Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
൨. നിദ്ദേസവണ്ണനാ
2. Niddesavaṇṇanā
൧. ഏകകനിദ്ദേസവണ്ണനാ
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
൧. ഝാനങ്ഗാനേവ വിമോക്ഖോതി ഇമിനാ അധിപ്പായേനാഹ ‘‘വിമോക്ഖസഹജാതേന നാമകായേനാ’’തി. യേന ഹി സദ്ധിന്തിആദിനാ പഠമം സമങ്ഗിഭാവത്ഥം വിവരതി. ഫസ്സേനപി ഫുട്ഠായേവ നാമാതി ഏതേന ‘‘അപിചേസാ’’തിആദിനാ വുത്തം ദുതിയം സമ്ഫസ്സേന ഫുസനത്ഥം, ഇതരേഹി ഇതരേ കാരണത്ഥേ. സമങ്ഗിഭാവഫുസനകാരണഭാവാ ഹി ഫുസനാതി വുത്താതി. പുനപി പഠമത്ഥമേവ ദുബ്ബിഞ്ഞേയ്യത്താ വിവരന്തോ ‘‘തത്രാസ്സാ’’തിആദിമാഹ. ഠപേത്വാ താനി അങ്ഗാനി സേസാ അതിരേകപണ്ണാസധമ്മാതി ഏത്ഥ വേദനാസോമനസ്സിന്ദ്രിയാനി സങ്ഗഹിതാനീതി ആഹ ‘‘ചത്താരോ ഖന്ധാ ഹോന്തീ’’തി. ഏവം സതി വേദനാസോമനസ്സിന്ദ്രിയേഹി സുഖസ്സ ഫുസിതബ്ബത്താ തിണ്ണഞ്ച തേസം അനഞ്ഞത്താ തേനേവ തസ്സ ഫുസനാ ആപജ്ജതീതി? നാപജ്ജതി, വേദയിതാധിപതിയട്ഠേഹി ഉപനിജ്ഝായനഭാവപടിലാഭസ്സ വുത്തത്താ. അഥ വാ ഠപേത്വാ താനി അങ്ഗാനീതി അങ്ഗാനം ബഹുത്താ ബഹുവചനം. തേസു പന പച്ചേകമ്പി യോജനാ കാതബ്ബാ ‘‘വിതക്കം ഠപേത്വാ’’തിആദിനാ. തത്ഥ ‘‘സുഖം ഠപേത്വാ’’തി ഇമിസ്സാ യോജനായ സേസാ തയോ ഖന്ധാ ഹോന്തി, ഇതരാസു ചത്താരോതി. സബ്ബയോജനാസു ച തയോ അന്തോ കത്വാ ‘‘ചത്താരോ ഖന്ധാ ഹോന്തീ’’തി വുത്തം.
1. Jhānaṅgāneva vimokkhoti iminā adhippāyenāha ‘‘vimokkhasahajātena nāmakāyenā’’ti. Yena hi saddhintiādinā paṭhamaṃ samaṅgibhāvatthaṃ vivarati. Phassenapi phuṭṭhāyeva nāmāti etena ‘‘apicesā’’tiādinā vuttaṃ dutiyaṃ samphassena phusanatthaṃ, itarehi itare kāraṇatthe. Samaṅgibhāvaphusanakāraṇabhāvā hi phusanāti vuttāti. Punapi paṭhamatthameva dubbiññeyyattā vivaranto ‘‘tatrāssā’’tiādimāha. Ṭhapetvā tāni aṅgāni sesā atirekapaṇṇāsadhammāti ettha vedanāsomanassindriyāni saṅgahitānīti āha ‘‘cattāro khandhā hontī’’ti. Evaṃ sati vedanāsomanassindriyehi sukhassa phusitabbattā tiṇṇañca tesaṃ anaññattā teneva tassa phusanā āpajjatīti? Nāpajjati, vedayitādhipatiyaṭṭhehi upanijjhāyanabhāvapaṭilābhassa vuttattā. Atha vā ṭhapetvā tāni aṅgānīti aṅgānaṃ bahuttā bahuvacanaṃ. Tesu pana paccekampi yojanā kātabbā ‘‘vitakkaṃ ṭhapetvā’’tiādinā. Tattha ‘‘sukhaṃ ṭhapetvā’’ti imissā yojanāya sesā tayo khandhā honti, itarāsu cattāroti. Sabbayojanāsu ca tayo anto katvā ‘‘cattāro khandhā hontī’’ti vuttaṃ.
൨. യോ അസമയവിമോക്ഖേന ഏകച്ചേഹി ആസവേഹി വിമുത്തോ അസമയവിമോക്ഖൂപനിസ്സയലാഭേന ച സാതിസയേന സമയവിമോക്ഖേന, സോ ഏവ സമയവിമുത്തോ. സോ ഹി തേന വിമുത്തോ ഝാനലാഭീ സേക്ഖോ രൂപാരൂപഭവതോ അപുനരാവട്ടകോ കാമരാഗാദീഹി തഥാവിമുത്തോവ ഹോതീതി സമയവിമുത്തപഞ്ഞത്തിം ലദ്ധും അരഹതി. പുഥുജ്ജനോ പന ഝാനലാഭീ പുനരാവട്ടകധമ്മോ പുന കാമരാഗാദിസമുദാചാരഭാവതോ വിമുത്തോ നാമ ന ഹോതീതി സമയവിമുത്തപഞ്ഞത്തിം നാരഹതി, തേന സോ ‘‘സമയവിമുത്തോ’’തി ന വുത്തോ. അരഹതോ പന അപരിക്ഖീണാ ആസവാ നത്ഥി, യതോ വിമുച്ചേയ്യ. ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരമത്താ ഹി തസ്സ അട്ഠ വിമോക്ഖാതി. തസ്മാ തസ്സ ന അട്ഠ വിമോക്ഖാ സമയവിമുത്തപഞ്ഞത്തിഭാവസ്സ അസമയവിമുത്തപഞ്ഞത്തിഭാവസ്സ വാ കാരണം. തദകാരണഭാവമേവ ദസ്സേതും ‘‘ന ഹേവ ഖോ…പേ॰… വിഹരതീ’’തി വുത്തം, ന സുക്ഖവിപസ്സകസ്സേവ അസമയവിമുത്തഭാവം ദസ്സേതുന്തി ദട്ഠബ്ബം. സബ്ബോപി ഹി അരഹാ അസമയവിമുത്തോതി. ബാഹിരാനന്തി ലോകുത്തരതോ ബഹിഭൂതാനം, ലോകിയാനന്തി അത്ഥോ.
2. Yo asamayavimokkhena ekaccehi āsavehi vimutto asamayavimokkhūpanissayalābhena ca sātisayena samayavimokkhena, so eva samayavimutto. So hi tena vimutto jhānalābhī sekkho rūpārūpabhavato apunarāvaṭṭako kāmarāgādīhi tathāvimuttova hotīti samayavimuttapaññattiṃ laddhuṃ arahati. Puthujjano pana jhānalābhī punarāvaṭṭakadhammo puna kāmarāgādisamudācārabhāvato vimutto nāma na hotīti samayavimuttapaññattiṃ nārahati, tena so ‘‘samayavimutto’’ti na vutto. Arahato pana aparikkhīṇā āsavā natthi, yato vimucceyya. Diṭṭhadhammasukhavihāramattā hi tassa aṭṭha vimokkhāti. Tasmā tassa na aṭṭha vimokkhā samayavimuttapaññattibhāvassa asamayavimuttapaññattibhāvassa vā kāraṇaṃ. Tadakāraṇabhāvameva dassetuṃ ‘‘na heva kho…pe… viharatī’’ti vuttaṃ, na sukkhavipassakasseva asamayavimuttabhāvaṃ dassetunti daṭṭhabbaṃ. Sabbopi hi arahā asamayavimuttoti. Bāhirānanti lokuttarato bahibhūtānaṃ, lokiyānanti attho.
൩. അരൂപക്ഖന്ധനിബ്ബാനമത്തവാചകോ അരൂപസദ്ദോ ന ഹോതീതി ദസ്സനത്ഥം ‘‘രൂപതോ അഞ്ഞ’’ന്തിആദി വുത്തം. ചിത്തമഞ്ജൂസന്തി സമാധിം. അഭിഞ്ഞാദീനഞ്ഹി ധമ്മാനം പാദകഭാവേന സമാധി മഞ്ജൂസാസദിസോ ഹോതി. അദ്ധാനം ഫരിതുന്തി ദീഘകാലം ബ്യാപേതും, പവത്തേതുന്തി അത്ഥോ. ‘‘സമ്മജ്ജിതബ്ബ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ തത്ഥ ആദരസ്സ അകതത്താ വത്തഭേദോതി വേദിതബ്ബോ. ഏവം വത്തഭേദമത്തേന നട്ഠാ പന സമാപത്തി കാമച്ഛന്ദാദീഹി നട്ഠാ വിയ ന കിഞ്ചേന പച്ചാഹരിതബ്ബാ ഹോതി മന്ദപാരിപന്ഥകത്താ, തസ്മാ വത്തസമിതകരണമത്തേനേവ പച്ചാഹരിതബ്ബത്താ ‘‘അപ്പേന്തോവ നിസീദീ’’തി ആഹ.
3. Arūpakkhandhanibbānamattavācako arūpasaddo na hotīti dassanatthaṃ ‘‘rūpato añña’’ntiādi vuttaṃ. Cittamañjūsanti samādhiṃ. Abhiññādīnañhi dhammānaṃ pādakabhāvena samādhi mañjūsāsadiso hoti. Addhānaṃ pharitunti dīghakālaṃ byāpetuṃ, pavattetunti attho. ‘‘Sammajjitabba’’nti cintetvā tattha ādarassa akatattā vattabhedoti veditabbo. Evaṃ vattabhedamattena naṭṭhā pana samāpatti kāmacchandādīhi naṭṭhā viya na kiñcena paccāharitabbā hoti mandapāripanthakattā, tasmā vattasamitakaraṇamatteneva paccāharitabbattā ‘‘appentova nisīdī’’ti āha.
൪. അത്തനോ അനുരൂപേന പമാദേന വീതിനാമേന്താനമ്പി സമാപത്തി ന കുപ്പതീതി പരിഹീനോ നാമ ന ഹോതി, തസ്മിം തസ്മിം ബ്യാസങ്ഗേ പടിസംഹടമത്തേ സമാപജ്ജിതും സമത്ഥതായാതി അധിപ്പായോ. ‘‘കിസ്സ പന, ഭന്തേ, ഖീണാസവസ്സ ഭിക്ഖുനോ ലാഭസക്കാരസിലോകോ അന്തരായായാതി? യാ ഹിസ്സ സാ, ആനന്ദ, അകുപ്പാ ചേതോവിമുത്തി, നാഹം തസ്സാ ലാഭസക്കാരസിലോകം അന്തരായായ വദാമി. യേ ച ഖ്വസ്സ, ആനന്ദ, അപ്പമത്തസ്സ ആതാപിനോ പഹിതത്തസ്സ വിഹരതോ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരാ അധിഗതാ, തേസാഹമസ്സ ലാഭസക്കാരസിലോകം അന്തരായായ വദാമീ’’തി സുത്തേ (സം॰ നി॰ ൨.൧൭൯) പന സമയേന സമയം ആപജ്ജനേന പരിഹരിതബ്ബാനം സമാപത്തിസുഖവിഹാരാനം തസ്മിം തസ്മിം ബ്യാസങ്ഗകാലേ അനിപ്ഫത്തിതോ ലാഭസക്കാരസിലോകോ അന്തരായോതി വുത്തോതി അധിപ്പായേനസ്സ തേന അവിരോധോ വേദിതബ്ബോ.
4. Attano anurūpena pamādena vītināmentānampi samāpatti na kuppatīti parihīno nāma na hoti, tasmiṃ tasmiṃ byāsaṅge paṭisaṃhaṭamatte samāpajjituṃ samatthatāyāti adhippāyo. ‘‘Kissa pana, bhante, khīṇāsavassa bhikkhuno lābhasakkārasiloko antarāyāyāti? Yā hissa sā, ānanda, akuppā cetovimutti, nāhaṃ tassā lābhasakkārasilokaṃ antarāyāya vadāmi. Ye ca khvassa, ānanda, appamattassa ātāpino pahitattassa viharato diṭṭhadhammasukhavihārā adhigatā, tesāhamassa lābhasakkārasilokaṃ antarāyāya vadāmī’’ti sutte (saṃ. ni. 2.179) pana samayena samayaṃ āpajjanena pariharitabbānaṃ samāpattisukhavihārānaṃ tasmiṃ tasmiṃ byāsaṅgakāle anipphattito lābhasakkārasiloko antarāyoti vuttoti adhippāyenassa tena avirodho veditabbo.
൫. ധമ്മാനം…പേ॰… പീതി ഏത്ഥ ‘‘ധമ്മേഹീ’’തി വത്തബ്ബം. ഇധ ഹി താഹി സമാപത്തീഹി പരിഹായേയ്യാതി ധമ്മേഹി പുഗ്ഗലസ്സ പരിഹാനമ്പി അപരിഹാനമ്പി വുത്തം. തത്ഥ ച പുഗ്ഗലസ്സ പമാദമാഗമ്മ താ സമാപത്തിയോ കുപ്പേയ്യുന്തി ധമ്മാനം കുപ്പനം അകുപ്പനഞ്ച വുത്തം, പുഗ്ഗലസ്സ പന പരിഹാനധമ്മാനമേവ വിനാസോതി വചനനാനത്തമത്തേന വചനത്ഥനാനത്തമത്തേന വാ പരിയായന്തരതാ വുത്താതി ദട്ഠബ്ബാ.
5. Dhammānaṃ…pe… pīti ettha ‘‘dhammehī’’ti vattabbaṃ. Idha hi tāhi samāpattīhi parihāyeyyāti dhammehi puggalassa parihānampi aparihānampi vuttaṃ. Tattha ca puggalassa pamādamāgamma tā samāpattiyo kuppeyyunti dhammānaṃ kuppanaṃ akuppanañca vuttaṃ, puggalassa pana parihānadhammānameva vināsoti vacananānattamattena vacanatthanānattamattena vā pariyāyantaratā vuttāti daṭṭhabbā.
൭-൮. ചേതനാ സമാപത്തിചേതനാ തദായൂഹനാ ച. അനുരക്ഖണാ സമാപത്തിഉപകാരാനുപകാരപരിഗ്ഗാഹികാ പഞ്ഞാസഹിതാ സതി. താഹി ചേതിയമാനഅനുരക്ഖിയമാനസമാപത്തീനം ഭബ്ബാ ചേതനാഭബ്ബാ അനുരക്ഖണാഭബ്ബാ.
7-8. Cetanā samāpatticetanā tadāyūhanā ca. Anurakkhaṇā samāpattiupakārānupakārapariggāhikā paññāsahitā sati. Tāhi cetiyamānaanurakkhiyamānasamāpattīnaṃ bhabbā cetanābhabbā anurakkhaṇābhabbā.
൧൦. പുഥുജ്ജനഗോത്തന്തി പുഥുജ്ജനസിക്ഖം, പുഥുജ്ജനഗതാ തിസ്സോ സിക്ഖാ അതിക്കന്താതി അത്ഥോ. താ ഹി സംയോജനത്തയാനുപച്ഛേദേന ‘‘പുഥുജ്ജനസിക്ഖാ’’തി വുച്ചന്തീതി.
10. Puthujjanagottanti puthujjanasikkhaṃ, puthujjanagatā tisso sikkhā atikkantāti attho. Tā hi saṃyojanattayānupacchedena ‘‘puthujjanasikkhā’’ti vuccantīti.
൧൧. അരഹത്തമഗ്ഗട്ഠോ ച വട്ടഭയതോ പഞ്ഞുബ്ബേഗേന ഉബ്ബിജ്ജന്തോ ഉദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനേഹി ഉപരതോതി ഭയൂപരതോ നാമാതി ആഹ ‘‘സത്ത സേക്ഖാ ഭയൂപരതാ’’തി.
11. Arahattamaggaṭṭho ca vaṭṭabhayato paññubbegena ubbijjanto uddhambhāgiyasaṃyojanehi uparatoti bhayūparato nāmāti āha ‘‘satta sekkhā bhayūparatā’’ti.
൧൨. ഭവങ്ഗപഞ്ഞാവിരഹിതാ ‘‘വിപാകാവരണേന സമന്നാഗതാ’’തി ഇമിനാ ഗഹിതാതി തിഹേതുകപടിസന്ധികാ കേചി ‘‘ദുപ്പഞ്ഞാ’’തി ഇമിനാ ഗയ്ഹന്തീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അപ്പടിലദ്ധമഗ്ഗഫലൂപനിസ്സയാ’’തി. പഞ്ഞായ ഹി വിനാ ന തദുപനിസ്സയോ അത്ഥീതി.
12. Bhavaṅgapaññāvirahitā ‘‘vipākāvaraṇena samannāgatā’’ti iminā gahitāti tihetukapaṭisandhikā keci ‘‘duppaññā’’ti iminā gayhantīti dassento āha ‘‘appaṭiladdhamaggaphalūpanissayā’’ti. Paññāya hi vinā na tadupanissayo atthīti.
൧൪. യത്ഥ നിയതാനിയതവോമിസ്സാ പവത്തി അത്ഥി, തത്ഥേവ നിയതധമ്മാ ഹോന്തീതി ഉത്തരകുരൂസു തദഭാവാ നിയതോ നാമ നത്ഥീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘യാ പന ഉത്തരകുരുകാന’’ന്തിആദിമാഹ.
14. Yattha niyatāniyatavomissā pavatti atthi, tattheva niyatadhammā hontīti uttarakurūsu tadabhāvā niyato nāma natthīti dassento ‘‘yā pana uttarakurukāna’’ntiādimāha.
൧൬. തേരസസു സീസേസു പലിബോധസീസാദീനി പവത്തസീസഞ്ച പരിയാദിയിതബ്ബാനി, അധിമോക്ഖസീസാദീനി പരിയാദകാനി, പരിയാദകഫലം ഗോചരസീസം. തഞ്ഹി വിസയജ്ഝത്തഫലവിമോക്ഖോതി. പരിയാദകസ്സ മഗ്ഗസ്സ ഫലസ്സ ച ആരമ്മണം സങ്ഖാരസീസം സങ്ഖാരവിവേകഭൂതോ നിരോധോതി പരിയാദിയിതബ്ബാനം പരിയാദകഫലാരമ്മണാനം സഹ വിയ സംസിദ്ധിദസ്സനേന സമസീസിഭാവം ദസ്സേതും പടിസമ്ഭിദായം (പടി॰ മ॰ ൧.൮൭) തേരസ സീസാനി വുത്താനി. ഇധ പന ‘‘അപുബ്ബം അചരിമം ആസവപരിയാദാനഞ്ച ഹോതി ജീവിതപരിയാദാനഞ്ചാ’’തി വചനതോ തേസു കിലേസപവത്തസീസാനമേവ വസേന യോജനം കരോന്തോ ‘‘തത്ഥ കിലേസസീസ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ പവത്തസീസമ്പി വട്ടതോ വുട്ഠഹന്തോ മഗ്ഗോ ചുതിതോ ഉദ്ധം അപ്പവത്തികരണവസേന യദിപി പരിയാദിയതി , യാവ പന ചുതി, താവ പവത്തിസബ്ഭാവതോ ‘‘പവത്തസീസം ജീവിതിന്ദ്രിയം ചുതിചിത്തം പരിയാദിയതീ’’തി ആഹ. കിലേസപരിയാദാനേന പന അത്തനോ അനന്തരം വിയ നിപ്ഫാദേതബ്ബാ പച്ചവേക്ഖണവാരാ ച കിലേസപരിയാദാനസ്സേവ വാരാതി വത്തബ്ബതം അരഹന്തി. ‘‘വിമുത്തസ്മിം വിമുത്തമിതി ഞാണം ഹോതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൭൮; സം॰ നി॰ ൩.൧൨, ൧൪) വചനതോ ഹി പച്ചവേക്ഖണപരിസമാപനേന കിലേസപരിയാദാനം സമാപിതം നാമ ഹോതി. തം പന പരിസമാപനം യദി ചുതിചിത്തേന ഹോതി, തേനേവ ജീവിതപരിസമാപനഞ്ച ഹോതീതി ഇമായ വാരചുതിസമതായ കിലേസപരിയാദാനജീവിതപരിയാദാനാനം അപുബ്ബാചരിമതാ ഹോതീതി ആഹ ‘‘വാരസമതായാ’’തി. ഭവങ്ഗം ഓതരിത്വാ പരിനിബ്ബായതീതി ഏത്ഥ പരിനിബ്ബാനചിത്തമേവ ഭവങ്ഗോതരണഭാവേന വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം.
16. Terasasu sīsesu palibodhasīsādīni pavattasīsañca pariyādiyitabbāni, adhimokkhasīsādīni pariyādakāni, pariyādakaphalaṃ gocarasīsaṃ. Tañhi visayajjhattaphalavimokkhoti. Pariyādakassa maggassa phalassa ca ārammaṇaṃ saṅkhārasīsaṃ saṅkhāravivekabhūto nirodhoti pariyādiyitabbānaṃ pariyādakaphalārammaṇānaṃ saha viya saṃsiddhidassanena samasīsibhāvaṃ dassetuṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.87) terasa sīsāni vuttāni. Idha pana ‘‘apubbaṃ acarimaṃ āsavapariyādānañca hoti jīvitapariyādānañcā’’ti vacanato tesu kilesapavattasīsānameva vasena yojanaṃ karonto ‘‘tattha kilesasīsa’’ntiādimāha. Tattha pavattasīsampi vaṭṭato vuṭṭhahanto maggo cutito uddhaṃ appavattikaraṇavasena yadipi pariyādiyati , yāva pana cuti, tāva pavattisabbhāvato ‘‘pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃcuticittaṃ pariyādiyatī’’ti āha. Kilesapariyādānena pana attano anantaraṃ viya nipphādetabbā paccavekkhaṇavārā ca kilesapariyādānasseva vārāti vattabbataṃ arahanti. ‘‘Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hotī’’ti (ma. ni. 1.78; saṃ. ni. 3.12, 14) vacanato hi paccavekkhaṇaparisamāpanena kilesapariyādānaṃ samāpitaṃ nāma hoti. Taṃ pana parisamāpanaṃ yadi cuticittena hoti, teneva jīvitaparisamāpanañca hotīti imāya vāracutisamatāya kilesapariyādānajīvitapariyādānānaṃ apubbācarimatā hotīti āha ‘‘vārasamatāyā’’ti. Bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyatīti ettha parinibbānacittameva bhavaṅgotaraṇabhāvena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
൧൭. മഹാപയോഗോതി മഹാകിരിയോ വിപത്തികരണമഹാമേഘുട്ഠാനാകാരവിനാസോ. തിട്ഠേയ്യാതി വിനാസോ നപ്പവത്തേയ്യാതി അത്ഥോ.
17. Mahāpayogoti mahākiriyo vipattikaraṇamahāmeghuṭṭhānākāravināso. Tiṭṭheyyāti vināso nappavatteyyāti attho.
൧൮. അരണീയത്താതി പയിരുപാസിതബ്ബത്താ.
18. Araṇīyattāti payirupāsitabbattā.
൨൦. യായ കതകിച്ചതാ ഹോതി, തായ അഗ്ഗവിജ്ജായ അധിഗതായ തേവിജ്ജതാഭാവോ നിപ്പരിയായതാ, സാ ച ആഗമനവസേന സിദ്ധാ സാതിസയാ തേവിജ്ജതാതി ആഹ ‘‘ആഗമനീയമേവ ധുര’’ന്തി.
20. Yāya katakiccatā hoti, tāya aggavijjāya adhigatāya tevijjatābhāvo nippariyāyatā, sā ca āgamanavasena siddhā sātisayā tevijjatāti āha ‘‘āgamanīyameva dhura’’nti.
൨൨. തത്ഥ ചാതി നിമിത്തത്ഥേ ഭുമ്മം, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപ്പത്തിയാ ആധാരഭാവേ വാ. തത്ഥേവ ഹി സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തോ നാമ ഹോതീതി.
22. Tattha cāti nimittatthe bhummaṃ, sabbaññutaññāṇappattiyā ādhārabhāve vā. Tattheva hi sabbaññutaṃ patto nāma hotīti.
൨൩. അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസൂതി ച അനനുസ്സുതേസു സച്ചേസൂതി അത്ഥോ.
23. Ananussutesu dhammesūti ca ananussutesu saccesūti attho.
൨൪. ‘‘രൂപീ രൂപാനി പസ്സതീ’’തിആദികേ (മ॰ നി॰ ൨.൨൪൮; ൩.൩൧൨; പടി॰ മ॰ ൧.൨൦൯; ധ॰ സ॰ ൨൪൮) നിരോധസമാപത്തിഅന്തേ അട്ഠ വിമോക്ഖേ വത്വാ ‘‘യതോ ഖോ, ആനന്ദ, ഭിക്ഖു ഇമേ അട്ഠ വിമോക്ഖേ കായേന ഫുസിത്വാ വിഹരതി, പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹോന്തി. അയം വുച്ചതി, ആനന്ദ, ഭിക്ഖു ഉഭതോഭാഗവിമുത്തോ’’തി യദിപി മഹാനിദാനസുത്തേ വുത്തം, തം പന ഉഭതോഭാഗവിമുത്തസേട്ഠവസേന വുത്തന്തി ഇധ കീടാഗിരിസുത്തവസേന സബ്ബഉഭതോഭാഗവിമുത്തസങ്ഗഹത്ഥം ‘‘അട്ഠ സമാപത്തിയോ സഹജാതനാമകായേന പടിലഭിത്വാ വിഹരതീ’’തി ആഹ. കീടാഗിരിസുത്തേ ഹി ‘‘ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ പുഗ്ഗലോ യേ തേ സന്താ വിമോക്ഖാ അതിക്കമ്മ രൂപേ ആരുപ്പാ, തേ കായേന ഫുസിത്വാ വിഹരതി, പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹോന്തി. അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, പുഗ്ഗലോ ഉഭതോഭാഗവിമുത്തോ’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൧൮൨) അരൂപസമാപത്തിവസേന ചത്താരോ ഉഭതോഭാഗവിമുത്താ വുത്താ, ഉഭതോഭാഗവിമുത്തസേട്ഠോ ച വുത്തലക്ഖണോപപത്തിതോതി. കായസക്ഖിമ്ഹിപി ഏസേവ നയോ.
24. ‘‘Rūpī rūpāni passatī’’tiādike (ma. ni. 2.248; 3.312; paṭi. ma. 1.209; dha. sa. 248) nirodhasamāpattiante aṭṭha vimokkhe vatvā ‘‘yato kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati, ānanda, bhikkhu ubhatobhāgavimutto’’ti yadipi mahānidānasutte vuttaṃ, taṃ pana ubhatobhāgavimuttaseṭṭhavasena vuttanti idha kīṭāgirisuttavasena sabbaubhatobhāgavimuttasaṅgahatthaṃ ‘‘aṭṭha samāpattiyo sahajātanāmakāyena paṭilabhitvā viharatī’’ti āha. Kīṭāgirisutte hi ‘‘idha, bhikkhave, ekacco puggalo ye te santā vimokkhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti (ma. ni. 2.182) arūpasamāpattivasena cattāro ubhatobhāgavimuttā vuttā, ubhatobhāgavimuttaseṭṭho ca vuttalakkhaṇopapattitoti. Kāyasakkhimhipi eseva nayo.
പഞ്ഞായ ചസ്സ ദിസ്വാ ആസവാ പരിക്ഖീണാ ഹോന്തീതി ന ആസവാ പഞ്ഞായ പസ്സന്തി, ദസ്സനകാരണാ പന പരിക്ഖീണാ ദിസ്വാ പരിക്ഖീണാതി വുത്താ. ദസ്സനായത്തപരിക്ഖയത്താ ഏവ ഹി ദസ്സനം പുരിമകിരിയാ ഹോതീതി. നാമനിസ്സിതകോ ഏസോതി ഏസോ ഉഭതോഭാഗവിമുത്തോ രൂപതോ മുച്ചിത്വാ നാമം നിസ്സായ ഠിതോ പുന തതോ മുച്ചനതോ ‘‘നാമനിസ്സിതകോ’’തി വത്വാ തസ്സ ച സാധകം സുത്തം വത്വാ ‘‘കായദ്വയതോ സുവിമുത്തത്താ ഉഭതോഭാഗവിമുത്തോ’’തി ആഹാതി അത്ഥോ. സുത്തേ ഹി ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനലാഭിനോ ഉപസീവബ്രാഹ്മണസ്സ ഭഗവതാ നാമകായാ വിമുത്തോതി ഉഭതോഭാഗവിമുത്തോതി മുനി അക്ഖാതോതി.
Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti na āsavā paññāya passanti, dassanakāraṇā pana parikkhīṇā disvā parikkhīṇāti vuttā. Dassanāyattaparikkhayattā eva hi dassanaṃ purimakiriyā hotīti. Nāmanissitako esoti eso ubhatobhāgavimutto rūpato muccitvā nāmaṃ nissāya ṭhito puna tato muccanato ‘‘nāmanissitako’’ti vatvā tassa ca sādhakaṃ suttaṃ vatvā ‘‘kāyadvayato suvimuttattā ubhatobhāgavimutto’’ti āhāti attho. Sutte hi ākiñcaññāyatanalābhino upasīvabrāhmaṇassa bhagavatā nāmakāyā vimuttoti ubhatobhāgavimuttoti muni akkhātoti.
പഠമത്ഥേരവാദേ ദ്വീഹി ഭാഗേഹി വിമുത്തോ ഉഭതോഭാഗവിമുത്തോ, ദുതിയത്ഥേരവാദേ ഉഭതോ ഭാഗതോ വിമുത്തോതി ഉഭതോഭാഗവിമുത്തോതി, തതിയത്ഥേരവാദേ ദ്വീഹി ഭാഗേഹി ദ്വേ വാരേ വിമുത്തോതി അയമേതേസം വിസേസോ. തത്ഥ വിമുത്തോതി കിലേസേഹി വിമുത്തോ, കിലേസവിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദനേഹി വാ കായദ്വയതോ വിമുത്തോതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. അരൂപാവചരം പന നാമകായതോ ച വിമുത്തന്തി നീവരണസങ്ഖാതനാമകായതോ വിമുത്തന്തി വുത്തം ഹോതി. തഞ്ഹി നീവരണദൂരീഭാവേന നാമകായതോ രൂപതണ്ഹാവിക്ഖമ്ഭനേന രൂപകായതോ ച വിമുത്തത്താ ഏകദേസേന ഉഭതോഭാഗവിമുത്തം നാമ ഹോതീതി അരഹത്തമഗ്ഗസ്സ പാദകഭൂതം ഉഭതോഭാഗവിമുത്തനാമലാഭസ്സ കാരണം ഭവിതും യുത്തന്തി അധിപ്പായോ.
Paṭhamattheravāde dvīhi bhāgehi vimutto ubhatobhāgavimutto, dutiyattheravāde ubhato bhāgato vimuttoti ubhatobhāgavimuttoti, tatiyattheravāde dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti ayametesaṃ viseso. Tattha vimuttoti kilesehi vimutto, kilesavikkhambhanasamucchedanehi vā kāyadvayato vimuttoti attho daṭṭhabbo. Arūpāvacaraṃ pana nāmakāyato ca vimuttanti nīvaraṇasaṅkhātanāmakāyato vimuttanti vuttaṃ hoti. Tañhi nīvaraṇadūrībhāvena nāmakāyato rūpataṇhāvikkhambhanena rūpakāyato ca vimuttattā ekadesena ubhatobhāgavimuttaṃ nāma hotīti arahattamaggassa pādakabhūtaṃ ubhatobhāgavimuttanāmalābhassa kāraṇaṃ bhavituṃ yuttanti adhippāyo.
൨൫. ഏതേസു ഹി ഏകോപി അട്ഠവിമോക്ഖലാഭീ ന ഹോതീതി ഉഭതോഭാഗവിമുത്തഭാവസ്സ കാരണഭൂതം രൂപകായതോ വിമുത്തം ഏകമ്പി വിമോക്ഖം അനധിഗതോതി അധിപ്പായോ. അരൂപാവചരേസു ഹി ഏകമ്പി അധിഗതോ ഉഭതോഭാഗവിമുത്തഭാവകാരണപടിലാഭതോ അട്ഠവിമോക്ഖേകദേസേന തേന തംനാമദാനേ സമത്ഥേന ‘‘അട്ഠവിമോക്ഖലാഭീ’’ത്വേവ വുച്ചതി. തേനാഹ ‘‘അരൂപാവചരജ്ഝാനേസു പനാ’’തിആദി.
25. Etesu hi ekopi aṭṭhavimokkhalābhī na hotīti ubhatobhāgavimuttabhāvassa kāraṇabhūtaṃ rūpakāyato vimuttaṃ ekampi vimokkhaṃ anadhigatoti adhippāyo. Arūpāvacaresu hi ekampi adhigato ubhatobhāgavimuttabhāvakāraṇapaṭilābhato aṭṭhavimokkhekadesena tena taṃnāmadāne samatthena ‘‘aṭṭhavimokkhalābhī’’tveva vuccati. Tenāha ‘‘arūpāvacarajjhānesu panā’’tiādi.
൨൬. ഫുട്ഠന്തം സച്ഛികരോതീതി ഫുട്ഠാനം അന്തോ ഫുട്ഠന്തോ, ഫുട്ഠാനം അരൂപാവചരജ്ഝാനാനം അനന്തരോ കാലോതി അധിപ്പായോ. അച്ചന്തസംയോഗേ ചേത്ഥ ഉപയോഗവചനം ദട്ഠബ്ബം. ഫുട്ഠാനന്തരകാലമേവ സച്ഛികരോതി സച്ഛികാതബ്ബോപായേനാതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘ഏകമന്തം നിസീദീ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൬൫) വിയ ഭാവനപുംസകം വാ ഏതം. യോ ഹി അരൂപജ്ഝാനേന രൂപകായതോ നാമകായേകദേസതോ ച വിക്ഖമ്ഭനവിമോക്ഖേന വിമുത്തോ, തേന നിരോധസങ്ഖാതോ വിമോക്ഖോ ആലോചിതോ പകാസിതോ വിയ ഹോതി, ന പന കായേന സച്ഛികതോ. നിരോധം പന ആരമ്മണം കത്വാ ഏകച്ചേസു ആസവേസു ഖേപിതേസു തേന സോ സച്ഛികതോ ഹോതി, തസ്മാ സോ സച്ഛികാതബ്ബം നിരോധം യഥാആലോചിതം നാമകായേന സച്ഛികരോതീതി കായസക്ഖീതി വുച്ചതി, ന തു വിമുത്തോതി ഏകച്ചാനം ആസവാനം അപരിക്ഖീണത്താ.
26. Phuṭṭhantaṃ sacchikarotīti phuṭṭhānaṃ anto phuṭṭhanto, phuṭṭhānaṃ arūpāvacarajjhānānaṃ anantaro kāloti adhippāyo. Accantasaṃyoge cettha upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Phuṭṭhānantarakālameva sacchikaroti sacchikātabbopāyenāti vuttaṃ hoti. ‘‘Ekamantaṃ nisīdī’’tiādīsu (dī. ni. 1.165) viya bhāvanapuṃsakaṃ vā etaṃ. Yo hi arūpajjhānena rūpakāyato nāmakāyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasaṅkhāto vimokkho ālocito pakāsito viya hoti, na pana kāyena sacchikato. Nirodhaṃ pana ārammaṇaṃ katvā ekaccesu āsavesu khepitesu tena so sacchikato hoti, tasmā so sacchikātabbaṃ nirodhaṃ yathāālocitaṃ nāmakāyena sacchikarotīti kāyasakkhīti vuccati, na tu vimuttoti ekaccānaṃ āsavānaṃ aparikkhīṇattā.
൨൭. ദിട്ഠത്താ പത്തോതി ഏതേന ചതുസച്ചദസ്സനസങ്ഖാതായ ദിട്ഠിയാ നിരോധസ്സ പത്തതം ദീപേതി. ‘‘ദിട്ഠന്തം പത്തോ’’തി വാ പാഠോ, ദസ്സനസങ്ഖാതസ്സ സോതാപത്തിമഗ്ഗഞാണസ്സ അനന്തരം പത്തോതി വുത്തം ഹോതി. പഠമഫലതോ പട്ഠായ ഹി യാവ അഗ്ഗമഗ്ഗാ ദിട്ഠിപ്പത്തോതി.
27. Diṭṭhattā pattoti etena catusaccadassanasaṅkhātāya diṭṭhiyā nirodhassa pattataṃ dīpeti. ‘‘Diṭṭhantaṃ patto’’ti vā pāṭho, dassanasaṅkhātassa sotāpattimaggañāṇassa anantaraṃ pattoti vuttaṃ hoti. Paṭhamaphalato paṭṭhāya hi yāva aggamaggā diṭṭhippattoti.
൨൮. ഇമം പന നയം ‘‘നോ’’തി പടിക്ഖിപിത്വാതി ഏത്ഥ ദിട്ഠിപ്പത്തസദ്ധാവിമുത്തഭാവപ്പത്താനം പഞ്ഞാനാനത്തം വുത്തം, ന പന യേന വിസേസേന സോ വിസേസോ പത്തോ, സോ വുത്തോതി ഇമം ദോസം ദിസ്വാ പടിക്ഖേപോ കതോതി ദട്ഠബ്ബോ. ആഗമട്ഠകഥാസൂതി ച വചനേന ആഗമനീയനാനത്തസന്നിട്ഠാനമേവ ഥിരം കരോതീതി വേദിതബ്ബം. സദ്ദഹന്തോ വിമുത്തോതി ഏതേന സബ്ബഥാ അവിമുത്തസ്സപി സദ്ധാമത്തേന വിമുത്തഭാവം ദസ്സേതി. സദ്ധാവിമുത്തോതി വാ സദ്ധായ അധിമുത്തോതി അത്ഥോ.
28. Imaṃ pana nayaṃ ‘‘no’’ti paṭikkhipitvāti ettha diṭṭhippattasaddhāvimuttabhāvappattānaṃ paññānānattaṃ vuttaṃ, na pana yena visesena so viseso patto, so vuttoti imaṃ dosaṃ disvā paṭikkhepo katoti daṭṭhabbo. Āgamaṭṭhakathāsūti ca vacanena āgamanīyanānattasanniṭṭhānameva thiraṃ karotīti veditabbaṃ. Saddahanto vimuttoti etena sabbathā avimuttassapi saddhāmattena vimuttabhāvaṃ dasseti. Saddhāvimuttoti vā saddhāya adhimuttoti attho.
൨൯. പഞ്ഞം വാഹേതീതി പഞ്ഞം സാതിസയം പവത്തേതീതി അത്ഥോ. പഞ്ഞാ ഇമം പുഗ്ഗലം വഹതീതി നിബ്ബാനാഭിമുഖം ഗമേതീതി അത്ഥോ.
29. Paññaṃ vāhetīti paññaṃ sātisayaṃ pavattetīti attho. Paññā imaṃ puggalaṃ vahatīti nibbānābhimukhaṃ gametīti attho.
൩൧. ഏവം മഗ്ഗക്ഖണേപീതി അയം അപി-സദ്ദോ കസ്മാ വുത്തോ, നനു അരിയേന അട്ഠങ്ഗികേന മഗ്ഗേന സമന്നാഗതോ മഗ്ഗക്ഖണേ ഏവ ഹോതീതി തദാ ഏവ സോതാപന്നോ നാമാതി ആപന്നന്തി? നാപന്നം . മഗ്ഗേന ഹി അത്തനാ സദിസസ്സ അട്ഠങ്ഗികസ്സ വാ സത്തങ്ഗികസ്സ വാ ഫലസ്സ സോതോതി നാമം ദിന്നന്തി തേനപി സമന്നാഗതസ്സ സോതാപന്നഭാവതോ, സോതേന വാ മഗ്ഗേന പവത്തേതും അപരിഹീനേന ഫലട്ഠോപി സമന്നാഗതോ ഏവ നാമ, ന ച തേന പഠമമഗ്ഗക്ഖണേ വിയ സോതോ സമാപജ്ജിയമാനോ, തസ്മാ സമാപന്നസോതത്താ പഠമഫലതോ പട്ഠായ ‘‘സോതാപന്നോ’’തി വത്തും യുത്തോ. വുത്തഞ്ഹി ‘‘യേ കേചി, ഭിക്ഖവേ, മയി അവേച്ചപ്പസന്നാ, സബ്ബേ തേ സോതാപന്നാ. തേസം സോതാപന്നാനം പഞ്ചന്നം ഇധ നിട്ഠാ, പഞ്ചന്നം ഇധ വിഹായ നിട്ഠാ’’തി (അ॰ നി॰ ൧൦.൬൪). തത്ഥ ദുതിയഫലട്ഠാദീനം വിസും നാമം അത്ഥീതി പഠമഫലട്ഠോ ഏവ ഇതരേഹി വിസേസിയമാനോ ‘‘സോതാപന്നോ’’തി വത്തും യുത്തോതി സോ ഏവ ഇധാധിപ്പേതോ. പടിലദ്ധമഗ്ഗേന ബുജ്ഝതീതി ഏതേന പടിലദ്ധമഗ്ഗസ്സ ചതുസച്ചപച്ചവേക്ഖണാദീനം ഉപനിസ്സയഭാവം ദസ്സേതി. സമ്ബോധി പരം അയനം നിസ്സയോ ഏതസ്സാതി ഹി സമ്ബോധിപരായണോതി. ദുതിയേനത്ഥേന സമ്ബോധി പരം അയനം ഗതി ഏതസ്സാതി സമ്ബോധിപരായണോ.
31. Evaṃmaggakkhaṇepīti ayaṃ api-saddo kasmā vutto, nanu ariyena aṭṭhaṅgikena maggena samannāgato maggakkhaṇe eva hotīti tadā eva sotāpanno nāmāti āpannanti? Nāpannaṃ . Maggena hi attanā sadisassa aṭṭhaṅgikassa vā sattaṅgikassa vā phalassa sototi nāmaṃ dinnanti tenapi samannāgatassa sotāpannabhāvato, sotena vā maggena pavattetuṃ aparihīnena phalaṭṭhopi samannāgato eva nāma, na ca tena paṭhamamaggakkhaṇe viya soto samāpajjiyamāno, tasmā samāpannasotattā paṭhamaphalato paṭṭhāya ‘‘sotāpanno’’ti vattuṃ yutto. Vuttañhi ‘‘ye keci, bhikkhave, mayi aveccappasannā, sabbe te sotāpannā. Tesaṃ sotāpannānaṃ pañcannaṃ idha niṭṭhā, pañcannaṃ idha vihāya niṭṭhā’’ti (a. ni. 10.64). Tattha dutiyaphalaṭṭhādīnaṃ visuṃ nāmaṃ atthīti paṭhamaphalaṭṭho eva itarehi visesiyamāno ‘‘sotāpanno’’ti vattuṃ yuttoti so eva idhādhippeto. Paṭiladdhamaggena bujjhatīti etena paṭiladdhamaggassa catusaccapaccavekkhaṇādīnaṃ upanissayabhāvaṃ dasseti. Sambodhi paraṃ ayanaṃ nissayo etassāti hi sambodhiparāyaṇoti. Dutiyenatthena sambodhi paraṃ ayanaṃ gati etassāti sambodhiparāyaṇo.
൩൨. കേവലേന കുലസദ്ദേന മഹാകുലമേവ വുച്ചതീതി ആഹ ‘‘മഹാഭോഗകുലേസുയേവ നിബ്ബത്തതീതി അത്ഥോ’’തി.
32. Kevalena kulasaddena mahākulameva vuccatīti āha ‘‘mahābhogakulesuyeva nibbattatīti attho’’ti.
൩൩. ഖന്ധബീജം നാമ പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണം. ഇഹട്ഠകനിജ്ഝാനികവസേനേവ ഇമസ്മിം ഠാനേ കഥിതാതി സജ്ഝാനകോ അജ്ഝത്തസംയോജനസമുച്ഛേദേ അകതേപി അനാഗാമിസഭാഗോ അനാവത്തിധമ്മോ ഇധ ഗണനൂപഗോ ന ഹോതി, ഹേട്ഠാ ഉപരി ച സംസരണകോ കാമഭവഗതോ ഹീനജ്ഝാനകോ ഇധ ഗണനൂപഗോതി അധിപ്പായോ.
33. Khandhabījaṃ nāma paṭisandhiviññāṇaṃ. Ihaṭṭhakanijjhānikavaseneva imasmiṃ ṭhāne kathitāti sajjhānako ajjhattasaṃyojanasamucchede akatepi anāgāmisabhāgo anāvattidhammo idha gaṇanūpago na hoti, heṭṭhā upari ca saṃsaraṇako kāmabhavagato hīnajjhānako idha gaṇanūpagoti adhippāyo.
൩൪. യം വത്തബ്ബന്തി ‘‘ദ്വീഹി കാരണേഹി തനുഭാവോ വേദിതബ്ബോ’’തിആദി യം വത്തബ്ബം സിയാതി അത്ഥോ.
34. Yaṃ vattabbanti ‘‘dvīhi kāraṇehi tanubhāvo veditabbo’’tiādi yaṃ vattabbaṃ siyāti attho.
൩൬. ഉപപന്നം വാ സമനന്തരാതി ഉപപന്നം വാ ഏതേന പുഗ്ഗലേന ഹോതി, അഥ സമനന്തരാ അരിയമഗ്ഗം സഞ്ജനേതി. അപ്പത്തം വാ വേമജ്ഝം ആയുപ്പമാണന്തി ആയുപ്പമാണം തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വേമജ്ഝം അപ്പത്തം ഹോതി, ഏത്ഥന്തരേ അരിയമഗ്ഗം സഞ്ജനേതീതി അയമേത്ഥ പാളിഅത്ഥോ. അട്ഠകഥായം പന ‘‘അപ്പത്വാ പബ്ബതം നദീ’’തി വിയ ആയുപ്പമാണം വേമജ്ഝം അപ്പത്തം വാ ഹുത്വാതി പരസദ്ദയോഗേ പരതോ ഭൂതോ ഹുത്വാ സദ്ദോ വചനസേസഭൂതോ പയുത്തോതി വേദിതബ്ബോ.
36. Upapannaṃ vā samanantarāti upapannaṃ vā etena puggalena hoti, atha samanantarā ariyamaggaṃ sañjaneti. Appattaṃ vā vemajjhaṃ āyuppamāṇanti āyuppamāṇaṃ tassa puggalassa vemajjhaṃ appattaṃ hoti, etthantare ariyamaggaṃ sañjanetīti ayamettha pāḷiattho. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘appatvā pabbataṃ nadī’’ti viya āyuppamāṇaṃ vemajjhaṃ appattaṃ vā hutvāti parasaddayoge parato bhūto hutvā saddo vacanasesabhūto payuttoti veditabbo.
൩൭. ഉപഹച്ചാതി ഏതസ്സ ഉപഗന്ത്വാതി അത്ഥോ, തേന വേമജ്ഝാതിക്കമോ കാലകിരിയോപഗമനഞ്ച സങ്ഗഹിതം ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘അതിക്കമിത്വാ വേമജ്ഝ’’ന്തിആദി.
37. Upahaccāti etassa upagantvāti attho, tena vemajjhātikkamo kālakiriyopagamanañca saṅgahitaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘atikkamitvā vemajjha’’ntiādi.
൪൦. ഉദ്ധംവാഹിഭാവേനാതി ഉദ്ധം വഹതീതി ഉദ്ധംവാഹീ, തണ്ഹാസോതം വട്ടസോതം വാ, തസ്സ ഭാവോ, തേന ഉദ്ധംവാഹിഭാവേനാതി വുത്തം ഹോതി. അവിഹേസു ഉദ്ധംസോതോ യദിപി തത്ഥ പരിനിബ്ബായീ ന ഹോതി, യത്ഥ വാ തത്ഥ വാ ഗന്ത്വാ പരിനിബ്ബായതു, പരിനിബ്ബായിനോ പന തസ്സ അസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായിതാ സസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായിതാ ച അത്ഥീതി തത്ഥ ദസ അനാഗാമിനോ വുത്താ, ഏവം അതപ്പാദീസുപി. അനുപഹച്ചതലാതി അപ്പത്തതലാ. അസങ്ഖാരസസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായീനം ലഹുസാലഹുസഗതികാ ഏവ പരിത്തവിപുലതിണകട്ഠഝാപകപപ്പടികാസദിസതാ വേദിതബ്ബാ, ന ഉപ്പജ്ജിത്വാവ നിബ്ബായനകാദീഹി അധിമത്തതാ വിയ സമുദ്ദം പത്വാ നിബ്ബായനകതോ അനധിമത്തതാ വിയ ച അന്തരാ ഉപഹച്ചപരിനിബ്ബായീഹി ഉദ്ധംസോതതോ ച അധിമത്താനധിമത്തതാ. തേ ഏവ ഹി അസങ്ഖാരസസങ്ഖാരപരിനിബ്ബായിനോതി. തതോ മഹന്തതരേതി വചനം തിണകട്ഠഝാപനസമത്ഥപപ്പടികാദസ്സനത്ഥം, ന അധിമത്ത നാധിമത്തദസ്സനത്ഥന്തി.
40. Uddhaṃvāhibhāvenāti uddhaṃ vahatīti uddhaṃvāhī, taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vā, tassa bhāvo, tena uddhaṃvāhibhāvenāti vuttaṃ hoti. Avihesu uddhaṃsoto yadipi tattha parinibbāyī na hoti, yattha vā tattha vā gantvā parinibbāyatu, parinibbāyino pana tassa asaṅkhāraparinibbāyitā sasaṅkhāraparinibbāyitā ca atthīti tattha dasa anāgāmino vuttā, evaṃ atappādīsupi. Anupahaccatalāti appattatalā. Asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyīnaṃ lahusālahusagatikā eva parittavipulatiṇakaṭṭhajhāpakapappaṭikāsadisatā veditabbā, na uppajjitvāva nibbāyanakādīhi adhimattatā viya samuddaṃ patvā nibbāyanakato anadhimattatā viya ca antarā upahaccaparinibbāyīhi uddhaṃsotato ca adhimattānadhimattatā. Te eva hi asaṅkhārasasaṅkhāraparinibbāyinoti. Tato mahantatareti vacanaṃ tiṇakaṭṭhajhāpanasamatthapappaṭikādassanatthaṃ, na adhimatta nādhimattadassanatthanti.
നോ ചസ്സ നോ ച മേ സിയാതി അവിജ്ജാസങ്ഖാരാദികം ഹേതുപഞ്ചകം നോ ച അസ്സ, വിഞ്ഞാണാദികം ഇദം ഫലപഞ്ചകം വത്തമാനം നോ ച മേ സിയാതി അത്ഥോ. തേന അതീതഭവസംസിദ്ധിതോ ദുക്ഖസമുദയതോ ഇമസ്സ ദുക്ഖസ്സ പവത്തിദസ്സനതോ പച്ചയസമുദയട്ഠേന ഖന്ധാനം ഉദയദസ്സനപടിപത്തി വുത്താ ഹോതി. ന ഭവിസ്സതി, ന മേ ഭവിസ്സതീതി യദി ഏതരഹി ഹേതുപഞ്ചകം ന ഭവിസ്സതി, അനാഗതേ ഫലപഞ്ചകം ന മേ ഭവിസ്സതീതി അത്ഥോ. ഏതേന പച്ചയനിരോധട്ഠേന വയദസ്സനപടിപത്തി വുത്താ ഹോതി, ഏതരഹി അനാഗതേ ച അത്തത്തനിയനിവാരണവസേന സുഞ്ഞതാപടിപത്തി വാ ചതൂഹിപി വുത്താ. യദത്ഥീതി യം അത്ഥി. ഭൂതന്തി സസഭാവം നിബ്ബത്തം വാ യഥാദിട്ഠഉദയബ്ബയം യഥാദിട്ഠസുഞ്ഞതം വാ ഖന്ധപഞ്ചകം പരികപ്പിതഇത്ഥിപുരിസസത്താദിഭാവരഹിതം നാമരൂപമത്തന്തി അത്ഥോ. വിവട്ടാനുപസ്സനായ വിവട്ടമാനസോ തം ഭൂതം പജഹാമീതി ഉപേക്ഖം പടിലഭതി, സങ്ഖാരുപേക്ഖാഞാണേന ഉപേക്ഖകോ ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി.
No cassa no ca me siyāti avijjāsaṅkhārādikaṃ hetupañcakaṃ no ca assa, viññāṇādikaṃ idaṃ phalapañcakaṃ vattamānaṃ no ca me siyāti attho. Tena atītabhavasaṃsiddhito dukkhasamudayato imassa dukkhassa pavattidassanato paccayasamudayaṭṭhena khandhānaṃ udayadassanapaṭipatti vuttā hoti. Na bhavissati, na me bhavissatīti yadi etarahi hetupañcakaṃ na bhavissati, anāgate phalapañcakaṃ na me bhavissatīti attho. Etena paccayanirodhaṭṭhena vayadassanapaṭipatti vuttā hoti, etarahi anāgate ca attattaniyanivāraṇavasena suññatāpaṭipatti vā catūhipi vuttā. Yadatthīti yaṃ atthi. Bhūtanti sasabhāvaṃ nibbattaṃ vā yathādiṭṭhaudayabbayaṃ yathādiṭṭhasuññataṃ vā khandhapañcakaṃ parikappitaitthipurisasattādibhāvarahitaṃ nāmarūpamattanti attho. Vivaṭṭānupassanāya vivaṭṭamānaso taṃ bhūtaṃ pajahāmīti upekkhaṃ paṭilabhati, saṅkhārupekkhāñāṇena upekkhako hotīti vuttaṃ hoti.
ഭവേ ന രജ്ജതി, സമ്ഭവേ ന രജ്ജതീതി അവിസിട്ഠേ വിസിട്ഠേ ച ഭവേ ന രജ്ജതീതി കേചി വദന്തി. പച്ചുപ്പന്നോ പന ഭവോ ഭവോ, അനാഗതോ ജാതിയാ ഗഹണേന ഗഹിതോ സമ്ഭവോതി വേദിതബ്ബോ. അഥ വാ ഭവോതി ഭൂതമേവ വുച്ചതി, സമ്ഭവോ തദാഹാരോ, തസ്മിം ദ്വയേ ന രജ്ജതീതി സേക്ഖപടിപത്തിം ദസ്സേതി . ഭൂതേ ഹി സസമ്ഭവേ ച വിരാഗോ സേക്ഖപടിപത്തി. യഥാഹ ‘‘ഭൂതമിദന്തി, ഭന്തേ, യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ പസ്സതി, ഭൂതമിദന്തി യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദിസ്വാ ഭൂതസ്സ നിബ്ബിദായ വിരാഗായ നിരോധായ പടിപന്നോ ഹോതി. തദാഹാരസമ്ഭവന്തി യഥാഭൂതം…പേ॰… ദിസ്വാ തദാഹാരസമ്ഭവസ്സ നിബ്ബിദായ…പേ॰… പടിപന്നോ ഹോതി. തദാഹാരനിരോധായ യം ഭൂതം, തം നിരോധധമ്മന്തി യഥാഭൂതം…പേ॰… ദിസ്വാ നിരോധധമ്മസ്സ നിബ്ബിദായ വിരാഗായ നിരോധായ പടിപന്നോ ഹോതി. ഏവം ഖോ, ഭന്തേ, സേക്ഖോ ഹോതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൩൧). അഥുത്തരീതി അഥ ഏവം അരജ്ജമാനോ ഉത്തരി സന്തം പദം നിബ്ബാനം അനുക്കമേന മഗ്ഗപഞ്ഞായ സമ്മാ പസ്സതി, തഞ്ച ഖ്വസ്സ പദം ന സബ്ബേന സബ്ബം സച്ഛികതം ചതുത്ഥമഗ്ഗേനേവ സച്ഛികാതബ്ബസ്സ തസ്സ തേന അസച്ഛികതത്താ.
Bhave na rajjati, sambhave na rajjatīti avisiṭṭhe visiṭṭhe ca bhave na rajjatīti keci vadanti. Paccuppanno pana bhavo bhavo, anāgato jātiyā gahaṇena gahito sambhavoti veditabbo. Atha vā bhavoti bhūtameva vuccati, sambhavo tadāhāro, tasmiṃ dvaye na rajjatīti sekkhapaṭipattiṃ dasseti . Bhūte hi sasambhave ca virāgo sekkhapaṭipatti. Yathāha ‘‘bhūtamidanti, bhante, yathābhūtaṃ sammappaññāya passati, bhūtamidanti yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā bhūtassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. Tadāhārasambhavanti yathābhūtaṃ…pe… disvā tadāhārasambhavassa nibbidāya…pe… paṭipanno hoti. Tadāhāranirodhāya yaṃ bhūtaṃ, taṃ nirodhadhammanti yathābhūtaṃ…pe… disvā nirodhadhammassa nibbidāya virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti. Evaṃ kho, bhante, sekkho hotī’’ti (saṃ. ni. 2.31). Athuttarīti atha evaṃ arajjamāno uttari santaṃ padaṃ nibbānaṃ anukkamena maggapaññāya sammā passati, tañca khvassa padaṃ na sabbena sabbaṃ sacchikataṃ catutthamaggeneva sacchikātabbassa tassa tena asacchikatattā.
ഏകകനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / പുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തിപാളി • Puggalapaññattipāḷi / ൧. ഏകകപുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തി • 1. Ekakapuggalapaññatti
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ൧. ഏകകനിദ്ദേസവണ്ണനാ • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ൧. ഏകകനിദ്ദേസവണ്ണനാ • 1. Ekakaniddesavaṇṇanā