni āvajjanāni bhavaṅgaṃ āvaṭṭenti. Tato sotaghānajivhākāyaviññāṇādīni javanapariyosānāni pavattanti. Tadanantaraṃ bhavaṅgaṃ pavattati. Tatiyavāre manodvārikaāvajjanena bhavaṅge āvaṭṭite manodvārikajavanaṃ javati. Tena cittena ñatvā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne saddo – saṅkhasaddo, bherisaddo’ti vā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne gandho – mūlagandho, sāragandho’ti vā ‘kiṃ idaṃ mayhaṃ mukhe pakkhittarasaṃ – sappīti vā phāṇita’nti vā ‘kenamhi piṭṭhiyaṃ pahato, atithaddho me pahāro’ti vā vattāro honti. Evaṃ manodvārikajavaneneva paṭibujjhati, na pañcadvārikena. Supinampi teneva passati, na pañcadvārikena.
តញ្ច បនេតំ សុបិនំ បស្សន្តោ ចតូហិ ការណេហិ បស្សតិ – ធាតុក្ខោភតោ វា អនុភូតបុព្ពតោ វា ទេវតោបសំហារតោ វា បុព្ពនិមិត្តតោ វាតិ។ តត្ថ បិត្តាទីនំ ខោភករណបច្ចយយោគេន ខុភិតធាតុកោ ‘ធាតុក្ខោភតោ’ សុបិនំ បស្សតិ។ បស្សន្តោ ច នានាវិធំ សុបិនំ បស្សតិ – បព្ពតា បតន្តោ វិយ, អាកាសេន គច្ឆន្តោ វិយ, វាឡមិគហត្ថិចោរាទីហិ អនុពទ្ធោ វិយ ច ហោតិ។ ‘អនុភូតបុព្ពតោ’ បស្សន្តោ បុព្ពេ អនុភូតបុព្ពំ អារម្មណំ បស្សតិ។ ‘ទេវតោបសំហារតោ’ បស្សន្តស្ស ទេវតា អត្ថកាមតាយ វា អនត្ថកាមតាយ វា អត្ថាយ វា អនត្ថាយ វា នានាវិធានិ អារម្មណានិ ឧបសំហរន្តិ។ សោ តាសំ ទេវតានំ អានុភាវេន តានិ អារម្មណានិ បស្សតិ។ បុព្ពនិមិត្តតោ បស្សន្តោ បុញ្ញាបុញ្ញវសេន ឧប្បជ្ជិតុកាមស្ស អត្ថស្ស វា អនត្ថស្ស វា បុព្ពនិមិត្តភូតំ សុបិនំ បស្សតិ ពោធិសត្តមាតា វិយ បុត្តបដិលាភនិមិត្តំ, ពោធិសត្តោ វិយ បញ្ច មហាសុបិនេ (អ. និ. ៥.១៩៦), កោសលរាជា វិយ ច សោឡស សុបិនេតិ (ជា. ១.១.៤១)។
Tañca panetaṃ supinaṃ passanto catūhi kāraṇehi passati – dhātukkhobhato vā anubhūtapubbato vā devatopasaṃhārato vā pubbanimittato vāti. Tattha pittādīnaṃ khobhakaraṇapaccayayogena khubhitadhātuko ‘dhātukkhobhato’ supinaṃ passati. Passanto ca nānāvidhaṃ supinaṃ passati – pabbatā patanto viya, ākāsena gacchanto viya, vāḷamigahatthicorādīhi anubaddho viya ca hoti. ‘Anubhūtapubbato’ passanto pubbe anubhūtapubbaṃ ārammaṇaṃ passati. ‘Devatopasaṃhārato’ passantassa devatā atthakāmatāya vā anatthakāmatāya vā atthāya vā anatthāya vā nānāvidhāni ārammaṇāni upasaṃharanti. So tāsaṃ devatānaṃ ānubhāvena tāni ārammaṇāni passati. Pubbanimittato passanto puññāpuññavasena uppajjitukāmassa atthassa vā anatthassa vā pubbanimittabhūtaṃ supinaṃ passati bodhisattamātā viya puttapaṭilābhanimittaṃ, bodhisatto viya pañca mahāsupine (a. ni. 5.196), kosalarājā viya ca soḷasa supineti (jā. 1.1.41).
តត្ថ យំ ធាតុក្ខោភតោ អនុភូតបុព្ពតោ ច សុបិនំ បស្សតិ, ន តំ សច្ចំ ហោតិ។ យំ ទេវតោបសំហារតោ បស្សតិ, តំ សច្ចំ វា ហោតិ អលិកំ វា។ កុទ្ធា ហិ ទេវតា ឧបាយេន វិនាសេតុកាមា វិបរីតម្បិ កត្វា ទស្សេន្តិ។ តត្រិទំ វត្ថុ – រោហណេ កិរ នាគមហាវិហារេ មហាថេរោ ភិក្ខុសង្ឃំ អនបលោកេត្វាវ ឯកំ នាគរុក្ខំ ឆិន្ទាបេសិ។ រុក្ខេ អធិវត្ថា ទេវតា ថេរស្ស កុទ្ធា បឋមមេវ នំ បលោភេត្វា បច្ឆា ‘ឥតោ តេ សត្តទិវសមត្ថកេ ឧបដ្ឋាកោ រាជា មរិស្សតី’តិ សុបិនេ អារោចេសិ។ ថេរោ នំ កថំ អាហរិត្វា រាជោរោធានំ អាចិក្ខិ។ តា ឯកប្បហារេនេវ មហាវិរវំ វិរវិំសុ។ រាជា ‘កិំ ឯត’ន្តិ បុច្ឆិ។ តា ‘ឯវំ ថេរេន វុត្ត’ន្តិ អារោចយិំសុ។ រាជា ទិវសេ គណាបេត្វា សត្តាហេ វីតិវត្តេ កុជ្ឈិត្វា ថេរស្ស ហត្ថបាទេ ឆិន្ទាបេសិ។
Tattha yaṃ dhātukkhobhato anubhūtapubbato ca supinaṃ passati, na taṃ saccaṃ hoti. Yaṃ devatopasaṃhārato passati, taṃ saccaṃ vā hoti alikaṃ vā. Kuddhā hi devatā upāyena vināsetukāmā viparītampi katvā dassenti. Tatridaṃ vatthu – rohaṇe kira nāgamahāvihāre mahāthero bhikkhusaṅghaṃ anapaloketvāva ekaṃ nāgarukkhaṃ chindāpesi. Rukkhe adhivatthā devatā therassa kuddhā paṭhamameva naṃ palobhetvā pacchā ‘ito te sattadivasamatthake upaṭṭhāko rājā marissatī’ti supine ārocesi. Thero naṃ kathaṃ āharitvā rājorodhānaṃ ācikkhi. Tā ekappahāreneva mahāviravaṃ viraviṃsu. Rājā ‘kiṃ eta’nti pucchi. Tā ‘evaṃ therena vutta’nti ārocayiṃsu. Rājā divase gaṇāpetvā sattāhe vītivatte kujjhitvā therassa hatthapāde chindāpesi.
យំ បន បុព្ពនិមិត្តតោ បស្សតិ តំ ឯកន្តសច្ចមេវ ហោតិ។ ឯតេសញ្ច ចតុន្នំ មូលការណានំ សំសគ្គភេទតោបិ សុបិនភេទោ ហោតិយេវ។ តញ្ច បនេតំ ចតុព្ពិធំ សុបិនំ សេក្ខបុថុជ្ជនាវ បស្សន្តិ អប្បហីនវិបល្លាសត្តា; អសេក្ខា ន បស្សន្តិ បហីនវិបល្លាសត្តា។
Yaṃ pana pubbanimittato passati taṃ ekantasaccameva hoti. Etesañca catunnaṃ mūlakāraṇānaṃ saṃsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. Tañca panetaṃ catubbidhaṃ supinaṃ sekkhaputhujjanāva passanti appahīnavipallāsattā; asekkhā na passanti pahīnavipallāsattā.
កិំ បន តំ បស្សន្តោ សុត្តោ បស្សតិ, បដិពុទ្ធោ? ឧទាហុ នេវ សុត្តោ បស្សតិ ន បដិពុទ្ធោតិ? កិញ្ចេត្ថ យទិ តាវ សុត្តោ បស្សតិ, អភិធម្មវិរោធោ អាបជ្ជតិ។ ភវង្គចិត្តេន ហិ សុបតិ។ តញ្ច រូបនិមិត្តាទិអារម្មណំ រាគាទិសម្បយុត្តំ វា ន ហោតិ។ សុបិនំ បស្សន្តស្ស ច ឦទិសានិ ចិត្តានិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ អថ បដិពុទ្ធោ បស្សតិ, វិនយវិរោធោ អាបជ្ជតិ។ យញ្ហិ បដិពុទ្ធោ បស្សតិ, តំ សព្ពោហារិកចិត្តេន បស្សតិ។ សព្ពោហារិកចិត្តេន ច កតេ វីតិក្កមេ អនាបត្តិ នាម នត្ថិ។ សុបិនំ បស្សន្តេន បន កតេ វីតិក្កមេ ឯកន្តំ អនាបត្តិ ឯវ។ អថ នេវ សុត្តោ ន បដិពុទ្ធោ បស្សតិ, ន សុបិនំ នាម បស្សតិ។ ឯវញ្ហិ សតិ សុបិនស្ស អភាវោវ អាបជ្ជតិ? ន អភាវោ ។ កស្មា? យស្មា កបិមិទ្ធបរេតោ បស្សតិ។ វុត្តំ ហេតំ – ‘‘កបិមិទ្ធបរេតោ ខោ, មហារាជ, សុបិនំ បស្សតី’’តិ (មិ. ប. ៥.៣.៥)។ ‘កបិមិទ្ធបរេតោ’តិ មក្កដនិទ្ទាយ យុត្តោ។ យថា ហិ មក្កដស្ស និទ្ទា លហុបរិវត្តា ហោតិ, ឯវំ យា និទ្ទា បុនប្បុនំ កុសលាទិចិត្តវោកិណ្ណត្តា លហុបរិវត្តា; យស្សា បវត្តិយំ បុនប្បុនំ ភវង្គតោ ឧត្តរណំ ហោតិ, តាយ យុត្តោ សុបិនំ បស្សតិ។ តេនាយំ សុបិនោ កុសលោបិ ហោតិ អកុសលោបិ អព្យាកតោបិ ៣៨៦។ តត្ថ សុបិនន្តេ ចេតិយវន្ទនធម្មស្សវនធម្មទេសនាទីនិ ករោន្តស្ស កុសលោ, បាណាតិបាតាទីនិ ករោន្តស្ស អកុសលោ, ទ្វីហិ អន្តេហិ មុត្តោ អាវជ្ជនតទារម្មណក្ខណេ អព្យាកតោតិ វេទិតព្ពោ។ សុបិនេនេវ ‘ទិដ្ឋំ វិយ មេ, សុតំ វិយ មេ’តិ កថនកាលេបិ អព្យាកតោយេវ។
Kiṃ pana taṃ passanto sutto passati, paṭibuddho? Udāhu neva sutto passati na paṭibuddhoti? Kiñcettha yadi tāva sutto passati, abhidhammavirodho āpajjati. Bhavaṅgacittena hi supati. Tañca rūpanimittādiārammaṇaṃ rāgādisampayuttaṃ vā na hoti. Supinaṃ passantassa ca īdisāni cittāni uppajjanti. Atha paṭibuddho passati, vinayavirodho āpajjati. Yañhi paṭibuddho passati, taṃ sabbohārikacittena passati. Sabbohārikacittena ca kate vītikkame anāpatti nāma natthi. Supinaṃ passantena pana kate vītikkame ekantaṃ anāpatti eva. Atha neva sutto na paṭibuddho passati, na supinaṃ nāma passati. Evañhi sati supinassa abhāvova āpajjati? Na abhāvo . Kasmā? Yasmā kapimiddhapareto passati. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘kapimiddhapareto kho, mahārāja, supinaṃ passatī’’ti (mi. pa. 5.3.5). ‘Kapimiddhapareto’ti makkaṭaniddāya yutto. Yathā hi makkaṭassa niddā lahuparivattā hoti, evaṃ yā niddā punappunaṃ kusalādicittavokiṇṇattā lahuparivattā; yassā pavattiyaṃ punappunaṃ bhavaṅgato uttaraṇaṃ hoti, tāya yutto supinaṃ passati. Tenāyaṃ supino kusalopi hoti akusalopi abyākatopi 386. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanādīni karontassa kusalo, pāṇātipātādīni karontassa akusalo, dvīhi antehi mutto āvajjanatadārammaṇakkhaṇe abyākatoti veditabbo. Supineneva ‘diṭṭhaṃ viya me, sutaṃ viya me’ti kathanakālepi abyākatoyeva.
កិំ បន សុបិនេ កតំ កុសលាកុសលំ កម្មំ សវិបាកំ អវិបាកន្តិ? សវិបាកំ; ទុព្ពលត្តា បន បដិសន្ធិំ អាកឌ្ឍិតុំ ន សក្កោតិ, ទិន្នាយ អញ្ញកម្មេន បដិសន្ធិយា បវត្តេ វេទនីយំ ហោតិ។
Kiṃ pana supine kataṃ kusalākusalaṃ kammaṃ savipākaṃ avipākanti? Savipākaṃ; dubbalattā pana paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ na sakkoti, dinnāya aññakammena paṭisandhiyā pavatte vedanīyaṃ hoti.
ឯវំ យាថាវកវត្ថុវិភាវនា បញ្ញាតិ បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ ន ហេត្វដ្ឋោ យាថាវដ្ឋោ។ តំ យាថាវដ្ឋំ វត្ថុំ វិភាវេតីតិ យាថាវកវត្ថុវិភាវនា។ តថា បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ អហេតុកដ្ឋោ, ជរាភិភូតដ្ឋោ, ន សុបិនំ បស្សនដ្ឋោ, យាថាវដ្ឋោ។ តំ យាថាវដ្ឋំ វត្ថុំ វិភាវេតីតិ យាថាវកវត្ថុវិភាវនា។ ឥតិ យា ហេដ្ឋា ‘‘យាថាវកវត្ថុវិភាវនា បញ្ញា’’តិ មាតិកាយ និក្ខិត្តា, សា ឯវំ យាថាវកវត្ថុវិភាវនា បញ្ញាតិ វេទិតព្ពា។ តស្សា ឯវ ច វសេន ឯវំ ឯកវិធេន ញាណវត្ថូតិ ឯវំ ឯកេកកោដ្ឋាសេន ញាណគណនា ឯកេន វា អាការេន ញាណបរិច្ឆេទោ ហោតិ។
Evaṃ yāthāvakavatthuvibhāvanā paññāti pañcannaṃ viññāṇānaṃ na hetvaṭṭho yāthāvaṭṭho. Taṃ yāthāvaṭṭhaṃ vatthuṃ vibhāvetīti yāthāvakavatthuvibhāvanā. Tathā pañcannaṃ viññāṇānaṃ ahetukaṭṭho, jarābhibhūtaṭṭho, na supinaṃ passanaṭṭho, yāthāvaṭṭho. Taṃ yāthāvaṭṭhaṃ vatthuṃ vibhāvetīti yāthāvakavatthuvibhāvanā. Iti yā heṭṭhā ‘‘yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā’’ti mātikāya nikkhittā, sā evaṃ yāthāvakavatthuvibhāvanā paññāti veditabbā. Tassā eva ca vasena evaṃ ekavidhena ñāṇavatthūti evaṃ ekekakoṭṭhāsena ñāṇagaṇanā ekena vā ākārena ñāṇaparicchedo hoti.
ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Ekakaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
