Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മിലിന്ദപഞ്ഹപാളി • Milindapañhapāḷi |
൯. ഏകന്തസുഖനിബ്ബാനപഞ്ഹോ
9. Ekantasukhanibbānapañho
൯. ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കിം ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം, ഉദാഹു ദുക്ഖേന മിസ്സ’’ന്തി? ‘‘ഏകന്തസുഖം, മഹാരാജ, നിബ്ബാനം, ദുക്ഖേന അമിസ്സ’’ന്തി.
9. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃ ekantasukhaṃ nibbānaṃ, udāhu dukkhena missa’’nti? ‘‘Ekantasukhaṃ, mahārāja, nibbānaṃ, dukkhena amissa’’nti.
‘‘ന മയം തം, ഭന്തേ നാഗസേന, വചനം സദ്ദഹാമ ‘ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാന’ന്തി, ഏവമേത്ഥ മയം, ഭന്തേ നാഗസേന, പച്ചേമ ‘നിബ്ബാനം ദുക്ഖേന മിസ്സ’ന്തി, കാരണഞ്ചേത്ഥ ഉപലഭാമ ‘നിബ്ബാനം ദുക്ഖേന മിസ്സ’ന്തി. കതമം ഏത്ഥ കാരണം ? യേ തേ, ഭന്തേ നാഗസേന, നിബ്ബാനം പരിയേസന്തി, തേസം ദിസ്സതി കായസ്സ ച ചിത്തസ്സ ച ആതാപോ പരിതാപോ ഠാനചങ്കമനിസജ്ജാസയനാഹാരപരിഗ്ഗഹോ മിദ്ധസ്സ ച ഉപരോധോ ആയതനാനഞ്ച പടിപീളനം ധനധഞ്ഞപിയഞാതിമിത്തപ്പജഹനം. യേ കേചി ലോകേ സുഖിതാ സുഖസമപ്പിതാ, തേ സബ്ബേപി പഞ്ചഹി കാമഗുണേഹി ആയതനേ രമേന്തി ബ്രൂഹേന്തി, മനാപികമനാപികബഹുവിധസുഭനിമിത്തേന രൂപേന ചക്ഖും രമേന്തി ബ്രൂഹേന്തി, മനാപികമനാപികഗീതവാദിതബഹുവിധസുഭനിമിത്തേന സദ്ദേന സോതം രമേന്തി ബ്രൂഹേന്തി, മനാപികമനാപികപുപ്ഫഫലപത്തതചമൂലസാരബഹുവിധസുഭനിമിത്തേന ഗന്ധേന ഘാനം രമേന്തി ബ്രൂഹേന്തി, മനാപികമനാപികഖജ്ജഭോജ്ജലേയ്യപേയ്യസായനീയബഹുവിധസുഭനിമിത്തേന രസേന ജിവ്ഹം രമേന്തി ബ്രുഹേന്തി, മനാപികമനാപികസണ്ഹസുഖുമമുദുമദ്ദവബഹുവിധസുഭനിമിത്തേന ഫസ്സേന കായം രമേന്തി ബ്രൂഹേന്തി, മനാപികമനാപികകല്യാണപാപകസുഭാസുഭബഹുവിധവിതക്കമനസികാരേന മനം രമേന്തി ബ്രൂഹേന്തി. തുമ്ഹേ തം ചക്ഖുസോതഘാനജിവ്ഹാകായമനോബ്രൂഹനം ഹനഥ ഉപഹനഥ, ഛിന്ദഥ ഉപച്ഛിന്ദഥ, രുന്ധഥ ഉപരുന്ധഥ. തേന കായോപി പരിതപതി, ചിത്തമ്പി പരിതപതി, കായേ പരിതത്തേ കായികദുക്ഖവേദനം വേദിയതി, ചിത്തേ പരിതത്തേ ചേതസികദുക്ഖവേദനം വേദയതി. നനു മാഗണ്ഡിയോപി 1 പരിബ്ബാജകോ ഭഗവന്തം ഗരഹമാനോ ഏവമാഹ ‘ഭൂനഹു 2 സമണോ ഗോതമോ’തി. ഇദമേത്ഥ കാരണം, യേനാഹം കാരണേന ബ്രൂമി ‘നിബ്ബാനം ദുക്ഖേന മിസ്സ’’’ന്തി.
‘‘Na mayaṃ taṃ, bhante nāgasena, vacanaṃ saddahāma ‘ekantasukhaṃ nibbāna’nti, evamettha mayaṃ, bhante nāgasena, paccema ‘nibbānaṃ dukkhena missa’nti, kāraṇañcettha upalabhāma ‘nibbānaṃ dukkhena missa’nti. Katamaṃ ettha kāraṇaṃ ? Ye te, bhante nāgasena, nibbānaṃ pariyesanti, tesaṃ dissati kāyassa ca cittassa ca ātāpo paritāpo ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhārapariggaho middhassa ca uparodho āyatanānañca paṭipīḷanaṃ dhanadhaññapiyañātimittappajahanaṃ. Ye keci loke sukhitā sukhasamappitā, te sabbepi pañcahi kāmaguṇehi āyatane ramenti brūhenti, manāpikamanāpikabahuvidhasubhanimittena rūpena cakkhuṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikagītavāditabahuvidhasubhanimittena saddena sotaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikapupphaphalapattatacamūlasārabahuvidhasubhanimittena gandhena ghānaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikakhajjabhojjaleyyapeyyasāyanīyabahuvidhasubhanimittena rasena jivhaṃ ramenti bruhenti, manāpikamanāpikasaṇhasukhumamudumaddavabahuvidhasubhanimittena phassena kāyaṃ ramenti brūhenti, manāpikamanāpikakalyāṇapāpakasubhāsubhabahuvidhavitakkamanasikārena manaṃ ramenti brūhenti. Tumhe taṃ cakkhusotaghānajivhākāyamanobrūhanaṃ hanatha upahanatha, chindatha upacchindatha, rundhatha uparundhatha. Tena kāyopi paritapati, cittampi paritapati, kāye paritatte kāyikadukkhavedanaṃ vediyati, citte paritatte cetasikadukkhavedanaṃ vedayati. Nanu māgaṇḍiyopi 3 paribbājako bhagavantaṃ garahamāno evamāha ‘bhūnahu 4 samaṇo gotamo’ti. Idamettha kāraṇaṃ, yenāhaṃ kāraṇena brūmi ‘nibbānaṃ dukkhena missa’’’nti.
‘‘ന ഹി, മഹാരാജ, നിബ്ബാനം ദുക്ഖേന മിസ്സം, ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം. യം പന ത്വം, മഹാരാജ , ബ്രൂസി ‘നിബ്ബാനം ദുക്ഖ’ന്തി, നേതം ദുക്ഖം നിബ്ബാനം നാമ, നിബ്ബാനസ്സ പന സച്ഛികിരിയായ പുബ്ബഭാഗോ ഏസോ, നിബ്ബാനപരിയേസനം ഏതം, ഏകന്തസുഖം യേവ, മഹാരാജ, നിബ്ബാനം, ന ദുക്ഖേന മിസ്സം. ഏത്ഥ കാരണം വദാമി. അത്ഥി, മഹാരാജ, രാജൂനം രജ്ജസുഖം നാമാ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ, അത്ഥി രാജൂനം രജ്ജസുഖ’’ന്തി. ‘‘അപി നു ഖോ തം, മഹാരാജ, രജ്ജസുഖം ദുക്ഖേന മിസ്സ’’ന്തി? ‘‘ന ഹി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കിസ്സ പന തേ, മഹാരാജ, രാജാനോ പച്ചന്തേ കുപിതേ തേസം പച്ചന്തനിസ്സിതാനം പടിസേധായ അമച്ചേഹി പരിണായകേഹി ഭടേഹി ബലത്ഥേഹി പരിവുതാ പവാസം ഗന്ത്വാ ഡംസമകസവാതാതപപടിപീളിതാ സമവിസമേ പരിധാവന്തി, മഹായുദ്ധഞ്ച കരോന്തി, ജീവിതസംസയഞ്ച പാപുണന്തീ’’തി? ‘‘നേതം, ഭന്തേ നാഗസേന, രജ്ജസുഖം നാമ, രജ്ജസുഖസ്സ പരിയേസനായ പുബ്ബഭാഗോ ഏസോ, ദുക്ഖേന, ഭന്തേ നാഗസേന, രാജാനോ രജ്ജം പരിയേസിത്വാ രജ്ജസുഖം അനുഭവന്തി, ഏവം, ഭന്തേ നാഗസേന, രജ്ജസുഖം ദുക്ഖേന അമിസ്സം, അഞ്ഞം തം രജ്ജസുഖം, അഞ്ഞം ദുക്ഖ’’ന്തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം, ന ദുക്ഖേന മിസ്സം. യേ പന തം നിബ്ബാനം പരിയേസന്തി, തേ കായഞ്ച ചിത്തഞ്ച ആതാപേത്വാ ഠാനചങ്കമനിസജ്ജാസയനാഹാരം പരിഗ്ഗഹേത്വാ മിദ്ധം ഉപരുന്ധിത്വാ ആയതനാനി പടിപീളേത്വാ കായഞ്ച ജീവിതഞ്ച പരിച്ചജിത്വാ ദുക്ഖേന നിബ്ബാനം പരിയേസിത്വാ ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം അനുഭവന്തി, നിഹതപച്ചാമിത്താ വിയ രാജാനോ രജ്ജസുഖം. ഏവം, മഹാരാജ, ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം, ന ദുക്ഖേന മിസ്സം, അഞ്ഞം നിബ്ബാനം, അഞ്ഞം ദുക്ഖന്തി.
‘‘Na hi, mahārāja, nibbānaṃ dukkhena missaṃ, ekantasukhaṃ nibbānaṃ. Yaṃ pana tvaṃ, mahārāja , brūsi ‘nibbānaṃ dukkha’nti, netaṃ dukkhaṃ nibbānaṃ nāma, nibbānassa pana sacchikiriyāya pubbabhāgo eso, nibbānapariyesanaṃ etaṃ, ekantasukhaṃ yeva, mahārāja, nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ettha kāraṇaṃ vadāmi. Atthi, mahārāja, rājūnaṃ rajjasukhaṃ nāmā’’ti? ‘‘Āma, bhante, atthi rājūnaṃ rajjasukha’’nti. ‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, rajjasukhaṃ dukkhena missa’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Kissa pana te, mahārāja, rājāno paccante kupite tesaṃ paccantanissitānaṃ paṭisedhāya amaccehi pariṇāyakehi bhaṭehi balatthehi parivutā pavāsaṃ gantvā ḍaṃsamakasavātātapapaṭipīḷitā samavisame paridhāvanti, mahāyuddhañca karonti, jīvitasaṃsayañca pāpuṇantī’’ti? ‘‘Netaṃ, bhante nāgasena, rajjasukhaṃ nāma, rajjasukhassa pariyesanāya pubbabhāgo eso, dukkhena, bhante nāgasena, rājāno rajjaṃ pariyesitvā rajjasukhaṃ anubhavanti, evaṃ, bhante nāgasena, rajjasukhaṃ dukkhena amissaṃ, aññaṃ taṃ rajjasukhaṃ, aññaṃ dukkha’’nti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ye pana taṃ nibbānaṃ pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhāraṃ pariggahetvā middhaṃ uparundhitvā āyatanāni paṭipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, nihatapaccāmittā viya rājāno rajjasukhaṃ. Evaṃ, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ nibbānaṃ, aññaṃ dukkhanti.
‘‘അപരമ്പി , മഹാരാജ, ഉത്തരിം കാരണം സുണോഹി ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം, ന ദുക്ഖേന മിസ്സം, അഞ്ഞം ദുക്ഖം, അഞ്ഞം നിബ്ബാനന്തി. അത്ഥി, മഹാരാജ, ആചരിയാനം സിപ്പവന്താനം സിപ്പസുഖം നാമാ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ, അത്ഥി ആചരിയാനം സിപ്പവന്താനം സിപ്പസുഖ’’ന്തി. ‘‘അപി നു ഖോ തം, മഹാരാജ, സിപ്പസുഖം ദുക്ഖേന മിസ്സ’’ന്തി? ‘‘ന ഹി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കിസ്സ പന തേ, മഹാരാജ, ആചരിയാ 5 ആചരിയാനം അഭിവാദനപച്ചുട്ഠാനേന ഉദകാഹരണഘരസമ്മജ്ജനദന്തകട്ഠമുഖോദകാനുപ്പദാനേന ഉച്ഛിട്ഠപടിഗ്ഗഹണഉച്ഛാദനനഹാപനപാദപരികമ്മേന സകചിത്തം നിക്ഖിപിത്വാ പരചിത്താനുവത്തനേന ദുക്ഖസേയ്യായ വിസമഭോജനേന കായം ആതാപേന്തീ’’തി? ‘‘നേതം, ഭന്തേ നാഗസേന, സിപ്പസുഖം നാമ, സിപ്പപരിയേസനായ പുബ്ബഭാഗോ ഏസോ, ദുക്ഖേന, ഭന്തേ നാഗസേന, ആചരിയാ സിപ്പം പരിയേസിത്വാ സിപ്പസുഖം അനുഭവന്തി, ഏവം, ഭന്തേ നാഗസേന, സിപ്പസുഖം ദുക്ഖേന അമിസ്സം, അഞ്ഞം തം സിപ്പസുഖം, അഞ്ഞം ദുക്ഖ’’ന്തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം, ന ദുക്ഖേന മിസ്സം. യേ പന തം നിബ്ബാനം പരിയേസന്തി, തേ കായഞ്ച ചിത്തഞ്ച ആതാപേത്വാ ഠാനചങ്കമനിസജ്ജാസയനാഹാരം പരിഗ്ഗഹേത്വാ മിദ്ധം ഉപരുന്ധിത്വാ ആയതനാനി പടിപീളേത്വാ കായഞ്ച ജീവിതഞ്ച പരിച്ചജിത്വാ ദുക്ഖേന നിബ്ബാനം പരിയേസിത്വാ ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം അനുഭവന്തി, ആചരിയാ വിയ സിപ്പസുഖം. ഏവം, മഹാരാജ, ഏകന്തസുഖം നിബ്ബാനം, ന ദുക്ഖേന മിസ്സം, അഞ്ഞം ദുക്ഖം, അഞ്ഞം നിബ്ബാന’’ന്തി. ‘‘സാധു, ഭന്തേ നാഗസേന, ഏവമേതം തഥാ സമ്പടിച്ഛാമീ’’തി.
‘‘Aparampi , mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ, aññaṃ nibbānanti. Atthi, mahārāja, ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukhaṃ nāmā’’ti? ‘‘Āma, bhante, atthi ācariyānaṃ sippavantānaṃ sippasukha’’nti. ‘‘Api nu kho taṃ, mahārāja, sippasukhaṃ dukkhena missa’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Kissa pana te, mahārāja, ācariyā 6 ācariyānaṃ abhivādanapaccuṭṭhānena udakāharaṇagharasammajjanadantakaṭṭhamukhodakānuppadānena ucchiṭṭhapaṭiggahaṇaucchādananahāpanapādaparikammena sakacittaṃ nikkhipitvā paracittānuvattanena dukkhaseyyāya visamabhojanena kāyaṃ ātāpentī’’ti? ‘‘Netaṃ, bhante nāgasena, sippasukhaṃ nāma, sippapariyesanāya pubbabhāgo eso, dukkhena, bhante nāgasena, ācariyā sippaṃ pariyesitvā sippasukhaṃ anubhavanti, evaṃ, bhante nāgasena, sippasukhaṃ dukkhena amissaṃ, aññaṃ taṃ sippasukhaṃ, aññaṃ dukkha’’nti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ. Ye pana taṃ nibbānaṃ pariyesanti, te kāyañca cittañca ātāpetvā ṭhānacaṅkamanisajjāsayanāhāraṃ pariggahetvā middhaṃ uparundhitvā āyatanāni paṭipīḷetvā kāyañca jīvitañca pariccajitvā dukkhena nibbānaṃ pariyesitvā ekantasukhaṃ nibbānaṃ anubhavanti, ācariyā viya sippasukhaṃ. Evaṃ, mahārāja, ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na dukkhena missaṃ, aññaṃ dukkhaṃ, aññaṃ nibbāna’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
ഏകന്തസുഖനിബ്ബാനപഞ്ഹോ നവമോ.
Ekantasukhanibbānapañho navamo.
Footnotes: