| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මිලින්‌දපඤ්‌හපාළි • Milindapañhapāḷi |
9. එකන්‌තසුඛනිබ්‌බානපඤ්‌හො
9. Ekantasukhanibbānapañho
9. ‘‘භන්‌තෙ නාගසෙන, කිං එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං, උදාහු දුක්‌ඛෙන මිස්‌ස’’න්‌ති? ‘‘එකන්‌තසුඛං, මහාරාජ, නිබ්‌බානං, දුක්‌ඛෙන අමිස්‌ස’’න්‌ති.
9. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃ ekantasukhaṃ nibbānaṃ, udāhu dukkhena missa’’nti? ‘‘Ekantasukhaṃ, mahārāja, nibbānaṃ, dukkhena amissa’’nti.
‘‘න මයං තං, භන්‌තෙ නාගසෙන, වචනං සද්‌දහාම ‘එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බාන’න්‌ති, එවමෙත්‌ථ මයං, භන්‌තෙ නාගසෙන, පච්‌චෙම ‘නිබ්‌බානං දුක්‌ඛෙන මිස්‌ස’න්‌ති, කාරණඤ්‌චෙත්‌ථ උපලභාම ‘නිබ්‌බානං දුක්‌ඛෙන මිස්‌ස’න්‌ති. කතමං එත්‌ථ කාරණං ? යෙ තෙ, භන්‌තෙ නාගසෙන, නිබ්‌බානං පරියෙසන්‌ති, තෙසං දිස්‌සති කායස්‌ස ච චිත්‌තස්‌ස ච ආතාපො පරිතාපො ඨානචඞ්‌කමනිසජ්‌ජාසයනාහාරපරිග්‌ගහො මිද්‌ධස්‌ස ච උපරොධො ආයතනානඤ්‌ච පටිපීළනං ධනධඤ්‌ඤපියඤාතිමිත්‌තප්‌පජහනං. යෙ කෙචි ලොකෙ සුඛිතා සුඛසමප්‌පිතා, තෙ සබ්‌බෙපි පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි ආයතනෙ රමෙන්‌ති බ්‍රූහෙන්‌ති, මනාපිකමනාපිකබහුවිධසුභනිමිත්‌තෙන රූපෙන චක්‌ඛුං රමෙන්‌ති බ්‍රූහෙන්‌ති, මනාපිකමනාපිකගීතවාදිතබහුවිධසුභනිමිත්‌තෙන සද්‌දෙන සොතං රමෙන්‌ති බ්‍රූහෙන්‌ති, මනාපිකමනාපිකපුප්‌ඵඵලපත්‌තතචමූලසාරබහුවිධසුභනිමිත්‌තෙන ගන්‌ධෙන ඝානං රමෙන්‌ති බ්‍රූහෙන්‌ති, මනාපිකමනාපිකඛජ්‌ජභොජ්‌ජලෙය්‍යපෙය්‍යසායනීයබහුවිධසුභනිමිත්‌තෙන රසෙන ජිව්‌හං රමෙන්‌ති බ්‍රුහෙන්‌ති, මනාපිකමනාපිකසණ්‌හසුඛුමමුදුමද්‌දවබහුවිධසුභනිමිත්‌තෙන ඵස්‌සෙන කායං රමෙන්‌ති බ්‍රූහෙන්‌ති, මනාපිකමනාපිකකල්‍යාණපාපකසුභාසුභබහුවිධවිතක්‌කමනසිකාරෙන මනං රමෙන්‌ති බ්‍රූහෙන්‌ති. තුම්‌හෙ තං චක්‌ඛුසොතඝානජිව්‌හාකායමනොබ්‍රූහනං හනථ උපහනථ, ඡින්‌දථ උපච්‌ඡින්‌දථ, රුන්‌ධථ උපරුන්‌ධථ. තෙන කායොපි පරිතපති, චිත්‌තම්‌පි පරිතපති, කායෙ පරිතත්‌තෙ කායිකදුක්‌ඛවෙදනං වෙදියති, චිත්‌තෙ පරිතත්‌තෙ චෙතසිකදුක්‌ඛවෙදනං වෙදයති. නනු මාගණ්‌ඩියොපි 1 පරිබ්‌බාජකො භගවන්‌තං ගරහමානො එවමාහ ‘භූනහු 2 සමණො ගොතමො’ති. ඉදමෙත්‌ථ කාරණං, යෙනාහං කාරණෙන බ්‍රූමි ‘නිබ්‌බානං දුක්‌ඛෙන මිස්‌ස’’’න්‌ති.
‘‘Na mayaṃ taṃ, bhante nāgasena, vacanaṃ saddahāma ‘ekantasukhaṃ nibbāna’nti, evamettha mayaṃ, bhante nāgasena, paccema ‘nibbānaṃ dukkhena missa’nti, kāraṇañcettha upalabhāma ‘nibbānaṃ dukkhena missa’nti. Katamaṃ ettha kāraṇaṃ ? Ye te, bhante nāgasena, nibbānaṃ pariyesanti, tesaṃ dissati kāyassa ca cittassa ca ātāpo paritāpo ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhārapariggaho middhassa ca uparodho āyatanānañca paṭipīḷanaṃ dhanadhaññapiyañātimittappajahanaṃ. Ye keci loke sukhitā sukhasamappitā, te sabbepi pañcahi kāmaguṇehi āyatane ramenti brūhenti, manāpikamanāpikabahuvidhasubhanimittena rūpena cakkhuṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikagītavāditabahuvidhasubhanimittena saddena sotaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikapupphaphalapattatacamūlasārabahuvidhasubhanimittena gandhena ghānaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikakhajjabhojjaleyyapeyyasāyanīyabahuvidhasubhanimittena rasena jivhaṃ ramenti bruhenti, manāpikamanāpikasaṇhasukhumamudumaddavabahuvidhasubhanimittena phassena kāyaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikakalyāṇapāpakasubhāsubhabahuvidhavitakkamanasikārena manaṃ ramenti brūhenti. Tumhe taṃ cakkhusotaghānajivhākāyamanobrūhanaṃ hanatha upahanatha, chindatha upacchindatha, rundhatha uparundhatha. Tena kāyopi paritapati, cittampi paritapati, kāye paritatte kāyikadukkhavedanaṃ vediyati, citte paritatte cetasikadukkhavedanaṃ vedayati. Nanu māgaṇḍiyopi 3 paribbājako bhagavantaṃ garahamāno evamāha ‘bhūnahu 4 samaṇo gotamo’ti. Idamettha kāraṇaṃ, yenāhaṃ kāraṇena brūmi ‘nibbānaṃ dukkhena missa’’’nti.
‘‘න හි, මහාරාජ, නිබ්‌බානං දුක්‌ඛෙන මිස්‌සං, එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං. යං පන ත්‌වං, මහාරාජ , බ්‍රූසි ‘නිබ්‌බානං දුක්‌ඛ’න්‌ති, නෙතං දුක්‌ඛං නිබ්‌බානං නාම, නිබ්‌බානස්‌ස පන සච්‌ඡිකිරියාය පුබ්‌බභාගො එසො, නිබ්‌බානපරියෙසනං එතං, එකන්‌තසුඛං යෙව, මහාරාජ, නිබ්‌බානං, න දුක්‌ඛෙන මිස්‌සං. එත්‌ථ කාරණං වදාමි. අත්‌ථි, මහාරාජ, රාජූනං රජ්‌ජසුඛං නාමා’’ති? ‘‘ආම, භන්‌තෙ, අත්‌ථි රාජූනං රජ්‌ජසුඛ’’න්‌ති. ‘‘අපි නු ඛො තං, මහාරාජ, රජ්‌ජසුඛං දුක්‌ඛෙන මිස්‌ස’’න්‌ති? ‘‘න හි, භන්‌තෙ’’ති. ‘‘කිස්‌ස පන තෙ, මහාරාජ, රාජානො පච්‌චන්‌තෙ කුපිතෙ තෙසං පච්‌චන්‌තනිස්‌සිතානං පටිසෙධාය අමච්‌චෙහි පරිණායකෙහි භටෙහි බලත්‌ථෙහි පරිවුතා පවාසං ගන්‌ත්‌වා ඩංසමකසවාතාතපපටිපීළිතා සමවිසමෙ පරිධාවන්‌ති, මහායුද්‌ධඤ්‌ච කරොන්‌ති, ජීවිතසංසයඤ්‌ච පාපුණන්‌තී’’ති? ‘‘නෙතං, භන්‌තෙ නාගසෙන, රජ්‌ජසුඛං නාම, රජ්‌ජසුඛස්‌ස පරියෙසනාය පුබ්‌බභාගො එසො, දුක්‌ඛෙන, භන්‌තෙ නාගසෙන, රාජානො රජ්‌ජං පරියෙසිත්‌වා රජ්‌ජසුඛං අනුභවන්‌ති, එවං, භන්‌තෙ නාගසෙන, රජ්‌ජසුඛං දුක්‌ඛෙන අමිස්‌සං, අඤ්‌ඤං තං රජ්‌ජසුඛං, අඤ්‌ඤං දුක්‌ඛ’’න්‌ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං, න දුක්‌ඛෙන මිස්‌සං. යෙ පන තං නිබ්‌බානං පරියෙසන්‌ති, තෙ කායඤ්‌ච චිත්‌තඤ්‌ච ආතාපෙත්‌වා ඨානචඞ්‌කමනිසජ්‌ජාසයනාහාරං පරිග්‌ගහෙත්‌වා මිද්‌ධං උපරුන්‌ධිත්‌වා ආයතනානි පටිපීළෙත්‌වා කායඤ්‌ච ජීවිතඤ්‌ච පරිච්‌චජිත්‌වා දුක්‌ඛෙන නිබ්‌බානං පරියෙසිත්‌වා එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං අනුභවන්‌ති, නිහතපච්‌චාමිත්‌තා විය රාජානො රජ්‌ජසුඛං. එවං, මහාරාජ, එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං, න දුක්‌ඛෙන මිස්‌සං, අඤ්‌ඤං නිබ්‌බානං, අඤ්‌ඤං දුක්‌ඛන්‌ති.
‘‘Na hi, mahārāja, nibbānaṃ dukkhena missaṃ, ekantasukhaṃ nibbānaṃ. Yaṃ pana tvaṃ, mahārāja , brūsi ‘nibbānaṃ dukkha’nti, netaṃ dukkhaṃ nibbānaṃ nāma, nibbānassa pana sacchikiriyāya pubbabhāgo eso, nibbānapariyesanaṃ etaṃ, ekantasukhaṃ yeva, mahārāja, nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ettha kāraṇaṃ vadāmi. Atthi, mahārāja, rājūnaṃ rajjasukhaṃ nāmā’’ti? ‘‘Āma, bhante, atthi rājūnaṃ rajjasukha’’nti. ‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, rajjasukhaṃ dukkhena missa’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Kissa pana te, mahārāja, rājāno paccante kupite tesaṃ paccantanissitānaṃ paṭisedhāya amaccehi pariṇāyakehi bhaṭehi balatthehi parivutā pavāsaṃ gantvā ḍaṃsamakasavātātapapaṭipīḷitā samavisame paridhāvanti, mahāyuddhañca karonti, jīvitasaṃsayañca pāpuṇantī’’ti? ‘‘Netaṃ, bhante nāgasena, rajjasukhaṃ nāma, rajjasukhassa pariyesanāya pubbabhāgo eso, dukkhena, bhante nāgasena, rājāno rajjaṃ pariyesitvā rajjasukhaṃ anubhavanti, evaṃ, bhante nāgasena, rajjasukhaṃ dukkhena amissaṃ, aññaṃ taṃ rajjasukhaṃ, aññaṃ dukkha’’nti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ye pana taṃ nibbānaṃ pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhāraṃ pariggahetvā middhaṃ uparundhitvā āyatanāni paṭipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, nihatapaccāmittā viya rājāno rajjasukhaṃ. Evaṃ, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ nibbānaṃ, aññaṃ dukkhanti.
‘‘අපරම්‌පි , මහාරාජ, උත්‌තරිං කාරණං සුණොහි එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං, න දුක්‌ඛෙන මිස්‌සං, අඤ්‌ඤං දුක්‌ඛං, අඤ්‌ඤං නිබ්‌බානන්‌ති. අත්‌ථි, මහාරාජ, ආචරියානං සිප්‌පවන්‌තානං සිප්‌පසුඛං නාමා’’ති? ‘‘ආම, භන්‌තෙ, අත්‌ථි ආචරියානං සිප්‌පවන්‌තානං සිප්‌පසුඛ’’න්‌ති. ‘‘අපි නු ඛො තං, මහාරාජ, සිප්‌පසුඛං දුක්‌ඛෙන මිස්‌ස’’න්‌ති? ‘‘න හි, භන්‌තෙ’’ති. ‘‘කිස්‌ස පන තෙ, මහාරාජ, ආචරියා 5 ආචරියානං අභිවාදනපච්‌චුට්‌ඨානෙන උදකාහරණඝරසම්‌මජ්‌ජනදන්‌තකට්‌ඨමුඛොදකානුප්‌පදානෙන උච්‌ඡිට්‌ඨපටිග්‌ගහණඋච්‌ඡාදනනහාපනපාදපරිකම්‌මෙන සකචිත්‌තං නික්‌ඛිපිත්‌වා පරචිත්‌තානුවත්‌තනෙන දුක්‌ඛසෙය්‍යාය විසමභොජනෙන කායං ආතාපෙන්‌තී’’ති? ‘‘නෙතං, භන්‌තෙ නාගසෙන, සිප්‌පසුඛං නාම, සිප්‌පපරියෙසනාය පුබ්‌බභාගො එසො, දුක්‌ඛෙන, භන්‌තෙ නාගසෙන, ආචරියා සිප්‌පං පරියෙසිත්‌වා සිප්‌පසුඛං අනුභවන්‌ති, එවං, භන්‌තෙ නාගසෙන, සිප්‌පසුඛං දුක්‌ඛෙන අමිස්‌සං, අඤ්‌ඤං තං සිප්‌පසුඛං, අඤ්‌ඤං දුක්‌ඛ’’න්‌ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං, න දුක්‌ඛෙන මිස්‌සං. යෙ පන තං නිබ්‌බානං පරියෙසන්‌ති, තෙ කායඤ්‌ච චිත්‌තඤ්‌ච ආතාපෙත්‌වා ඨානචඞ්‌කමනිසජ්‌ජාසයනාහාරං පරිග්‌ගහෙත්‌වා මිද්‌ධං උපරුන්‌ධිත්‌වා ආයතනානි පටිපීළෙත්‌වා කායඤ්‌ච ජීවිතඤ්‌ච පරිච්‌චජිත්‌වා දුක්‌ඛෙන නිබ්‌බානං පරියෙසිත්‌වා එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං අනුභවන්‌ති, ආචරියා විය සිප්‌පසුඛං. එවං, මහාරාජ, එකන්‌තසුඛං නිබ්‌බානං, න දුක්‌ඛෙන මිස්‌සං, අඤ්‌ඤං දුක්‌ඛං, අඤ්‌ඤං නිබ්‌බාන’’න්‌ති. ‘‘සාධු, භන්‌තෙ නාගසෙන, එවමෙතං තථා සම්‌පටිච්‌ඡාමී’’ති.
‘‘Aparampi , mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ, aññaṃ nibbānanti. Atthi, mahārāja, ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukhaṃ nāmā’’ti? ‘‘Āma, bhante, atthi ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukha’’nti. ‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, sippasukhaṃ dukkhena missa’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Kissa pana te, mahārāja, ācariyā 6 ācariyānaṃ abhivādanapaccuṭṭhānena udakāharaṇagharasammajjanadantakaṭṭhamukhodakānuppadānena ucchiṭṭhapaṭiggahaṇaucchādananahāpanapādaparikammena sakacittaṃ nikkhipitvā paracittānuvattanena dukkhaseyyāya visamabhojanena kāyaṃ ātāpentī’’ti? ‘‘Netaṃ, bhante nāgasena, sippasukhaṃ nāma, sippapariyesanāya pubbabhāgo eso, dukkhena, bhante nāgasena, ācariyā sippaṃ pariyesitvā sippasukhaṃ anubhavanti, evaṃ, bhante nāgasena, sippasukhaṃ dukkhena amissaṃ, aññaṃ taṃ sippasukhaṃ, aññaṃ dukkha’’nti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ye pana taṃ nibbānaṃ pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhāraṃ pariggahetvā middhaṃ uparundhitvā āyatanāni paṭipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, ācariyā viya sippasukhaṃ. Evaṃ, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ, aññaṃ nibbāna’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
එකන්‌තසුඛනිබ්‌බානපඤ්‌හො නවමො.
Ekantasukhanibbānapañho navamo.
Footnotes:
