Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
၁၃. ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā
၁၇၀. ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂသ္သ ပဌမေ ဧကပုဂ္ဂလောတိ ဧကော ပုဂ္ဂလော။ ဧတ္ထ ဧကောတိ ဒုတိယာဒိပဋိက္ခေပတ္ထော ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ ပုဂ္ဂလောတိ သမ္မုတိကထာ, န ပရမတ္ထကထာ။ ဗုဒ္ဓသ္သ ဟိ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာ ဒေသနာ – သမ္မုတိဒေသနာ, ပရမတ္ထဒေသနာ စာတိ။ တတ္ထ ‘‘ပုဂ္ဂလော သတ္တော ဣတ္ထီ ပုရိသော ခတ္တိယော ဗ္ရာဟ္မဏော ဒေဝော မာရော’’တိ ဧဝရူပာ သမ္မုတိဒေသနာ, ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ ခန္ဓာ ဓာတူ အာယတနာနိ သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဧဝရူပာ ပရမတ္ထဒေသနာ။ တတ္ထ ဘဂဝာ ယေ သမ္မုတိဝသေန ဒေသနံ သုတ္ဝာ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ မောဟံ ပဟာယ ဝိသေသံ အဓိဂန္တုံ သမတ္ထာ, တေသံ သမ္မုတိဒေသနံ ဒေသေတိ။ ယေ ပန ပရမတ္ထဝသေန ဒေသနံ သုတ္ဝာ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ မောဟံ ပဟာယ ဝိသေသမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာ, တေသံ ပရမတ္ထဒေသနံ ဒေသေတိ။
170. Ekapuggalavaggassa paṭhame ekapuggaloti eko puggalo. Ettha ekoti dutiyādipaṭikkhepattho gaṇanaparicchedo. Puggaloti sammutikathā, na paramatthakathā. Buddhassa hi bhagavato duvidhā desanā – sammutidesanā, paramatthadesanā cāti. Tattha ‘‘puggalo satto itthī puriso khattiyo brāhmaṇo devo māro’’ti evarūpā sammutidesanā, ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā khandhā dhātū āyatanāni satipaṭṭhānā’’ti evarūpā paramatthadesanā. Tattha bhagavā ye sammutivasena desanaṃ sutvā atthaṃ paṭivijjhitvā mohaṃ pahāya visesaṃ adhigantuṃ samatthā, tesaṃ sammutidesanaṃ deseti. Ye pana paramatthavasena desanaṃ sutvā atthaṃ paṭivijjhitvā mohaṃ pahāya visesamadhigantuṃ samatthā, tesaṃ paramatthadesanaṃ deseti.
တတ္ရာယံ ဥပမာ – ယထာ ဟိ ဒေသဘာသာကုသလော တိဏ္ဏံ ဝေဒာနံ အတ္ထသံဝဏ္ဏနကော အာစရိယော ယေ ဒမိဠဘာသာယ ဝုတ္တေ အတ္ထံ ဇာနန္တိ, တေသံ ဒမိဠဘာသာယ အာစိက္ခတိ။ ယေ အန္ဓဘာသာဒီသု အညတရာယ ဘာသာယ , တေသံ တာယ တာယ ဘာသာယ။ ဧဝံ တေ မာဏဝကာ ဆေကံ ဗ္ယတ္တံ အာစရိယမာဂမ္မ ခိပ္ပမေဝ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တိ။ တတ္ထ အာစရိယော ဝိယ ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ, တယော ဝေဒာ ဝိယ ကထေတဗ္ဗဘာဝေ ဌိတာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ, ဒေသဘာသာကောသလ္လမိဝ သမ္မုတိပရမတ္ထကောသလ္လံ, နာနာဒေသဘာသာ မာဏဝကာ ဝိယ သမ္မုတိပရမတ္ထဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ ဝေနေယ္ယသတ္တာ, အာစရိယသ္သ ဒမိဠဘာသာဒိအာစိက္ခနံ ဝိယ ဘဂဝတော သမ္မုတိပရမတ္ထဝသေန ဒေသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဟ စေတ္ထ –
Tatrāyaṃ upamā – yathā hi desabhāsākusalo tiṇṇaṃ vedānaṃ atthasaṃvaṇṇanako ācariyo ye damiḷabhāsāya vutte atthaṃ jānanti, tesaṃ damiḷabhāsāya ācikkhati. Ye andhabhāsādīsu aññatarāya bhāsāya , tesaṃ tāya tāya bhāsāya. Evaṃ te māṇavakā chekaṃ byattaṃ ācariyamāgamma khippameva sippaṃ uggaṇhanti. Tattha ācariyo viya buddho bhagavā, tayo vedā viya kathetabbabhāve ṭhitāni tīṇi piṭakāni, desabhāsākosallamiva sammutiparamatthakosallaṃ, nānādesabhāsā māṇavakā viya sammutiparamatthavasena paṭivijjhanasamatthā veneyyasattā, ācariyassa damiḷabhāsādiācikkhanaṃ viya bhagavato sammutiparamatthavasena desanā veditabbā. Āha cettha –
‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသိ၊ သမ္ဗုဒ္ဓော ဝဒတံ ဝရော။
‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;
သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ၊ တတိယံ နုပလဗ္ဘတိ။
Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nupalabbhati.
‘‘သင္ကေတဝစနံ သစ္စံ၊ လောကသမ္မုတိကာရဏာ။
‘‘Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇā;
ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စံ၊ ဓမ္မာနံ ဘူတကာရဏာ။
Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ bhūtakāraṇā.
‘‘တသ္မာ ဝောဟာရကုသလသ္သ၊ လောကနာထသ္သ သတ္ထုနော။
‘‘Tasmā vohārakusalassa, lokanāthassa satthuno;
သမ္မုတိံ ဝောဟရန္တသ္သ၊ မုသာဝာဒော န ဇာယတီ’’တိ။
Sammutiṃ voharantassa, musāvādo na jāyatī’’ti.
အပိစ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝာ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ – ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ, ကမ္မသ္သကတာဒီပနတ္ထံ, ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ, အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ, ဗ္ရဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ, ပုဗ္ဗေနိဝာသဒီပနတ္ထံ, ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ, လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထဉ္စာတိ။ ‘‘ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ ဟိရိယန္တိ ဩတ္တပ္ပန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ မဟာဇနော န ဇာနာတိ, သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ, ပဋိသတ္တု ဟောတိ ‘‘ကိမိဒံ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ ဟိရိယန္တိ ဩတ္တပ္ပန္တိ နာမာ’’တိ? ‘‘ဣတ္ထီ ဟိရိယတိ ဩတ္တပ္ပတိ, ပုရိသော ခတ္တိယော ဗ္ရာဟ္မဏော ဒေဝော မာရော’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဇာနာတိ, န သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ, န ပဋိသတ္တု ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝာ ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။
Apica aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā puggalakathaṃ katheti – hirottappadīpanatthaṃ, kammassakatādīpanatthaṃ, paccattapurisakāradīpanatthaṃ, ānantariyadīpanatthaṃ, brahmavihāradīpanatthaṃ, pubbenivāsadīpanatthaṃ, dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ, lokasammutiyā appahānatthañcāti. ‘‘Khandhadhātuāyatanāni hiriyanti ottappantī’’ti hi vutte mahājano na jānāti, sammohamāpajjati, paṭisattu hoti ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni hiriyanti ottappanti nāmā’’ti? ‘‘Itthī hiriyati ottappati, puriso khattiyo brāhmaṇo devo māro’’ti vutte pana jānāti, na sammohamāpajjati, na paṭisattu hoti. Tasmā bhagavā hirottappadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
‘‘ခန္ဓာ ကမ္မသ္သကာ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝာ ကမ္မသ္သကတာဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။
‘‘Khandhā kammassakā, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā kammassakatādīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
‘‘ဝေဠုဝနာဒယော မဟာဝိဟာရာ ခန္ဓေဟိ ကာရာပိတာ, ဓာတူဟိ အာယတနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝာ ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။
‘‘Veḷuvanādayo mahāvihārā khandhehi kārāpitā, dhātūhi āyatanehī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā paccattapurisakāradīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
‘‘ခန္ဓာ မာတရံ ဇီဝိတာ ဝောရောပေန္တိ, ပိတရံ, အရဟန္တံ, ရုဟိရုပ္ပာဒကမ္မံ, သင္ဃဘေဒကမ္မံ ကရောန္တိ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝာ အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။
‘‘Khandhā mātaraṃ jīvitā voropenti, pitaraṃ, arahantaṃ, ruhiruppādakammaṃ, saṅghabhedakammaṃ karonti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā ānantariyadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
‘‘ခန္ဓာ မေတ္တာယန္တိ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝာ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။
‘‘Khandhā mettāyanti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā brahmavihāradīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
‘‘ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝာသမနုသ္သရန္တိ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝာ ပုဗ္ဗေနိဝာသဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။
‘‘Khandhā pubbenivāsamanussaranti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā pubbenivāsadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
‘‘ခန္ဓာ ဒာနံ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တိ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ မဟာဇနော န ဇာနာတိ, သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတိ, ပဋိသတ္တု ဟောတိ ‘‘ကိမိဒံ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တိ နာမာ’’တိ? ‘‘ပုဂ္ဂလာ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တိ သီလဝန္တော ကလ္ယာဏဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဇာနာတိ, န သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတိ, န ပဋိသတ္တု ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝာ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။
‘‘Khandhā dānaṃ paṭiggaṇhanti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi mahājano na jānāti, sammohaṃ āpajjati, paṭisattu hoti ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni paṭiggaṇhanti nāmā’’ti? ‘‘Puggalā paṭiggaṇhanti sīlavanto kalyāṇadhammo’’ti vutte pana jānāti, na sammohaṃ āpajjati, na paṭisattu hoti. Tasmā bhagavā dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
လောကသမ္မုတိဉ္စ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော နပ္ပဇဟန္တိ, လောကသမညာယ လောကနိရုတ္တိယာ လောကာဘိလာပေ ဌိတာယေဝ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ တသ္မာ ဘဂဝာ လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထမ္ပိ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။
Lokasammutiñca buddhā bhagavanto nappajahanti, lokasamaññāya lokaniruttiyā lokābhilāpe ṭhitāyeva dhammaṃ desenti. Tasmā bhagavā lokasammutiyā appahānatthampi puggalakathaṃ katheti.
ဣတိ ဧကော စ သော ပုဂ္ဂလော စာတိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ကေနဋ္ဌေန ဧကပုဂ္ဂလော? အသဒိသဋ္ဌေန ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန အသမသမဋ္ဌေနာတိ။ သော ဟိ ဒသန္နံ ပာရမီနံ ပဋိပာဋိယာ အာဝဇ္ဇနံ အာဒိံ ကတ္ဝာ ဗောဓိသမ္ဘာရဂုဏေဟိ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ သေသမဟာဇနေန အသဒိသောတိ အသဒိသဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ယေ စသ္သ တေ ဂုဏာ, တေ သေသသတ္တာနံ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌာတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမာ, တေဟိ သဒ္ဓိံ အယမေဝ ဧကော ရူပကာယဂုဏေဟိ စေဝ နာမကာယဂုဏေဟိ စ သမောတိ အသမသမဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။
Iti eko ca so puggalo cāti ekapuggalo. Kenaṭṭhena ekapuggalo? Asadisaṭṭhena guṇavisiṭṭhaṭṭhena asamasamaṭṭhenāti. So hi dasannaṃ pāramīnaṃ paṭipāṭiyā āvajjanaṃ ādiṃ katvā bodhisambhāraguṇehi ceva buddhaguṇehi ca sesamahājanena asadisoti asadisaṭṭhenapi ekapuggalo. Ye cassa te guṇā, te sesasattānaṃ guṇehi visiṭṭhāti guṇavisiṭṭhaṭṭhenapi ekapuggalo. Purimakā sammāsambuddhā sabbasattehi asamā, tehi saddhiṃ ayameva eko rūpakāyaguṇehi ceva nāmakāyaguṇehi ca samoti asamasamaṭṭhenapi ekapuggalo.
လောကေတိ တယော လောကာ – သတ္တလောကော, ဩကာသလောကော, သင္ခာရလောကောတိ။ တေသံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁၃၅-၁၃၆) ဝုတ္တာ။ တေသု ဣဓ သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော။ သတ္တလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စေသ န ဒေဝလောကေ, န ဗ္ရဟ္မလောကေ, မနုသ္သလောကေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မနုသ္သလောကေပိ န အညသ္မိံ စက္ကဝာဠေ, ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝာဠေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ရာပိ န သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု။
Loketi tayo lokā – sattaloko, okāsaloko, saṅkhāralokoti. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 1.135-136) vuttā. Tesu idha sattaloko adhippeto. Sattaloke uppajjamānopi cesa na devaloke, na brahmaloke, manussalokeyeva uppajjati. Manussalokepi na aññasmiṃ cakkavāḷe, imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjati. Tatrāpi na sabbaṭṭhānesu.
‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဂဇင္ဂလံ နာမ နိဂမော, တသ္သ ပရေန မဟာသာလာ, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ပုရတ္ထိမဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သလ္လဝတီ နာမ နဒီ, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သေတကဏ္ဏိကံ နာမ နိဂမော, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ထူဏံ နာမ ဗ္ရာဟ္မဏဂာမော, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဥသီရဒ္ဓဇော နာမ ပဗ္ဗတော, တတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ’’တိ (မဟာဝ. ၂၅၉) ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နေ အာယာမတော တိယောဇနသတေ ဝိတ္ထာရတော အဍ္ဎတေယ္ယယောဇနသတေ ပရိက္ခေပတော နဝယောဇနသတေ မဇ္ဈိမဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ န ကေဝလဉ္စ တထာဂတောဝ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ အဂ္ဂသာဝကာ အသီတိ မဟာထေရာ ဗုဒ္ဓမာတာ ဗုဒ္ဓပိတာ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ အညေ စ သာရပ္ပတ္တာ ဗ္ရာဟ္မဏဂဟပတိကာ ဧတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
‘‘Puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa parena mahāsālā, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe. Uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato, tato parā paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne āyāmato tiyojanasate vitthārato aḍḍhateyyayojanasate parikkhepato navayojanasate majjhimadese uppajjati. Na kevalañca tathāgatova, paccekabuddhā aggasāvakā asīti mahātherā buddhamātā buddhapitā cakkavattī rājā aññe ca sārappattā brāhmaṇagahapatikā ettheva uppajjanti.
ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ပန ဥဘယမ္ပိ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဗဟုဇနဟိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အညေန ကာရဏေနာတိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝရူပဉ္စေတ္ထ လက္ခဏံ န သက္ကာ ဧတံ အညေန သဒ္ဒလက္ခဏေန ပဋိဗာဟိတုံ။
Uppajjamāno uppajjatīti idaṃ pana ubhayampi vippakatavacanameva. Uppajjamāno bahujanahitāya uppajjati, na aññena kāraṇenāti evaṃ panettha attho veditabbo. Evarūpañcettha lakkhaṇaṃ na sakkā etaṃ aññena saddalakkhaṇena paṭibāhituṃ.
အပိစ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ, ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, ဥပ္ပန္နော နာမာတိ အယမေတ္ထ ဘေဒော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ ဟိ ဒီပင္ကရပာဒမူလတော ပဋ္ဌာယ လဒ္ဓဗ္ယာကရဏော ဗုဒ္ဓကာရကေ ဓမ္မေ ပရိယေသန္တော ဒသ ပာရမိယော ဒိသ္ဝာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ မယာ ပူရေတဗ္ဗာ’’တိ ကတသန္နိဋ္ဌာနော ဒာနပာရမိံ ပူရေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ သီလပာရမီ။ပေ.။ ဥပေက္ခာပာရမီတိ ဣမာ ဒသ ပာရမိယော ပူရေန္တောပိ, ဒသ ဥပပာရမိယော ပူရေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဒသ ပရမတ္ထပာရမိယော ပူရေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ နာမ။ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ အတ္တတ္ထစရိယံ ဉာတတ္ထစရိယံ လောကတ္ထစရိယံ ပူရယမာနောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ဗုဒ္ဓကာရကေ ဓမ္မေ မတ္ထကံ ပာပေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဝေသ္သန္တရတ္တဘာဝံ ပဟာယ တုသိတပုရေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတ္ဝာ သဋ္ဌိဝသ္သသတသဟသ္သာဓိကာ သတ္တပဏ္ဏာသဝသ္သကောဋိယော တိဋ္ဌန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဒေဝတာဟိ ယာစိတော ပဉ္စမဟာဝိလောကိတံ ဝိလောကေတ္ဝာ မဟာမာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမ္ဟိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟန္တောပိ, အနူနာဓိကေ ဒသ မာသေ ဂဗ္ဘဝာသံ ဝသန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဧကူနတိံသ ဝသ္သာနိ အဂာရမဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ဒိသ္ဝာ ရာဟုလဘဒ္ဒသ္သ ဇာတဒိဝသေ ဆန္နသဟာယော ကဏ္ဍကံ ဝာဟနဝရံ အာရုယ္ဟ နိက္ခမန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ နာမ။ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ အတိက္ကမန္တောပိ အနောမာနဒီတီရေ ပဗ္ဗဇန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဆဗ္ဗသ္သာနိ မဟာပဓာနံ ကရောန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ပရိပက္ကဂတေ ဉာဏေ ဩဠာရိကာဟာရံ အာဟရန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ နာမ။ သာယန္ဟသမယေ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ မဟာဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယ္ဟ မာရဗလံ ဝိဓမေတ္ဝာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရိတ္ဝာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ပရိသောဓေတ္ဝာ ပစ္ဆိမယာမသမနန္တရေ ဒ္ဝာဒသင္ဂံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ အနုလောမပဋိလောမတော သမ္မသိတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ နာမ။ သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေပိ သကဒာဂာမိမဂ္ဂက္ခဏေပိ သကဒာဂာမိဖလက္ခဏေပိ အနာဂာမိမဂ္ဂက္ခဏေပိ အနာဂာမိဖလက္ခဏေပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ နာမ။ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ။ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဗုဒ္ဓာနံ ဟိ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပာဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိ ဂုဏရာသိ အာဂတောဝ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ တေ နိပ္ဖတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာ နာမ ဟောန္တိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလက္ခဏံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော, ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉ္ဟေတ္ထ အတ္ထော။
Apica uppajjamāno nāma, uppajjati nāma, uppanno nāmāti ayamettha bhedo veditabbo. Esa hi dīpaṅkarapādamūlato paṭṭhāya laddhabyākaraṇo buddhakārake dhamme pariyesanto dasa pāramiyo disvā ‘‘ime dhammā mayā pūretabbā’’ti katasanniṭṭhāno dānapāramiṃ pūrentopi uppajjamāno nāma. Sīlapāramī…pe… upekkhāpāramīti imā dasa pāramiyo pūrentopi, dasa upapāramiyo pūrentopi uppajjamāno nāma. Dasa paramatthapāramiyo pūrentopi uppajjamānova nāma. Pañca mahāpariccāge pariccajantopi uppajjamāno nāma. Attatthacariyaṃ ñātatthacariyaṃ lokatthacariyaṃ pūrayamānopi uppajjamāno nāma. Kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni buddhakārake dhamme matthakaṃ pāpentopi uppajjamāno nāma. Vessantarattabhāvaṃ pahāya tusitapure paṭisandhiṃ gahetvā saṭṭhivassasatasahassādhikā sattapaṇṇāsavassakoṭiyo tiṭṭhantopi uppajjamāno nāma. Devatāhi yācito pañcamahāvilokitaṃ viloketvā mahāmāyādeviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhantopi, anūnādhike dasa māse gabbhavāsaṃ vasantopi uppajjamāno nāma. Ekūnatiṃsa vassāni agāramajjhe tiṭṭhantopi uppajjamāno nāma. Kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā rāhulabhaddassa jātadivase channasahāyo kaṇḍakaṃ vāhanavaraṃ āruyha nikkhamantopi uppajjamānova nāma. Tīṇi rajjāni atikkamantopi anomānadītīre pabbajantopi uppajjamāno nāma. Chabbassāni mahāpadhānaṃ karontopi uppajjamāno nāma. Paripakkagate ñāṇe oḷārikāhāraṃ āharantopi uppajjamānova nāma. Sāyanhasamaye visākhapuṇṇamāya mahābodhimaṇḍaṃ āruyha mārabalaṃ vidhametvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ parisodhetvā pacchimayāmasamanantare dvādasaṅgaṃ paṭiccasamuppādaṃ anulomapaṭilomato sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhantopi uppajjamānova nāma. Sotāpattiphalakkhaṇepi sakadāgāmimaggakkhaṇepi sakadāgāmiphalakkhaṇepi anāgāmimaggakkhaṇepi anāgāmiphalakkhaṇepi uppajjamānova nāma. Arahattamaggakkhaṇe pana uppajjati nāma. Arahattaphalakkhaṇe uppanno nāma. Buddhānaṃ hi sāvakānaṃ viya na paṭipāṭiyā iddhividhañāṇādīni uppajjanti, saheva pana arahattamaggena sakalopi sabbaññutaññāṇādi guṇarāsi āgatova nāma hoti. Tasmā te nipphattasabbakiccattā arahattaphalakkhaṇe uppannā nāma honti. Imasmimpi sutte arahattaphalakkhaṇaṃyeva sandhāya ‘‘uppajjatī’’ti veditabbo, uppanno hotīti ayañhettha attho.
ဗဟုဇနဟိတာယာတိ မဟာဇနသ္သ ဟိတတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗဟုဇနသုခာယာတိ မဟာဇနသ္သ သုခတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ သတ္တလောကသ္သ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရသတ္တလောကသ္သာတိ? ယော တထာဂတသ္သ ဓမ္မဒေသနံ သုတ္ဝာ အမတပာနံ ပိဝိတ္ဝာ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိ, တသ္သ။ ဘဂဝတာ ဟိ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတ္ဝာ ဗောဓိမဏ္ဍာ ဣသိပတနံ အာဂမ္မ ‘‘ဒ္ဝေမေ, ဘိက္ခဝေ, အန္တာ ပဗ္ဗဇိတေန န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တေ (မဟာဝ. ၁၃; သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁) ဒေသိတေ အာယသ္မတာ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာရသကောဋိသင္ခာ ဗ္ရဟ္မာနော အမတပာနံ ပိဝိံသု, ဧတသ္သ သတ္တလောကသ္သ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နော။ ပဉ္စမဒိဝသေ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တန္တပရိယောသာနေ (မဟာဝ. ၂၀; သံ. နိ. ၃.၅၉) ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ထေရာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, ဧတသ္သပိ သတ္တလောကသ္သ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နော။ တတော ယသဒာရကပ္ပမုခေ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ပုရိသေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ, တတော ကပ္ပာသိကဝနသဏ္ဍေ တိံသ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယေ တယော မဂ္ဂေ စ တီဏိ ဖလာနိ စ သမ္ပာပေသိ, ဧတသ္သပိ သတ္တလောကသ္သ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နော။ ဂယာသီသေ အာဒိတ္တပရိယာယသုတ္တပရိယောသာနေ (မဟာဝ. ၅၄) ဇဋိလသဟသ္သံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ, တာလဋ္ဌိဝနေ ဗိမ္ဗိသာရပ္ပမုခာ ဧကာဒသ နဟုတာ ဗ္ရာဟ္မဏဂဟပတိကာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတ္ဝာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, ဧကံ နဟုတံ သရဏေသု ပတိဋ္ဌိတံ။ တိရောကုဋ္ဋအနုမောဒနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပာဏသဟသ္သေဟိ အမတပာနံ ပီတံ။ သုမနမာလာကာရသမာဂမေ စတုရာသီတိယာ စ။ ဓနပာလကသမာဂမေ ဒသဟိ ပာဏသဟသ္သေဟိ, ခဒိရင္ဂာရဇာတကသမာဂမေ စတုရာသီတိယာ ပာဏသဟသ္သေဟိ, ဇမ္ဗုကအာဇီဝကသမာဂမေ စတုရာသီတိယာ စ။ အာနန္ဒသေဋ္ဌိသမာဂမေ စတုရာသီတိယာ စ ပာဏသဟသ္သေဟိ အမတပာနံ ပီတံ။ ပာသာဏကစေတိယေ ပာရာယနသုတ္တန္တကထာဒိဝသေ စုဒ္ဒသ ကောဋိယော အမတပာနံ ပိဝိံသု။ ယမကပာဋိဟာရိယဒိဝသေ ဝီသတိ ပာဏကောဋိယော, တာဝတိံသဘဝနေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယ နိသီဒိတ္ဝာ မာတရံ ကာယသက္ခိံ ကတ္ဝာ သတ္တပ္ပကရဏံ အဘိဓမ္မံ ဒေသေန္တသ္သ အသီတိ ပာဏကောဋိယော, ဒေဝောရောဟနေ တိံသ ပာဏကောဋိယော, သက္ကပဉ္ဟသုတ္တန္တေ အသီတိ ဒေဝတာသဟသ္သာနိ အမတပာနံ ပိဝိံသု။ မဟာသမယသုတ္တန္တေ မင္ဂလသုတ္တန္တေ စူဠရာဟုလောဝာဒေ သမစိတ္တပဋိပဒာယာတိ ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု အဘိသမယံ ပတ္တသတ္တာနံ ပရိစ္ဆေဒော နတ္ထိ။ ဧတသ္သပိ သတ္တလောကသ္သ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နောတိ။ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ ဣတော ပရံ အနာဂတေ စ သာသနံ နိသ္သာယ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌဟန္တာနံ ဝသေနာပိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Bahujanahitāyāti mahājanassa hitatthāya uppajjati. Bahujanasukhāyāti mahājanassa sukhatthāya uppajjati. Lokānukampāyāti sattalokassa anukampaṃ paṭicca uppajjati. Katarasattalokassāti? Yo tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā amatapānaṃ pivitvā dhammaṃ paṭivijjhi, tassa. Bhagavatā hi mahābodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā bodhimaṇḍā isipatanaṃ āgamma ‘‘dveme, bhikkhave, antā pabbajitena na sevitabbā’’ti dhammacakkappavattanasutte (mahāva. 13; saṃ. ni. 5.1081) desite āyasmatā aññāsikoṇḍaññattherena saddhiṃ aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno amatapānaṃ piviṃsu, etassa sattalokassa anukampāya uppanno. Pañcamadivase anattalakkhaṇasuttantapariyosāne (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59) pañcavaggiyā therā arahatte patiṭṭhahiṃsu, etassapi sattalokassa anukampāya uppanno. Tato yasadārakappamukhe pañcapaṇṇāsa purise arahatte patiṭṭhāpesi, tato kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa bhaddavaggiye tayo magge ca tīṇi phalāni ca sampāpesi, etassapi sattalokassa anukampāya uppanno. Gayāsīse ādittapariyāyasuttapariyosāne (mahāva. 54) jaṭilasahassaṃ arahatte patiṭṭhāpesi, tālaṭṭhivane bimbisārappamukhā ekādasa nahutā brāhmaṇagahapatikā satthu dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, ekaṃ nahutaṃ saraṇesu patiṭṭhitaṃ. Tirokuṭṭaanumodanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassehi amatapānaṃ pītaṃ. Sumanamālākārasamāgame caturāsītiyā ca. Dhanapālakasamāgame dasahi pāṇasahassehi, khadiraṅgārajātakasamāgame caturāsītiyā pāṇasahassehi, jambukaājīvakasamāgame caturāsītiyā ca. Ānandaseṭṭhisamāgame caturāsītiyā ca pāṇasahassehi amatapānaṃ pītaṃ. Pāsāṇakacetiye pārāyanasuttantakathādivase cuddasa koṭiyo amatapānaṃ piviṃsu. Yamakapāṭihāriyadivase vīsati pāṇakoṭiyo, tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāya nisīditvā mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā sattappakaraṇaṃ abhidhammaṃ desentassa asīti pāṇakoṭiyo, devorohane tiṃsa pāṇakoṭiyo, sakkapañhasuttante asīti devatāsahassāni amatapānaṃ piviṃsu. Mahāsamayasuttante maṅgalasuttante cūḷarāhulovāde samacittapaṭipadāyāti imesu catūsu ṭhānesu abhisamayaṃ pattasattānaṃ paricchedo natthi. Etassapi sattalokassa anukampāya uppannoti. Yāvajjadivasā ito paraṃ anāgate ca sāsanaṃ nissāya saggamokkhamagge patiṭṭhahantānaṃ vasenāpi ayamattho veditabbo.
ဒေဝမနုသ္သာနန္တိ န ကေဝလံ ဒေဝမနုသ္သာနံယေဝ, အဝသေသာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခာယေဝ ဥပ္ပန္နော။ သဟေတုကပဋိသန္ဓိကေ ပန မဂ္ဂဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ဘဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလေ ဒသ္သေတုံ ဧတံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧတေသမ္ပိ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခာယေဝ ဥပ္ပန္နောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Devamanussānanti na kevalaṃ devamanussānaṃyeva, avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnampi atthāya hitāya sukhāyeva uppanno. Sahetukapaṭisandhike pana maggaphalasacchikiriyāya bhabbe puggale dassetuṃ etaṃ vuttaṃ. Tasmā etesampi atthāya hitāya sukhāyeva uppannoti veditabbo.
