| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ರೂಪವಿಭತ್ತಿ
Rūpavibhatti
ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Ekakaniddesavaṇṇanā
೫೯೪. ಪಥವೀಆದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ರುಪ್ಪನಸಭಾವೋ ವಿಯ ನ ಹೇತುಆದಿಭಾವೋಪಿ ಸಾಧಾರಣೋತಿ ನ ಹೇತೂಸು ವಿಭಜಿತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಮಾನವಿಭಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ಪನ ವಿಭಾಗಾಭಾವದಸ್ಸನಸರೂಪದಸ್ಸನಮೇವ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಪಿ ವಿಭಾಗರಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ।
594. Pathavīādīnaṃ dhammānaṃ ruppanasabhāvo viya na hetuādibhāvopi sādhāraṇoti na hetūsu vibhajitabboti vuttaṃ ‘‘avijjamānavibhāgassā’’ti. Tassa pana vibhāgābhāvadassanasarūpadassanameva niddeso. Evañca katvā nibbānassapi vibhāgarahitattā ‘‘asaṅkhatā dhātū’’ti ettakameva niddesavasena vuttaṃ.
ಯದಿಪಿ ಹಿನೋತಿ ಏತೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಕುಸಲಾದಿಕೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಅಲೋಭಾದಯೋ ಕೇವಲಂ ಹೇತುಪದವಚನೀಯಾ, ಕಾರಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪನ ಮಹಾಭೂತಾದಯೋಪಿ ಹೇತು-ಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಾತಿ ಮೂಲಟ್ಠವಾಚಿನಾ ದುತಿಯೇನ ಹೇತು-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಹೇತುಹೇತೂ’’ತಿ। ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನತೋ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲತ್ಥೇನ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮಾ ‘‘ತಯೋ ಕುಸಲಹೇತೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೫೯-೧೦೬೦) ಪಟ್ಠಾನೇ ಚ ತೇಯೇವ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮೂಲಹೇತು ಪಚ್ಚಯಹೇತೂತಿ ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ’’ತಿ। ಹಿನೋತಿ ಏತೇನ, ಏತಸ್ಮಾ ವಾ ಫಲಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಹೇತು, ಪಟಿಚ್ಚ ಏತಸ್ಮಾ ಏತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏವಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯ-ಸದ್ದಾನಂ ಅನಾನತ್ಥತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಹೇತುಸದ್ದಪರಿಯಾಯಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದ್ದಾನಂ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ’’ತಿ। ಭೂತತ್ತಯನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುಮಹಾಭೂತನಿಸ್ಸಿತಂ ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ಸಬ್ಬದಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಬ್ಬಾಕಾರಂ ಚತುಮಹಾಭೂತಹೇತುಕಂ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚ ಅನಾಮಟ್ಠಭೇದಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಗಹಿತಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಹೇತೂ’’ತಿ।
Yadipi hinoti etena patiṭṭhāti kusalādiko dhammoti alobhādayo kevalaṃ hetupadavacanīyā, kāraṇabhāvasāmaññato pana mahābhūtādayopi hetu-saddābhidheyyāti mūlaṭṭhavācinā dutiyena hetu-saddena visesetvā āha ‘‘hetuhetū’’ti. Suppatiṭṭhitabhāvasādhanato kusalādidhammānaṃ mūlatthena upakārakadhammā ‘‘tayo kusalahetū’’tiādinā (dha. sa. 1059-1060) paṭṭhāne ca teyeva ‘‘hetupaccayo’’ti vuttāti āha ‘‘mūlahetu paccayahetūti vā ayamattho’’ti. Hinoti etena, etasmā vā phalaṃ pavattatīti hetu, paṭicca etasmā eti pavattatīti paccayoti evaṃ hetupaccaya-saddānaṃ anānatthataṃ sandhāya hetusaddapariyāyabhāvena paccaya-saddo vuttoti āha ‘‘hetupaccayasaddānaṃ samānatthattā’’ti. Bhūtattayanissitāni ca mahābhūtāni catumahābhūtanissitaṃ upādārūpanti sabbampi rūpaṃ sabbadā sabbattha sabbākāraṃ catumahābhūtahetukaṃ mahābhūtāni ca anāmaṭṭhabhedāni sāmaññato gahitānīti vuttaṃ ‘‘rūpakkhandhassa hetū’’ti.
ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನನ್ತಿ ಸಮಾದಾನಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ, ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತಕಮ್ಮಾನಂ ವಾ। ಅಞ್ಞೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ವಿಪಾಕಸ್ಸ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾದೀಸು।
Kammasamādānānanti samādānānaṃ kammānaṃ, samādiyitvā katakammānaṃ vā. Aññesu paccayesu vipākassa taṇhāvijjādīsu.
‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಇಟ್ಠೋ ಕನ್ತೋ ಮನಾಪೋ ವಿಪಾಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಠಾನಞ್ಚ ಖೋ ಏತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠೋ ಅಕನ್ತೋ ಅಮನಾಪೋ ವಿಪಾಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ। ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ವಚೀ…ಪೇ॰… ಮನೋ…ಪೇ॰… ವಿಜ್ಜತಿ…ಪೇ॰… ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಕಾಯಸುಚರಿತಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠೋ ಅಕನ್ತೋ ಅಮನಾಪೋ ವಿಪಾಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೧; ವಿಭ॰ ೮೦೯),
‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ kāyaduccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ṭhānañca kho etaṃ, bhikkhave, vijjati, yaṃ kāyaduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya. Ṭhānametaṃ vijjati. Vacī…pe… mano…pe… vijjati…pe… aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ kāyasucaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyyā’’ti (ma. ni. 3.131; vibha. 809),
‘‘ಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತೇ ವಿಭಜತಿ, ಯದಿದಂ ಹೀನಪಣೀತತಾಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೮೯) – ಏವಮಾದಿವಚನತೋ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠತಂ ನಿಯಮೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕನಿಯಾಮಕತ್ತಾ’’ತಿ। ಗತಿಉಪಧಿಕಾಲಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಯೋಯೇವ ಠಾನಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ತೇಹಿ ವಿನಾ ಕೋಚಿ ವಿಪಾಕೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ। ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಸತಿ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ‘‘ಗತಿ…ಪೇ॰… ನಿಪ್ಫಾದಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿನಾ ಅಭಾವತೋ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ಪಧಾನಂ ಕಾರಣಂ। ಅನಞ್ಞಸಭಾವತೋತಿ ಹೇತುಆದಿಸಭಾವಾಭಾವತೋ।
‘‘Kammaṃ satte vibhajati, yadidaṃ hīnapaṇītatāyā’’ti (ma. ni. 3.289) – evamādivacanato kammaṃ vipākassa iṭṭhāniṭṭhataṃ niyametīti āha ‘‘iṭṭhāniṭṭhavipākaniyāmakattā’’ti. Gatiupadhikālapayogasampattivipattiyoyeva ṭhānaṃ vipākassa okāsabhāvato. Na hi tehi vinā koci vipāko nibbattatīti. Yathāvuttaṭṭhāne sati adhigantabbaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ ‘‘gati…pe… nipphādita’’nti vuttaṃ. Vipākassa ārammaṇena vinā abhāvato ārammaṇampi tassa padhānaṃ kāraṇaṃ. Anaññasabhāvatoti hetuādisabhāvābhāvato.
ರುಪ್ಪನಂ ರೂಪಂ। ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಪಥವೀಆದಿಅತ್ಥೋಯೇವ ರುಪ್ಪತೀತಿಪಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಯುತ್ತಸ್ಸೇವ ರೂಪೀರೂಪಭಾವತೋ’’ತಿ। ಏತಂ ಸಭಾವನ್ತಿ ಏತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೇ ಸತಿ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವಂ ರೂಪೇ ನಿಯಮೇತಿ ರೂಪಸ್ಸೇವ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ। ನ ರೂಪಂ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಕಾಲಭೇದವಸೇನ ಅತಂಸಭಾವಸ್ಸಪಿ ರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ನ ರೂಪಂ ತತ್ಥ ನಿಯನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅತ್ಥಿ ಹೀತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ರೂಪಸ್ಸೇವ ನಿಯನ್ತಬ್ಬತಾಭಾವಂಯೇವ ವಿವರತಿ। ಏತಮೇವಾತಿಆದಿನಾ ಉದ್ದೇಸೇನ ನಿದ್ದೇಸಂ ಸಂಸನ್ದೇತಿ। ಏತ್ಥ ಏತಮೇವ ರೂಪೇ ಯಥಾವುತ್ತಸಭಾವಂ ನಿಯಮೇತಬ್ಬಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ಏವ-ಸದ್ದೇನ ನಿಯಮೇತಿ ಅವಧಾರೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾವುತ್ತೋ ನಿಯಮೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೇ ಸತಿ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೋ ನಿಯನ್ತಬ್ಬತಾಯ ‘‘ನಿಯಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ರೂಪೇ ಅತ್ಥಿ ಏವ ರೂಪಸ್ಸೇವ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ। ವಿಸಿಟ್ಠಕಾಲಸ್ಸ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಅವಧಾರಣಂಯೇವ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ನಿಯಮೋ, ಸೋ ರೂಪೇ ಅತ್ಥಿಯೇವ ಸಮ್ಭವತಿಯೇವ, ನ ಅರೂಪೇ ವಿಯ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕಾಲಭೇದನ್ತಿ ಕಾಲವಿಸೇಸಂ। ಅನಾಮಸಿತ್ವಾತಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ತಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಅನಾಮಟ್ಠಕಾಲಭೇದಂ ತತೋಯೇವ ಅರೂಪೇಹಿ ಸಮಾನವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ। ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಏತೇನ ಕಾಲಭೇದಾಮಸನೇನ ವಿಸೇಸೇತಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ॰… ಮೇವಾ’’ತಿ।
Ruppanaṃ rūpaṃ. Taṃ assa atthīti ettha ‘‘assā’’ti vuccamāno pathavīādiatthoyeva ruppatītipi vuccatīti āha ‘‘ruppanalakkhaṇayuttasseva rūpīrūpabhāvato’’ti. Etaṃ sabhāvanti etaṃ uppannabhāve sati chahi viññāṇehi viññeyyasabhāvaṃ rūpe niyameti rūpasseva taṃsabhāvattā. Na rūpaṃ etasminti kālabhedavasena ataṃsabhāvassapi rūpassa atthitāya na rūpaṃ tattha niyantabbanti dasseti. Atthi hītiādinā tattha rūpasseva niyantabbatābhāvaṃyeva vivarati. Etamevātiādinā uddesena niddesaṃ saṃsandeti. Ettha etameva rūpe yathāvuttasabhāvaṃ niyametabbaṃ niddese eva-saddena niyameti avadhāretīti attho. Yathāvutto niyamoti uppannabhāve sati chahi viññāṇehi viññeyyabhāvo niyantabbatāya ‘‘niyamo’’ti vutto, so rūpe atthi eva rūpasseva taṃsabhāvattā. Visiṭṭhakālassa vuttappakāraṃ avadhāraṇaṃyeva vā yathāvutto niyamo, so rūpe atthiyeva sambhavatiyeva, na arūpe viya na sambhavatīti attho daṭṭhabbo. Kālabhedanti kālavisesaṃ. Anāmasitvāti aggahetvā. Taṃ sabbanti anāmaṭṭhakālabhedaṃ tatoyeva arūpehi samānaviññeyyasabhāvaṃ sabbaṃ rūpaṃ. Uppannanti etena kālabhedāmasanena viseseti ‘‘uppannaṃ…pe… mevā’’ti.
ವತ್ತಮಾನಕಾಲಿಕಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತಸಭಾವಂ, ತಂ ಯಥಾಸಕಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವಮೇವ, ನ ತೇಹಿ ಅವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ। ನಾಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವಂ ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣನಿಯಮಾಭಾವಾಪತ್ತಿತೋತಿ ಏವಂ ಅವಿಪರೀತೇ ಅತ್ಥೇ ವಿಭಾವಿತೇಪಿ ಚೋದಕೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ನನು ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣತಾಪತ್ತಿಂ ಚೋದೇತಿ। ಇತರೋ ‘‘ರೂಪಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ಏತ್ಥ ಏಕೀಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ। ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವೋಯೇವ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ವಿಸಯನ್ತರೇ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ ನ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣತಾ, ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಪನ ರೂಪಸ್ಸ ಛವಿಞ್ಞಾಣಾರಮ್ಮಣಭಾವತೋ ಯಥಾಸಕಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾವ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಏಕತೋ ಸಙ್ಗಹಣವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪತ್ತಂ ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಂ ಛಳಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುದಿಬ್ಬಸೋತಾದಿಅಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಅಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣತ್ತೇಪಿ ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಏಕೀಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿತೋ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪತ್ತಂ ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಂ ಛಳಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಅರೂಪತೋ ರೂಪಸ್ಸ ವಿಸಯವಸೇನ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪ್ಪ …ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೋ ರೂಪೇ ನಿಯಮೇತಬ್ಬೋ, ನ ಪನ ರೂಪಂ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಯಮೇತಬ್ಬಂ, ಅನಿಯತದೇಸೋ ಚ ಏವ-ಸದ್ದೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಟ॰ ೫೯೪) ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನರೂಪಮೇವ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಹಿ ಛಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನರೂಪಮೇವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ದೋಸಮಾಹ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ಏವ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಚ ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾನಯೋಜನೇನ ಕಾಚಿ ಇಟ್ಠಸಿದ್ಧಿ, ಅಥ ಖೋ ಅನಿಟ್ಠಸಿದ್ಧಿಯೇವ ಸಬ್ಬರೂಪಸ್ಸ ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣನಿಯಮಾದಸ್ಸನತೋ, ತಸ್ಮಾ। ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ನಿಯಮೇ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಉಪ್ಪ…ಪೇ॰… ಪತ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ಚ ಸೋತಪತಿತತಾಯಪಿ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅರೂಪತೋ ವಿಧುರ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ।
Vattamānakālikaṃ sabbaṃ rūpaṃ diṭṭhasutamutaviññātasabhāvaṃ, taṃ yathāsakaṃ chahi viññāṇehi viññeyyasabhāvameva, na tehi aviññeyyaṃ. Nāpi uppannameva chahi viññāṇehi viññeyyasabhāvaṃ ekantalakkhaṇaniyamābhāvāpattitoti evaṃ aviparīte atthe vibhāvitepi codako adhippāyaṃ ajānanto ‘‘nanu eva’’ntiādinā sabbassa sabbārammaṇatāpattiṃ codeti. Itaro ‘‘rūpaṃ sabbaṃ sampiṇḍetvā’’tiādinā attano adhippāyaṃ vibhāveti. Ettha ekībhāvena gahetvāti idaṃ ‘‘sampiṇḍetvā’’ti etassa atthavacanaṃ. Ekantalakkhaṇaṃ chahi viññāṇehi viññeyyasabhāvoyeva. Idaṃ vuttaṃ hoti – kiñcāpi pañcannaṃ viññāṇānaṃ visayantare appavattanato na sabbassa sabbārammaṇatā, sabbassapi pana rūpassa chaviññāṇārammaṇabhāvato yathāsakaṃ chahi viññāṇehi viññeyyatāya chahi viññāṇehi viññeyyatāva atthi, taṃ ekato saṅgahaṇavasena gahetvā ‘‘uppannaṃ sabbaṃ rūpaṃ chahi viññāṇehi viññeyya’’nti vuttaṃ yathā ‘‘abhiññāppattaṃ pañcamajjhānaṃ chaḷārammaṇaṃ hotī’’ti. Yathā hi dibbacakkhudibbasotādiabhiññāppattassa pañcamajjhānassa visuṃ asabbārammaṇattepi ekantalakkhaṇavasena ekībhāvena gahetvā ārammaṇavasena paṭhamajjhānādito visesaṃ dassetuṃ ‘‘abhiññāppattaṃ pañcamajjhānaṃ chaḷārammaṇaṃ hotī’’ti vuccati, evaṃ arūpato rūpassa visayavasena visesaṃ dassetuṃ ‘‘uppa…pe… viññeyya’’nti vuttanti. Chahi viññāṇehi viññeyyabhāvo rūpe niyametabbo, na pana rūpaṃ tasmiṃ niyametabbaṃ, aniyatadeso ca eva-saddoti aṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭa. 594) ‘‘paccuppannarūpameva cakkhuviññāṇādīhi chahi veditabba’’nti vuttaṃ. ‘‘Paccuppannarūpamevā’’tiādinā tattha dosamāha. Tasmāti yasmā pāḷiyaṃ viññeyyamevāti eva-saddo vutto, na ca tassa aṭṭhānayojanena kāci iṭṭhasiddhi, atha kho aniṭṭhasiddhiyeva sabbarūpassa ekantalakkhaṇaniyamādassanato, tasmā. Yathārutavaseneva niyame gayhamāne uppa…pe… patti natthi, tato ca sotapatitatāyapi payojanaṃ natthīti. Vuttanayenāti ‘‘arūpato vidhura’’ntiādinā vuttanayena.
ಞಾಣಸ್ಸ ವಾ ಉತ್ತರಸ್ಸ ಪುರಿಮಞಾಣಂ ವತ್ಥುಕಾರಣನ್ತಿ ಞಾಣವತ್ಥು। ‘‘ಸಜಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸ-ಕಾರೋ ಸಮಾನಸದ್ದತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮಾನಜಾತಿಕಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮಾನಜಾತಿತಾ ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದೀನಂ ಸೀಲನತ್ಥೋ ಏವ। ಏತೇನ ಸಮಾನಸಭಾವತಾ ಸಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆರಮ್ಮಣೇ ಚೇತಸೋ ಅವಿಕ್ಖೇಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾನುಸ್ಸಾಹನಾನಿ ವಿಯ ತೇಸಂ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋಪಿ ಅತಿಸಯೇನ ಉಪಕಾರಕೋತಿ ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋಪಕಾರವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಸು ಏತೇಸಂಯೇವ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಯಂ ಪನ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮೯) ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಾದೀಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೬೮) ಚ ‘‘ವಾಯಾಮಸತಿಯೋ ಕಿರಿಯತೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಸಮಾಧಿಸಭಾವತಂ ತೇಸಂ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕತ್ತಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ಚ ತತ್ಥ ‘‘ಸಮಾಧಿಯೇವೇತ್ಥ ಸಜಾತಿತೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೬೮; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮೯) ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ಸಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋತಿ ಸಮಾಧಿತದುಪಕಾರಕಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋತಿ। ಅವಿರಾಧೇತ್ವಾ ವಿಸಯಸಭಾವಾವಗ್ಗಹಣಂ ಪಟಿವೇಧೋ, ಅಪ್ಪನಾ ಚ ಆರಮ್ಮಣೇ ದಳ್ಹನಿಪಾತೋ ತದವಗಾಹೋಯೇವಾತಿ ‘‘ಪಟಿವೇಧಸದಿಸಂ ಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ತದಾಹನನಪರಿಯಾಹನನಮನುಗುಣತಾಯ ಸಮಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾವಿತಕ್ಕಾನಂ ಕಿಚ್ಚಸರಿಕ್ಖತಾ ವುತ್ತಾ।
Ñāṇassa vā uttarassa purimañāṇaṃ vatthukāraṇanti ñāṇavatthu. ‘‘Sajātī’’ti ettha sa-kāro samānasaddatthoti dassetuṃ ‘‘samānajātikāna’’nti vuttaṃ. Samānajātitā ca sammāvācādīnaṃ sīlanattho eva. Etena samānasabhāvatā sajātisaṅgahoti veditabbo. Ārammaṇe cetaso avikkhepappavattiyā upaṭṭhānussāhanāni viya tesaṃ avikkhepopi atisayena upakārakoti ‘‘aññamaññopakāravasenā’’ti vuttaṃ. Teneva vijjamānesupi aññesu sahajātadhammesu etesaṃyeva samādhikkhandhasaṅgaho dassito. Yaṃ pana saccavibhaṅgavaṇṇanāyaṃ (vibha. aṭṭha. 189) visuddhimaggādīsu (visuddhi. 2.568) ca ‘‘vāyāmasatiyo kiriyato saṅgahitā’’ti vuttaṃ, taṃ asamādhisabhāvataṃ tesaṃ samādhissa upakārakattañca sandhāya vuttaṃ. Teneva ca tattha ‘‘samādhiyevettha sajātito samādhikkhandhena saṅgahito’’ti (visuddhi. 2.568; vibha. aṭṭha. 189) vuttaṃ. Idha pana sajātisaṅgahoti samādhitadupakārakadhammānaṃ uppattidesavasena saṅgaho vuttoti. Avirādhetvā visayasabhāvāvaggahaṇaṃ paṭivedho, appanā ca ārammaṇe daḷhanipāto tadavagāhoyevāti ‘‘paṭivedhasadisaṃ kicca’’nti vuttaṃ. Atha vā ārammaṇapaṭivedhassa tadāhananapariyāhananamanuguṇatāya samānanti paññāvitakkānaṃ kiccasarikkhatā vuttā.
ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ರೂಪವಿಭತ್ತಿ • Rūpavibhatti
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ರೂಪವಿಭತ್ತಿಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • Rūpavibhattiekakaniddesavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • Ekakaniddesavaṇṇanā
