| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ਰੂਪવਿਭਤ੍ਤਿ
Rūpavibhatti
ਏਕਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Ekakaniddesavaṇṇanā
੫੯੪. ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨવਿਭਾਗਸ੍ਸ વਿਭਾਗਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਮੇવ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਨਿਚ੍ਛਯਕਰਣਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ਨ ਹੇਤੁਮੇવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਭਾਗਾਭਾવਾવਧਾਰਣੇਨ ਏવ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਕਰੋਤਿ। ਹੇਤੁਹੇਤੂਤਿ ਮੂਲਹੇਤੁ, ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਹੇਤੂਤਿ વਾ ਅਯਮਤ੍ਥੋ। ਮਹਾਭੂਤਾ ਹੇਤੂਤਿ ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ ਮਹਾਭੂਤਾ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਏਤੇਨਪਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਸਦ੍ਦਾਨਂ ਸਮਾਨਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਏવ ਹੇਤੁ ਪਚ੍ਚਯਹੇਤੁ। ਯੋ ਚ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਹੇਤੁ, ਸੋ ਏવ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ ਹੇਤੂਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਤਦਭਾવੇ ਅਭਾવਤੋ। ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਨਂ ਠਾਨਸੋ ਹੇਤੁਸੋ વਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁਪਿ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠવਿਪਾਕਨਿਯਾਮਕਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਮਂ ਪਧਾਨਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਂ ਗਤਿਉਪਧਿਕਆਲਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਂ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਮਿવ ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਹੇਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ‘‘ਉਤ੍ਤਮਹੇਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। વਕ੍ਖਤਿ ਚ ‘‘ਗਤਿਉਪਧਿਕਾਲਪਯੋਗਾ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਠਾਨਂ, ਕਮ੍ਮਂ ਹੇਤੂ’’ਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਕਮ੍ਮਮਿવ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਹੇਤੁવਚਨਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ‘‘ਉਤ੍ਤਮਹੇਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਾਧਾਰਣਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ‘‘ਹੇਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਫਰਤੀਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਇਦਂ ਮਾਤਿਕਾਯ ਆਗਤਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਪਨ ਮਾਤਿਕਾਯ ਨ ਹੇਤੁਪਦਾਦਿਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾ ਚ ਰੂਪਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਾ ਤਂਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾ, ਅવਧਾਰਿਤਤਾ ਚ ਅਨਞ੍ਞਸਭਾવਤੋ।
594. Avijjamānavibhāgassa vibhāgābhāvadassanameva niddeso nicchayakaraṇato, tasmā ‘‘sabbaṃ rūpaṃ na hetumevā’’tiādinā vibhāgābhāvāvadhāraṇena eva-saddena niddesaṃ karoti. Hetuhetūti mūlahetu, hetupaccayahetūti vā ayamattho. Mahābhūtā hetūti ayamevattho mahābhūtā paccayoti etenapi vuttoti. Hetupaccayasaddānaṃ samānatthattā paccayo eva hetu paccayahetu. Yo ca rūpakkhandhassa hetu, so eva tassa paññāpanāya hetūti vutto tadabhāve abhāvato. Atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākanti ettha vijjamānesupi aññesu paccayesu iṭṭhāniṭṭhavipākaniyāmakattā uttamaṃ padhānaṃ kusalākusalaṃ gatiupadhikaālapayogasampattivipattiṭṭhānanipphāditaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇañca kammamiva padhānattā ‘‘hetū’’ti vuttanti iminā adhippāyena kammārammaṇāni ‘‘uttamahetū’’ti vuttāni. Vakkhati ca ‘‘gatiupadhikālapayogā vipākassa ṭhānaṃ, kammaṃ hetū’’ti. Idha pana kammamiva uttamattā ārammaṇampi hetuvacanaṃ arahatīti ‘‘uttamahetū’’ti vuttaṃ. Saṅkhārānanti puññābhisaṅkhārādīnaṃ avijjā sādhāraṇapaccayattā ‘‘hetū’’ti vuttā. Pharatīti gacchati pāpuṇāti. Paṭikkhepaniddesoti idaṃ mātikāya āgatapaṭikkhepavasena vuttaṃ. Idha pana mātikāya na hetupadādisaṅgahitatā ca rūpassa vuttā taṃtaṃsabhāvattā, avadhāritatā ca anaññasabhāvato.
ਰੂਪੀਦੁਕੇ ਰੂਪੀਪਦਮੇવ ਇਧ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਰੂਪੀਰੂਪਪਦਾਨਂ ਏਕਤ੍ਥਤਾ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਰੂਪੀਰੂਪਭਾવਤੋ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਛਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪਤੋ વਿਧੁਰਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਰੂਪਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਛਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਯਥਾ ਰੂਪਂ, ਤੇਨ ਰੂਪਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਛਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ, ਨ ਅਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪਤੋ ਨਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਰੂਪੇ ਏવ ਏਤਂ ਸਭਾવਂ ਨਿਯਮੇਤਿ, ਨ ਰੂਪਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਭਾવੇ। ਅਤ੍ਥਿ ਹਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ ਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਛਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸਭਾવਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਏਤਮੇવ ਚ ਨਿਯਮਂ ਪੁਨ ਏવਸਦ੍ਦੇਨ ਨਿਯਮੇਤਿ ‘‘ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਨਿਯਮੋ ਰੂਪੇ ਅਤ੍ਥਿ ਏવ, ਅਰੂਪੇ વਿਯ ਨ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਰੂਪਂ ਕਾਲਭੇਦਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਰੂਪੇਹਿ ਸਮਾਨવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸਭਾવਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ વਿਸੇਸੇਤਿ, ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ਛਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Rūpīduke rūpīpadameva idha ‘‘rūpa’’nti vuttaṃ. Tena rūpīrūpapadānaṃ ekatthatā siddhā hoti ruppanalakkhaṇayuttasseva rūpīrūpabhāvato. Uppannaṃ chahi viññāṇehi viññeyyanti arūpato vidhuraṃ rūpassa sabhāvaṃ dasseti. Na hi arūpaṃ uppannaṃ chahi viññāṇehi viññeyyaṃ yathā rūpaṃ, tena rūpaṃ uppannaṃ chahi viññāṇehi viññeyyaṃ, na arūpanti arūpato nivattetvā rūpe eva etaṃ sabhāvaṃ niyameti, na rūpaṃ etasmiṃ sabhāve. Atthi hi rūpaṃ atītānāgataṃ yaṃ uppannaṃ chahi viññāṇehi viññeyyasabhāvaṃ na hotīti. Etameva ca niyamaṃ puna evasaddena niyameti ‘‘yathāvutto niyamo rūpe atthi eva, arūpe viya na natthī’’ti. Atha vā sabbaṃ rūpanti bhūtupādāyarūpaṃ kālabhedaṃ anāmasitvā ‘‘sabba’’nti vuttaṃ, taṃ sabbaṃ arūpehi samānaviññeyyasabhāvaṃ atītānāgataṃ nivattetuṃ uppannanti etena viseseti, taṃ uppannaṃ sabbaṃ rūpaṃ chahi viññāṇehi viññeyyamevāti attho.
ਨਨੁ ਏવਂ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸਪਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਹਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ ਰੂਪਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਏਕਨ੍ਤਲਕ੍ਖਣਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਏਕੀਭਾવੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਰੂਪਤੋ વਿਧੁਰਸ੍ਸ ਛਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸਭਾવਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪਮੇવ ਛਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਨਿਯਮੇ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਯਂ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવਨਿਯਮੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਰੂਪਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਲਕ੍ਖਣਨਿਯਮੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਨ ਸਿਯਾ। ਪਾਲ਼ਿਯਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવਾਤਿ ਏવ-ਕਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਮਨੋવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਿਯਮਾਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਿਂ ਸੋਤਪਤਿਤਤ੍ਤੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਤ੍ਥੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ।
Nanu evaṃ rūpāyatanassapi sotaviññāṇādīhi viññeyyatā āpajjatīti? Nāpajjati rūpaṃ sabbaṃ sampiṇḍetvā ekantalakkhaṇadassanavasena ekībhāvena gahetvā arūpato vidhurassa chahi viññāṇehi viññeyyasabhāvassa dassanato. Paccuppannarūpameva chahi viññāṇehi viññeyyanti etasmiṃ pana niyame ‘‘sabbaṃ rūpa’’nti etthāyaṃ viññeyyabhāvaniyamo na vutto, atha kho paccuppannanti sabbarūpassa ekantalakkhaṇaniyamo dassito na siyā. Pāḷiyañca viññeyyamevāti eva-kāro vutto, na uppannamevāti. Tasmā uppannasseva manoviññeyyaniyamāpatti natthīti kiṃ sotapatitattena, tasmā vuttanayenattho yojetabbo.
ਕਥਂવਿਧਨ੍ਤਿ ਗੁਣੇਹਿ ਕਥਂ ਸਣ੍ਠਿਤਂ। ਞਾਣਮੇવ ਞਾਣવਤ੍ਥੁ। ਸਮਾਨਜਾਤਿਕਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ, ਸਮਾਨਜਾਤਿਯਾ વਾ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਜਾਤਿਸਙ੍ਗਹੋ। ਸਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਿ, ਸਞ੍ਜਾਤਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਞ੍ਜਾਤਿਸਙ੍ਗਹੋ, ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੋਪਕਾਰવਸੇਨ ਅવਿਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਚ ਸਮਾਧਿਦੇਸੇ ਜਾਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਆਦਯੋ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਯਤ੍ਥ ਚ ਸਤਿਆਦਿਸਹਾਯવਤੋ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣਂ, ਸੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਮਾਧਿਦੇਸੋ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਚ ਅਪ੍ਪਨਾਭਾવਤੋ ਪਟਿવੇਧਸਦਿਸਂ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਸਮਾਨੇਨ ਪਟਿવੇਧਕਿਚ੍ਚੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ ਪਞ੍ਞਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ।
Kathaṃvidhanti guṇehi kathaṃ saṇṭhitaṃ. Ñāṇameva ñāṇavatthu. Samānajātikānaṃ saṅgaho, samānajātiyā vā saṅgaho sajātisaṅgaho. Sañjāyanti etthāti sañjāti, sañjātiyā saṅgaho sañjātisaṅgaho, sañjātidesena saṅgahoti attho. Aññamaññopakāravasena avippayogena ca samādhidese jātā sammāsatiādayo samādhikkhandhe saṅgahitā. Yattha ca satiādisahāyavato samādhissa attano kiccakaraṇaṃ, so cittuppādo samādhideso. Sammāsaṅkappassa ca appanābhāvato paṭivedhasadisaṃ kiccanti samānena paṭivedhakiccena diṭṭhisaṅkappā paññakkhandhe saṅgahitā.
ਰੂਪવਿਭਤ੍ਤਿਏਕਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Rūpavibhattiekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਰੂਪવਿਭਤ੍ਤਿ • Rūpavibhatti
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਰੂਪવਿਭਤ੍ਤਿਏਕਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • Rūpavibhattiekakaniddesavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਏਕਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • Ekakaniddesavaṇṇanā