ကတမော ဧကပုဂ္ဂလောတိ အယံ ပုစ္ဆာ။ ပုစ္ဆာ စ နာမေသာ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ – အဒိဋ္ဌဇောတနာ ပုစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ ပုစ္ဆာ, ဝိမတိစ္ဆေဒနာ ပုစ္ဆာ, အနုမတိပုစ္ဆာ, ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာတိ။
Katamo ekapuggaloti ayaṃ pucchā. Pucchā ca nāmesā pañcavidhā hoti – adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā, anumatipucchā, kathetukamyatāpucchāti.
တာသံ ဣဒံ နာနတ္တံ – ကတမာ အဒိဋ္ဌဇောတနာ ပုစ္ဆာ? ပကတိယာ လက္ခဏံ အညာတံ ဟောတိ အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဘာဝိတံ။ တသ္သ ဉာဏာယ ဒသ္သနာယ တုလနာယ တီရဏာယ ဝိဘူတတ္ထာယ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ, အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာ ပုစ္ဆာ။
Tāsaṃ idaṃ nānattaṃ – katamā adiṭṭhajotanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ abhāvitaṃ. Tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtatthāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.
ကတမာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ ပုစ္ဆာ? ပကတိယာ လက္ခဏံ ဉာတံ ဟောတိ ဒိဋ္ဌံ တုလိတံ တီရိတံ ဝိဘူတံ ဝိဘာဝိတံ။ သော အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ ပုစ္ဆာ။
Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. So aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā pucchā.
ကတမာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ ပုစ္ဆာ? ပကတိယာ သံသယပက္ခန္တော ဟောတိ ဝိမတိပက္ခန္တော ဒ္ဝေဠ္ဟကဇာတော ‘‘ဧဝံ နု ခော, န နု ခော, ကိံ နု ခော, ကထံ နု ခော’’တိ။ သော ဝိမတိစ္ဆေဒနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ ပုစ္ဆာ။
Katamā vimaticchedanā pucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhanto hoti vimatipakkhanto dveḷhakajāto ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti. So vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanā pucchā.
ကတမာ အနုမတိပုစ္ဆာ? ဘဂဝာ ဟိ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ နိစ္စံ ဝာ အနိစ္စံ ဝာ’’တိ? ‘‘အနိစ္စံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘ယံ ပနာနိစ္စံ, ဒုက္ခံ ဝာ တံ သုခံ ဝာ’’တိ? ‘‘ဒုက္ခံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘ယံ ပနာနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ, ကလ္လံ နု ခော တံ သမနုပသ္သိတုံ ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ? ‘‘နော ဟေတံ, ဘန္တေ’’တိ, အယံ အနုမတိပုစ္ဆာ။
Katamā anumatipucchā? Bhagavā hi bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti? ‘‘Aniccaṃ, bhante’’. ‘‘Yaṃ panāniccaṃ, dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā’’ti? ‘‘Dukkhaṃ, bhante’’. ‘‘Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu kho taṃ samanupassituṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’ti, ayaṃ anumatipucchā.
ကတမာ ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာ? ဘဂဝာ ဘိက္ခူနံ ကထေတုကမ္ယတာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, သတိပဋ္ဌာနာ။ ကတမေ စတ္တာရော’’တိ? အယံ ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာတိ။
Katamā kathetukamyatāpucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti? Ayaṃ kathetukamyatāpucchāti.
တတ္ထ ဗုဒ္ဓာနံ ပုရိမာ တိသ္သော ပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓာနံ ဟိ တီသု အဒ္ဓာသု ကိဉ္စိ သင္ခတံ အဒ္ဓာဝိမုတ္တံ ဝာ အသင္ခတံ အဒိဋ္ဌံ အဇာနိတံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ တေသံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ယံ ပန ဘဂဝတာ အတ္တနော ဉာဏေန ပဋိဝိဒ္ဓံ, တသ္သ အညေန သမဏေန ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေန ဝာ ဒေဝေန ဝာ မာရေန ဝာ ဗ္ရဟ္မုနာ ဝာ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနကိစ္စံ နတ္ထိ။ တေနသ္သ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ယသ္မာ ပနေသ အကထံကထီ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိဟတသံသယော, တေနသ္သ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ဣတရာ ပန ဒ္ဝေ ပုစ္ဆာ ဘဂဝတော အတ္ထိ, တာသု အယံ ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Tattha buddhānaṃ purimā tisso pucchā natthi. Kasmā? Buddhānaṃ hi tīsu addhāsu kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ adiṭṭhaṃ ajānitaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi, tasmā tesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana bhagavatā attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi. Tenassa diṭṭhasaṃsandanāpucchā natthi. Yasmā panesa akathaṃkathī tiṇṇavicikiccho sabbadhammesu vihatasaṃsayo, tenassa vimaticchedanāpucchā natthi. Itarā pana dve pucchā bhagavato atthi, tāsu ayaṃ kathetukamyatāpucchāti veditabbā.
ဣဒာနိ တာယ ပုစ္ဆာယ ပုဋ္ဌံ ဧကပုဂ္ဂလံ ဝိဘာဝေန္တော တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောတိ အာဟ။ တတ္ထ တထာဂတောတိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝာ တထာဂတော – တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော, တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော, တထဝာဒိတာယ တထာဂတော, တထာကာရိတာယ တထာဂတော, အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ။
Idāni tāya pucchāya puṭṭhaṃ ekapuggalaṃ vibhāvento tathāgato arahaṃ sammāsambuddhoti āha. Tattha tathāgatoti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.
ကထံ ဘဂဝာ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥသ္သုက္ကမာပန္နာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ အာဂတာ, ယထာ ဝိပသ္သီ ဘဂဝာ အာဂတော, ယထာ သိခီ ဘဂဝာ, ယထာ ဝေသ္သဘူ ဘဂဝာ, ယထာ ကကုသန္ဓော ဘဂဝာ, ယထာ ကောဏာဂမနော ဘဂဝာ, ယထာ ကသ္သပော ဘဂဝာ အာဂတောတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေန အဘိနီဟာရေန ဧတေ ဘဂဝန္တော အာဂတာ, တေနေဝ အမ္ဟာကမ္ပိ ဘဂဝာ အာဂတော။ အထ ဝာ ယထာ ဝိပသ္သီ ဘဂဝာ။ပေ.။ ယထာ ကသ္သပော ဘဂဝာ ဒာနပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ, သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စာဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ ဣမာ ဒသ ပာရမိယော, ဒသ ဥပပာရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပာရမိယောတိ သမတိံသ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ, အင္ဂပရိစ္စာဂံ နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒာရပရိစ္စာဂန္တိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ, ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ပူရေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓိစရိယာယ ကောဋိံ ပတ္ဝာ အာဂတော, တထာ အမ္ဟာကမ္ပိ ဘဂဝာ အာဂတော။ ယထာ စ ဝိပသ္သီ ဘဂဝာ ။ပေ.။ ကသ္သပော ဘဂဝာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပာဒေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂေ အရိယံ အဋ္ဌင္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတ္ဝာ ဗ္ရူဟေတ္ဝာ အာဂတော, တထာ အမ္ဟာကမ္ပိ ဘဂဝာ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatā, yathā vipassī bhagavā āgato, yathā sikhī bhagavā, yathā vessabhū bhagavā, yathā kakusandho bhagavā, yathā koṇāgamano bhagavā, yathā kassapo bhagavā āgatoti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yena abhinīhārena ete bhagavanto āgatā, teneva amhākampi bhagavā āgato. Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā dānapāramiṃ pūretvā, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccādhiṭṭhānamettāupekkhāpāramiṃ pūretvā imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pūretvā, aṅgapariccāgaṃ nayanadhanarajjaputtadārapariccāganti ime pañca mahāpariccāge pariccajitvā, pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgato, tathā amhākampi bhagavā āgato. Yathā ca vipassī bhagavā …pe… kassapo bhagavā cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā brūhetvā āgato, tathā amhākampi bhagavā āgatoti tathāgato.
‘‘ယထေဝ လောကမ္ဟိ ဝိပသ္သိအာဒယော၊
‘‘Yatheva lokamhi vipassiādayo,
သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ။
Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;
တထာ အယံ သက္ယမုနီပိ အာဂတော၊
Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။
Tathāgato vuccati tena cakkhumā’’ti.
ဧဝံ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.
ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတော ဝိပသ္သီ ဘဂဝာ ဂတော။ပေ.။ ကသ္သပော ဘဂဝာ ဂတော။ ကထဉ္စ သော ဂတောတိ? သော ဟိ သမ္ပတိဇာတောဝ သမေဟိ ပာဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခော သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတော။ ယထာဟ – ‘‘သမ္ပတိဇာတော, အာနန္ဒ, ဗောဓိသတ္တော သမေဟိ ပာဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဥတ္တရာဘိမုခော သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂစ္ဆတိ သေတမ္ဟိ ဆတ္တေ အနုဓာရိယမာနေ, သဗ္ဗာ စ ဒိသာ အနုဝိလောကေတိ, အာသဘိဉ္စ ဝာစံ ဘာသတိ ‘အဂ္ဂောဟမသ္မိ လောကသ္သ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကသ္သ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကသ္သ, အယမန္တိမာ ဇာတိ, နတ္ထိ ဒာနိ ပုနဗ္ဘဝော’’’တိ (မ. နိ. ၃.၂၀၇)။ တဉ္စသ္သ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ ယဉ္ဟိ သော သမ္ပတိဇာတောဝ သမေဟိ ပာဒေဟိ ပတိဋ္ဌဟိ, ဣဒမသ္သ စတုရိဒ္ဓိပာဒပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဥတ္တရာဘိမုခဘာဝော ပန သဗ္ဗလောကုတ္တရဘာဝသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, သတ္တပဒဝီတိဟာရော သတ္တဗောဇ္ဈင္ဂရတနပဋိလာဘသ္သ, ‘‘သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ’’တိ (သု. နိ. ၆၉၃) ဧတ္ထ ဝုတ္တစာမရုက္ခေပော ပန သဗ္ဗတိတ္ထိယနိမ္မထနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, သေတစ္ဆတ္တဓာရဏံ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိဝရဝိမလသေတစ္ဆတ္တပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, သဗ္ဗဒိသာနုဝိလောကနံ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, အာသဘိဝာစာဘာသနံ အပ္ပဋိဝတ္တိယဝရဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ တထာ အယံ ဘဂဝာပိ ဂတော။ တဉ္စသ္သ ဂမနံ ကထံ အဟောသိ အဝိတထံ တေသံယေဝ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ တေနာဟု ပောရာဏာ –
Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijāto vipassī bhagavā gato…pe… kassapo bhagavā gato. Kathañca so gatoti? So hi sampatijātova samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukho sattapadavītihārena gato. Yathāha – ‘‘sampatijāto, ānanda, bodhisatto samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gacchati setamhi chatte anudhāriyamāne, sabbā ca disā anuviloketi, āsabhiñca vācaṃ bhāsati ‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassa, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’’ti (ma. ni. 3.207). Tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Yañhi so sampatijātova samehi pādehi patiṭṭhahi, idamassa caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, uttarābhimukhabhāvo pana sabbalokuttarabhāvassa pubbanimittaṃ, sattapadavītihāro sattabojjhaṅgaratanapaṭilābhassa, ‘‘suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā’’ti (su. ni. 693) ettha vuttacāmarukkhepo pana sabbatitthiyanimmathanassa pubbanimittaṃ, setacchattadhāraṇaṃ arahattaphalavimuttivaravimalasetacchattapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, sabbadisānuvilokanaṃ sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, āsabhivācābhāsanaṃ appaṭivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittaṃ. Tathā ayaṃ bhagavāpi gato. Tañcassa gamanaṃ kathaṃ ahosi avitathaṃ tesaṃyeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Tenāhu porāṇā –
‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝမ္ပတီ ယထာ၊
‘‘Muhuttajātova gavampatī yathā,
သမေဟိ ပာဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ။
Samehi pādehi phusī vasundharaṃ;
သော ဝိက္ကမီ သတ္တ ပဒာနိ ဂောတမော၊
So vikkamī satta padāni gotamo,
သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။
Setañca chattaṃ anudhārayuṃ marū.
‘‘ဂန္တ္ဝာန သော သတ္တ ပဒာနိ ဂောတမော၊
‘‘Gantvāna so satta padāni gotamo,
ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော။
Disā vilokesi samā samantato;
အဋ္ဌင္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယိ၊
Aṭṭhaṅgupetaṃ giramabbhudīrayi,
သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။
Sīho yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti.
ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
Evaṃ tathā gatoti tathāgato.
အထ ဝာ ယထာ ဝိပသ္သီ ဘဂဝာ။ပေ.။ ယထာ ကသ္သပော ဘဂဝာ, အယမ္ပိ ဘဂဝာ တထေဝ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဟာယ ဂတော, အဗ္ယာပာဒေန ဗ္ယာပာဒံ, အာလောကသညာယ ထိနမိဒ္ဓံ, အဝိက္ခေပေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ, ဓမ္မဝဝတ္ထာနေန ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယ ဂတော, ဉာဏေန အဝိဇ္ဇံ ပဒာလေတ္ဝာ ဂတော, ပာမောဇ္ဇေန အရတိံ ဝိနောဒေတ္ဝာ, ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏကဝာဋံ ဥဂ္ဃာဋေတ္ဝာ, ဒုတိယဇ္ဈာနေန ဝိတက္ကဝိစာရံ ဝူပသမေတ္ဝာ, တတိယဇ္ဈာနေန ပီတိံ ဝိရာဇေတ္ဝာ, စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သုခဒုက္ခံ ပဟာယ, အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ ရူပသညာပဋိဃသညာနာနတ္တသညာယော သမတိက္ကမိတ္ဝာ, ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ အာကာသာနဉ္စာယတနသညံ, အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိယာ ဝိညာဏဉ္စာယတနသညံ, နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ အာကိဉ္စညာယတနသညံ သမတိက္ကမိတ္ဝာ ဂတော။
Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā, ayampi bhagavā tatheva nekkhammena kāmacchandaṃ pahāya gato, abyāpādena byāpādaṃ, ālokasaññāya thinamiddhaṃ, avikkhepena uddhaccakukkuccaṃ, dhammavavatthānena vicikicchaṃ pahāya gato, ñāṇena avijjaṃ padāletvā gato, pāmojjena aratiṃ vinodetvā, paṭhamajjhānena nīvaraṇakavāṭaṃ ugghāṭetvā, dutiyajjhānena vitakkavicāraṃ vūpasametvā, tatiyajjhānena pītiṃ virājetvā, catutthajjhānena sukhadukkhaṃ pahāya, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā rūpasaññāpaṭighasaññānānattasaññāyo samatikkamitvā, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā ākāsānañcāyatanasaññaṃ, ākiñcaññāyatanasamāpattiyā viññāṇañcāyatanasaññaṃ, nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ākiñcaññāyatanasaññaṃ samatikkamitvā gato.
အနိစ္စာနုပသ္သနာယ နိစ္စသညံ ပဟာယ, ဒုက္ခာနုပသ္သနာယ သုခသညံ, အနတ္တာနုပသ္သနာယ အတ္တသညံ, နိဗ္ဗိဒာနုပသ္သနာယ နန္ဒိံ, ဝိရာဂာနုပသ္သနာယ ရာဂံ, နိရောဓာနုပသ္သနာယ သမုဒယံ, ပဋိနိသ္သဂ္ဂာနုပသ္သနာယ အာဒာနံ, ခယာနုပသ္သနာယ ဃနသညံ, ဝယာနုပသ္သနာယ အာယူဟနံ, ဝိပရိဏာမာနုပသ္သနာယ ဓုဝသညံ, အနိမိတ္တာနုပသ္သနာယ နိမိတ္တသညံ, အပ္ပဏိဟိတာနုပသ္သနာယ ပဏိဓိံ, သုညတာနုပသ္သနာယ အဘိနိဝေသံ, အဓိပညာဓမ္မဝိပသ္သနာယ သာရာဒာနာဘိနိဝေသံ, ယထာဘူတဉာဏဒသ္သနေန သမ္မောဟာဘိနိဝေသံ, အာဒီနဝာနုပသ္သနာယ အာလယာဘိနိဝေသံ, ပဋိသင္ခာနုပသ္သနာယ အပ္ပဋိသင္ခံ, ဝိဝဋ္ဋာနုပသ္သနာယ သံယောဂာဘိနိဝေသံ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေ ကိလေသေ ဘဉ္ဇိတ္ဝာ, သကဒာဂာမိမဂ္ဂေန ဩဠာရိကေ ကိလေသေ ပဟာယ, အနာဂာမိမဂ္ဂေန အဏုသဟဂတေ ကိလေသေ သမုဂ္ဃာတေတ္ဝာ, အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
Aniccānupassanāya niccasaññaṃ pahāya, dukkhānupassanāya sukhasaññaṃ, anattānupassanāya attasaññaṃ, nibbidānupassanāya nandiṃ, virāgānupassanāya rāgaṃ, nirodhānupassanāya samudayaṃ, paṭinissaggānupassanāya ādānaṃ, khayānupassanāya ghanasaññaṃ, vayānupassanāya āyūhanaṃ, vipariṇāmānupassanāya dhuvasaññaṃ, animittānupassanāya nimittasaññaṃ, appaṇihitānupassanāya paṇidhiṃ, suññatānupassanāya abhinivesaṃ, adhipaññādhammavipassanāya sārādānābhinivesaṃ, yathābhūtañāṇadassanena sammohābhinivesaṃ, ādīnavānupassanāya ālayābhinivesaṃ, paṭisaṅkhānupassanāya appaṭisaṅkhaṃ, vivaṭṭānupassanāya saṃyogābhinivesaṃ, sotāpattimaggena diṭṭhekaṭṭhe kilese bhañjitvā, sakadāgāmimaggena oḷārike kilese pahāya, anāgāmimaggena aṇusahagate kilese samugghātetvā, arahattamaggena sabbakilese samucchinditvā gato. Evampi tathā gatoti tathāgato.
ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ, အာပောဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ, တေဇောဓာတုယာ ဥဏ္ဟတ္တလက္ခဏံ, ဝာယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏံ, အာကာသဓာတုယာ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ, ဝိညာဏဓာတုယာ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။
Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato? Pathavīdhātuyā kakkhaḷattalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ, āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ, tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ, vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ, ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ, viññāṇadhātuyā vijānanalakkhaṇaṃ.
ရူပသ္သ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ, သညာယ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ, သင္ခာရာနံ အဘိသင္ခရဏလက္ခဏံ, ဝိညာဏသ္သ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။
Rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ.
ဝိတက္ကသ္သ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ, ဝိစာရသ္သ အနုမဇ္ဇနလက္ခဏံ, ပီတိယာ ဖရဏလက္ခဏံ, သုခသ္သ သာတလက္ခဏံ, စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဖသ္သသ္သ ဖုသနလက္ခဏံ။
Vitakkassa abhiniropanalakkhaṇaṃ, vicārassa anumajjanalakkhaṇaṃ, pītiyā pharaṇalakkhaṇaṃ, sukhassa sātalakkhaṇaṃ, cittekaggatāya avikkhepalakkhaṇaṃ, phassassa phusanalakkhaṇaṃ.
သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယသ္သ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ, ဝီရိယိန္ဒ္ရိယသ္သ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သတိန္ဒ္ရိယသ္သ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမာဓိန္ဒ္ရိယသ္သ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ပညိန္ဒ္ရိယသ္သ ပဇာနနလက္ခဏံ။
Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaṇaṃ, vīriyindriyassa paggahalakkhaṇaṃ, satindriyassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, samādhindriyassa avikkhepalakkhaṇaṃ, paññindriyassa pajānanalakkhaṇaṃ.
သဒ္ဓာဗလသ္သ အသ္သဒ္ဓိယေ အကမ္ပိယလက္ခဏံ, ဝီရိယဗလသ္သ ကောသဇ္ဇေ, သတိဗလသ္သ မုဋ္ဌသ္သစ္စေ, သမာဓိဗလသ္သ ဥဒ္ဓစ္စေ, ပညာဗလသ္သ အဝိဇ္ဇာယ အကမ္ပိယလက္ခဏံ။
Saddhābalassa assaddhiye akampiyalakkhaṇaṃ, vīriyabalassa kosajje, satibalassa muṭṭhassacce, samādhibalassa uddhacce, paññābalassa avijjāya akampiyalakkhaṇaṃ.
သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ပဝိစယလက္ခဏံ, ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဖရဏလက္ခဏံ, ပသ္သဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဝူပသမလက္ခဏံ , သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ပဋိသင္ခာနလက္ခဏံ။
Satisambojjhaṅgassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, dhammavicayasambojjhaṅgassa pavicayalakkhaṇaṃ, vīriyasambojjhaṅgassa paggahalakkhaṇaṃ, pītisambojjhaṅgassa pharaṇalakkhaṇaṃ, passaddhisambojjhaṅgassa vūpasamalakkhaṇaṃ , samādhisambojjhaṅgassa avikkhepalakkhaṇaṃ, upekkhāsambojjhaṅgassa paṭisaṅkhānalakkhaṇaṃ.
သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒသ္သနလက္ခဏံ, သမ္မာသင္ကပ္ပသ္သ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ, သမ္မာဝာစာယ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သမ္မာကမ္မန္တသ္သ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မာအာဇီဝသ္သ ဝောဒာနလက္ခဏံ, သမ္မာဝာယာမသ္သ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သမ္မာသတိယာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မာသမာဓိသ္သ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။
Sammādiṭṭhiyā dassanalakkhaṇaṃ, sammāsaṅkappassa abhiniropanalakkhaṇaṃ, sammāvācāya pariggahalakkhaṇaṃ, sammākammantassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammāājīvassa vodānalakkhaṇaṃ, sammāvāyāmassa paggahalakkhaṇaṃ, sammāsatiyā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammāsamādhissa avikkhepalakkhaṇaṃ.
အဝိဇ္ဇာယ အညာဏလက္ခဏံ, သင္ခာရာနံ စေတနာလက္ခဏံ, ဝိညာဏသ္သ ဝိဇာနနလက္ခဏံ, နာမသ္သ နမနလက္ခဏံ, ရူပသ္သ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, သဠာယတနသ္သ အာယတနလက္ခဏံ, ဖသ္သသ္သ ဖုသနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ, တဏ္ဟာယ ဟေတုလက္ခဏံ, ဥပာဒာနသ္သ ဂဟဏလက္ခဏံ, ဘဝသ္သ အာယူဟနလက္ခဏံ, ဇာတိယာ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ, ဇရာယ ဇီရဏလက္ခဏံ, မရဏသ္သ စုတိလက္ခဏံ။
Avijjāya aññāṇalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ, nāmassa namanalakkhaṇaṃ, rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, saḷāyatanassa āyatanalakkhaṇaṃ, phassassa phusanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, taṇhāya hetulakkhaṇaṃ, upādānassa gahaṇalakkhaṇaṃ, bhavassa āyūhanalakkhaṇaṃ, jātiyā nibbattilakkhaṇaṃ, jarāya jīraṇalakkhaṇaṃ, maraṇassa cutilakkhaṇaṃ.
ဓာတူနံ သုညတာလက္ခဏံ, အာယတနာနံ အာယတနလက္ခဏံ, သတိပဋ္ဌာနာနံ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မပ္ပဓာနာနံ ပဒဟနလက္ခဏံ, ဣဒ္ဓိပာဒာနံ ဣဇ္ဈနလက္ခဏံ, ဣန္ဒ္ရိယာနံ အဓိပတိလက္ခဏံ, ဗလာနံ အကမ္ပိယလက္ခဏံ, ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ နိယ္ယာနလက္ခဏံ, မဂ္ဂသ္သ ဟေတုလက္ခဏံ။
Dhātūnaṃ suññatālakkhaṇaṃ, āyatanānaṃ āyatanalakkhaṇaṃ, satipaṭṭhānānaṃ upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammappadhānānaṃ padahanalakkhaṇaṃ, iddhipādānaṃ ijjhanalakkhaṇaṃ, indriyānaṃ adhipatilakkhaṇaṃ, balānaṃ akampiyalakkhaṇaṃ, bojjhaṅgānaṃ niyyānalakkhaṇaṃ, maggassa hetulakkhaṇaṃ.
သစ္စာနံ တထလက္ခဏံ, သမထသ္သ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဝိပသ္သနာယ အနုပသ္သနာလက္ခဏံ, သမထဝိပသ္သနာနံ ဧကရသလက္ခဏံ, ယုဂနဒ္ဓာနံ အနတိဝတ္တနလက္ခဏံ။
Saccānaṃ tathalakkhaṇaṃ, samathassa avikkhepalakkhaṇaṃ, vipassanāya anupassanālakkhaṇaṃ, samathavipassanānaṃ ekarasalakkhaṇaṃ, yuganaddhānaṃ anativattanalakkhaṇaṃ.
သီလဝိသုဒ္ဓိယာ သံဝရဏလက္ခဏံ, စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ ဒသ္သနလက္ခဏံ။
Sīlavisuddhiyā saṃvaraṇalakkhaṇaṃ, cittavisuddhiyā avikkhepalakkhaṇaṃ, diṭṭhivisuddhiyā dassanalakkhaṇaṃ.
ခယေ ဉာဏသ္သ သမုစ္ဆေဒလက္ခဏံ, အနုပ္ပာဒေ ဉာဏသ္သ ပသ္သဒ္ဓိလက္ခဏံ။
Khaye ñāṇassa samucchedalakkhaṇaṃ, anuppāde ñāṇassa passaddhilakkhaṇaṃ.
ဆန္ဒသ္သ မူလလက္ခဏံ, မနသိကာရသ္သ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ, ဖသ္သသ္သ သမောဓာနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ သမောသရဏလက္ခဏံ, သမာဓိသ္သ ပမုခလက္ခဏံ, သတိယာ အာဓိပတေယ္ယလက္ခဏံ, ပညာယ တတုတ္တရိယလက္ခဏံ , ဝိမုတ္တိယာ သာရလက္ခဏံ, အမတောဂဓသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ ပရိယောသာနလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ။ ဧဝံ တထလက္ခဏံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတ္ဝာ ပတ္တော အနုပ္ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Chandassa mūlalakkhaṇaṃ, manasikārassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ, phassassa samodhānalakkhaṇaṃ, vedanāya samosaraṇalakkhaṇaṃ, samādhissa pamukhalakkhaṇaṃ, satiyā ādhipateyyalakkhaṇaṃ, paññāya tatuttariyalakkhaṇaṃ , vimuttiyā sāralakkhaṇaṃ, amatogadhassa nibbānassa pariyosānalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto anuppattoti tathāgato. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.
ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, တသ္မာ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗောဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒော။
Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? ‘Idaṃ dukkha’nti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Abhisambodhattho hi ettha gatasaddo.
အပိစ ဇရာမရဏသ္သ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒာဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ပေ.။ သင္ခာရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒာဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သင္ခာရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော, သင္ခာရာနံ ဝိညာဏသ္သ ပစ္စယဋ္ဌော။ပေ.။ ဇာတိယာ ဇရာမရဏသ္သ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော။ တသ္မာပိ တထာနံ ဓမ္မာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော။
Apica jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho. Tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho, saṅkhārānaṃ viññāṇassa paccayaṭṭho…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho. Taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho. Tasmāpi tathānaṃ dhammānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.
ကထံ တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝာ ယံ သဒေဝကေ လောကေ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆန္တံ ရူပာရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပသ္သတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပသ္သတာ စ တေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝာ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနကပဒဝသေန ဝာ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပာယတနံ? ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပာဒာယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒသ္သနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝာရေဟိ ဒ္ဝေပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ, ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒ္ဝာရာဒီသုပိ အာပာထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒာဒီသု။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ, တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ, တံ တထာဂတသ္သ ဝိဒိတံ, တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၄)။ ဧဝံ တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော။ တတ္ထ တထဒသ္သီအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒသမ္ဘဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Bhagavā yaṃ sadevake loke…pe… sadevamanussāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ sabbākārato jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā ca tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ? Yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvepaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsupi āpāthamāgacchantesu saddādīsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi, tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24). Evaṃ tathadassitāya tathāgato. Tattha tathadassīatthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.
ကထံ တထဝာဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝာ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင္ကေ နိသိန္နော တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတ္ဝာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, ယဉ္စ ရတ္တိံ ယမကသာလာနံ အန္တရေ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝသ္သပရိမာဏေ ကာလေ ပဌမဗောဓိယာပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယာပိ ပစ္ဆိမဗောဓိယာပိ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တံ ဂေယ္ယံ။ပေ.။ ဝေဒလ္လံ, သဗ္ဗံ တံ အတ္ထတော စ ဗ္ယဉ္ဇနတော စ အနုပဝဇ္ဇံ အနူနံ အနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ ဒောသမောဟမဒနိမ္မဒနံ, နတ္ထိ တတ္ထ ဝာလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ ဧကနာဠိကာယ မိတံ ဝိယ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တထမေဝ ဟောတိ အဝိတထံ။ တေနာဟ – ‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ, သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ နော အညထာ။ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၁၈၈)။ ဂဒတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒော။ ဧဝံ တထဝာဒိတာယ တထာဂတော။
Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ yamakasālānaṃ antare anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇe kāle paṭhamabodhiyāpi majjhimabodhiyāpi pacchimabodhiyāpi yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ, sabbaṃ taṃ atthato ca byañjanato ca anupavajjaṃ anūnaṃ anadhikaṃ sabbākāraparipuṇṇaṃ rāgamadanimmadanaṃ dosamohamadanimmadanaṃ, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, sabbaṃ taṃ ekamuddikāya lañchitaṃ viya ekanāḷikāya mitaṃ viya ekatulāya tulitaṃ viya ca tathameva hoti avitathaṃ. Tenāha – ‘‘yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti no aññathā. Tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188). Gadattho hi ettha gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato.
အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒော, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒော အသ္သာတိ ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ တထာဂတောတိ ဧဝမ္ပေတသ္မိံ အတ္ထေ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Apica āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evampetasmiṃ atthe padasiddhi veditabbā.
ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝာစာယ ကာယော အနုလောမေတိ ကာယသ္သပိ ဝာစာ, တသ္မာ ယထာဝာဒီ တထာကာရီ ယထာကာရီ တထာဝာဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံ ဘူတသ္သ စသ္သ ယထာ ဝာစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော, ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ကာယော, ဝာစာပိ တထာ ဂတာတိ တထာဂတော။ တေနေဝာဟ – ‘‘ယထာဝာဒီ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ။ ဣတိ ယထာဝာဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၃)။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။
Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi kāyassapi vācā, tasmā yathāvādī tathākārī yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃ bhūtassa cassa yathā vācā, kāyopi tathā gato, pavattoti attho. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatāti tathāgato. Tenevāha – ‘‘yathāvādī, bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Evaṃ tathākāritāya tathāgato.
ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကတ္ဝာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ, န တသ္သ တုလာ ဝာ ပမာဏံ ဝာ အတ္ထိ, အတုလော အပ္ပမေယ္ယော အနုတ္တရော ရာဇရာဇော ဒေဝဒေဝော သက္ကာနမတိသက္ကော ဗ္ရဟ္မာနမတိဗ္ရဟ္မာ။ တေနာဟ – ‘‘သဒေဝကေ လောကေ, ဘိက္ခဝေ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၃)။
Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atulo appameyyo anuttaro rājarājo devadevo sakkānamatisakko brahmānamatibrahmā. Tenāha – ‘‘sadevake loke, bhikkhave…pe… sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthu daso vasavattī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).
တတ္ရေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒော ဝိယ အဂဒော။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုသ္သယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝော ဘိသက္ကော ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ ဝိယ သဗ္ဗပရပ္ပဝာဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုသ္သယော စ အဂဒော အသ္သာတိ ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။
Tatrevaṃ padasiddhi veditabbā – agado viya agado. Ko panesa? Desanāvilāso ceva puññussayo ca. Tena hesa mahānubhāvo bhisakko dibbāgadena sappe viya sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbalokābhibhavane tatho aviparīto desanāvilāso ceva puññussayo ca agado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.
အပိစ တထာယ ဂတောတိပိ တထာဂတော, တထံ ဂတောတိပိ တထာဂတော, ဂတောတိ အဝဂတော အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော, လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော, လောကနိရောဓဂာမိနိံ ပဋိပဒံ တထာယ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ တေန ယံ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –
Apica tathāya gatotipi tathāgato, tathaṃ gatotipi tathāgato, gatoti avagato atīto patto paṭipannoti attho. Tattha sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato. Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato, lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato pattoti tathāgato, lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathāya gato paṭipannoti tathāgato. Tena yaṃ vuttaṃ bhagavatā –
‘‘လောကော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, လောကသမုဒယော တထာဂတသ္သ ပဟီနော။ လောကနိရောဓော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, လောကနိရောဓော တထာဂတသ္သ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ, လောကနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ တထာဂတသ္သ ဘာဝိတာ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ။ပေ.။ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၃)။
‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno. Lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā, lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).
တသ္သပိ ဧဝံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒမ္ပိ စ တထာဂတသ္သ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တမေဝ။ သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတသ္သ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယ္ယ။
Tassapi evaṃ attho veditabbo. Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattameva. Sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya.
အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောတိ ပဒဒ္ဝယေ ပန အာရကတ္တာ, အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပာပကရဏေ ရဟာဘာဝာတိ ဣမေဟိ တာဝ ကာရဏေဟိ အရဟန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောတိ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရတော ပနေတံ ပဒဒ္ဝယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁၂၃ အာဒယော) ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိဝဏ္ဏနာယံ ပကာသိတန္တိ။
Arahaṃ sammāsambuddhoti padadvaye pana ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi arahanti veditabbo. Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ padadvayaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.123 ādayo) buddhānussativaṇṇanāyaṃ pakāsitanti.
၁၇၁. ဒုတိယေ ပာတုဘာဝောတိ ဥပ္ပတ္တိ နိပ္ဖတ္တိ။ ဒုလ္လဘော လောကသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ဒုလ္လဘော သုဒုလ္လဘော ပရမဒုလ္လဘော။ ကသ္မာ ဒုလ္လဘောတိ? ဧကဝာရံ ဒာနပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတုံ န သက္ကာ, ဒ္ဝေ ဝာရေ ဒသ ဝာရေ ဝီသတိ ဝာရေ ပညာသ ဝာရေ ဝာရသတံ ဝာရသဟသ္သံ ဝာရသတသဟသ္သံ ဝာရကောဋိသတသဟသ္သမ္ပိ ဒာနပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတုံ န သက္ကာ, တထာ ဧကဒိဝသံ ဒ္ဝေ ဒိဝသေ ဒသ ဒိဝသေ ဝီသတိ ဒိဝသေ ပညာသ ဒိဝသေ ဒိဝသသတံ ဒိဝသသဟသ္သံ ဒိဝသသတသဟသ္သံ ဒိဝသကောဋိသတသဟသ္သံ ။ ဧကမာသံ ဒ္ဝေ မာသေ။ပေ.။ မာသကောဋိသတသဟသ္သံ။ ဧကသံဝစ္ဆရံ ဒ္ဝေ သံဝစ္ဆရေ။ပေ.။ သံဝစ္ဆရကောဋိသတသဟသ္သံ။ ဧကကပ္ပံ ဒ္ဝေ ကပ္ပေ။ပေ.။ ကပ္ပကောဋိသတသဟသ္သံ။ ကပ္ပာနံ ဧကံ အသင္ခ္ယေယ္ယံ ဒ္ဝေ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ တီဏိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ဒာနပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတုံ န သက္ကာ။ သီလပာရမီနေက္ခမ္မပာရမီ။ပေ.။ ဥပေက္ခာပာရမီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္ဆိမကောဋိယာ ပန ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ဒသ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတုံ သက္ကာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဒုလ္လဘော။
171. Dutiye pātubhāvoti uppatti nipphatti. Dullabho lokasminti imasmiṃ sattaloke dullabho sudullabho paramadullabho. Kasmā dullabhoti? Ekavāraṃ dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā, dve vāre dasa vāre vīsati vāre paññāsa vāre vārasataṃ vārasahassaṃ vārasatasahassaṃ vārakoṭisatasahassampi dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā, tathā ekadivasaṃ dve divase dasa divase vīsati divase paññāsa divase divasasataṃ divasasahassaṃ divasasatasahassaṃ divasakoṭisatasahassaṃ . Ekamāsaṃ dve māse…pe… māsakoṭisatasahassaṃ. Ekasaṃvaccharaṃ dve saṃvacchare…pe… saṃvaccharakoṭisatasahassaṃ. Ekakappaṃ dve kappe…pe… kappakoṭisatasahassaṃ. Kappānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ dve asaṅkhyeyyāni tīṇi asaṅkhyeyyāni dānapāramiṃ pūretvā buddhena bhavituṃ na sakkā. Sīlapāramīnekkhammapāramī…pe… upekkhāpāramīsupi eseva nayo. Pacchimakoṭiyā pana kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dasa pāramiyo pūretvā buddhena bhavituṃ sakkāti iminā kāraṇena dullabho.
၁၇၂. တတိယေ အစ္ဆရိယမနုသ္သောတိ အစ္ဆရိယော မနုသ္သော။ အစ္ဆရိယောတိ အန္ဓသ္သ ပဗ္ဗတာရောဟဏံ ဝိယ နိစ္စံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အယံ တာဝ သဒ္ဒနယော။ အယံ ပန အဋ္ဌကထာနယော – အစ္ဆရာယောဂ္ဂောတိ အစ္ဆရိယော, အစ္ဆရံ ပဟရိတ္ဝာ ပသ္သိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အပိစ ‘‘တထာဂတသ္သ, ဘိက္ခဝေ, အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ပာတုဘာဝာ စတ္တာရော အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ ပာတုဘဝန္တီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၁၂၇) ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာပိ အစ္ဆရိယမနုသ္သော။ အာစိဏ္ဏမနုသ္သောတိပိ အစ္ဆရိယမနုသ္သော။
172. Tatiye acchariyamanussoti acchariyo manusso. Acchariyoti andhassa pabbatārohaṇaṃ viya niccaṃ na hotīti attho. Ayaṃ tāva saddanayo. Ayaṃ pana aṭṭhakathānayo – accharāyoggoti acchariyo, accharaṃ paharitvā passitabboti attho. Apica ‘‘tathāgatassa, bhikkhave, arahato sammāsambuddhassa pātubhāvā cattāro acchariyā abbhutā dhammā pātubhavantī’’ti (a. ni. 4.127) evamādīhi anekehi acchariyabbhutadhammehi samannāgatattāpi acchariyamanusso. Āciṇṇamanussotipi acchariyamanusso.
အဘိနီဟာရသ္သ ဟိ သမ္ပာဒကေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတ္ဝာ ဧကဗုဒ္ဓသ္သ သမ္မုခေ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ မာနသံ ဗန္ဓိတ္ဝာ နိသဇ္ဇနံ နာမ န အညသ္သ ကသ္သစိ အာစိဏ္ဏံ, သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တသ္သေဝ အာစိဏ္ဏံ။ တထာ ဗုဒ္ဓာနံ သန္တိကေ ဗ္ယာကရဏံ လဘိတ္ဝာ အနိဝတ္တကေန ဟုတ္ဝာ ဝီရိယာဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနံ ပူရဏမ္ပိ န အညသ္သ ကသ္သစိ အာစိဏ္ဏံ, သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တသ္သေဝ အာစိဏ္ဏံ။ တထာ ပာရမိယော ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟာပေတ္ဝာ ဝေသ္သန္တရတ္တဘာဝသဒိသေ အတ္တဘာဝေ ဌတ္ဝာ သဗ္ဗာလင္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာနံ ဟတ္ထီနံ သတ္တသတာနိ အသ္သာနံ သတ္တသတာနီတိ ဧဝံ သတ္တသတကမဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ ဇာလိကုမာရသဒိသံ ပုတ္တံ, ကဏ္ဟာဇိနာသဒိသံ ဓီတရံ, မဒ္ဒီဒေဝိသဒိသံ ဘရိယဉ္စ ဒာနမုခေ နိယ္ယာတေတ္ဝာ ယာဝတာယုကံ ဌတ္ဝာ ဒုတိယေ အတ္တဘာဝေ တုသိတဘဝနေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏမ္ပိ န အညသ္သ ကသ္သစိ အာစိဏ္ဏံ, သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တသ္သေဝ အာစိဏ္ဏံ။ တုသိတပုရေ ယာဝတာယုကံ ဌတ္ဝာ ဒေဝတာနံ အာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ ပဉ္စမဟာဝိလောကနံ ဝိလောကေတ္ဝာ သတသ္သ သမ္ပဇာနသ္သ တုသိတပုရာ စဝိတ္ဝာ မဟာဘောဂကုလေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏမ္ပိ န အညသ္သ ကသ္သစိ အာစိဏ္ဏံ, သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တသ္သေဝ အာစိဏ္ဏံ။ တထာ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုကမ္ပနမ္ပိ, သတသ္သ သမ္ပဇာနသ္သ မာတုကုစ္ဆိယံ နိဝာသောပိ, သတသ္သ သမ္ပဇာနသ္သ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနဒိဝသေ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုကမ္ပနမ္ပိ, သမ္ပတိဇာတသ္သ သတ္တပဒဝီတိဟာရဂမနမ္ပိ, ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တ. ဓာရဏမ္ပိ, ဒိဗ္ဗဝာဠဗီဇနုက္ခေပောပိ, သဗ္ဗဒိသာသု သီဟဝိလောကနံ ဝိလောကေတ္ဝာ အတ္တနာ ပဋိသမံ ကဉ္စိ သတ္တံ အဒိသ္ဝာ ‘‘အဂ္ဂောဟမသ္မိ လောကသ္သာ’’တိ ဧဝံ သီဟနာဒနဒနမ္ပိ, ပရိပာကဂတေ ဉာဏေ မဟာသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ မဟာဘိနိက္ခမနမ္ပိ, မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ ပလ္လင္ကေန နိသိန္နသ္သ မာရဝိဇယံ အာဒိံ ကတ္ဝာ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဒိဗ္ဗစက္ခုဝိသောဓနာနိ ကတ္ဝာ ပစ္စူသသမယေ သဗ္ဗညုတညာဏဂုဏရာသိပဋိဝိဒ္ဓက္ခဏေ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုကမ္ပနမ္ပိ, ပဌမဓမ္မဒေသနာယ အနုတ္တရံ တိပရိဝဋ္ဋံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနမ္ပီတိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ န အညသ္သ ကသ္သစိ အာစိဏ္ဏံ, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသ္သေဝ အာစိဏ္ဏံ။ ဧဝံ အာစိဏ္ဏမနုသ္သောတိပိ အစ္ဆရိယမနုသ္သော။
Abhinīhārassa hi sampādake aṭṭha dhamme samodhānetvā ekabuddhassa sammukhe mahābodhimaṇḍe mānasaṃ bandhitvā nisajjanaṃ nāma na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā buddhānaṃ santike byākaraṇaṃ labhitvā anivattakena hutvā vīriyādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhāya buddhakārakadhammānaṃ pūraṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā pāramiyo gabbhaṃ gaṇhāpetvā vessantarattabhāvasadise attabhāve ṭhatvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitānaṃ hatthīnaṃ sattasatāni assānaṃ sattasatānīti evaṃ sattasatakamahādānaṃ datvā jālikumārasadisaṃ puttaṃ, kaṇhājināsadisaṃ dhītaraṃ, maddīdevisadisaṃ bhariyañca dānamukhe niyyātetvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā dutiye attabhāve tusitabhavane paṭisandhiggahaṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tusitapure yāvatāyukaṃ ṭhatvā devatānaṃ āyācanaṃ sampaṭicchitvā pañcamahāvilokanaṃ viloketvā satassa sampajānassa tusitapurā cavitvā mahābhogakule paṭisandhiggahaṇampi na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubodhisattasseva āciṇṇaṃ. Tathā paṭisandhiggahaṇadivase dasasahassilokadhātukampanampi, satassa sampajānassa mātukucchiyaṃ nivāsopi, satassa sampajānassa mātukucchito nikkhamanadivase dasasahassilokadhātukampanampi, sampatijātassa sattapadavītihāragamanampi, dibbasetacchatta. dhāraṇampi, dibbavāḷabījanukkhepopi, sabbadisāsu sīhavilokanaṃ viloketvā attanā paṭisamaṃ kañci sattaṃ adisvā ‘‘aggohamasmi lokassā’’ti evaṃ sīhanādanadanampi, paripākagate ñāṇe mahāsampattiṃ pahāya mahābhinikkhamanampi, mahābodhimaṇḍe pallaṅkena nisinnassa māravijayaṃ ādiṃ katvā pubbenivāsānussatidibbacakkhuvisodhanāni katvā paccūsasamaye sabbaññutaññāṇaguṇarāsipaṭividdhakkhaṇe dasasahassilokadhātukampanampi, paṭhamadhammadesanāya anuttaraṃ tiparivaṭṭaṃ dhammacakkappavattanampīti evamādi sabbaṃ na aññassa kassaci āciṇṇaṃ, sabbaññubuddhasseva āciṇṇaṃ. Evaṃ āciṇṇamanussotipi acchariyamanusso.
၁၇၃. စတုတ္ထေ ကာလကိရိယာတိ ဧကသ္မိံ ကာလေ ပာကဋာ ကိရိယာတိ ကာလကိရိယာ။ တထာဂတော ဟိ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝသ္သာနိ ဌတ္ဝာ တီဏိ ပိဋကာနိ ပဉ္စ နိကာယေ နဝင္ဂံ သတ္ထုသာသနံ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သာနိ ပကာသေတ္ဝာ မဟာဇနံ နိဗ္ဗာနနိန္နံ နိဗ္ဗာနပောဏံ ကတ္ဝာ ယမကသာလာနမန္တရေ နိပန္နော ဘိက္ခုသင္ဃံ အာမန္တေတ္ဝာ အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတ္ဝာ သတော သမ္ပဇာနော အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ အယမသ္သ ကိရိယာ ယာဝဇ္ဇတနာ ပာကဋာတိ ဧကသ္မိံ ကာလေ ပာကဋာ ကိရိယာတိ ကာလကိရိယာ။ အနုတပ္ပာ ဟောတီတိ အနုတာပကရာ ဟောတိ။ တတ္ထ စက္ကဝတ္တိရညော ကာလကိရိယာ ဧကစက္ကဝာဠေ ဒေဝမနုသ္သာနံ အနုတာပကရာ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓာနံ ကာလကိရိယာ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု ဒေဝမနုသ္သာနံ အနုတာပကရာ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဗဟုနော ဇနသ္သ အနုတပ္ပာ ဟောတီ’’တိ။
173. Catutthe kālakiriyāti ekasmiṃ kāle pākaṭā kiriyāti kālakiriyā. Tathāgato hi pañcacattālīsa vassāni ṭhatvā tīṇi piṭakāni pañca nikāye navaṅgaṃ satthusāsanaṃ caturāsīti dhammakkhandhasahassāni pakāsetvā mahājanaṃ nibbānaninnaṃ nibbānapoṇaṃ katvā yamakasālānamantare nipanno bhikkhusaṅghaṃ āmantetvā appamādena ovaditvā sato sampajāno anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Ayamassa kiriyā yāvajjatanā pākaṭāti ekasmiṃ kāle pākaṭā kiriyāti kālakiriyā. Anutappā hotīti anutāpakarā hoti. Tattha cakkavattirañño kālakiriyā ekacakkavāḷe devamanussānaṃ anutāpakarā hoti. Buddhānaṃ kālakiriyā dasasahassacakkavāḷesu devamanussānaṃ anutāpakarā hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘bahuno janassa anutappā hotī’’ti.
၁၇၄. ပဉ္စမေ အဒုတိယောတိ ဒုတိယသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ အဘာဝာ အဒုတိယော။ စတ္တာရော ဟိ ဗုဒ္ဓာ သုတဗုဒ္ဓော, စတုသစ္စဗုဒ္ဓော, ပစ္စေကဗုဒ္ဓော, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓောတိ။ တတ္ထ ဗဟုသ္သုတော ဘိက္ခု သုတဗုဒ္ဓော နာမ ။ ခီဏာသဝော စတုသစ္စဗုဒ္ဓော နာမ ။ ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနိ ဒ္ဝေ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ သာမံ ပဋိဝိဒ္ဓပစ္စေကဗောဓိဉာဏော ပစ္စေကဗုဒ္ဓော နာမ။ ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ ဝာ အဋ္ဌ ဝာ သောဠသ ဝာ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတ္ဝာ ပဋိဝိဒ္ဓသဗ္ဗညုတညာဏော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓော နာမ။ ဣမေသု စတူသု ဗုဒ္ဓေသု သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓောဝ အဒုတိယော နာမ။ န ဟိ တေန သဒ္ဓိံ အညော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
174. Pañcame adutiyoti dutiyassa buddhassa abhāvā adutiyo. Cattāro hi buddhā sutabuddho, catusaccabuddho, paccekabuddho, sabbaññubuddhoti. Tattha bahussuto bhikkhu sutabuddho nāma . Khīṇāsavo catusaccabuddho nāma . Kappasatasahassādhikāni dve asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā sāmaṃ paṭividdhapaccekabodhiñāṇo paccekabuddho nāma. Kappasatasahassādhikāni cattāri vā aṭṭha vā soḷasa vā asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā paṭividdhasabbaññutaññāṇo sabbaññubuddho nāma. Imesu catūsu buddhesu sabbaññubuddhova adutiyo nāma. Na hi tena saddhiṃ añño sabbaññubuddho nāma uppajjati.
အသဟာယောတိ အတ္တဘာဝေန ဝာ ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မေဟိ ဝာ သဒိသော သဟာယော နာမ အသ္သ နတ္ထီတိ အသဟာယော။ ‘‘လဒ္ဓသဟာယော ခော ပန သော ဘဂဝာ သေခာနဉ္စေဝ ပဋိပဒာန’’န္တိ ဣမိနာ ပန ပရိယာယေန သေခာသေခာ ဗုဒ္ဓာနံ သဟာယာ နာမ ဟောန္တိ။ အပ္ပဋိမောတိ ပဋိမာ ဝုစ္စတိ အတ္တဘာဝော, တသ္သ အတ္တဘာဝသဒိသာ အညာ ပဋိမာ နတ္ထီတိ အပ္ပဋိမော။ ယာပိ စ မနုသ္သာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယာ ပဋိမာ ကရောန္တိ, တာသု ဝာလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဩကာသံ တထာဂတသ္သ အတ္တဘာဝသဒိသံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီတိ သဗ္ဗထာပိ အပ္ပဋိမော။
Asahāyoti attabhāvena vā paṭividdhadhammehi vā sadiso sahāyo nāma assa natthīti asahāyo. ‘‘Laddhasahāyo kho pana so bhagavā sekhānañceva paṭipadāna’’nti iminā pana pariyāyena sekhāsekhā buddhānaṃ sahāyā nāma honti. Appaṭimoti paṭimā vuccati attabhāvo, tassa attabhāvasadisā aññā paṭimā natthīti appaṭimo. Yāpi ca manussā suvaṇṇarajatādimayā paṭimā karonti, tāsu vālaggamattampi okāsaṃ tathāgatassa attabhāvasadisaṃ kātuṃ samattho nāma natthīti sabbathāpi appaṭimo.
အပ္ပဋိသမောတိ အတ္တဘာဝေနေဝသ္သ ပဋိသမော နာမ ကောစိ နတ္ထီတိ အပ္ပဋိသမော။ အပ္ပဋိဘာဂောတိ ယေ တထာဂတေန ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဓမ္မာ ဒေသိတာ, တေသု ‘‘န စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, တယော ဝာ ပဉ္စ ဝာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဋိဘာဂံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီတိ အပ္ပဋိဘာဂော။ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ အညော ကောစိ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓော’’တိ ဧဝံ ပဋိညံ ကာတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော နတ္ထီတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။ အသမောတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလတ္တာဝ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမော။ အသမသမောတိ အသမာ ဝုစ္စန္တိ အတီတာနာဂတာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓာ, တေဟိ အသမေဟိ သမောတိ အသမသမော။
Appaṭisamoti attabhāvenevassa paṭisamo nāma koci natthīti appaṭisamo. Appaṭibhāgoti ye tathāgatena ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena dhammā desitā, tesu ‘‘na cattāro satipaṭṭhānā, tayo vā pañca vā’’tiādinā nayena paṭibhāgaṃ kātuṃ samattho nāma natthīti appaṭibhāgo. Appaṭipuggaloti añño koci ‘‘ahaṃ buddho’’ti evaṃ paṭiññaṃ kātuṃ samattho puggalo natthīti appaṭipuggalo. Asamoti appaṭipuggalattāva sabbasattehi asamo. Asamasamoti asamā vuccanti atītānāgatā sabbaññubuddhā, tehi asamehi samoti asamasamo.
ဒ္ဝိပဒာနံ အဂ္ဂောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော အပဒာနံ ဒ္ဝိပဒာနံ စတုပ္ပဒာနံ ဗဟုပ္ပဒာနံ ရူပီနံ အရူပီနံ သညီနံ အသညီနံ နေဝသညီနာသညီနံ သတ္တာနံ အဂ္ဂောဝ။ ကသ္မာ ဣဓ ဒ္ဝိပဒာနံ အဂ္ဂောတိ ဝုတ္တော? သေဋ္ဌတရဝသေန။ ဣမသ္မိဉ္ဟိ လောကေ သေဋ္ဌော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အပဒစတုပ္ပဒဗဟုပ္ပဒေသု န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒ္ဝိပဒေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရဒ္ဝိပဒ္ဝေသူတိ? မနုသ္သေသု စေဝ ဒေဝေသု စ။ မနုသ္သေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော တိသဟသ္သိမဟာသဟသ္သိလောကဓာတုံ ဝသေ ဝတ္တေတုံ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုံ ဝသဝတ္တီ မဟာဗ္ရဟ္မာ ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော တသ္သ ကပ္ပိယကာရကော ဝာ အာရာမိကော ဝာ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ တတောပိ သေဋ္ဌတရဝသေနေသ ဒ္ဝိပဒာနံ အဂ္ဂောတိ ဝုတ္တော။
Dvipadānaṃ aggoti sammāsambuddho apadānaṃ dvipadānaṃ catuppadānaṃ bahuppadānaṃ rūpīnaṃ arūpīnaṃ saññīnaṃ asaññīnaṃ nevasaññīnāsaññīnaṃ sattānaṃ aggova. Kasmā idha dvipadānaṃ aggoti vutto? Seṭṭhataravasena. Imasmiñhi loke seṭṭho nāma uppajjamāno apadacatuppadabahuppadesu na uppajjati, dvipadesuyeva uppajjati. Kataradvipadvesūti? Manussesu ceva devesu ca. Manussesu uppajjamāno tisahassimahāsahassilokadhātuṃ vase vattetuṃ samattho buddho hutvā uppajjati. Devesu uppajjamāno dasasahassilokadhātuṃ vasavattī mahābrahmā hutvā uppajjati. So tassa kappiyakārako vā ārāmiko vā sampajjati. Iti tatopi seṭṭhataravasenesa dvipadānaṃ aggoti vutto.
၁၇၅-၁၈၆. ဆဋ္ဌာဒီသု ဧကပုဂ္ဂလသ္သ, ဘိက္ခဝေ, ပာတုဘာဝာ မဟတော စက္ခုသ္သ ပာတုဘာဝော ဟောတီတိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကပုဂ္ဂလသ္သ တထာဂတသ္သ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ပာတုဘာဝေန မဟန္တသ္သ စက္ခုသ္သ ပာတုဘာဝော ဟောတိ။ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ပာတုဘူတေ တံ ပာတုဘူတမေဝ ဟောတိ, န ဝိနာ တသ္သ ပာတုဘာဝေန ပာတုဘဝတိ။ ပာတုဘာဝောတိ ဥပ္ပတ္တိ နိပ္ဖတ္တိ။ ကတမသ္သ စက္ခုသ္သာတိ? ပညာစက္ခုသ္သ။ ကီဝရူပသ္သာတိ? သာရိပုတ္တတ္ထေရသ္သ ဝိပသ္သနာပညာသဒိသသ္သ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရသ္သ သမာဓိပညာသဒိသသ္သာတိ။ အာလောကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥဘိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ပညာအာလောကသဒိသောယေဝ ဟိ ဧတ္ထ အာလောကော, ပညာဩဘာသသဒိသောယေဝ ဩဘာသော အဓိပ္ပေတော။ ‘‘မဟတော စက္ခုသ္သ, မဟတော အာလောကသ္သ, မဟတော ဩဘာသသ္သာ’’တိ ဣမာနိ စ ပန တီဏိပိ လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကာနိ ကထိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
175-186. Chaṭṭhādīsu ekapuggalassa, bhikkhave, pātubhāvā mahato cakkhussa pātubhāvo hotīti, bhikkhave, ekapuggalassa tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pātubhāvena mahantassa cakkhussa pātubhāvo hoti. Tasmiṃ puggale pātubhūte taṃ pātubhūtameva hoti, na vinā tassa pātubhāvena pātubhavati. Pātubhāvoti uppatti nipphatti. Katamassa cakkhussāti? Paññācakkhussa. Kīvarūpassāti? Sāriputtattherassa vipassanāpaññāsadisassa mahāmoggallānattherassa samādhipaññāsadisassāti. Ālokādīsupi eseva nayo. Ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ paññāālokasadisoyeva hi ettha āloko, paññāobhāsasadisoyeva obhāso adhippeto. ‘‘Mahato cakkhussa, mahato ālokassa, mahato obhāsassā’’ti imāni ca pana tīṇipi lokiyalokuttaramissakāni kathitānīti veditabbāni.
ဆန္နံ အနုတ္တရိယာနန္တိ ဥတ္တရိတရဝိရဟိတာနံ ဆန္နံ ဥတ္တမဓမ္မာနံ။ တတ္ထ ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ, ပာရိစရိယာနုတ္တရိယံ, အနုသ္သတာနုတ္တရိယန္တိ ဣမာနိ ဆ အနုတ္တရိယာနိ။ ဣမေသံ ပာတုဘာဝော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာယသ္မာ ဟိ အာနန္ဒတ္ထေရော သာယံပာတံ တထာဂတံ စက္ခုဝိညာဏေန ဒဋ္ဌုံ လဘတိ, ဣဒံ ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ။ အညောပိ သောတာပန္နော ဝာ သကဒာဂာမီ ဝာ အနာဂာမီ ဝာ အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ တထာဂတံ ဒသ္သနာယ လဘတိ, ဣဒမ္ပိ ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ ။ အပရော ပန ပုထုဇ္ဇနကလ္ယာဏကော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ဒသဗလံ ဒသ္သနာယ လဘိတ္ဝာ တံ ဒသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပာပေတိ။ ဣဒံ ဒသ္သနမေဝ နာမ, မူလဒသ္သနံ ပန ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ နာမ။
Channaṃ anuttariyānanti uttaritaravirahitānaṃ channaṃ uttamadhammānaṃ. Tattha dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ, anussatānuttariyanti imāni cha anuttariyāni. Imesaṃ pātubhāvo hotīti attho. Āyasmā hi ānandatthero sāyaṃpātaṃ tathāgataṃ cakkhuviññāṇena daṭṭhuṃ labhati, idaṃ dassanānuttariyaṃ. Aññopi sotāpanno vā sakadāgāmī vā anāgāmī vā ānandatthero viya tathāgataṃ dassanāya labhati, idampi dassanānuttariyaṃ . Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalaṃ dassanāya labhitvā taṃ dassanaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Idaṃ dassanameva nāma, mūladassanaṃ pana dassanānuttariyaṃ nāma.
အာနန္ဒတ္ထေရောယေဝ စ အဘိက္ခဏံ ဒသဗလသ္သ ဝစနံ သောတဝိညာဏေန သောတုံ လဘတိ, ဣဒံ သဝနာနုတ္တရိယံ။ အညေပိ သောတာပန္နာဒယော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ တထာဂတသ္သ ဝစနံ သဝနာယ လဘန္တိ, ဣဒမ္ပိ သဝနာနုတ္တရိယံ။ အပရော ပန ပုထုဇ္ဇနကလ္ယာဏကော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ တထာဂတသ္သ ဝစနံ သောတုံ လဘိတ္ဝာ တံ သဝနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပာပေတိ။ ဣဒံ သဝနမေဝ နာမ, မူလသဝနံ ပန သဝနာနုတ္တရိယံ နာမ။
Ānandattheroyeva ca abhikkhaṇaṃ dasabalassa vacanaṃ sotaviññāṇena sotuṃ labhati, idaṃ savanānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya tathāgatassa vacanaṃ savanāya labhanti, idampi savanānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya tathāgatassa vacanaṃ sotuṃ labhitvā taṃ savanaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Idaṃ savanameva nāma, mūlasavanaṃ pana savanānuttariyaṃ nāma.
အာနန္ဒတ္ထေရောယေဝ စ ဒသဗလေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ, ဣဒံ လာဘာနုတ္တရိယံ။ အညေပိ သောတာပန္နာဒယော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ဒသဗလေ သဒ္ဓာပဋိလာဘံ လဘန္တိ, ဣဒမ္ပိ လာဘာနုတ္တရိယံ။ အပရော ပန ပုထုဇ္ဇနကလ္ယာဏကော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ဒသဗလေ သဒ္ဓာပဋိလာဘံ လဘိတ္ဝာ တံ လာဘံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပာပေတိ, အယံ လာဘောယေဝ နာမ, မူလလာဘော ပန လာဘာနုတ္တရိယံ နာမ။
Ānandattheroyeva ca dasabale saddhaṃ paṭilabhati, idaṃ lābhānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabale saddhāpaṭilābhaṃ labhanti, idampi lābhānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabale saddhāpaṭilābhaṃ labhitvā taṃ lābhaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ lābhoyeva nāma, mūlalābho pana lābhānuttariyaṃ nāma.
အာနန္ဒတ္ထေရောယေဝ စ ဒသဗလသ္သ သာသနေ တိသ္သော သိက္ခာ သိက္ခတိ, ဣဒံ သိက္ခာနုတ္တရိယံ။ အညေပိ သောတာပန္နာဒယော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ဒသဗလသ္သ သာသနေ တိသ္သော သိက္ခာ သိက္ခန္တိ, ဣဒမ္ပိ သိက္ခာနုတ္တရိယံ။ အပရော ပန ပုထုဇ္ဇနကလ္ယာဏကော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ဒသဗလသ္သ သာသနေ တိသ္သော သိက္ခာ သိက္ခိတ္ဝာ တာ သိက္ခာ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပာပေတိ။ အယံ သိက္ခာယေဝ နာမ, မူလသိက္ခာ ပန သိက္ခာနုတ္တရိယံ နာမ။
Ānandattheroyeva ca dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhati, idaṃ sikkhānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhanti, idampi sikkhānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalassa sāsane tisso sikkhā sikkhitvā tā sikkhā vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti. Ayaṃ sikkhāyeva nāma, mūlasikkhā pana sikkhānuttariyaṃ nāma.
အာနန္ဒတ္ထေရောယေဝ စ အဘိဏ္ဟံ ဒသဗလံ ပရိစရတိ, ဣဒံ ပာရိစရိယာနုတ္တရိယံ။ အညေပိ သောတာပန္နာဒယော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ အဘိဏ္ဟံ ဒသဗလံ ပရိစရန္တိ, ဣဒမ္ပိ ပာရိစရိယာနုတ္တရိယံ။ အပရော ပန ပုထုဇ္ဇနကလ္ယာဏကော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ဒသဗလံ ပရိစရိတ္ဝာ တံ ပာရိစရိယံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပာပေတိ, အယံ ပာရိစရိယာယေဝ နာမ, မူလပာရိစရိယာ ပန ပာရိစရိယာနုတ္တရိယံ နာမ။
Ānandattheroyeva ca abhiṇhaṃ dasabalaṃ paricarati, idaṃ pāricariyānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya abhiṇhaṃ dasabalaṃ paricaranti, idampi pāricariyānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalaṃ paricaritvā taṃ pāricariyaṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ pāricariyāyeva nāma, mūlapāricariyā pana pāricariyānuttariyaṃ nāma.
အာနန္ဒတ္ထေရောယေဝ စ ဒသဗလသ္သ လောကိယလောကုတ္တရေ ဂုဏေ အနုသ္သရတိ, ဣဒံ အနုသ္သတာနုတ္တရိယံ။ အညေပိ သောတာပန္နာဒယော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ဒသဗလသ္သ လောကိယလောကုတ္တရေ ဂုဏေ အနုသ္သရန္တိ, ဣဒမ္ပိ အနုသ္သတာနုတ္တရိယံ။ အပရော ပန ပုထုဇ္ဇနကလ္ယာဏကော အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ဒသဗလသ္သ လောကိယလောကုတ္တရေ ဂုဏေ အနုသ္သရိတ္ဝာ တံ အနုသ္သတိံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပာပေတိ, အယံ အနုသ္သတိယေဝ နာမ, မူလာနုသ္သတိ ပန အနုသ္သတာနုတ္တရိယံ နာမ။ ဣမာနိ ဆ အနုတ္တရိယာနိ, ဣမေသံ ပာတုဘာဝော ဟောတိ။ ဣမာနိ စ ပန ဆ အနုတ္တရိယာနိ လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကာနိ ကထိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
Ānandattheroyeva ca dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussarati, idaṃ anussatānuttariyaṃ. Aññepi sotāpannādayo ānandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussaranti, idampi anussatānuttariyaṃ. Aparo pana puthujjanakalyāṇako ānandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttare guṇe anussaritvā taṃ anussatiṃ vaḍḍhetvā sotāpattimaggaṃ pāpeti, ayaṃ anussatiyeva nāma, mūlānussati pana anussatānuttariyaṃ nāma. Imāni cha anuttariyāni, imesaṃ pātubhāvo hoti. Imāni ca pana cha anuttariyāni lokiyalokuttaramissakāni kathitānīti veditabbāni.
စတုန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒာနံ သစ္ဆိကိရိယာ ဟောတီတိ စတသ္သော ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒာယော အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ, ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာတိ။ တတ္ထ အတ္ထေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ , ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပနေတာသံ အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ. ၇၁၈ အာဒယော) အာဂတောယေဝ။ ဣမာသံ စတသ္သန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒာနံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပစ္စက္ခကိရိယာ ဟောတိ, န ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒာ။ ဧတာသံ သစ္ဆိကိရိယာတိ အတ္ထော။ ဣမာပိ လောကိယလောကုတ္တရာဝ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Catunnaṃpaṭisambhidānaṃ sacchikiriyā hotīti catasso hi paṭisambhidāyo atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti. Tattha atthesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, atthadhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā , ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro panetāsaṃ abhidhamme (vibha. 718 ādayo) āgatoyeva. Imāsaṃ catassannaṃ paṭisambhidānaṃ buddhuppāde paccakkhakiriyā hoti, na vinā buddhuppādā. Etāsaṃ sacchikiriyāti attho. Imāpi lokiyalokuttarāva kathitāti veditabbā.
အနေကဓာတုပဋိဝေဓောတိ ‘‘စက္ခုဓာတု ရူပဓာတူ’’တိအာဒီနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေယေဝ ပဋိဝေဓော ဟောတိ, န ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေနာတိ အတ္ထော။ နာနာဓာတုပဋိဝေဓောတိ ဧတ္ထ ဣမာဝ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော နာနာသဘာဝတော နာနာဓာတုယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေတာသံ ‘‘နာနာသဘာဝာ ဧတာ’’တိ ဧဝံ နာနာကရဏတော ပဋိဝေဓော, အယံ နာနာဓာတုပဋိဝေဓော နာမ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာတိ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ ဖလေ ဉာဏံ, ဝိမုတ္တီတိ တဒဝသေသာ ဖလသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာတိ သောတောတိ ပဌမမဂ္ဂော, တေန သောတေန ပတ္တဗ္ဗံ ဖလန္တိ သောတာပတ္တိဖလံ။ သကဒာဂာမိဖလာဒီနိ ပာကဋာနေဝ။
Anekadhātupaṭivedhoti ‘‘cakkhudhātu rūpadhātū’’tiādīnaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ buddhuppādeyeva paṭivedho hoti, na vinā buddhuppādenāti attho. Nānādhātupaṭivedhoti ettha imāva aṭṭhārasa dhātuyo nānāsabhāvato nānādhātuyoti veditabbā. Yo panetāsaṃ ‘‘nānāsabhāvā etā’’ti evaṃ nānākaraṇato paṭivedho, ayaṃ nānādhātupaṭivedho nāma. Vijjāvimuttiphalasacchikiriyāti ettha vijjāti phale ñāṇaṃ, vimuttīti tadavasesā phalasampayuttā dhammā. Sotāpattiphalasacchikiriyāti sototi paṭhamamaggo, tena sotena pattabbaṃ phalanti sotāpattiphalaṃ. Sakadāgāmiphalādīni pākaṭāneva.
၁၈၇. အနုတ္တရန္တိ နိရုတ္တရံ။ ဓမ္မစက္ကန္တိ သေဋ္ဌစက္ကံ။ စက္ကသဒ္ဒော ဟေသ –
187.Anuttaranti niruttaraṃ. Dhammacakkanti seṭṭhacakkaṃ. Cakkasaddo hesa –
‘‘စတုဗ္ဘိ အဋ္ဌဇ္ဈဂမာ၊ အဋ္ဌာဟိပိ စ သောဠသ။
‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhāhipi ca soḷasa;
သောဠသာဟိ စ ဗာတ္တိံသ၊ အတ္ရိစ္ဆံ စက္ကမာသဒော။
Soḷasāhi ca bāttiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;
ဣစ္ဆာဟတသ္သ ပောသသ္သ၊ စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၁.၁၀၄; ၁.၅.၁၀၃) –
Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.1.104; 1.5.103) –
ဧတ္ထ ဥရစက္ကေ အာဂတော။ ‘‘စက္ကသမာရုဠ္ဟာ ဇာနပဒာ ပရိယာယန္တီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၆၃; ၅.၅၄) ဧတ္ထ ဣရိယာပထစက္ကေ။ ‘‘အထ ခော သော, ဘိက္ခဝေ, ရထကာရော ယံ တံ စက္ကံ ဆဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတံ, တံ ပဝတ္တေသီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၁၅) ဧတ္ထ ဒာရုစက္ကေ။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခော ဒောဏော ဗ္ရာဟ္မဏော ဘဂဝတော ပာဒေသု စက္ကာနိ သဟသ္သာရာနီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၃၆) ဧတ္ထ လက္ခဏစက္ကေ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ, ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုသ္သာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၃၁) ဧတ္ထ သမ္ပတ္တိစက္ကေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပာတုဘဝတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၄၃; မ. နိ. ၃.၂၅၆) ဧတ္ထ ရတနစက္ကေ။ ဣဓ ပန ဓမ္မစက္ကေ အာဂတော။
Ettha uracakke āgato. ‘‘Cakkasamāruḷhā jānapadā pariyāyantī’’ti (a. ni. 3.63; 5.54) ettha iriyāpathacakke. ‘‘Atha kho so, bhikkhave, rathakāro yaṃ taṃ cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ, taṃ pavattesī’’ti (a. ni. 3.15) ettha dārucakke. ‘‘Addasā kho doṇo brāhmaṇo bhagavato pādesu cakkāni sahassārānī’’ti (a. ni. 4.36) ettha lakkhaṇacakke. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’ti (a. ni. 4.31) ettha sampatticakke. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavatī’’ti (dī. ni. 2.243; ma. ni. 3.256) ettha ratanacakke. Idha pana dhammacakke āgato.
ပဝတ္တိတန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မစက္ကံ အဘိနီဟရတိ နာမ, အဘိနီဟဋံ နာမ, ဥပ္ပာဒေတိ နာမ, ဥပ္ပာဒိတံ နာမ, ပဝတ္တေတိ နာမ, ပဝတ္တိတံ နာမာတိ အယံ ပဘေဒော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကုတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မစက္ကံ အဘိနီဟရတိ နာမာတိ? ယဒာ သုမေဓဗ္ရာဟ္မဏော ဟုတ္ဝာ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ဒိသ္ဝာ သတ္တသတကမဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ပဉ္စ အဘိညာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ, တတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မစက္ကံ အဘိနီဟရတိ နာမ။
Pavattitanti ettha dhammacakkaṃ abhinīharati nāma, abhinīhaṭaṃ nāma, uppādeti nāma, uppāditaṃ nāma, pavatteti nāma, pavattitaṃ nāmāti ayaṃ pabhedo veditabbo. Kuto paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīharati nāmāti? Yadā sumedhabrāhmaṇo hutvā kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā sattasatakamahādānaṃ datvā isipabbajjaṃ pabbajitvā pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbatteti, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīharati nāma.
ကုတော ပဋ္ဌာယ အဘိနီဟဋံ နာမာတိ? ယဒာ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတ္ဝာ ဒီပင္ကရပာဒမူလေ မဟာဗောဓိမဏ္ဍတ္ထာယ မာနသံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ‘‘ဗ္ယာကရဏံ အလဒ္ဓာ န ဝုဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ ဝီရိယာဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာယ နိပန္နော ဒသဗလသ္သ သန္တိကာ ဗ္ယာကရဏံ လဘိ, တတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မစက္ကံ အဘိနီဟဋံ နာမ။
Kuto paṭṭhāya abhinīhaṭaṃ nāmāti? Yadā aṭṭha dhamme samodhānetvā dīpaṅkarapādamūle mahābodhimaṇḍatthāya mānasaṃ bandhitvā ‘‘byākaraṇaṃ aladdhā na vuṭṭhahissāmī’’ti vīriyādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhāya nipanno dasabalassa santikā byākaraṇaṃ labhi, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīhaṭaṃ nāma.
ကုတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပာဒေတိ နာမာတိ? တတော ပဋ္ဌာယ ဒာနပာရမိံ ပူရေန္တောပိ ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒေတိ နာမ။ သီလပာရမိံ ပူရေန္တောပိ။ပေ.။ ဥပေက္ခာပာရမိံ ပူရေန္တောပိ ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒေတိ နာမ။ ဒသ ပာရမိယော ဒသ ဥပပာရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပာရမိယော ပူရေန္တောပိ, ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တောပိ, ဉာတတ္ထစရိယံ ပူရေန္တောပိ ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒေတိ နာမ။ ဝေသ္သန္တရတ္တဘာဝေ ဌတ္ဝာ သတ္တသတကမဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ ပုတ္တဒာရံ ဒာနမုခေ နိယ္ယာတေတ္ဝာ ပာရမိကူဋံ ဂဟေတ္ဝာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတ္ဝာ ဒေဝတာဟိ အာယာစိတော ပဋိညံ ဒတ္ဝာ ပဉ္စမဟာဝိလောကနံ ဝိလောကေန္တောပိ ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒေတိယေဝ နာမ။ မာတုကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟန္တောပိ, ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠံ ကမ္ပေန္တောပိ, မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တဒိဝသေ တထေဝ လောကံ ကမ္ပေန္တောပိ, သမ္ပတိဇာတော သတ္တ ပဒာနိ ဂန္တ္ဝာ ‘‘အဂ္ဂောမဟသ္မီ’’တိ သီဟနာဒံ နဒန္တောပိ, ဧကူနတိံသ သံဝစ္ဆရာနိ အဂာရမဇ္ဈေ ဝသန္တောပိ, မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမန္တောပိ, အနောမာနဒီတီရေ ပဗ္ဗဇန္တောပိ, မဟာပဓာနေ ဆဗ္ဗသ္သာနိ ဝီရိယံ ကရောန္တောပိ, သုဇာတာယ ဒိန္နံ မဓုပာယာသံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏပာတိံ နဒိယာ ပဝာဟေတ္ဝာ သာယန္ဟသမယေ ဗောဓိမဏ္ဍဝရဂတော ပုရတ္ထိမံ လောကဓာတုံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိတ္ဝာ သူရိယေ ဓရမာနေယေဝ မာရဗလံ ဝိဓမေတ္ဝာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရန္တောပိ, မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေန္တောပိ, ပစ္စူသကာလသမနန္တရေ ပစ္စယာကာရံ သမ္မသိတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ, သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရောန္တောပိ, သကဒာဂာမိမဂ္ဂံ သကဒာဂာမိဖလံ အနာဂာမိမဂ္ဂံ အနာဂာမိဖလံ သစ္ဆိကရောန္တောပိ, အရဟတ္တမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒေတိယေဝ နာမ။
Kuto paṭṭhāya uppādeti nāmāti? Tato paṭṭhāya dānapāramiṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Sīlapāramiṃ pūrentopi…pe… upekkhāpāramiṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyo pūrentopi, pañca mahāpariccāge pariccajantopi, ñātatthacariyaṃ pūrentopi dhammacakkaṃ uppādeti nāma. Vessantarattabhāve ṭhatvā sattasatakamahādānaṃ datvā puttadāraṃ dānamukhe niyyātetvā pāramikūṭaṃ gahetvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā devatāhi āyācito paṭiññaṃ datvā pañcamahāvilokanaṃ vilokentopi dhammacakkaṃ uppādetiyeva nāma. Mātukucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhantopi, paṭisandhikkhaṇe dasasahassacakkavāḷaṃ kampentopi, mātukucchito nikkhantadivase tatheva lokaṃ kampentopi, sampatijāto satta padāni gantvā ‘‘aggomahasmī’’ti sīhanādaṃ nadantopi, ekūnatiṃsa saṃvaccharāni agāramajjhe vasantopi, mahābhinikkhamanaṃ nikkhamantopi, anomānadītīre pabbajantopi, mahāpadhāne chabbassāni vīriyaṃ karontopi, sujātāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ bhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ nadiyā pavāhetvā sāyanhasamaye bodhimaṇḍavaragato puratthimaṃ lokadhātuṃ olokento nisīditvā sūriye dharamāneyeva mārabalaṃ vidhametvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantopi, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentopi, paccūsakālasamanantare paccayākāraṃ sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhantopi, sotāpattiphalaṃ sacchikarontopi, sakadāgāmimaggaṃ sakadāgāmiphalaṃ anāgāmimaggaṃ anāgāmiphalaṃ sacchikarontopi, arahattamaggaṃ paṭivijjhantopi dhammacakkaṃ uppādetiyeva nāma.
အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ပန တေန ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒိတံ နာမ။ ဗုဒ္ဓာနဉ္ဟိ သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏရာသိ အရဟတ္တဖလေနေဝ သဒ္ဓိံ ဣဇ္ဈတိ။ တသ္မာ တေန တသ္မိံ ခဏေ ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒိတံ နာမ ဟောတိ။
Arahattaphalakkhaṇe pana tena dhammacakkaṃ uppāditaṃ nāma. Buddhānañhi sakalalokiyalokuttaraguṇarāsi arahattaphaleneva saddhiṃ ijjhati. Tasmā tena tasmiṃ khaṇe dhammacakkaṃ uppāditaṃ nāma hoti.
ကဒာ ပဝတ္တေတိ နာမ? ဗောဓိမဏ္ဍေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတ္ဝာ ဣသိပတနေ မိဂဒာယေ အညာကောဏ္ဍညတ္ထေရံ ကာယသက္ခိံ ကတ္ဝာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တံ ဒေသေန္တော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ နာမ။
Kadā pavatteti nāma? Bodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā isipatane migadāye aññākoṇḍaññattheraṃ kāyasakkhiṃ katvā dhammacakkappavattanasuttantaṃ desento dhammacakkaṃ pavatteti nāma.
ယဒာ ပန အညာကောဏ္ဍညတ္ထေရေန ဒသဗလသ္သ ဒေသနာဉာဏာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တံ သဝနံ လဘိတ္ဝာ သဗ္ဗပဌမံ ဓမ္မော အဓိဂတော, တတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မစက္ကန္တိ စေတံ ဒေသနာဉာဏသ္သပိ နာမံ ပဋိဝေဓဉာဏသ္သပိ။ တေသု ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ, ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ။ ကသ္သ ဒေသနာပဋိဝေဓဉာဏန္တိ? န အညသ္သ ကသ္သစိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သေဝ ဒေသနာဉာဏဉ္စ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Yadā pana aññākoṇḍaññattherena dasabalassa desanāñāṇānubhāvanibbattaṃ savanaṃ labhitvā sabbapaṭhamaṃ dhammo adhigato, tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma hotīti veditabbaṃ. Dhammacakkanti cetaṃ desanāñāṇassapi nāmaṃ paṭivedhañāṇassapi. Tesu desanāñāṇaṃ lokiyaṃ, paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ. Kassa desanāpaṭivedhañāṇanti? Na aññassa kassaci, sammāsambuddhasseva desanāñāṇañca paṭivedhañāṇañcāti veditabbaṃ.
သမ္မဒေဝာတိ ဟေတုနာ နယေန ကာရဏေနေဝ။ အနုပ္ပဝတ္တေတီတိ ယထာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တသ္သ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တော တံ အနုဂစ္ဆတိ နာမ, ဧဝံ ပဌမတရံ သတ္ထာရာ ပဝတ္တိတံ ထေရော အနုပ္ပဝတ္တေတိ နာမ။ ကထံ? သတ္ထာ ဟိ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, သတိပဋ္ဌာနာ။ ကတမေ စတ္တာရော’’တိ ကထေန္တော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ နာမ, ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ ‘‘စတ္တာရောမေ, အာဝုသော, သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ကထေန္တော ဓမ္မစက္ကံ အနုပ္ပဝတ္တေတိ နာမ။ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ န ကေဝလဉ္စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု, ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသစ္စာနိ။ စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အရိယဝံသာ’’တိအာဒီသုပိ အယံ နယော နေတဗ္ဗောဝ။ ဧဝံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတိ နာမ, ထေရော ဒသဗလေန ပဝတ္တိတံ ဓမ္မစက္ကံ အနုပ္ပဝတ္တေတိ နာမ။
Sammadevāti hetunā nayena kāraṇeneva. Anuppavattetīti yathā purato gacchantassa pacchato gacchanto taṃ anugacchati nāma, evaṃ paṭhamataraṃ satthārā pavattitaṃ thero anuppavatteti nāma. Kathaṃ? Satthā hi ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti kathento dhammacakkaṃ pavatteti nāma, dhammasenāpati sāriputtattheropi ‘‘cattārome, āvuso, satipaṭṭhānā’’ti kathento dhammacakkaṃ anuppavatteti nāma. Sammappadhānādīsupi eseva nayo. Na kevalañca bodhipakkhiyadhammesu, ‘‘cattārimāni, bhikkhave, ariyasaccāni. Cattārome, bhikkhave, ariyavaṃsā’’tiādīsupi ayaṃ nayo netabbova. Evaṃ sammāsambuddho dhammacakkaṃ pavatteti nāma, thero dasabalena pavattitaṃ dhammacakkaṃ anuppavatteti nāma.
ဧဝံ ဓမ္မစက္ကံ အနုပ္ပဝတ္တေန္တေန ပန ထေရေန ဓမ္မော ဒေသိတောပိ ပကာသိတောပိ သတ္ထာရာဝ ဒေသိတော ပကာသိတော ဟောတိ။ ယော ဟိ ကောစိ ဘိက္ခု ဝာ ဘိက္ခုနီ ဝာ ဥပာသကော ဝာ ဥပာသိကာ ဝာ ဒေဝော ဝာ သက္ကော ဝာ မာရော ဝာ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ဓမ္မံ ဒေသေတု ပကာသေတု, သဗ္ဗော သော သတ္ထာရာ ဒေသိတော ပကာသိတောဝ နာမ ဟောတိ, သေသဇနော ပန လေခဟာရကပက္ခေ ဌိတောဝ နာမ ဟောတိ။ ကထံ? ယထာ ဟိ ရညာ ဒိန္နံ ပဏ္ဏံ ဝာစေတ္ဝာ ယံ ယံ ကမ္မံ ကရောန္တိ, တံ တံ ကမ္မံ ယေန ကေနစိ ကတမ္ပိ ကာရိတမ္ပိ ရညာ ကာရိတန္တေဝ ဝုစ္စတိ။ မဟာရာဇာ ဝိယ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော။ ရာဇပဏ္ဏံ ဝိယ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ ပဏ္ဏဒာနံ ဝိယ တေပိဋကေ နယမုခဒာနံ ပဏ္ဏံ ဝာစေတ္ဝာ တံတံကမ္မာနံ ကရဏံ ဝိယ စတုန္နံ ပရိသာနံ အတ္တနော ဗလေန ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ပရေသံ ဒေသနာ ပကာသနာ။ တတ္ထ ယထာ ပဏ္ဏံ ဝာစေတ္ဝာ ယေန ကေနစိ ကတမ္ပိ ကာရိတမ္ပိ တံ ကမ္မံ ရညာ ကာရိတမေဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ယေန ကေနစိ ဒေသိတောပိ ပကာသိတောပိ ဓမ္မော သတ္ထာရာ ဒေသိတော ပကာသိတောဝ နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝာတိ။
Evaṃ dhammacakkaṃ anuppavattentena pana therena dhammo desitopi pakāsitopi satthārāva desito pakāsito hoti. Yo hi koci bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā devo vā sakko vā māro vā brahmā vā dhammaṃ desetu pakāsetu, sabbo so satthārā desito pakāsitova nāma hoti, sesajano pana lekhahārakapakkhe ṭhitova nāma hoti. Kathaṃ? Yathā hi raññā dinnaṃ paṇṇaṃ vācetvā yaṃ yaṃ kammaṃ karonti, taṃ taṃ kammaṃ yena kenaci katampi kāritampi raññā kāritanteva vuccati. Mahārājā viya hi sammāsambuddho. Rājapaṇṇaṃ viya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ. Paṇṇadānaṃ viya tepiṭake nayamukhadānaṃ paṇṇaṃ vācetvā taṃtaṃkammānaṃ karaṇaṃ viya catunnaṃ parisānaṃ attano balena buddhavacanaṃ uggaṇhitvā paresaṃ desanā pakāsanā. Tattha yathā paṇṇaṃ vācetvā yena kenaci katampi kāritampi taṃ kammaṃ raññā kāritameva hoti, evameva yena kenaci desitopi pakāsitopi dhammo satthārā desito pakāsitova nāma hotīti veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
Ekapuggalavaggavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ • Aṅguttaranikāya / ၁၃. ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂော • 13. Ekapuggalavaggo
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (ဋီကာ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ၁၃. ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ • 13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā