| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
២. និទ្ទេសវណ្ណនា
2. Niddesavaṇṇanā
១. ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
១. បច្ចនីកធម្មានំ ឈាបនដ្ឋេន ឈានំ, តតោ សុដ្ឋុ វិមុច្ចនដ្ឋេន វិមោក្ខោតិ និប្បរិយាយេន ឈានង្គានេវ វិមោក្ខោតិ អដ្ឋកថាអធិប្បាយោ។ ដីកាការេន បន ‘‘អភិភាយតនំ វិយ សសម្បយុត្តំ ឈានំ វិមោក្ខោ’’តិ មញ្ញមានេន ‘‘អធិប្បាយេនាហា’’តិ វុត្តំ។ ឈានធម្មា ហិ សម្បយុត្តធម្មេហិ សទ្ធិំយេវ បដិបក្ខតោ វិមុច្ចន្តិ, ន វិនា, តថា អភិរតិវសេន អារម្មណេ និរាសង្កប្បវត្តិបីតិ អធិប្បាយោ។ យថា វា ឈានង្គានំ ឈានបច្ចយេន បច្ចយភាវតោ សវិសេសោ ឈានបរិយាយោ, ឯវំ វិមោក្ខកិច្ចយោគតោ តេសំ សវិសេសោ វិមោក្ខបរិយាយោ, តទុបចារេន សម្បយុត្តានំ វេទិតព្ពោ។ បឋមំ សមង្គិភាវត្ថន្តិ បដិលាភំ សន្ធាយាហ។ ‘‘ផុសិត្វា វិហរតីតិ បដិលភិត្វា ឥរិយតី’’តិ ហិ វុត្តំ។ អដ្ឋកថាយំ ‘‘យេន ហិ សទ្ធិំ…បេ.… បដិលទ្ធា នាម ហោន្តី’’តិ តេហិ សាធេតព្ពសហជាតាទិបច្ចយលាភោយេវេត្ថ បដិលាភោ ទដ្ឋព្ពោ។ យថា ផស្សោ យត្ថ ឧប្បន្នោ, តំ អារម្មណំ ផុសតីតិ វុច្ចតិ, ឯវំ សម្បយុត្តធម្មេបិ តំសភាវត្តាតិ អាហ ‘‘សម្ផស្សេន ផុសនត្ថ’’ន្តិ។ តស្ស ‘‘វិវរតី’’តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ។ ឥតរេហីតិ ឧបចារម្បីតិអាទិនា ឧបចារបុរិមប្បនាបរប្បនានំ បដិលាភការណន្តិ វចនេហិ។ ឥតរេ ការណត្ថេតិ ‘‘ឧបចារេន…បេ.… ផុសតិយេវា’’តិ វុត្តេ ការណត្ថទីបកេ អត្ថេ។ ផុសតិ ផលំ អធិគច្ឆតិ ឯតាយាតិ ការណភាវស្ស ផុសនាបរិយាយោ វេទិតព្ពោ។
1. Paccanīkadhammānaṃ jhāpanaṭṭhena jhānaṃ, tato suṭṭhu vimuccanaṭṭhena vimokkhoti nippariyāyena jhānaṅgāneva vimokkhoti aṭṭhakathāadhippāyo. Ṭīkākārena pana ‘‘abhibhāyatanaṃ viya sasampayuttaṃ jhānaṃ vimokkho’’ti maññamānena ‘‘adhippāyenāhā’’ti vuttaṃ. Jhānadhammā hi sampayuttadhammehi saddhiṃyeva paṭipakkhato vimuccanti, na vinā, tathā abhirativasena ārammaṇe nirāsaṅkappavattipīti adhippāyo. Yathā vā jhānaṅgānaṃ jhānapaccayena paccayabhāvato saviseso jhānapariyāyo, evaṃ vimokkhakiccayogato tesaṃ saviseso vimokkhapariyāyo, tadupacārena sampayuttānaṃ veditabbo. Paṭhamaṃ samaṅgibhāvatthanti paṭilābhaṃ sandhāyāha. ‘‘Phusitvā viharatīti paṭilabhitvā iriyatī’’ti hi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yena hi saddhiṃ…pe… paṭiladdhā nāma hontī’’ti tehi sādhetabbasahajātādipaccayalābhoyevettha paṭilābho daṭṭhabbo. Yathā phasso yattha uppanno, taṃ ārammaṇaṃ phusatīti vuccati, evaṃ sampayuttadhammepi taṃsabhāvattāti āha ‘‘samphassena phusanattha’’nti. Tassa ‘‘vivaratī’’ti iminā sambandho. Itarehīti upacārampītiādinā upacārapurimappanāparappanānaṃ paṭilābhakāraṇanti vacanehi. Itare kāraṇattheti ‘‘upacārena…pe… phusatiyevā’’ti vutte kāraṇatthadīpake atthe. Phusati phalaṃ adhigacchati etāyāti kāraṇabhāvassa phusanāpariyāyo veditabbo.
បឋមត្ថមេវាតិ សមង្គិភាវត្ថមេវ។ តានិ អង្គានីតិ ឥមិនា ឈានកោដ្ឋាសភាវេន វុត្តធម្មាយេវ គហិតា, ន ផស្សបញ្ចមកឥន្ទ្រិយដ្ឋកាទិភាវេនាតិ វុត្តំ ‘‘សេសា…បេ.… សង្គហិតានី’’តិ។ ឯវំ សតីតិ សុខសង្ខាតឈានង្គតោ វេទនាសោមនស្សិន្ទ្រិយានំ សេសិតព្ពភាវេ សតិ។ ឯវញ្ហិ នេសំ ផស្សកតា ឥតរស្ស ផស្សិតព្ពតាវ សិយា។ តេនាហ ‘‘សុខស្ស ផុសិតព្ពត្តា’’តិ។ វេទយិតាធិបតេយ្យដ្ឋេហីតិ អារម្មណានុភវនសង្ខាតេន វេទយិតសភាវេន, តស្សេវ សាតវិសេសសង្ខាតេន សម្បយុត្តេហិ អនុវត្តនីយភាវេន ច។ ឧបនិជ្ឈាយនភាវោបិ យថាវុត្តវេទយិតាធិបតេយ្យដ្ឋវិសិដ្ឋោ ឱឡារិកស្ស អារម្មណស្ស និជ្ឈាយនភាវោ។ អភិន្នសភាវោបិ ហិ ធម្មោ បុរិមវិសិដ្ឋបច្ចយវិសេសសម្ភវេន វិសេសេន ភិន្នាការោ ហុត្វា វិសិដ្ឋផលភាវំ អាបជ្ជតិ។ យថេកំយេវ កម្មំ ចក្ខាទិនិព្ពត្តិហេតុភូតំ កម្មំ។ តេន វុត្តំ ‘‘វេទយិតា…បេ.… វុត្តត្តា’’តិ។ អង្គានីតិ នាយំ តប្បរភាវេន ពហុវចននិទ្ទេសោ អនន្តភាវតោ, កេវលញ្ច អង្គានំ ពហុត្តា ពហុវចនំ, តេន កិំ សិទ្ធំ? បច្ចេកម្បិ យោជនា សិទ្ធា ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បច្ចេកម្បិ យោជនា កាតព្ពា’’តិ។ យទិ ‘‘សុខំ ឋបេត្វា’’តិ យោជនាយំ សេសា តយោ ខន្ធា ហោន្តិ, សេសា តយោ, ចត្តារោ ច ខន្ធា ហោន្តីតិ វត្តព្ពំ សិយាតិ? ន, ចតូសុ តិណ្ណំ អន្តោគធត្តា។ តេនាហ ‘‘សព្ពយោជនា…បេ.… វុត្ត’’ន្តិ។
Paṭhamatthamevāti samaṅgibhāvatthameva. Tāni aṅgānīti iminā jhānakoṭṭhāsabhāvena vuttadhammāyeva gahitā, na phassapañcamakaindriyaṭṭhakādibhāvenāti vuttaṃ ‘‘sesā…pe… saṅgahitānī’’ti. Evaṃ satīti sukhasaṅkhātajhānaṅgato vedanāsomanassindriyānaṃ sesitabbabhāve sati. Evañhi nesaṃ phassakatā itarassa phassitabbatāva siyā. Tenāha ‘‘sukhassa phusitabbattā’’ti. Vedayitādhipateyyaṭṭhehīti ārammaṇānubhavanasaṅkhātena vedayitasabhāvena, tasseva sātavisesasaṅkhātena sampayuttehi anuvattanīyabhāvena ca. Upanijjhāyanabhāvopi yathāvuttavedayitādhipateyyaṭṭhavisiṭṭho oḷārikassa ārammaṇassa nijjhāyanabhāvo. Abhinnasabhāvopi hi dhammo purimavisiṭṭhapaccayavisesasambhavena visesena bhinnākāro hutvā visiṭṭhaphalabhāvaṃ āpajjati. Yathekaṃyeva kammaṃ cakkhādinibbattihetubhūtaṃ kammaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘vedayitā…pe… vuttattā’’ti. Aṅgānīti nāyaṃ tapparabhāvena bahuvacananiddeso anantabhāvato, kevalañca aṅgānaṃ bahuttā bahuvacanaṃ, tena kiṃ siddhaṃ? Paccekampi yojanā siddhā hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paccekampi yojanā kātabbā’’ti. Yadi ‘‘sukhaṃ ṭhapetvā’’ti yojanāyaṃ sesā tayo khandhā honti, sesā tayo, cattāro ca khandhā hontīti vattabbaṃ siyāti? Na, catūsu tiṇṇaṃ antogadhattā. Tenāha ‘‘sabbayojanā…pe… vutta’’nti.
២. អសមយវិមោក្ខេនាតិ ហេដ្ឋាមគ្គវិមោក្ខេន។ សោ ហិ លោកិយវិមោក្ខោ វិយ អធិគមវឡញ្ជនត្ថំ បកប្បេតព្ពសមយវិសេសាភាវតោ ឯវំ វុត្តោ។ អគ្គមគ្គវិមោក្ខោ បន ឯកច្ចាសវវិមុត្តិវចនតោ ឥធ នាធិប្បេតោ។ តេនាហ ‘‘ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តី’’តិ។ ឯកច្ចេហិ អាសវេហិ វិមុត្តោតិ ទិដ្ឋាសវាទីហិ សមុច្ឆេទវិមុត្តិយា វិមុត្តោ។ អសមយ…បេ.… លាភេនាតិ យថាវុត្តអសមយវិមោក្ខស្ស ឧបនិស្សយភូតស្ស អធិគមេន។ តតោ ឯវ សាតិសយេន, ឯកច្ចេហិ កាមាសវេហិ វិមុត្តោ វិក្ខម្ភនវសេនាតិ អត្ថោ។ សោ ឯវ ឯកច្ចសមយវិមោក្ខលាភី យថាវុត្តោ សមយវិមុត្តោ អសមយវិមោក្ខវិសេសស្ស វសេន សមយវិមោក្ខបញ្ញត្តិយា អធិប្បេតត្តា។ សោតិ អសមយវិមោក្ខូបនិស្សយសមយវិមោក្ខលាភី។ តេន សាតិសយេន សមយវិមោក្ខេន។ តថាវិមុត្តោវ ហោតីតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ ហេតុអត្ថោ។ យស្មា តថាវិមុត្តោ ហោតិ, តស្មា សមយវិមុត្តបញ្ញត្តិំ លទ្ធុំ អរហតីតិ បរិញ្ញាតត្ថំ ហេតុនា បតិដ្ឋាបេតិ។ ព្យតិរេកមុខេនបិ តមត្ថំ បាកដតរំ កាតុំ ‘‘បុថុជ្ជនោ បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សមុទាចារភាវតោតិ សមុទាចារស្ស សម្ភវតោ។ សោតិ ឈានលាភី បុថុជ្ជនោ។
2. Asamayavimokkhenāti heṭṭhāmaggavimokkhena. So hi lokiyavimokkho viya adhigamavaḷañjanatthaṃ pakappetabbasamayavisesābhāvato evaṃ vutto. Aggamaggavimokkho pana ekaccāsavavimuttivacanato idha nādhippeto. Tenāha ‘‘ekacce āsavā parikkhīṇā hontī’’ti. Ekaccehi āsavehi vimuttoti diṭṭhāsavādīhi samucchedavimuttiyā vimutto. Asamaya…pe… lābhenāti yathāvuttaasamayavimokkhassa upanissayabhūtassa adhigamena. Tato eva sātisayena, ekaccehi kāmāsavehi vimutto vikkhambhanavasenāti attho. So eva ekaccasamayavimokkhalābhī yathāvutto samayavimutto asamayavimokkhavisesassa vasena samayavimokkhapaññattiyā adhippetattā. Soti asamayavimokkhūpanissayasamayavimokkhalābhī. Tena sātisayena samayavimokkhena. Tathāvimuttova hotīti ettha iti-saddo hetuattho. Yasmā tathāvimutto hoti, tasmā samayavimuttapaññattiṃ laddhuṃ arahatīti pariññātatthaṃ hetunā patiṭṭhāpeti. Byatirekamukhenapi tamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘puthujjano panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha samudācārabhāvatoti samudācārassa sambhavato. Soti jhānalābhī puthujjano.
យទិ បុនរាវត្តកធម្មតាយ បុថុជ្ជនោ សមយវិមុត្តោតិ ន វុត្តោ, តទភាវតោ កស្មា អរហា តថា ន វុត្តោតិ អាហ ‘‘អរហតោ បនា’’តិអាទិ។ តទការណភាវន្តិ តេសំ វិមោក្ខានំ, តស្ស វា សមយវិមុត្តិភាវស្ស អការណភាវំ។ សព្ពោតិ សុក្ខវិបស្សកោបិ សមថយានិកោបិ អដ្ឋវិមោក្ខលាភីបិ ។ ពហិអព្ភន្តរភាវា អបេក្ខាសិទ្ធា, វត្តុ អធិប្បាយវសេន គហេតព្ពរូបា ចាតិ អាហ ‘‘ពាហិរានន្តិ លោកុត្តរតោ ពហិភូតាន’’ន្តិ។
Yadi punarāvattakadhammatāya puthujjano samayavimuttoti na vutto, tadabhāvato kasmā arahā tathā na vuttoti āha ‘‘arahato panā’’tiādi. Tadakāraṇabhāvanti tesaṃ vimokkhānaṃ, tassa vā samayavimuttibhāvassa akāraṇabhāvaṃ. Sabboti sukkhavipassakopi samathayānikopi aṭṭhavimokkhalābhīpi . Bahiabbhantarabhāvā apekkhāsiddhā, vattu adhippāyavasena gahetabbarūpā cāti āha ‘‘bāhirānanti lokuttarato bahibhūtāna’’nti.
៣. រូបតោ អញ្ញំ ន រូបន្តិ តត្ថ រូបបដិភាគំ កសិណរូបាទិ រូប-សទ្ទេន គហិតន្តិ តទញ្ញំ បឋមតតិយារុប្បវិសយមត្តំ អរូបក្ខន្ធនិព្ពានវិនិមុត្តំ អរូប-សទ្ទេន គហិតំ ទដ្ឋព្ពំ។ បដិបក្ខភូតេហិ កិលេសចោរេហិ អមូសិតព្ពំ ឈានមេវ ចិត្តមញ្ជូសំ។ សមាធិន្តិ វា សមាធិសីសេន ឈានមេវ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។
3. Rūpatoaññaṃ na rūpanti tattha rūpapaṭibhāgaṃ kasiṇarūpādi rūpa-saddena gahitanti tadaññaṃ paṭhamatatiyāruppavisayamattaṃ arūpakkhandhanibbānavinimuttaṃ arūpa-saddena gahitaṃ daṭṭhabbaṃ. Paṭipakkhabhūtehi kilesacorehi amūsitabbaṃ jhānameva cittamañjūsaṃ. Samādhinti vā samādhisīsena jhānameva vuttanti veditabbaṃ.
៤. អត្តនោ អនុរូបេន បមាទេនាតិ ឯត្ថ អនាគាមិនោ អធិកុសលេសុ ធម្មេសុ អសក្កច្ចអសាតច្ចកិរិយាទិនា។ ខីណាសវស្ស បន តាទិសេន បមាទបតិរូបកេន, តាទិសាយ វា អសក្កច្ចកិរិយាយ។ សា ចស្ស ឧស្សុក្កាភាវតោ វេទិតព្ពា។ បដិប្បស្សទ្ធសព្ពុស្សុក្កា ហិ តេ ឧត្តមបុរិសា។ សមយេន សមយន្តិ សមយេ សមយេ។ ភុម្មត្ថេ ហិ ឯតំ ករណវចនំ ឧបយោគវចនញ្ច។ អនិប្ផត្តិតោតិ សមាបជ្ជិតុំ អសក្កុណេយ្យតោ។ អស្សាតិ ‘‘តេសញ្ហី’’តិអាទិនា វុត្តស្ស ឥមស្ស អដ្ឋកថាវចនស្ស។ តេនាតិ យថាភតេន សុត្តេន។
4. Attano anurūpena pamādenāti ettha anāgāmino adhikusalesu dhammesu asakkaccaasātaccakiriyādinā. Khīṇāsavassa pana tādisena pamādapatirūpakena, tādisāya vā asakkaccakiriyāya. Sā cassa ussukkābhāvato veditabbā. Paṭippassaddhasabbussukkā hi te uttamapurisā. Samayena samayanti samaye samaye. Bhummatthe hi etaṃ karaṇavacanaṃ upayogavacanañca. Anipphattitoti samāpajjituṃ asakkuṇeyyato. Assāti ‘‘tesañhī’’tiādinā vuttassa imassa aṭṭhakathāvacanassa. Tenāti yathābhatena suttena.
៥. យេនាធិប្បាយេន ‘‘ធម្មេហី’’តិ វត្តព្ពន្តិ វុត្តំ, តំ វិវរន្តោ ‘‘ឥធា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឥធាតិ ‘‘បរិហានធម្មោ អបរិហានធម្មោ’’តិ ឯតស្មិំ បទទ្វយេ។ តត្ថាតិ ‘‘កុប្បធម្មោ អកុប្បធម្មោ’’តិ បទទ្វយេ។ សតិ វចននានត្តេ អត្ថេវ វចនត្ថនានត្តន្តិ អាហ ‘‘វចនត្ថនានត្តមត្តេន វា’’តិ។ វចនត្ថគ្គហណមុខេន គហេតព្ពស្ស បន វិភាវនត្ថស្ស នត្ថេត្ថ នានត្តំ, យតោ តេសំ បរិយាយន្តរតាសិទ្ធិ។
5. Yenādhippāyena ‘‘dhammehī’’ti vattabbanti vuttaṃ, taṃ vivaranto ‘‘idhā’’tiādimāha. Tattha idhāti ‘‘parihānadhammo aparihānadhammo’’ti etasmiṃ padadvaye. Tatthāti ‘‘kuppadhammo akuppadhammo’’ti padadvaye. Sati vacananānatte attheva vacanatthanānattanti āha ‘‘vacanatthanānattamattena vā’’ti. Vacanatthaggahaṇamukhena gahetabbassa pana vibhāvanatthassa natthettha nānattaṃ, yato tesaṃ pariyāyantaratāsiddhi.
៧-៨. សមាបត្តិចេតនាតិ យាយ ចេតនាយ សមាបត្តិំ និព្ពត្តេតិ សមាបជ្ជតិ ច។ តេនាហ ‘‘តទាយូហនា’’តិ។ អារក្ខបច្ចុបដ្ឋានា សតីតិ កត្វា អាហ ‘‘អនុរក្ខណា…បេ.… សតី’’តិ។ តេនាហ ‘‘ឯការក្ខោ សតារក្ខេន ចេតសា វិហរតី’’តិ។ តថា ហិ សា ‘‘កុសលាកុសលានំ ធម្មានំ គតិយោ សមន្នេសតី’’តិ វុត្តា។
7-8. Samāpatticetanāti yāya cetanāya samāpattiṃ nibbatteti samāpajjati ca. Tenāha ‘‘tadāyūhanā’’ti. Ārakkhapaccupaṭṭhānā satīti katvā āha ‘‘anurakkhaṇā…pe… satī’’ti. Tenāha ‘‘ekārakkho satārakkhena cetasā viharatī’’ti. Tathā hi sā ‘‘kusalākusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesatī’’ti vuttā.
១១. អគ្គមគ្គដ្ឋោបិ ឥតរមគ្គដ្ឋា វិយ អនុបច្ឆិន្នភយត្តា ភយូបរតវោហារំ លភតីតិ អាហ ‘‘អរហត្តមគ្គដ្ឋោ ច…បេ.… ភយូបរតោ’’តិ។
11. Aggamaggaṭṭhopi itaramaggaṭṭhā viya anupacchinnabhayattā bhayūparatavohāraṃ labhatīti āha ‘‘arahattamaggaṭṭho ca…pe… bhayūparato’’ti.
១២. កេចីតិ តិហេតុកបដិសន្ធិកេ មន្ទពុទ្ធិកេ សន្ធាយាហ។ តេន វុត្តំ ‘‘ទុប្បញ្ញាតិ ឥមិនា គយ្ហន្តី’’តិ។ ទុព្ពលា បញ្ញា យេសំ តេ ទុប្បញ្ញាតិ។
12. Kecīti tihetukapaṭisandhike mandabuddhike sandhāyāha. Tena vuttaṃ ‘‘duppaññāti iminā gayhantī’’ti. Dubbalā paññā yesaṃ te duppaññāti.
១៤. អនិយតធម្មសមន្នាគតស្សេវ បច្ចយវិសេសេន និយតធម្មបដិលាភោតិ អាហ ‘‘យត្ថ…បេ.… ហោន្តី’’តិ។ តទភាវាតិ និយតានិយតវោមិស្សាយ បវត្តិយា អភាវា។
14. Aniyatadhammasamannāgatasseva paccayavisesena niyatadhammapaṭilābhoti āha ‘‘yattha…pe… hontī’’ti. Tadabhāvāti niyatāniyatavomissāya pavattiyā abhāvā.
១៦. បរិយាទិយិតព្ពានីតិ បរិយាទកេន មគ្គេន ខេបេតព្ពានិ។ តណ្ហាទីនំ បលិពុធនាទិកិរិយាយ មត្ថកប្បត្តិយា សីសភាវោ វេទិតព្ពោ, និព្ពានស្ស បន វិសង្ខារភាវតោ សង្ខារសីសតា។ តេនាហ ‘‘សង្ខារវិវេកភូតោ និរោធោ’’តិ។ កេចិ បន ‘‘សង្ខារសីសំ និរោធសមាបត្តី’’តិ វទន្តិ, តំ តេសំ មតិមត្តំ បញ្ញត្តិមត្តស្ស សីសភាវានុបបត្តិតោ តទុទ្ធញ្ច សង្ខារប្បវត្តិសព្ភាវតោ។ សហ វិយាតិ ឯកជ្ឈំ វិយ។ ឯតេន សម-សទ្ទស្ស អត្ថមាហ។ សហត្ថោ ហេស សម-សទ្ទោ។ សំសិទ្ធិទស្សនេនាតិ សំសិទ្ធិយា និដ្ឋានស្ស ឧបរមស្ស ទស្សនេន។
16. Pariyādiyitabbānīti pariyādakena maggena khepetabbāni. Taṇhādīnaṃ palibudhanādikiriyāya matthakappattiyā sīsabhāvo veditabbo, nibbānassa pana visaṅkhārabhāvato saṅkhārasīsatā. Tenāha ‘‘saṅkhāravivekabhūto nirodho’’ti. Keci pana ‘‘saṅkhārasīsaṃ nirodhasamāpattī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ paññattimattassa sīsabhāvānupapattito taduddhañca saṅkhārappavattisabbhāvato. Saha viyāti ekajjhaṃ viya. Etena sama-saddassa atthamāha. Sahattho hesa sama-saddo. Saṃsiddhidassanenāti saṃsiddhiyā niṭṭhānassa uparamassa dassanena.
ឥធាតិ ឥមិស្សា បុគ្គលបញ្ញត្តិបាឡិយា, ឥមិស្សា វា តទដ្ឋកថាយ។ កិលេសបវត្តសីសានន្តិ កិលេសសីសបវត្តសីសានំ។ តេសុ ហិ គហិតេសុ ឥតរម្បិ បរិយាទិយិតព្ពំ កិលេសភាវេន បរិយាទិយិតព្ពតាសាមញ្ញេន ច គហិតមេវ ហោតីតិ កិលេសវដ្ដបរិយាទានេន មគ្គស្ស ឥតរវដ្ដានម្បិ បរិយាទិយនំ។ វដ្ដុបច្ឆេទកេន មគ្គេនេវ ហិ ជីវិតិន្ទ្រិយម្បិ អនវសេសតោ និរុជ្ឈតីតិ។ កស្មា បនេត្ថ បវត្តសីសំ វិសុំ គហិតន្តិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘បវត្តសីសម្បី’’តិអាទិ។ ឱធិសោ ច អនោធិសោ ច កិលេសបរិយាទានេ សតិ សិជ្ឈមានា បច្ចវេក្ខណវារា តេន និប្ផាទេតព្ពាតិ វុត្តា។ តេនេវាហ ‘‘កិលេសបរិយាទានស្សេវ វារា’’តិ។ ឥទានិ តមត្ថំ អាគមេន សាធេន្តោ ‘‘វិមុត្តស្មិ’’ន្តិអាទិមាហ។ ចុតិចិត្តេន ហោតីតិ ឥទំ យថាវុត្តស្ស កិលេសបរិយាទានសមាបនភូតស្ស បច្ចវេក្ខណវារស្ស ចុតិចិត្តេន បរិច្ឆិន្នត្តា វុត្តំ, តស្មា ចុតិចិត្តេន បរិច្ឆេទកេន បរិច្ឆិន្នំ ហោតីតិ អត្ថោ។
Idhāti imissā puggalapaññattipāḷiyā, imissā vā tadaṭṭhakathāya. Kilesapavattasīsānanti kilesasīsapavattasīsānaṃ. Tesu hi gahitesu itarampi pariyādiyitabbaṃ kilesabhāvena pariyādiyitabbatāsāmaññena ca gahitameva hotīti kilesavaṭṭapariyādānena maggassa itaravaṭṭānampi pariyādiyanaṃ. Vaṭṭupacchedakena maggeneva hi jīvitindriyampi anavasesato nirujjhatīti. Kasmā panettha pavattasīsaṃ visuṃ gahitanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘pavattasīsampī’’tiādi. Odhiso ca anodhiso ca kilesapariyādāne sati sijjhamānā paccavekkhaṇavārā tena nipphādetabbāti vuttā. Tenevāha ‘‘kilesapariyādānasseva vārā’’ti. Idāni tamatthaṃ āgamena sādhento ‘‘vimuttasmi’’ntiādimāha. Cuticittena hotīti idaṃ yathāvuttassa kilesapariyādānasamāpanabhūtassa paccavekkhaṇavārassa cuticittena paricchinnattā vuttaṃ, tasmā cuticittena paricchedakena paricchinnaṃ hotīti attho.
១៧. តិដ្ឋេយ្យាតិ ន ឧបគច្ឆេយ្យ។ ឋានញ្ហិ គតិនិវត្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘នប្បវត្តេយ្យា’’តិ។
17. Tiṭṭheyyāti na upagaccheyya. Ṭhānañhi gatinivatti. Tena vuttaṃ ‘‘nappavatteyyā’’ti.
១៨. បយិរុបាសនាយ ពហូបការត្តា បយិរុបាសិតព្ពត្តា។
18. Payirupāsanāya bahūpakārattā payirupāsitabbattā.
២០. អគ្គវិជ្ជា យស្ស អនធិគតវិជ្ជាទ្វយស្ស ហោតិ, សោ ចេ បច្ឆា វិជ្ជាទ្វយំ អធិគច្ឆតិ, តស្ស បឋមំ អធិគតវិជ្ជាទ្វយស្ស វិយ អតេវិជ្ជតាភាវា យទិបិ និប្បរិយាយតា តេវិជ្ជតា, បឋមំ អធិគតវិជ្ជាទ្វយស្ស បន សា សវិសេសាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘យាយ កតកិច្ចតា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អគ្គវិជ្ជាតិ អាសវក្ខយញាណំ, អគ្គមគ្គញាណមេវ វា វេទិតព្ពំ។ សា ច តេវិជ្ជតាតិ យោជនា។
20. Aggavijjā yassa anadhigatavijjādvayassa hoti, so ce pacchā vijjādvayaṃ adhigacchati, tassa paṭhamaṃ adhigatavijjādvayassa viya atevijjatābhāvā yadipi nippariyāyatā tevijjatā, paṭhamaṃ adhigatavijjādvayassa pana sā savisesāti dassento ‘‘yāya katakiccatā’’tiādimāha. Tattha aggavijjāti āsavakkhayañāṇaṃ, aggamaggañāṇameva vā veditabbaṃ. Sā ca tevijjatāti yojanā.
២២. តត្ថេវាតិ សច្ចាភិសម្ពោធេ ឯវ។
22. Tatthevāti saccābhisambodhe eva.
២៤. តន្តិ និរោធសមាបត្តិលាភិនោ ឧភតោភាគវិមុត្តតាវចនំ។ វុត្តលក្ខណូបបត្តិកោតិ ទ្វីហិ ភាគេហិ ទ្វេ វារេ វិមុត្តោតិ ឯវំ វុត្តលក្ខណេន ឧបបត្តិតោ យុត្តិតោ សមន្នាគតោ។ ឯសេវ នយោតិ យថា ចតុន្នំ អរូបសមាបត្តីនំ ឯកេកតោ និរោធតោ ច វុដ្ឋាយ អរហត្តំ បត្តានំ វសេន បញ្ច ឧភតោភាគវិមុត្តា វុត្តា, តថា សេក្ខភាវំ បត្តានំ វសេន បញ្ច កាយសក្ខិនោ ហោន្តីតិ កត្វា វុត្តំ។
24. Tanti nirodhasamāpattilābhino ubhatobhāgavimuttatāvacanaṃ. Vuttalakkhaṇūpapattikoti dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti evaṃ vuttalakkhaṇena upapattito yuttito samannāgato. Eseva nayoti yathā catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato nirodhato ca vuṭṭhāya arahattaṃ pattānaṃ vasena pañca ubhatobhāgavimuttā vuttā, tathā sekkhabhāvaṃ pattānaṃ vasena pañca kāyasakkhino hontīti katvā vuttaṃ.
ទស្សនការណាតិ ឥមិនា ‘‘ទិស្វា’’តិ ឯត្ថ ត្វា-សទ្ទោ ហេតុអត្ថោតិ ទស្សេតិ យថា ‘‘សីហំ ទិស្វា ភយំ ហោតី’’តិអាទីសុ។ ទស្សនេ សតិ បរិក្ខយោ, នាសតីតិ អាហ ‘‘ទស្សនាយត្តបរិក្ខយត្តា’’តិ។ បុរិមកិរិយាតិ អាសវានំ ខយកិរិយាយ បុរិមកិរិយា។ សមានកាលត្តេបិ ហិ ការណកិរិយា ផលកិរិយាយ បុរិមសិទ្ធា វិយ វោហរីយតិ។ តតោ នាមកាយតោ មុច្ចនតោ។ យតោ ហិ យេន មុច្ចិតព្ពំ, តំ និស្សិតោ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘នាមនិស្សិតកោ’’តិ។ តស្សាតិ កាយទ្វយវិមុត្តិយា ឧភតោភាគវិមុត្តភាវស្ស។ អរូបលោកេ ហិ ឋិតារហន្តវសេនាយមត្ថោ វុត្តោ។ តេនាហ ‘‘សុត្តេ ហី’’តិអាទិ។
Dassanakāraṇāti iminā ‘‘disvā’’ti ettha tvā-saddo hetuatthoti dasseti yathā ‘‘sīhaṃ disvā bhayaṃ hotī’’tiādīsu. Dassane sati parikkhayo, nāsatīti āha ‘‘dassanāyattaparikkhayattā’’ti. Purimakiriyāti āsavānaṃ khayakiriyāya purimakiriyā. Samānakālattepi hi kāraṇakiriyā phalakiriyāya purimasiddhā viya voharīyati. Tato nāmakāyato muccanato. Yato hi yena muccitabbaṃ, taṃ nissito hotīti vuttaṃ ‘‘nāmanissitako’’ti. Tassāti kāyadvayavimuttiyā ubhatobhāgavimuttabhāvassa. Arūpaloke hi ṭhitārahantavasenāyamattho vutto. Tenāha ‘‘sutte hī’’tiādi.
ទ្វីហិ ភាគេហីតិ វិក្ខម្ភនសមុច្ឆេទភាគេហិ។ ទ្វេ វារេតិ កិលេសានំ វិក្ខម្ភនសមុច្ឆិន្ទនវសេន ទ្វិក្ខត្តុំ។ កិលេសេហិ វិមុត្តោតិ ឥទំ បឋមតតិយវាទានំ វសេន វុត្តំ, ឥតរំ ទុតិយវាទស្ស។ អរូបជ្ឈានំ យទិបិ រូបសញ្ញាទីហិ វិមុត្តំ តំសមតិក្កមាទិនា បត្តព្ពត្តា, បវត្តិនិវារកេហិ បន កាមច្ឆន្ទាទីហិយេវស្ស វិមុត្តិ សាតិសយាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘នីវរណសង្ខាតនាមកាយតោ វិមុត្ត’’ន្តិ អាហ។ យញ្ចាបិ អរូបជ្ឈានំ រូបលោកេ វិវេកដ្ឋតាវសេនបិ រូបកាយតោ វិមុត្តំ, តំ បន រូបបដិពន្ធឆន្ទរាគវិក្ខម្ភនេនេវ ហោតីតិ វិក្ខម្ភនមេវ បធានន្តិ វុត្តំ ‘‘រូបតណ្ហាវិក្ខម្ភនេន រូបកាយតោ ច វិមុត្តត្តា’’តិ។ ឯកទេសេន ឧភតោភាគវិមុត្តំ នាម ហោតិ សមុច្ឆេទវិមុត្តិយា អភាវា។
Dvīhi bhāgehīti vikkhambhanasamucchedabhāgehi. Dve vāreti kilesānaṃ vikkhambhanasamucchindanavasena dvikkhattuṃ. Kilesehi vimuttoti idaṃ paṭhamatatiyavādānaṃ vasena vuttaṃ, itaraṃ dutiyavādassa. Arūpajjhānaṃ yadipi rūpasaññādīhi vimuttaṃ taṃsamatikkamādinā pattabbattā, pavattinivārakehi pana kāmacchandādīhiyevassa vimutti sātisayāti dassento ‘‘nīvaraṇasaṅkhātanāmakāyato vimutta’’nti āha. Yañcāpi arūpajjhānaṃ rūpaloke vivekaṭṭhatāvasenapi rūpakāyato vimuttaṃ, taṃ pana rūpapaṭibandhachandarāgavikkhambhaneneva hotīti vikkhambhanameva padhānanti vuttaṃ ‘‘rūpataṇhāvikkhambhanenarūpakāyato ca vimuttattā’’ti. Ekadesena ubhatobhāgavimuttaṃ nāma hoti samucchedavimuttiyā abhāvā.
២៥. ‘‘សត្តិសយោ’’តិ វិយ សមុទាយេ បវត្តោ វោហារោ អវយវេបិ ទិស្សតីតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អដ្ឋវិមោក្ខេកទេសេន…បេ.… វុច្ចតី’’តិ។
25. ‘‘Sattisayo’’ti viya samudāye pavatto vohāro avayavepi dissatīti dassento āha ‘‘aṭṭhavimokkhekadesena…pe… vuccatī’’ti.
២៦. ផុដ្ឋានន្តិ ផស្សិតានំ, អធិគតានន្តិ អត្ថោ។ អន្តោតិ អន្តសទិសោ ផស្សនាយ បរកាលោ។ តទនន្តរោ ហិ តប្បរិយោសានោ វិយ ហោតីតិ។ កាលវិសយោ ចាយំ អន្ត-សទ្ទោ, ន បន កាលត្ថោ។ តេនាហ ‘‘អធិប្បាយោ’’តិ។ នាមកាយេកទេសតោតិ នីវរណសង្ខាតនាមកាយេកទេសតោ។ អាលោចិតោ បកាសិតោ វិយ ហោតិ វិពន្ធវិក្ខម្ភនេន អាលោចនេ បកាសនេ សមត្ថស្ស ញាណចក្ខុនោ អធិដ្ឋានសមុប្បាទនតោ។ ន តុ វិមុត្តោតិ វិមុត្តោតិ ន វុច្ចតេវ។
26. Phuṭṭhānanti phassitānaṃ, adhigatānanti attho. Antoti antasadiso phassanāya parakālo. Tadanantaro hi tappariyosāno viya hotīti. Kālavisayo cāyaṃ anta-saddo, na pana kālattho. Tenāha ‘‘adhippāyo’’ti. Nāmakāyekadesatoti nīvaraṇasaṅkhātanāmakāyekadesato. Ālocito pakāsito viya hoti vibandhavikkhambhanena ālocane pakāsane samatthassa ñāṇacakkhuno adhiṭṭhānasamuppādanato. Na tu vimuttoti vimuttoti na vuccateva.
២៨. ឥមំ បន នយន្តិ ‘‘អបិច តេស’’ន្តិអាទិនា អាគតវិធិំ។ យេន វិសេសេនាតិ យេន ការណវិសេសេន។ សោតិ ទិដ្ឋិប្បត្តសទ្ធាវិមុត្តានំ យថាវុត្តោ បញ្ញាយ វិសេសោ។ បដិក្ខេបោ កតោ ការណស្ស អវិភាវិតត្តា។ ឧភតោភាគវិមុត្តោ វិយ, បញ្ញាវិមុត្តោ វិយ វា សព្ពថា អវិមុត្តស្ស សាវសេសវិមុត្តិយម្បិ ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស វិយ បញ្ញាយ សាតិសយាយ អភាវតោ សទ្ធាមត្តេន វិមុត្តភាវោ ទដ្ឋព្ពោ។ សទ្ធាយ អធិមុត្តោតិ ឥទំ អាគមនវសេន សទ្ធាយ អធិកភាវំ សន្ធាយ វុត្តំ, មគ្គាធិគមតោ បនស្ស បច្ចក្ខមេវ ញាណទស្សនំ។
28. Imaṃ pana nayanti ‘‘apica tesa’’ntiādinā āgatavidhiṃ. Yena visesenāti yena kāraṇavisesena. Soti diṭṭhippattasaddhāvimuttānaṃ yathāvutto paññāya viseso. Paṭikkhepo kato kāraṇassa avibhāvitattā. Ubhatobhāgavimutto viya, paññāvimutto viya vā sabbathā avimuttassa sāvasesavimuttiyampi diṭṭhippattassa viya paññāya sātisayāya abhāvato saddhāmattena vimuttabhāvo daṭṭhabbo. Saddhāya adhimuttoti idaṃ āgamanavasena saddhāya adhikabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, maggādhigamato panassa paccakkhameva ñāṇadassanaṃ.
៣១. ‘‘សោតោតិ អរិយមគ្គស្ស នាម’’ន្តិ និប្បរិយាយេន តំសមង្គី សោតាបន្នោតិ អធិប្បាយេន ចោទកោ ‘‘អបិ-សទ្ទោ កស្មា វុត្តោ’’តិ ចោទនំ ឧដ្ឋាបេត្វា ‘‘ននូ’’តិអាទិនា អត្តនោ អធិប្បាយំ វិវរតិ។ ឥតរោ ‘‘នាបន្ន’’ន្តិអាទិនា បរិហរតិ។ សមន្នាគតោ ឯវ នាម លោកុត្តរធម្មានំ អកុប្បសភាវត្តា។ ឥតរេហីតិ ទុតិយមគ្គដ្ឋាទីហិ។ សោ ឯវាតិ បឋមផលដ្ឋោ ឯវ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ សត្តក្ខត្តុបរមនិទ្ទេសេ។ សោតំ វា អរិយមគ្គំ អាទិតោ បន្នោ អធិគតោតិ សោតាបន្នោតិ វុច្ចមានេ ទុតិយមគ្គដ្ឋាទីនំ នត្ថេវ សោតាបន្នភាវាបត្តិ។ សុត្តេ បន សោតំ អរិយមគ្គំ អាទិតោ មរិយាទំ អមុញ្ចិត្វាវ បន្នោ បដិបជ្ជតីតិ កត្វា មគ្គសមង្គី ‘‘សោតាបន្នោ’’តិ វុត្តោ។ បរិយាយេន ឥតរោបិ តស្ស អបរិហានធម្មត្តា សោតាបន្នោតិ វេទិតព្ពំ។ បហីនាវសិដ្ឋកិលេសបច្ចវេក្ខណាយ សមុទយសច្ចំ វិយ ទុក្ខសច្ចម្បិ បច្ចវេក្ខិតំ ហោតិ សច្ចទ្វយបរិយាបន្នត្តា កិលេសានន្តិ អាហ ‘‘ចតុសច្ចបច្ចវេក្ខណាទីន’’ន្តិ។ អាទិ-សទ្ទេន ផលបច្ចវេក្ខណឧបរិមគ្គផលធម្មេ ច សង្គណ្ហាតិ។
31. ‘‘Sototi ariyamaggassa nāma’’nti nippariyāyena taṃsamaṅgī sotāpannoti adhippāyena codako ‘‘api-saddo kasmā vutto’’ti codanaṃ uṭṭhāpetvā ‘‘nanū’’tiādinā attano adhippāyaṃ vivarati. Itaro ‘‘nāpanna’’ntiādinā pariharati. Samannāgato eva nāma lokuttaradhammānaṃ akuppasabhāvattā. Itarehīti dutiyamaggaṭṭhādīhi. So evāti paṭhamaphalaṭṭho eva. Idhāti imasmiṃ sattakkhattuparamaniddese. Sotaṃ vā ariyamaggaṃ ādito panno adhigatoti sotāpannoti vuccamāne dutiyamaggaṭṭhādīnaṃ nattheva sotāpannabhāvāpatti. Sutte pana sotaṃ ariyamaggaṃ ādito mariyādaṃ amuñcitvāva panno paṭipajjatīti katvā maggasamaṅgī ‘‘sotāpanno’’ti vutto. Pariyāyena itaropi tassa aparihānadhammattā sotāpannoti veditabbaṃ. Pahīnāvasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇāya samudayasaccaṃ viya dukkhasaccampi paccavekkhitaṃ hoti saccadvayapariyāpannattā kilesānanti āha ‘‘catusaccapaccavekkhaṇādīna’’nti. Ādi-saddena phalapaccavekkhaṇauparimaggaphaladhamme ca saṅgaṇhāti.
៣២. មហាកុលមេវាតិ ឧឡារកុលមេវ វុច្ចតិ ‘‘កុលីនោ កុលបុត្តោ’’តិអាទីសុ វិយ។
32. Mahākulamevāti uḷārakulameva vuccati ‘‘kulīno kulaputto’’tiādīsu viya.
៣៣. សជ្ឈានកោ អបរិហីនជ្ឈានោ កាលកតោ ព្រហ្មលោកូបគោ ហុត្វា វដ្ដជ្ឈាសយោ ចេ, ឧបរូបរិ និព្ពត្តិត្វា និព្ពាយតីតិ អាហ ‘‘អនាគាមិសភាគោ’’តិ។ យតោ សោ ឈានានាគាមីតិ វុច្ចតិ។ តេនាហ ‘‘អនាវត្តិធម្មោ’’តិ។
33. Sajjhānako aparihīnajjhāno kālakato brahmalokūpago hutvā vaṭṭajjhāsayo ce, uparūpari nibbattitvā nibbāyatīti āha ‘‘anāgāmisabhāgo’’ti. Yato so jhānānāgāmīti vuccati. Tenāha ‘‘anāvattidhammo’’ti.
៣៦. បរយោគេ ត្វា-សទ្ទោ តទន្តោ ហុត្វា ‘‘បរសទ្ទយោគេ’’តិ វុត្តោ, អប្បត្វាតិ វុត្តំ ហោតីតិ ‘‘អប្បត្តំ ហុត្វា’’តិ ឥមិនា វុច្ចតិ។
36. Parayoge tvā-saddo tadanto hutvā ‘‘parasaddayoge’’ti vutto, appatvāti vuttaṃ hotīti ‘‘appattaṃ hutvā’’ti iminā vuccati.
៣៧. តេនាតិ ‘‘ឧបហច្ចា’’តិ បទេន។ ននុ ច វេមជ្ឈាតិក្កមោ ‘‘អតិក្កមិត្វា វេមជ្ឈ’’ន្តិ ឥមិនា បកាសិតោ ហោតីតិ អធិប្បាយោ។
37. Tenāti ‘‘upahaccā’’ti padena. Nanu ca vemajjhātikkamo ‘‘atikkamitvā vemajjha’’nti iminā pakāsito hotīti adhippāyo.
៤០. តណ្ហាវដ្ដសោតា តណ្ហាវដ្ដពន្ធា។ តស្សាតិ សោតស្ស។ សម្ពន្ធេ ចេតំ សាមិវចនំ។ ឧទ្ធំសោតស្ស ឧបរិភវូបគតា ឯកំសិកាតិ អាហ ‘‘យត្ថ វា តត្ថ វា គន្ត្វា’’តិ។ តស្សាតិ ឧទ្ធំសោតស្ស។ តត្ថាតិ អវិហេសុ។ លហុសាលហុសគតិកាតិ លហុកាលហុកាយុគតិកា, លហុកាលហុកញាណគតិកា វា។ ឧប្បជ្ជិត្វាវ និព្ពាយនកាទីហីតិ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘អាកាសំ លង្ឃិត្វា និព្ពាយតី’’តិអាទិនា វុត្តា តិស្សោ ឧបមា សង្គណ្ហាតិ។ អន្តរាឧបហច្ចបរិនិព្ពាយីហិ អធិមត្តតា, ឧទ្ធំសោតតោ អនធិមត្តតា ច អសង្ខារសសង្ខារបរិនិព្ពាយីនំ ន វេទិតព្ពាតិ យោជនា។ តេ ឯវាតិ អន្តរាឧបហច្ចបរិនិព្ពាយិឧទ្ធំសោតា ឯវ។ យទិ ឯវំ អសង្ខារសសង្ខារបរិនិព្ពាយីនំ ឧបមាវចនេន តតោ មហន្តតរេហិ កស្មា វុត្តន្តិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘តតោ មហន្ត…បេ.… ទស្សនត្ថ’’ន្តិ។
40. Taṇhāvaṭṭasotā taṇhāvaṭṭabandhā. Tassāti sotassa. Sambandhe cetaṃ sāmivacanaṃ. Uddhaṃsotassa uparibhavūpagatā ekaṃsikāti āha ‘‘yattha vā tattha vā gantvā’’ti. Tassāti uddhaṃsotassa. Tatthāti avihesu. Lahusālahusagatikāti lahukālahukāyugatikā, lahukālahukañāṇagatikā vā. Uppajjitvāva nibbāyanakādīhīti ādi-saddena ‘‘ākāsaṃ laṅghitvā nibbāyatī’’tiādinā vuttā tisso upamā saṅgaṇhāti. Antarāupahaccaparinibbāyīhi adhimattatā, uddhaṃsotato anadhimattatā ca asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyīnaṃ na veditabbāti yojanā. Te evāti antarāupahaccaparinibbāyiuddhaṃsotā eva. Yadi evaṃ asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyīnaṃ upamāvacanena tato mahantatarehi kasmā vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tato mahanta…pe… dassanattha’’nti.
តេនាតិ ‘‘នោ ចស្ស, នោ ច មេ សិយា’’តិ វចនេន។ តេនាតិ វា យថាវុត្តេន តស្ស អត្ថវចនេន។ ឥមស្ស ទុក្ខស្សាតិ ឥមស្ស សម្បតិ វត្តមានស្ស វិញ្ញាណាទិទុក្ខស្ស។ ឧទយទស្សនំ ញាណំ។ ចតូហិបីតិ ‘‘នោ ចស្សា’’តិ ចតូហិ បទេហិ។ យំ អត្ថីតិ យំ បរមត្ថតោ វិជ្ជតិ ។ តេនាហ ‘‘ភូតន្តិ សសភាវ’’ន្តិ, ភូតន្តិ ខន្ធបញ្ចកន្តិ អត្ថោ។ យថាហ ‘‘ភូតមិទន្តិ, ភិក្ខវេ, សមនុបស្សថា’’តិ។ វិវដ្ដមានសោ វិវិច្ចមានហទយោ តណ្ហាទិសោតតោ និវត្តជ្ឈាសយោ។ ឧបេក្ខកោ ហោតីតិ ចត្តភរិយោ វិយ បុរិសោ ភយំ នន្ទិញ្ច បហាយ ឧទាសិនោ ហោតិ។
Tenāti ‘‘no cassa, no ca me siyā’’ti vacanena. Tenāti vā yathāvuttena tassa atthavacanena. Imassa dukkhassāti imassa sampati vattamānassa viññāṇādidukkhassa. Udayadassanaṃ ñāṇaṃ. Catūhipīti ‘‘no cassā’’ti catūhi padehi. Yaṃ atthīti yaṃ paramatthato vijjati . Tenāha ‘‘bhūtanti sasabhāva’’nti, bhūtanti khandhapañcakanti attho. Yathāha ‘‘bhūtamidanti, bhikkhave, samanupassathā’’ti. Vivaṭṭamānaso viviccamānahadayo taṇhādisotato nivattajjhāsayo. Upekkhako hotīti cattabhariyo viya puriso bhayaṃ nandiñca pahāya udāsino hoti.
អវិសិដ្ឋេតិ ហីនេ។ វិសិដ្ឋេតិ ឧត្តមេ។ ‘‘ភវេ’’តិ វត្វា ‘‘សម្ភវេ’’តិ វុច្ចមានំ អវុត្តវាចកំ ហោតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘បច្ចុប្បន្នោ’’តិអាទិមាហ។ ភូតមេវ វុច្ចតីតិ យំ ភូតន្តិ វុច្ចតិ, តទេវ ភវោតិ ច វុច្ចតិ, ភវតិ អហោសីតិ វា។ សម្ភវតិ ឯតស្មាតិ សម្ភវោ។ តទាហារោ តស្ស ភវស្ស បច្ចយោ។ អនុក្កមេន មគ្គបញ្ញាយាតិ វិបស្សនានុក្កមេន លទ្ធាយ អរិយមគ្គបញ្ញាយ។ តេនាតិ សេក្ខេន។
Avisiṭṭheti hīne. Visiṭṭheti uttame. ‘‘Bhave’’ti vatvā ‘‘sambhave’’ti vuccamānaṃ avuttavācakaṃ hotīti dassento ‘‘paccuppanno’’tiādimāha. Bhūtameva vuccatīti yaṃ bhūtanti vuccati, tadeva bhavoti ca vuccati, bhavati ahosīti vā. Sambhavati etasmāti sambhavo. Tadāhāro tassa bhavassa paccayo. Anukkamena maggapaññāyāti vipassanānukkamena laddhāya ariyamaggapaññāya. Tenāti sekkhena.
ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បុគ្គលបញ្ញត្តិបាឡិ • Puggalapaññattipāḷi / ១. ឯកកបុគ្គលបញ្ញត្តិ • 1. Ekakapuggalapaññatti
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ១. ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ១. ឯកកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā
