| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๓๘] ๘. เอกปทชาตกวณฺณนา
[238] 8. Ekapadajātakavaṇṇanā
อิงฺฆ เอกปทํ, ตาตาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ กุฎุมฺพิกํ อารพฺภ กเถสิฯ สาวตฺถิวาสี กิเรส กุฎุมฺพิโก, อถสฺส เอกทิวสํ อเงฺก นิสิโนฺน ปุโตฺต อตฺถสฺส ทฺวารํ นาม ปญฺหํ ปุจฺฉิฯ โส ‘‘พุทฺธวิสโย เอส ปโญฺห, น ตํ อโญฺญ กเถตุํ สกฺขิสฺสตี’’ติ ปุตฺตํ คเหตฺวา เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ‘‘ภเนฺต, อยํ เม ทารโก อูรุมฺหิ นิสิโนฺน อตฺถสฺส ทฺวารํ นาม ปญฺหํ ปุจฺฉิ, อหํ ตํ อชานโนฺต อิธาคโต, กเถถ, ภเนฺต, อิมํ ปญฺห’’นฺติฯ สตฺถา ‘‘น โข, อุปาสก, อยํ ทารโก อิทาเนว อตฺถคเวสโก, ปุเพฺพปิ อตฺถคเวสโกว หุตฺวา อิมํ ปญฺหํ ปณฺฑิเต ปุจฺฉิ, โปราณกปณฺฑิตาปิสฺส กเถสุํ, ภวสเงฺขปคตตฺตา ปน น สลฺลเกฺขสี’’ติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริฯ
Iṅghaekapadaṃ, tātāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthivāsī kiresa kuṭumbiko, athassa ekadivasaṃ aṅke nisinno putto atthassa dvāraṃ nāma pañhaṃ pucchi. So ‘‘buddhavisayo esa pañho, na taṃ añño kathetuṃ sakkhissatī’’ti puttaṃ gahetvā jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, ayaṃ me dārako ūrumhi nisinno atthassa dvāraṃ nāma pañhaṃ pucchi, ahaṃ taṃ ajānanto idhāgato, kathetha, bhante, imaṃ pañha’’nti. Satthā ‘‘na kho, upāsaka, ayaṃ dārako idāneva atthagavesako, pubbepi atthagavesakova hutvā imaṃ pañhaṃ paṇḍite pucchi, porāṇakapaṇḍitāpissa kathesuṃ, bhavasaṅkhepagatattā pana na sallakkhesī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต เสฎฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต ปิตุ อจฺจเยน เสฎฺฐิฎฺฐานํ ลภิฯ อถสฺส ปุโตฺต ทหโร กุมาโร อูรุมฺหิ นิสีทิตฺวา ‘‘ตาต, มยฺหํ เอกปทํ อเนกตฺถนิสฺสิตํ เอกํ การณํ กเถถา’’ติ ปุจฺฉโนฺต ปฐมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto pitu accayena seṭṭhiṭṭhānaṃ labhi. Athassa putto daharo kumāro ūrumhi nisīditvā ‘‘tāta, mayhaṃ ekapadaṃ anekatthanissitaṃ ekaṃ kāraṇaṃ kathethā’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
๑๗๕.
175.
‘‘อิงฺฆ เอกปทํ ตาต, อเนกตฺถปทสฺสิตํ;
‘‘Iṅgha ekapadaṃ tāta, anekatthapadassitaṃ;
กิญฺจิ สงฺคาหิกํ พฺรูสิ, เยนเตฺถ สาธเยมเส’’ติฯ
Kiñci saṅgāhikaṃ brūsi, yenatthe sādhayemase’’ti.
ตตฺถ อิงฺฆาติ ยาจนเตฺถ โจทนเตฺถ วา นิปาโตฯ เอกปทนฺติ เอกํ การณปทํ, เอกํ การณูปสญฺหิตํ วา พฺยญฺชนปทํฯ อเนกตฺถปทสฺสิตนฺติ อเนกานิ อตฺถปทานิ การณปทานิ นิสฺสิตํฯ กิญฺจิ สงฺคาหิกํ พฺรูสีติ กิญฺจิ เอกปทํ พหูนํ ปทานํ สงฺคาหิกํ พฺรูหิ, อยเมว วา ปาโฐฯ เยนเตฺถ สาธเยมเสติ เยน เอเกน ปเทน อเนกตฺถนิสฺสิเตน มยํ อตฺตโน วุฑฺฒิํ สาเธยฺยาม, ตํ เม กเถหีติ ปุจฺฉิฯ
Tattha iṅghāti yācanatthe codanatthe vā nipāto. Ekapadanti ekaṃ kāraṇapadaṃ, ekaṃ kāraṇūpasañhitaṃ vā byañjanapadaṃ. Anekatthapadassitanti anekāni atthapadāni kāraṇapadāni nissitaṃ. Kiñci saṅgāhikaṃ brūsīti kiñci ekapadaṃ bahūnaṃ padānaṃ saṅgāhikaṃ brūhi, ayameva vā pāṭho. Yenatthe sādhayemaseti yena ekena padena anekatthanissitena mayaṃ attano vuḍḍhiṃ sādheyyāma, taṃ me kathehīti pucchi.
อถสฺส ปิตา กเถโนฺต ทุติยํ คาถมาห –
Athassa pitā kathento dutiyaṃ gāthamāha –
๑๗๖.
176.
‘‘ทเกฺขเยฺยกปทํ ตาต, อเนกตฺถปทสฺสิตํ;
‘‘Dakkheyyekapadaṃ tāta, anekatthapadassitaṃ;
ตญฺจ สีเลน สญฺญุตฺตํ, ขนฺติยา อุปปาทิตํ;
Tañca sīlena saññuttaṃ, khantiyā upapāditaṃ;
อลํ มิเตฺต สุขาเปตุํ, อมิตฺตานํ ทุขาย จา’’ติฯ
Alaṃ mitte sukhāpetuṃ, amittānaṃ dukhāya cā’’ti.
ตตฺถ ทเกฺขเยฺยกปทนฺติ ทเกฺขยฺยํ เอกปทํฯ ทเกฺขยฺยํ นาม ลาภุปฺปาทกสฺส เฉกสฺส กุสลสฺส ญาณสมฺปยุตฺตํ วีริยํฯ อเนกตฺถปทสฺสิตนฺติ เอวํ วุตฺตปฺปการํ วีริยํ อเนเกหิ อตฺถปเทหิ นิสฺสิตํฯ กตเรหีติ? สีลาทีหิฯ เตเนว ‘‘ตญฺจ สีเลน สญฺญุตฺต’’นฺติอาทิมาหฯ ตสฺสโตฺถ – ตญฺจ ปเนตํ วีริยํ อาจารสีลสมฺปยุตฺตํ อธิวาสนขนฺติยา อุเปตํ มิเตฺต สุขาเปตุํ อมิตฺตานญฺจ ทุกฺขาย อลํ สมตฺถํฯ โก หิ นาม ลาภุปฺปาทกญาณสมฺปยุตฺตกุสลวีริยสมนฺนาคโต อาจารขนฺติสมฺปโนฺน มิเตฺต สุขาเปตุํ, อมิเตฺต วา ทุกฺขาเปตุํ น สโกฺกตีติฯ
Tattha dakkheyyekapadanti dakkheyyaṃ ekapadaṃ. Dakkheyyaṃ nāma lābhuppādakassa chekassa kusalassa ñāṇasampayuttaṃ vīriyaṃ. Anekatthapadassitanti evaṃ vuttappakāraṃ vīriyaṃ anekehi atthapadehi nissitaṃ. Katarehīti? Sīlādīhi. Teneva ‘‘tañca sīlena saññutta’’ntiādimāha. Tassattho – tañca panetaṃ vīriyaṃ ācārasīlasampayuttaṃ adhivāsanakhantiyā upetaṃ mitte sukhāpetuṃ amittānañca dukkhāya alaṃ samatthaṃ. Ko hi nāma lābhuppādakañāṇasampayuttakusalavīriyasamannāgato ācārakhantisampanno mitte sukhāpetuṃ, amitte vā dukkhāpetuṃ na sakkotīti.
เอวํ โพธิสโตฺต ปุตฺตสฺส ปญฺหํ กเถสิฯ โสปิ ปิตุ กถิตนเยเนว อตฺตโน อตฺถํ สาเธตฺวา ยถากมฺมํ คโตฯ
Evaṃ bodhisatto puttassa pañhaṃ kathesi. Sopi pitu kathitanayeneva attano atthaṃ sādhetvā yathākammaṃ gato.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ, สจฺจปริโยสาเน ปิตาปุตฺตา โสตาปตฺติผเล ปติฎฺฐิตาฯ ‘‘ตทา ปุโตฺต อยเมว ปุโตฺต อโหสิ, พาราณสิเสฎฺฐิ ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne pitāputtā sotāpattiphale patiṭṭhitā. ‘‘Tadā putto ayameva putto ahosi, bārāṇasiseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
เอกปทชาตกวณฺณนา อฎฺฐมาฯ
Ekapadajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๓๘. เอกปทชาตกํ • 238. Ekapadajātakaṃ
