Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
೧೩. ಏಕಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā
೧೭೦. ಏಕಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗಸ್ಸ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಠಮೇ’’ತಿ। ಏಕೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತತೋ ಏವ ದುತಿಯಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥೋ। ಪಧಾನಾಸಹಾಯತ್ಥೋಪಿ ಏಕಸದ್ದೋ ಹೋತೀತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ। ಪರಮತ್ಥಸ್ಸ ದೇಸನಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ। ತತ್ಥಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥದೇಸನಾಸು, ನ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥೇಸು। ತೇನಾಹ – ‘‘ಏವರೂಪಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ, ಏವರೂಪಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ’’ತಿ। ತತ್ರಿದಂ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಾನಂ ಲಕ್ಖಣಂ – ಯಸ್ಮಿಂ ಭಿನ್ನೇ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಅವಯವವಿನಿಬ್ಭೋಗೇ ಕತೇ ನ ತಂಸಮಞ್ಞಾ, ಸಾ ಘಟಪಟಾದಿಪ್ಪಭೇದಾ ಸಮ್ಮುತಿ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ಪರಮತ್ಥಾ। ನ ಹಿ ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಸಭಾವೇ ಸೋ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ। ತತ್ಥ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಸಮೂಹಂ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲವೋಹಾರೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉಪ್ಪಾದವಯವನ್ತೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ನ ನಿಚ್ಚಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ’’ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ। ನನು ಖನ್ಧದೇಸನಾಪಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾವ। ರಾಸಟ್ಠೋ ವಾ ಹಿ ಖನ್ಧಟ್ಠೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಟ್ಠೋ ವಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಅಯಂ ಪನ ಖನ್ಧಸಮಞ್ಞಾ ಫಸ್ಸಾದೀಸು ಪವತ್ತತಜ್ಜಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಯ ಪರಮತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ತಸ್ಸ ಆಸನ್ನತರಾ, ಪುಗ್ಗಲಸಮಞ್ಞಾದಯೋ ವಿಯ ನ ದೂರೇತಿ ಪರಮತ್ಥಸಙ್ಗಹಾ ವುತ್ತಾ। ಖನ್ಧಸೀಸೇನ ವಾ ತದುಪಾದಾನಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಏವ ಗಹಿತಾ। ನನು ಚ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮ್ಮುತಿಮುಖೇನೇವ ದೇಸನಂ ಆರೋಹನ್ತಿ, ನ ಸಮುಖೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದೇಸನಾ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾವ ಸಿಯಾತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ, ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಭಾಗೇನ ದೇಸನಾವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಸದ್ದೋ ಕೇನಚಿ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ವಿನಾ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತೀತಿ।
170.Ekapuggalassāti ekapuggalavaggassa. Tenāha – ‘‘paṭhame’’ti. Ekoti gaṇanaparicchedo, tato eva dutiyādipaṭikkhepattho. Padhānāsahāyatthopi ekasaddo hotīti tannivattanatthaṃ ‘‘gaṇanaparicchedo’’ti āha. Sammutiyā desanā sammutidesanā. Paramatthassa desanā paramatthadesanā. Tatthāti sammutiparamatthadesanāsu, na sammutiparamatthesu. Tenāha – ‘‘evarūpā sammutidesanā, evarūpā paramatthadesanā’’ti. Tatridaṃ sammutiparamatthānaṃ lakkhaṇaṃ – yasmiṃ bhinne, buddhiyā vā avayavavinibbhoge kate na taṃsamaññā, sā ghaṭapaṭādippabhedā sammuti, tabbipariyāyena paramatthā. Na hi kakkhaḷaphusanādisabhāve so nayo labbhati. Tattha rūpādidhammasamūhaṃ santānavasena pavattamānaṃ upādāya puggalavohāroti puggaloti sammutidesanā. Sesapadesupi eseva nayo. Uppādavayavanto sabhāvadhammā na niccāti aniccāti āha – ‘‘aniccanti paramatthadesanā’’ti. Esa nayo sesapadesupi. Nanu khandhadesanāpi sammutidesanāva. Rāsaṭṭho vā hi khandhaṭṭho koṭṭhāsaṭṭho vāti? Saccametaṃ, ayaṃ pana khandhasamaññā phassādīsu pavattatajjāpaññatti viya paramatthasannissayā tassa āsannatarā, puggalasamaññādayo viya na dūreti paramatthasaṅgahā vuttā. Khandhasīsena vā tadupādānasabhāvadhammā eva gahitā. Nanu ca sabhāvadhammā sabbepi sammutimukheneva desanaṃ ārohanti, na samukhenāti sabbāpi desanā sammutidesanāva siyāti? Nayidamevaṃ, desetabbadhammavibhāgena desanāvibhāgassa adhippetattā. Na hi saddo kenaci pavattinimittena vinā atthaṃ pakāsetīti.
ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನ್ತಪೋ ಹೋತಿ ಅತ್ತಪರಿತಾಪಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪು॰ ಪ॰ ೧೭೪) ಸಮ್ಮುತಿಮುಖೇನ ಪವತ್ತಿತದೇಸನಂ ಸುತಮಯಞಾಣುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಸುತ್ವಾ। ಅತ್ಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ತದನುಸಾರೇನ ಚತುಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಮೋಹಂ ಪಹಾಯಾತಿ ತದೇಕಟ್ಠಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನವಸೇಸಂ ಮೋಹಂ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಸೇಸಂ। ತೇಸನ್ತಿ ತಾದಿಸಾನಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ। ಪರಮತ್ಥವಸೇನಾತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೭೧-೪೭೬ ಆದಯೋ) ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮವಸೇನ। ಸೇಸಂ ಅನನ್ತರನಯೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ।
Sammutivasenadesanaṃ sutvāti ‘‘idhekacco puggalo attantapo hoti attaparitāpānuyogamanuyutto’’tiādinā (pu. pa. 174) sammutimukhena pavattitadesanaṃ sutamayañāṇuppādavasena sutvā. Atthaṃ paṭivijjhitvāti tadanusārena catusaccasaṅkhātaṃ atthaṃ saha vipassanāya maggapaññāya paṭivijjhitvā. Mohaṃ pahāyāti tadekaṭṭhakilesehi saddhiṃ anavasesaṃ mohaṃ pajahitvā. Visesanti aggaphalanibbānasaṅkhātaṃ visesaṃ. Tesanti tādisānaṃ veneyyānaṃ. Paramatthavasenāti ‘‘pañcimāni, bhikkhave, indriyānī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.471-476 ādayo) paramatthadhammavasena. Sesaṃ anantaranaye vuttasadisameva.
ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಸಂ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಚ ದೇಸನಾಯಂ। ದೇಸಭಾಸಾಕುಸಲೋತಿ ನಾನಾದೇಸಭಾಸಾಸು ಕುಸಲೋ। ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಸಿಪ್ಪುಗ್ಗಹಣಟ್ಠಾನಾನಮ್ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನೇವ ಸಿಪ್ಪುಗ್ಗಹಣಂ ಪರತೋ ವಕ್ಖತಿ। ಸಿಪ್ಪಾನಿ ವಾ ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ವೇದನ್ತೋಗಧಾನಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಠಿತಾನಿ, ನ ಕತ್ಥಚಿ ಸನ್ನಿಚಿತಭಾವೇನಾತಿ ವೇದಾನಮ್ಪಿ ಕಥೇತಬ್ಬಭಾವೇನೇವ ಠಾನಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಗುಹಾ ತೀಣಿ ನಿಹಿತಾ ನ ಗಯ್ಹನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಮಿಚ್ಛಾವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ನಾನಾವಿಧಾ ದೇಸಭಾಸಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ನಾನಾದೇಸಭಾಸಾ।
Tatrāti tassaṃ sammutivasena paramatthavasena ca desanāyaṃ. Desabhāsākusaloti nānādesabhāsāsu kusalo. Tiṇṇaṃ vedānanti nidassanamattaṃ, tiṇṇaṃ vedānaṃ sippuggahaṇaṭṭhānānampīti adhippāyo. Teneva sippuggahaṇaṃ parato vakkhati. Sippāni vā vijjāṭṭhānabhāvena vedantogadhāni katvā ‘‘tiṇṇaṃ vedāna’’nti vuttaṃ. Kathetabbabhāvena ṭhitāni, na katthaci sannicitabhāvenāti vedānampi kathetabbabhāveneva ṭhānaṃ dīpento ‘‘guhā tīṇi nihitā na gayhantī’’tiādimicchāvādaṃ paṭikkhipati. Nānāvidhā desabhāsā etesanti nānādesabhāsā.
ಪರಮೋ ಉತ್ತಮೋ ಅತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವೋ। ಲೋಕಸಙ್ಕೇತಮತ್ತಸಿದ್ಧಾ ಸಮ್ಮುತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾಯ ಸಚ್ಚತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣಾ’’ತಿ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾ ಹಿ ಅಭಿನಿವೇಸೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ನಾಞ್ಞಾಪನಾ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ಸಾವನಾ ವಿಯ ನ ಮುಸಾ ಅನತಿಧಾವಿತಬ್ಬತೋ ತಸ್ಸಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಜನಪದನಿರುತ್ತಿಂ ನಾಭಿನಿವೇಸೇಯ್ಯ, ಸಮಞ್ಞಂ ನಾತಿಧಾವಯೇ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ। ಭೂತಕಾರಣಾತಿ ಯಥಾಭೂತಕಾರಣಾ ಯಥಾಭೂತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತನತೋ। ಸಮ್ಮುತಿಂ ವೋಹರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ।
Paramo uttamo attho paramattho, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvo. Lokasaṅketamattasiddhā sammuti. Yadi evaṃ kathaṃ sammutikathāya saccatāti āha – ‘‘lokasammutikāraṇā’’ti, lokasamaññaṃ nissāya pavattanatoti attho. Lokasamaññā hi abhinivesena viññeyyā, nāññāpanā ekaccassa sutassa sāvanā viya na musā anatidhāvitabbato tassā. Tenāha bhagavā – ‘‘janapadaniruttiṃ nābhiniveseyya, samaññaṃ nātidhāvaye’’ti. Dhammānanti sabhāvadhammānaṃ. Bhūtakāraṇāti yathābhūtakāraṇā yathābhūtaṃ nissāya pavattanato. Sammutiṃ voharantassāti ‘‘puggalo, satto’’tiādinā lokasamaññaṃ kathentassa.
ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಲೋಕಪಾಲನಕಿಚ್ಚೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಧಮ್ಮೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಕಾಸೇತುಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಏವ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಕಥಾಯ ತಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಕಮ್ಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂಸನ್ತಾನೇ ಏವ ತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಕತವಿಞ್ಞಾಣನಾಸೋ ಅಕತಾಗಮೋ ಚ ನತ್ಥೀತಿ ಸಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ದೇಸನಾಯ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ। ತೇಹಿ ಸತ್ತೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೋ। ಸೋಪಿ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ನಿಟ್ಠಪೇತಬ್ಬತೋ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ಕಥಾಯ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಆನನ್ತರಿಯದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಚುತಿಅನನ್ತರಂ ಫಲಂ ಅನನ್ತರಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನನ್ತರೇ ನಿಯುತ್ತಾನಿ ತಂನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಅನನ್ತರಕರಣಸೀಲಾನಿ, ಅನನ್ತರಕರಣಪಯೋಜನಾನಿ ವಾತಿ ಆನನ್ತರಿಯಾನಿ, ಮಾತುಘಾತಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ದೀಪನತ್ಥಂ। ತಾನಿಪಿ ಹಿ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ನಿಟ್ಠಪೇತಬ್ಬತೋ ‘‘ಮಾತರಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೨೩) ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ಏವ ಕಥಾಯ ದೀಪೇತಬ್ಬಾನಿ, ತಥಾ ‘‘ಸೋ ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೫೫೬; ೩.೩೦೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೭; ೨.೩೦೯; ೩.೨೩೦; ವಿಭ॰ ೬೪೨-೬೪೩) ‘‘ಸೋ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೪-೨೪೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೮, ೩೮೪, ೪೩೧; ಪಾರಾ॰ ೧೨), ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಾಯಕತೋ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ನೋ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೮೧) ಚ ಪವತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದಕ್ಖಿಣಾವಿಸುದ್ಧಿಕಥಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಏವ ಕತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ ಸತ್ತಸನ್ತಾನವಿಸಯತ್ತಾ। ‘‘ಅಟ್ಠ ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯) ನ ಸಮಯವಿಮುತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪು॰ ಪ॰ ೨) ಚ ಪರಮತ್ಥಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಅಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ ಪುಗ್ಗಲಕಥಂ ಕಥೇತಿ। ಏತೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾಯ ಕಥಾಯ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇ ಪಯೋಜನಂ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಾನಮ್ಪಿ ಪನ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಸುಖಾವಹಾ ಹೋತಿ।
Hirottappadīpanatthanti lokapālanakicce hirottappadhamme kiccato pakāsetuṃ. Tesañhi kiccaṃ sattasantāne eva pākaṭaṃ hotīti puggalādhiṭṭhānāya kathāya taṃ vattabbaṃ. Esa nayo sesesupi. Yasmiñhi cittuppāde kammaṃ uppannaṃ, taṃsantāne eva tassa phalassa uppatti kammassakatā. Evañhi kataviññāṇanāso akatāgamo ca natthīti sā puggalādhiṭṭhānāya eva desanāya dīpetabbā. Tehi sattehi kātabbapuññakiriyā paccattapurisakāro. Sopi santānavasena niṭṭhapetabbato puggalādhiṭṭhānāya eva kathāya dīpetabbo. Ānantariyadīpanatthanti cutianantaraṃ phalaṃ anantaraṃ nāma, tasmiṃ anantare niyuttāni taṃnibbattanena anantarakaraṇasīlāni, anantarakaraṇapayojanāni vāti ānantariyāni, mātughātādīni, tesaṃ dīpanatthaṃ. Tānipi hi santānavasena niṭṭhapetabbato ‘‘mātaraṃ jīvitā voropetī’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.423) puggalādhiṭṭhānāya eva kathāya dīpetabbāni, tathā ‘‘so mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dī. ni. 1.556; 3.308; ma. ni. 1.77; 2.309; 3.230; vibha. 642-643) ‘‘so anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati ekampi jāti’’ntiādinā (dī. ni. 1.244-245; ma. ni. 1.148, 384, 431; pārā. 12), ‘‘atthi dakkhiṇā dāyakato visujjhati, no paṭiggāhakato’’tiādinā (ma. ni. 3.381) ca pavattā brahmavihārapubbenivāsadakkhiṇāvisuddhikathā puggalādhiṭṭhānā eva katvā dīpetabbā sattasantānavisayattā. ‘‘Aṭṭha purisapuggalā (saṃ. ni. 1.249) na samayavimutto puggalo’’tiādinā (pu. pa. 2) ca paramatthakathaṃ kathentopi lokasammutiyā appahānatthaṃ puggalakathaṃ katheti. Etena vuttāvasesāya kathāya puggalādhiṭṭhānabhāve payojanaṃ sāmaññavasena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Kāmañcetaṃ sabbaṃ apariññātavatthukānaṃ vasena vuttaṃ, pariññātavatthukānampi pana evaṃ desanā sukhāvahā hoti.
ಏಕಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವಿಸಿಟ್ಠಸಮಾಚಾರಾಪಸ್ಸಯವಿರಹಿತೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ। ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇನ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ, ತಥಾ ಸದಿಸೋಪಿ ಸಮಾನಕಾಲೇ। ತೇನಾಹ – ‘‘ನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಪರಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪನ ಬುದ್ಧೇನ ಸೇಟ್ಠೋ ಸದಿಸೋ ಚ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ವಿ॰ ವ॰ ೧೦೪೭; ಕಥಾ॰ ೭೯೯), ತಸ್ಮಾ ಸದಿಸೋಪಿ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ। ಹೀನೋಪಿ ಅಪಸ್ಸಯಭೂತೋ ನತ್ಥೇವ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿಸಿಟ್ಠಸಮಾಚಾರಾಪಸ್ಸಯವಿರಹಿತೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ। ಯೇ ಚ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಸಮಾತಿ ಅಸಮಾ, ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ। ತೇಹಿ ಸಮೋ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಸುವಣ್ಣನೇಕ್ಖಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಿಸಿಟ್ಠೋತಿ ಅಸಮಸಮಟ್ಠೇನಪಿ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಸದಿಸಟ್ಠೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
Ekapuggaloti visiṭṭhasamācārāpassayavirahito ekapuggalo. Buddhānañhi sīlādiguṇena sadevake loke visiṭṭho nāma koci natthi, tathā sadisopi samānakāle. Tenāha – ‘‘na imasmiṃ loke parasmiṃ vā pana buddhena seṭṭho sadiso ca vijjatī’’ti (vi. va. 1047; kathā. 799), tasmā sadisopi koci natthi. Hīnopi apassayabhūto nattheva. Tena vuttaṃ – ‘‘visiṭṭhasamācārāpassayavirahito ekapuggalo’’ti. Ye ca sīlādiguṇehi natthi etesaṃ samāti asamā, purimakā sammāsambuddhā. Tehi samo majjhe bhinnasuvaṇṇanekkhaṃ viya nibbisiṭṭhoti asamasamaṭṭhenapi ekapuggalo aññassa tādisassa abhāvā. Tena vuttaṃ – ‘‘asadisaṭṭhenā’’tiādi.
ಸತ್ತಲೋಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನೋಕಾಸಭಾವತೋ। ಕಾಮದೇವಲೋಕೇ ತಾವ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ತಥಾ ಅನಚ್ಛರಿಯಭಾವತೋ। ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ। ತೇಸಂ ಸಾ ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮತಾ ದೇವತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಾನಂ ಲೋಕೇ ನ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಭೂತಾನಂ। ದೇವಭೂತೇ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ದೇವಾನುಭಾವತೋವ ಲೋಕೇ ದಹತಿ, ನ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವತೋ। ತಥಾ ಸತಿ ‘‘ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ನಾಧಿಮುಚ್ಚತಿ ನ ಸಮ್ಪಸೀದತಿ, ಇಸ್ಸರಕುತ್ತಗ್ಗಾಹಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ದೇವತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಚ ಚಿರಕಾಲಾವಟ್ಠಾನತೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದತೋ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸತ್ತಾನಂ ತಾದಿಸಗ್ಗಾಹವಿನಿಮೋಚನತ್ಥಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಮನುಸ್ಸಸುಗತಿಯಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ದೇವಸುಗತಿಯಂ। ಯಸ್ಮಾ ಇಮಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಮಜ್ಝೇ ಕತ್ವಾ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಸ್ಸೇವ ಜಾತಿಕ್ಖೇತ್ತಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಇತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ಆಗತಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ।
Sattaloko adhippeto sattanikāye uppajjanato. Manussaloke eva uppajjati devabrahmalokānaṃ buddhānaṃ uppattiyā anokāsabhāvato. Kāmadevaloke tāva nuppajjati brahmacariyavāsassa aṭṭhānabhāvato tathā anacchariyabhāvato. Acchariyadhammā hi buddhā bhagavanto. Tesaṃ sā acchariyadhammatā devattabhāve ṭhitānaṃ loke na pākaṭā hoti yathā manussabhūtānaṃ. Devabhūte hi sammāsambuddhe dissamānaṃ buddhānubhāvaṃ devānubhāvatova loke dahati, na buddhānubhāvato. Tathā sati ‘‘ayaṃ sammāsambuddho’’ti nādhimuccati na sampasīdati, issarakuttaggāhaṃ na vissajjeti, devattabhāvassa ca cirakālāvaṭṭhānato ekaccasassatavādato na parimuccati. Brahmaloke nuppajjatīti etthāpi eseva nayo. Sattānaṃ tādisaggāhavinimocanatthañhi buddhā bhagavanto manussasugatiyaṃyeva uppajjanti, na devasugatiyaṃ. Yasmā imaṃ cakkavāḷaṃ majjhe katvā iminā saddhiṃ cakkavāḷānaṃ dasasahassasseva jātikkhettabhāvo dīpito ito aññassa buddhānaṃ uppattiṭṭhānassa tepiṭake buddhavacane āgataṭṭhānassa abhāvato. Tasmā vuttaṃ – ‘‘imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjatī’’ti.
ಇಧ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೋಪಿ ಕಸ್ಮಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಸೇಸದೀಪೇಸೂತಿ? ಕೇಚಿ ತಾವ ಆಹು – ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪಥವಿಯಾ ನಾಭಿಭೂತಾ ಬುದ್ಧಭಾವಸಹಾ ಅಚಲಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಭೂಮಿ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ , ತಸ್ಮಾ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಏತೇನೇವ ‘‘ತತ್ಥ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸೇ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಏತಮ್ಪಿ ಸಂವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ತಥಾ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಅವಿಜಹಿತಟ್ಠಾನಾನಂ ತತ್ಥೇವ ಲಬ್ಭನತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಸಾವಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಸಾವಕಪಾರಮಿಯಾ ಸಮ್ಭರಣಪರಿಪಾಚನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತಭೂತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಅಞ್ಞತ್ಥ। ವೇನೇಯ್ಯಜನವಿನಯನತ್ಥೋ ಚ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಮಹಾಸಾವಕಾದಿವೇನೇಯ್ಯವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ನ ಸೇಸದೀಪೇಸು। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋತಿ ತೇಸಂ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಾನಂ ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಾನಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೂಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಬುದ್ಧಾ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏವ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀತಿ ದೀಪಂ ಪಸ್ಸೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭; ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೭ ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ)।
Idha uppajjantopi kasmā jambudīpe eva uppajjati, na sesadīpesūti? Keci tāva āhu – ‘‘yasmā pathaviyā nābhibhūtā buddhabhāvasahā acalaṭṭhānabhūtā bodhimaṇḍabhūmi jambudīpe eva , tasmā jambudīpe eva uppajjatī’’ti. Eteneva ‘‘tattha majjhimadese eva uppajjatī’’ti etampi saṃvaṇṇitanti daṭṭhabbaṃ tathā itaresampi avijahitaṭṭhānānaṃ tattheva labbhanato. Yasmā purimabuddhānaṃ mahābodhisattānaṃ paccekabuddhānañca nibbattiyā sāvakabodhisattānaṃ sāvakabodhiyā abhinīhāro sāvakapāramiyā sambharaṇaparipācanañca buddhakkhettabhūte imasmiṃyeva cakkavāḷe jambudīpe eva ijjhati, na aññattha. Veneyyajanavinayanattho ca buddhuppādo, tasmā aggasāvakamahāsāvakādiveneyyavisesāpekkhāya imasmiṃ jambudīpe eva buddhā nibbattanti, na sesadīpesu. Ayañca nayo sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇoti tesaṃ uttamapurisānaṃ tattheva uppatti sampatticakkānaṃ viya aññamaññūpanissayatāya daṭṭhabbā. Tena vuttaṃ – aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpe eva nibbattantīti dīpaṃ passī’’ti (dī. ni. aṭṭha. 2.17; bu. vaṃ. aṭṭha. 27 avidūrenidānakathā).
ಉಭಯಮ್ಪಿದಂ ವಿಪ್ಪಕತವಚನಮೇವ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾಯ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಿಕತ್ತಾ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋತಿ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ। ಸತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಚಾಯಂ ಮಾನ-ಸದ್ದೋ। ಯಾವತಾ ಹಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಚರಿಮಭವೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ತತ್ಥಕೇನ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭೂತೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭೇದೋತಿ ವಿಸೇಸೋ। ತಮೇವ ಹಿ ತಿವಿಧಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಏಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ನಿಯತಭಾವಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಯಥಾವುತ್ತಸಾಮತ್ಥಿಯಯೋಗೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತ್ತಾ। ಪರಿಯೇಸನ್ತೋತಿ ವಿಚಿನನ್ತೋ। ಪರಿಪಕ್ಕಗತೇ ಞಾಣೇತಿ ಇಮಿನಾ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಪಕ್ಕತಾಯ ಏವ ಲದ್ಧಾವಸರಾಯ ಕಮ್ಮಪಿಲೋತಿಯಾ ವಸೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ತಥಾ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪದಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ। ಆಗತೋವ ನಾಮ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ।
Ubhayampidaṃ vippakatavacanameva uppādakiriyāya vattamānakālikattā. Uppajjamānoti vā uppajjituṃ samattho. Sattiattho cāyaṃ māna-saddo. Yāvatā hi sāmatthiyena mahābodhisattānaṃ carimabhave uppatti icchitabbā, tatthakena bodhisambhārasambhūtena paripuṇṇena samannāgatoti attho. Bhedoti viseso. Tameva hi tividhaṃ visesaṃ dassetuṃ – ‘‘esa hī’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhaṅgasamannāgatassa mahābhinīhārassa siddhakālato paṭṭhāya mahābodhisatto buddhabhāvāya niyatabhāvappattatāya bodhisambhārapaṭipadaṃ paṭipajjamāno yathāvuttasāmatthiyayogena uppajjamāno nāmāti attho uppādassa ekantikattā. Pariyesantoti vicinanto. Paripakkagate ñāṇeti iminā tato pubbe ñāṇassa aparipakkatāya eva laddhāvasarāya kammapilotiyā vasena bodhisatto tathā mahāpadhānaṃ padahīti dasseti. Arahattaphalakkhaṇe uppanno nāma ‘‘uppanno hotī’’ti vattabbattā. Āgatova nāma hetusampadāya sammadeva nipphannattā.
ಹಿತತ್ಥಾಯಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಹಿತಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿಯಾ। ಸುಖತ್ಥಾಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ। ಸೋ ಪನಾಯಂ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಯೇನ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯಂ ಪಾಪುಣಿ, ತಂ ತೇನೇವ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಾವಜ್ಜದಿವಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಜ-ಸದ್ದೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅವಟ್ಠಾನಕಾಲಂ ವದತಿ। ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏತೇಸಮ್ಪೀತಿ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದೀನಮ್ಪಿ।
Hitatthāyāti lokiyalokuttarassa hitassa siddhiyā. Sukhatthāyāti etthāpi eseva nayo. Tassāti tassa sattalokassa. So panāyaṃ sattaloko yena anukkamena dhammābhisamayaṃ pāpuṇi, taṃ teneva anukkamena dassento ‘‘mahābodhimaṇḍe’’tiādimāha. Yāvajjadivasāti ettha ajja-saddena sāsanassa avaṭṭhānakālaṃ vadati. Devamanussānanti ukkaṭṭhaniddesoti dassetuṃ – ‘‘na kevala’’ntiādi vuttaṃ. Etesampīti nāgasupaṇṇādīnampi.
ಅಯಂ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಕತಮೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪುಚ್ಛಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ನ ವಿಸೇಸತೋತಿ ತಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಿಸೇಸಭಾವಞಾಪನತ್ಥಂ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೦) ಆಗತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪುಚ್ಛಾ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪುಚ್ಛಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅದಿಟ್ಠಂ ಜೋತೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ। ದಿಟ್ಠಂ ಸಂಸನ್ದೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾ। ಸಂಸನ್ದನಞ್ಚ ಸಾಕಚ್ಛಾವಸೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಕರಣಂ। ವಿಮತಿಂ ಛಿನ್ದತಿ ಏತಾಯಾತಿ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾ। ಅನುಮತಿಯಾ ಪುಚ್ಛಾ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ‘‘ಕಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುಮತೀ’’ತಿ ಅನುಮತಿ ಪುಚ್ಛಿತಾ ಹೋತಿ। ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಪುಚ್ಛಾ। ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಸಭಾವೋ। ಅಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಞಾಣೇನ ಅಞ್ಞಾತಭಾವಮಾಹ। ಅದಿಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಞಾಣೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ವಿಯ ಅದಿಟ್ಠತಂ। ಅತುಲಿತನ್ತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಏತ’’ನ್ತಿ ತುಲಾಭೂತೇನ ಅತುಲಿತತಂ। ಅತೀರಿತನ್ತಿ ತೀರಣಭೂತೇನ ಅಕತಞಾಣಕಿರಿಯಾಸಮಾಪನತಂ। ಅವಿಭೂತನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪಾಕಟಭಾವಂ। ಅವಿಭಾವಿತನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಅಪಾಕಟಕತಭಾವಂ।
Ayaṃ pucchāti iminā ‘‘katamo’’ti padassa sāmaññato pucchābhāvo dassito, na visesatoti tassa pucchāvisesabhāvañāpanatthaṃ mahāniddese (mahāni. 150) āgatā sabbāpi pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘pucchā ca nāmesā’’tiādinā. Adiṭṭhaṃ jotīyati etāyāti adiṭṭhajotanā. Diṭṭhaṃ saṃsandīyati etāyāti diṭṭhasaṃsandanā. Saṃsandanañca sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimatiṃ chindati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchā anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave’’tiādi pucchāya ‘‘kā tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetukamyatāpucchāti kathetukamyatāya pucchā. Lakkhaṇanti ñātuṃ icchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvamāha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena ñāṇena paccakkhaṃ viya adiṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ eta’’nti tulābhūtena atulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ. Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭakatabhāvaṃ.
ಯೇಹಿ ಗುಣವಿಸೇಸೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇಹಿ ಭಗವತಿ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಸಮಞ್ಞಾ ಪವತ್ತಾ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗುಣವಿಸೇಸನೇಮಿತ್ತಿಕಾನೇವ ಹಿ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ನಾಮಾನಿ। ಯಥಾಹ –
Yehi guṇavisesehi nimittabhūtehi bhagavati ‘‘tathāgato’’ti ayaṃ samaññā pavattā, taṃdassanatthaṃ ‘‘aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato’’tiādi vuttaṃ. Guṇavisesanemittikāneva hi bhagavato sabbāni nāmāni. Yathāha –
‘‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮಾನಿ, ಸಗುಣೇನ ಮಹೇಸಿನೋ।
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
ಗುಣೇನ ನಾಮಮುದ್ಧೇಯ್ಯಂ, ಅಪಿ ನಾಮಸಹಸ್ಸತೋ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೧೩; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೭೬)।
Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāmasahassato’’ti. (dha. sa. aṭṭha. 1313; udā. aṭṭha. 53; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.76);
ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರನಿಯಮನವಸೇನ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನತ್ಥೋ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಪಿ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತೀತಿ। ಪಟಿಪದಾಗಮನತ್ಥೋ ಆಗತ-ಸದ್ದೋ, ನ ಞಾಣಗಮನತ್ಥೋ ‘‘ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩.೭೮; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೭೦; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮) ವಿಯ, ನಾಪಿ ಕಾಯಗಮನತ್ಥೋ ‘‘ಆಗತೋ ಖೋ ಮಹಾಸಮಣೋ, ಮಗಧಾನಂ ಗಿರಿಬ್ಬಜ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೬೩) ವಿಯ। ತತ್ಥ ಯದಾಕಾರನಿಯಮನವಸೇನ ಓಪಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪಾದನತ್ಥೋ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ, ತಂಕರುಣಾಪಧಾನತ್ತಾ ಮಹಾಕರುಣಾಮುಖೇನ ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಂ ಆಗಮನಪ್ಪಟಿಪದಂ ಉದಾಹರಣವಸೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಂ-ತಂ-ಸದ್ದಾನಂ ಏಕನ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವತೋ ‘‘ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕ…ಪೇ॰… ಆಗತಾ’’ತಿ ಸಾಧಾರಣತೋ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಮಹಾಪಧಾನಸುತ್ತಾದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧ ಆದಯೋ) ಸಮ್ಬಹುಲನಿದ್ದೇಸೇನ ಸುಪಾಕಟಾನಂ ಆಸನ್ನಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸಿಆದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ವಸೇನ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನಾತಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಹೇತುಸತ್ಥುದಸ್ಸನಪಬ್ಬಜ್ಜಾಅಭಿಞ್ಞಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಅಧಿಕಾರಚ್ಛನ್ದಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಮಹಾಪಣಿಧಾನೇನ। ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಾಯಪ್ಪಣಿಧಾನಂ ಇಮಿನಾವ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ। ಏವಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರವಿಸೇಸೇನ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಪಾರಮಿಪೂರಣವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ…ಪೇ॰… ಕಸ್ಸಪೋ ಭಗವಾ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Tathā āgatoti ettha ākāraniyamanavasena opammasampaṭipādanattho tathā-saddo. Sāmaññajotanāpi hi visese avatiṭṭhatīti. Paṭipadāgamanattho āgata-saddo, na ñāṇagamanattho ‘‘tathalakkhaṇaṃ āgato’’tiādīsu (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.12; saṃ. ni. aṭṭha. 2.3.78; a. ni. aṭṭha. 1.1.170; udā. aṭṭha. 18) viya, nāpi kāyagamanattho ‘‘āgato kho mahāsamaṇo, magadhānaṃ giribbaja’’ntiādīsu (mahāva. 63) viya. Tattha yadākāraniyamanavasena opammasampaṭipādanattho tathā-saddo, taṃkaruṇāpadhānattā mahākaruṇāmukhena purimabuddhānaṃ āgamanappaṭipadaṃ udāharaṇavasena sāmaññato dassento yaṃ-taṃ-saddānaṃ ekantasambandhabhāvato ‘‘yathā sabbaloka…pe… āgatā’’ti sādhāraṇato vatvā puna taṃ paṭipadaṃ mahāpadhānasuttādīsu (dī. ni. 2.1 ādayo) sambahulaniddesena supākaṭānaṃ āsannānañca vipassiādīnaṃ channaṃ sammāsambuddhānaṃ vasena nidassento ‘‘yathā vipassī bhagavā’’tiādimāha. Tattha yena abhinīhārenāti manussattaliṅgasampattihetusatthudassanapabbajjāabhiññādiguṇasampattiadhikāracchandānaṃ vasena aṭṭhaṅgasamannāgatena mahāpaṇidhānena. Sabbesañhi buddhānaṃ kāyappaṇidhānaṃ imināva abhinīhārena samijjhatīti. Evaṃ mahābhinīhāravisesena ‘‘tathāgato’’ti padassa atthaṃ dassetvā idāni pāramipūraṇavasena dassetuṃ – ‘‘yathā vipassī bhagavā…pe… kassapo bhagavā dānapāramiṃ pūretvā’’tiādimāha.
ಏತ್ಥ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಪ್ಪಟಿಪದಾಯ ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ಕಾ ಪನೇತಾ ಪಾರಮಿಯೋ, ಕೇನಟ್ಠೇನ ಪಾರಮಿಯೋ, ಕತಿವಿಧಾ ಚೇತಾ, ಕೋ ತಾಸಂ ಕಮೋ, ಕಾನಿ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಾನಿ, ಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಕೋ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಕಿಂ ವೋದಾನಂ, ಕೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಕಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಕೋ ವಿಭಾಗೋ, ಕೋ ಸಙ್ಗಹೋ, ಕೋ ಸಮ್ಪಾದನೂಪಾಯೋ, ಕಿತ್ತಕೇನ ಕಾಲೇನ ಸಮ್ಪಾದನಂ, ಕೋ ಆನಿಸಂಸೋ, ಕಿಞ್ಚೇತಾಸಂ ಫಲನ್ತಿ ಪಾರಮೀಸು ಅಯಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಇಚ್ಛನ್ತೇನ ದೀಘಾಗಮಟೀಕಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೭) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಇಧ ದಸ್ಸಿತಾ। ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗಾನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಪೂರಿತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿ।
Ettha ca suttantikānaṃ mahābodhippaṭipadāya kosallajananatthaṃ kā panetā pāramiyo, kenaṭṭhena pāramiyo, katividhā cetā, ko tāsaṃ kamo, kāni lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānāni, ko paccayo, ko saṃkileso, kiṃ vodānaṃ, ko paṭipakkho, kā paṭipatti, ko vibhāgo, ko saṅgaho, ko sampādanūpāyo, kittakena kālena sampādanaṃ, ko ānisaṃso, kiñcetāsaṃ phalanti pāramīsu ayaṃ vitthārakathā veditabbā. Sā panesā icchantena dīghāgamaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.7) vuttanayeneva veditabbā, na idha dassitā. Yathāvuttāya paṭipadāya yathāvuttavibhāgānaṃ pāramīnaṃ pūritabhāvaṃ sandhāyāha – ‘‘samatiṃsa pāramiyo pūretvā’’ti.
ಸತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾನಂ ದಾನಪಾರಮಿಭಾವೇ ಪರಿಚ್ಚಾಗವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇಹಿ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ। ತತೋಯೇವ ಚ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ವಿಸುಂ ನಯನಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಂ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇಪಿ ಧನರಜ್ಜಪರಿಚ್ಚಾಗತೋ ಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ। ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನಂ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ। ದಾನಾದೀಸುಯೇವ ಸಾತಿಸಯಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿನಿಪ್ಫಾದನಂ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ, ಯಾ ವಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಸಙ್ಗಹಿತಾ। ‘‘ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ, ದಾನಾದಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ ವಾ ಕಾಯವಿವೇಕವಸೇನ ಏಕಚರಿಯಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ದಾನಾದೀನಞ್ಚೇವ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀನಞ್ಚ ಸಂಸಾರನಿಬ್ಬಾನೇಸು ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಾನಞ್ಚ ವಿಭಾವನವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಬೋಧಿತ್ತಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಪರಿಪಾಚನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ। ಞಾತೀನಂ ಅತ್ಥಚರಿಯಾ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾ। ಸಾಪಿ ಕರುಣಾಯನವಸೇನೇವ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣವಸೇನ ಅನವಜ್ಜಕಮ್ಮಾಯತನಸಿಪ್ಪಾಯತನವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಪರಿಚಯವಸೇನ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಪರಿಚಯವಸೇನ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯತೀರಣವಸೇನ ಚ ಞಾಣಚಾರೋ ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾ। ಸಾ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀಯೇವ, ಞಾಣಸಮ್ಭಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ। ಕೋಟೀತಿ ಪರಿಯನ್ತೋ, ಉಕ್ಕಂಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ। ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾತಿ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಆಗಮನಪ್ಪಟಿಪದಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಸಹಗತಾ ಏವ ವಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗಮನಪ್ಪಟಿಪದಾಯ ಆದಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ದಾನಪಾರಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಮಜ್ಝಂ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Satipi mahāpariccāgānaṃ dānapāramibhāve pariccāgavisesabhāvadassanatthañceva sudukkarabhāvadassanatthañca mahāpariccāgehi visuṃ gahaṇaṃ. Tatoyeva ca aṅgapariccāgato visuṃ nayanapariccāgaggahaṇaṃ, pariccāgabhāvasāmaññepi dhanarajjapariccāgato puttadārapariccāgaggahaṇañca kataṃ. Gatapaccāgatikavattasaṅkhātāya pubbabhāgappaṭipadāya saddhiṃ abhiññāsamāpattinipphādanaṃ pubbayogo. Dānādīsuyeva sātisayappaṭipattinipphādanaṃ pubbacariyā, yā vā cariyāpiṭakasaṅgahitā. ‘‘Abhinīhāro pubbayogo, dānādippaṭipatti vā kāyavivekavasena ekacariyā vā pubbacariyā’’ti keci. Dānādīnañceva appicchatādīnañca saṃsāranibbānesu ādīnavānisaṃsānañca vibhāvanavasena sattānaṃ bodhittaye patiṭṭhāpanaparipācanavasena ca pavattā kathā dhammakkhānaṃ. Ñātīnaṃ atthacariyā ñātatthacariyā. Sāpi karuṇāyanavaseneva. Ādi-saddena lokatthacariyādayo saṅgaṇhāti. Kammassakatañāṇavasena anavajjakammāyatanasippāyatanavijjāṭṭhānaparicayavasena khandhāyatanādiparicayavasena lakkhaṇattayatīraṇavasena ca ñāṇacāro buddhicariyā. Sā pana atthato paññāpāramīyeva, ñāṇasambhāradassanatthaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Koṭīti pariyanto, ukkaṃsoti attho. Cattāro satipaṭṭhāne bhāvetvāti sambandho. Tattha bhāvetvāti uppādetvā. Brūhetvāti vaḍḍhetvā. Satipaṭṭhānādiggahaṇena āgamanappaṭipadaṃ matthakaṃ pāpetvā dasseti. Vipassanāsahagatā eva vā satipaṭṭhānādayo daṭṭhabbā. Ettha ca ‘‘yena abhinīhārenā’’tiādinā āgamanappaṭipadāya ādiṃ dasseti, ‘‘dānapārami’’ntiādinā majjhaṃ, ‘‘cattāro satipaṭṭhāne’’tiādinā pariyosānanti veditabbaṃ.
ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋತಿ ಮುಹುತ್ತಜಾತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತೋ। ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತಞ್ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತಂ ಪಠಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸುವಣ್ಣಜಾಲೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಅಜಿನಪ್ಪವೇಣಿಯಾ, ತೇಸಂ ಹತ್ಥತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸು, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ। ಯಥಾಹಾತಿಆದಿನಾ ಮಹಾಪದಾನದೇಸನಾಯ ವುತ್ತವಚನಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ಸೇತಮ್ಹಿ ಛತ್ತೇತಿ ದಿಬ್ಬಸೇತಚ್ಛತ್ತೇ। ಅನುಧಾರಿಯಮಾನೇತಿ ಧಾರಿಯಮಾನೇ। ಏತ್ಥ ಚ ಛತ್ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಖಗ್ಗಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಕಕುಧಭಣ್ಡಾನಿ ವುತ್ತಾನೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಖಗ್ಗತಾಲವಣ್ಟಮೋರಹತ್ಥಕವಾಲಬೀಜನಿಉಣ್ಹೀಸಪಟ್ಟಾಪಿ ಹಿ ಛತ್ತೇನ ಸಹ ತದಾ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಅಹೇಸುಂ। ಛತ್ತಾದೀನಿಯೇವ ಚ ತದಾ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸು, ನ ಛತ್ತಾದಿಗ್ಗಾಹಕಾ। ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾತಿ ದಸ ದಿಸಾ, ನಯಿದಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾವಿಲೋಕನಂ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರುತ್ತರಕಾಲಂ। ಮಹಾಸತ್ತೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹತ್ಥತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ದಿಸಂ ಓಲೋಕೇಸಿ, ತತ್ಥ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನಾ, ‘‘ಮಹಾಪುರಿಸ, ಇಧ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದಿಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಉತ್ತರಿತರೋ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ಏವಂ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಚತಸ್ಸೋ ಅನುದಿಸಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಉಪರೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಂ ಅದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಉತ್ತರಾ ದಿಸಾ’’ತಿ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಅಗಮಾಸಿ। ಆಸಭಿನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ। ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮೋ। ಜೇಟ್ಠೋತಿ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಚ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಅರಹತ್ತಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ। ‘‘ಅನೇಕೇಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಏತ್ಥಾತಿ –
Sampatijātoti muhuttajāto nikkhantamatto. Nikkhantamattañhi mahāsattaṃ paṭhamaṃ brahmāno suvaṇṇajālena paṭiggaṇhiṃsu, tesaṃ hatthato cattāro mahārājāno ajinappaveṇiyā, tesaṃ hatthato manussā dukūlacumbaṭakena paṭiggaṇhiṃsu, manussānaṃ hatthato muccitvā pathaviyaṃ patiṭṭhito. Yathāhātiādinā mahāpadānadesanāya vuttavacanaṃ nidasseti. Setamhi chatteti dibbasetacchatte. Anudhāriyamāneti dhāriyamāne. Ettha ca chattaggahaṇeneva khaggādīni pañca kakudhabhaṇḍāni vuttānevāti daṭṭhabbaṃ. Khaggatālavaṇṭamorahatthakavālabījaniuṇhīsapaṭṭāpi hi chattena saha tadā upaṭṭhitā ahesuṃ. Chattādīniyeva ca tadā paññāyiṃsu, na chattādiggāhakā. Sabbā ca disāti dasa disā, nayidaṃ sabbadisāvilokanaṃ sattapadavītihāruttarakālaṃ. Mahāsatto hi manussānaṃ hatthato muccitvā puratthimaṃ disaṃ olokesi, tattha devamanussā gandhamālādīhi pūjayamānā, ‘‘mahāpurisa, idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Evaṃ catasso disā catasso anudisā heṭṭhā uparīti sabbā disā anuviloketvā sabbattha attanā sadisaṃ adisvā ‘‘ayaṃ uttarā disā’’ti sattapadavītihārena agamāsi. Āsabhinti uttamaṃ. Aggoti sabbapaṭhamo. Jeṭṭhoti seṭṭhoti ca tasseva vevacanaṃ. Ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavoti imasmiṃ attabhāve pattabbaṃ arahattaṃ byākāsi. ‘‘Anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvenā’’ti saṃkhittena vuttamatthaṃ ‘‘yañhī’’tiādinā vitthārato dasseti. Tattha etthāti –
‘‘ಅನೇಕಸಾಖಞ್ಚ ಸಹಸ್ಸಮಣ್ಡಲಂ,
‘‘Anekasākhañca sahassamaṇḍalaṃ,
ಛತ್ತಂ ಮರೂ ಧಾರಯುಮನ್ತಲಿಕ್ಖೇ।
Chattaṃ marū dhārayumantalikkhe;
ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಾ ವೀತಿಪತನ್ತಿ ಚಾಮರಾ,
Suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā,
ನ ದಿಸ್ಸರೇ ಚಾಮರಛತ್ತಗಾಹಕಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೬೯೩) –
Na dissare cāmarachattagāhakā’’ti. (su. ni. 693) –
ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಚಾರತಾಯ ಅನಾವರಣಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಅಯಂ ಭಗವಾಪಿ ಗತೋ…ಪೇ॰… ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ಏತೇನ ಅಭಿಜಾತಿಯಂ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಸೇಸಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಾರಮಿತಾನಿಸ್ಸನ್ದಾ ಹಿ ತೇತಿ।
Imissā gāthāya. Sabbaññutaññāṇameva sabbattha appaṭihatacāratāya anāvaraṇañāṇanti āha – ‘‘sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassā’’ti. Tathā ayaṃ bhagavāpi gato…pe… pubbanimittabhāvenāti etena abhijātiyaṃ dhammatāvasena uppajjanakavisesā sabbabodhisattānaṃ sādhāraṇāti dasseti. Pāramitānissandā hi teti.
ವಿಕ್ಕಮೀತಿ ಅಗಮಾಸಿ। ಮರೂತಿ ದೇವಾ। ಸಮಾತಿ ವಿಲೋಕನಸಮತಾಯ ಸಮಾ ಸದಿಸಿಯೋ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಹಿ ಯಥಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ವಿಲೋಕೇಸಿ, ಏವಂ ಸೇಸದಿಸಾಪಿ, ನ ಕತ್ಥಚಿ ವಿಲೋಕನೇ ವಿಬನ್ಧೋ ತಸ್ಸ ಅಹೋಸೀತಿ। ಸಮಾತಿ ವಾ ವಿಲೋಕೇತುಂ ಯುತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ತದಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವಿರೂಪಬೀಭಚ್ಛವಿಸಮರೂಪಾನಿ ವಿಲೋಕೇತುಂ ಅಯುತ್ತಾನಿ ದಿಸಾಸು ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ।
Vikkamīti agamāsi. Marūti devā. Samāti vilokanasamatāya samā sadisiyo. Mahāpuriso hi yathā ekaṃ disaṃ vilokesi, evaṃ sesadisāpi, na katthaci vilokane vibandho tassa ahosīti. Samāti vā viloketuṃ yuttāti attho. Na hi tadā bodhisattassa virūpabībhacchavisamarūpāni viloketuṃ ayuttāni disāsu upaṭṭhahantīti.
‘‘ಏವಂ ತಥಾ ಗತೋ’’ತಿ ಕಾಯಗಮನಟ್ಠೇನ ಗತಸದ್ದೇನ ತಥಾಗತಸದ್ದಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಞಾಣಗಮನಟ್ಠೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಲೋಭಪ್ಪಧಾನೇನ ಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ। ಕುಸಲಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಇಧ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಯೋ। ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನಾ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಪಹಾಯಾತಿ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಗತೋ ಅಧಿಗತೋ, ಪಟಿಪನ್ನೋ ಉತ್ತರಿವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಹಾಯಾತಿ ವಾ ಪಹಾನಹೇತು, ಪಹಾನಲಕ್ಖಣಂ ವಾ। ಹೇತುಲಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಪಹಾಯಸದ್ದೋ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಪ್ಪಹಾನಹೇತುಕಞ್ಹಿ ‘‘ಗತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಗಮನಂ ಅವಬೋಧೋ, ಪಟಿಪತ್ತಿ ಏವ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಚ ಲಕ್ಖೀಯತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಪದಾಲೇತ್ವಾತಿಆದೀಸುಪಿ। ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನಾತಿ ಮೇತ್ತಾಯ। ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಮನಸಿಕರಣೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಆಲೋಕಸಞ್ಜಾನನೇನ। ಅವಿಕ್ಖೇಪೇನಾತಿ ಸಮಾಧಿನಾ। ಧಮ್ಮವವತ್ಥಾನೇನಾತಿ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾವನಿಚ್ಛಯೇನ। ‘‘ಸಪ್ಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿನೀವರಣಪ್ಪಹಾನೇನ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಂ ಲೋಕೇ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೫೦೮) ವುತ್ತಾಯ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪ್ಪಟಿಪದಾಯ ಭಗವತೋ ತಥಾಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಹ ಉಪಾಯೇನ ಅಟ್ಠಹಿ ಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಚ ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಞಾಣೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಕಙ್ಖಾವಿತರಣಾನಞ್ಹಿ ವಿಬನ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ದೂರೀಕರಣೇನ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಯೋ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಥಾ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಅಭಿರತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ತತ್ಥ ಅನಭಿರತಿಯಾ ವಿನೋದಿತಾಯ ಝಾನಾದೀನಂ ಸಮಧಿಗಮೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅರತಿವಿನೋದನಅವಿಜ್ಜಾಪದಾಲನಾದಿಉಪಾಯೋ, ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಪನ ನೀವರಣಸಭಾವಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ನೀವರಣೇಸುಪಿ ಸಙ್ಗಹದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಪ್ಪವೇಸವಿಬನ್ಧನೇನ ನೀವರಣಾನಿ ಕವಾಟಸದಿಸಾನೀತಿ ಆಹ – ‘‘ನೀವರಣಕವಾಟಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ’’ತಿ।
‘‘Evaṃ tathā gato’’ti kāyagamanaṭṭhena gatasaddena tathāgatasaddaṃ niddisitvā idāni ñāṇagamanaṭṭhena taṃ dassetuṃ – ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tattha nekkhammenāti alobhappadhānena kusalacittuppādena. Kusalā hi dhammā idha nekkhammaṃ, na pabbajjādayo. ‘‘Paṭhamajjhānenā’’ti ca vadanti. Pahāyāti pajahitvā. Gato adhigato, paṭipanno uttarivisesanti attho. Pahāyāti vā pahānahetu, pahānalakkhaṇaṃ vā. Hetulakkhaṇattho hi ayaṃ pahāyasaddo. Kāmacchandādippahānahetukañhi ‘‘gato’’ti ettha vuttaṃ gamanaṃ avabodho, paṭipatti eva vā kāmacchandādippahānena ca lakkhīyati. Esa nayo padāletvātiādīsupi. Abyāpādenāti mettāya. Ālokasaññāyāti vibhūtaṃ katvā manasikaraṇena upaṭṭhitaālokasañjānanena. Avikkhepenāti samādhinā. Dhammavavatthānenāti kusalādidhammānaṃ yāthāvanicchayena. ‘‘Sappaccayanāmarūpavavatthānenā’’tipi vadanti. Evaṃ kāmacchandādinīvaraṇappahānena ‘‘abhijjhaṃ loke pahāyā’’tiādinā (vibha. 508) vuttāya paṭhamajjhānassa pubbabhāgappaṭipadāya bhagavato tathāgatabhāvaṃ dassetvā idāni saha upāyena aṭṭhahi samāpattīhi aṭṭhārasahi ca mahāvipassanāhi taṃ dassetuṃ – ‘‘ñāṇenā’’tiādimāha. Nāmarūpapariggahakaṅkhāvitaraṇānañhi vibandhabhūtassa mohassa dūrīkaraṇena ñātapariññāyaṃ ṭhitassa aniccasaññādayo sijjhanti, tathā jhānasamāpattīsu abhiratinimittena pāmojjena tattha anabhiratiyā vinoditāya jhānādīnaṃ samadhigamoti samāpattivipassanānaṃ arativinodanaavijjāpadālanādiupāyo, uppaṭipāṭiniddeso pana nīvaraṇasabhāvāya avijjāya heṭṭhā nīvaraṇesupi saṅgahadassanatthanti daṭṭhabbo. Samāpattivihārappavesavibandhanena nīvaraṇāni kavāṭasadisānīti āha – ‘‘nīvaraṇakavāṭaṃ ugghāṭetvā’’ti.
‘‘ರತ್ತಿಂ ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ದಿವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೇ ಪಯೋಜೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೧) ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ಧೂಮಾಯನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಧೂಮ’’ನ್ತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇಯೇವ ದುಕ್ಖಂ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೋಪಚಾರೇಯೇವ ಚ ಸುಖಂ ಪಹೀಯತಿ, ಅತಿಸಯಪ್ಪಹಾನಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ। ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ಚೇವ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಚ ವುತ್ತಾನಿ। ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೮; ೩.೩೧೨; ಧ॰ ಸ॰ ೨೪೮; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೦೯)। ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಕಸಿಣರೂಪಂ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಪುರಿಮಪದಲೋಪೇನ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೭೩-೧೭೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೯; ಧ॰ ಸ॰ ೨೪೪-೨೪೫)। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ರೂಪೇ ರೂಪಜ್ಝಾನೇ ತಂಸಹಗತಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ। ರೂಪಂ ಸಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಸಞ್ಞಂ, ರೂಪಸ್ಸ ನಾಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಭೇದಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಂ ರೂಪಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಪಟಿಘಾತೇನ ಪಟಿಹನನೇನ ವಿಸಯಿವಿಸಯಸಮೋಧಾನೇ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ। ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯೋತಿ ನಾನತ್ತೇ ಗೋಚರೇ ಪವತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ, ನಾನತ್ತಾ ವಾ ಸಞ್ಞಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ಏಕಾದಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸಞ್ಞಾ, ದ್ವೇ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸಞ್ಞಾ, ಏಕಾದಸ ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಸಞ್ಞಾತಿ ಏತಾಸಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಸಞ್ಞಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಏತಾ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾದಿಭೇದೇ ನಾನತ್ತೇ ನಾನಾಸಭಾವೇ ಗೋಚರೇ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ನಾನತ್ತಾ ನಾನಾಸಭಾವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸದಿಸಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।
‘‘Rattiṃ vitakketvā vicāretvā divā kammante payojetī’’ti (ma. ni. 1.251) vuttaṭṭhāne vitakkavicārā dhūmāyanā adhippetāti āha – ‘‘vitakkavicāradhūma’’nti. Kiñcāpi paṭhamajjhānūpacāreyeva dukkhaṃ, catutthajjhānopacāreyeva ca sukhaṃ pahīyati, atisayappahānaṃ pana sandhāyāha – ‘‘catutthajjhānena sukhadukkhaṃ pahāyā’’ti. Rūpasaññāti saññāsīsena rūpāvacarajjhānāni ceva tadārammaṇāni ca vuttāni. Rūpāvacarajjhānampi hi ‘‘rūpa’’nti vuccati uttarapadalopena ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.248; 3.312; dha. sa. 248; paṭi. ma. 1.209). Tassa ārammaṇampi kasiṇarūpaṃ ‘‘rūpa’’nti vuccati purimapadalopena ‘‘bahiddhā rūpāni passati suvaṇṇadubbaṇṇānī’’tiādīsu (dī. ni. 2.173-174; ma. ni. 2.249; dha. sa. 244-245). Tasmā idha rūpe rūpajjhāne taṃsahagatasaññā rūpasaññāti evaṃ saññāsīsena rūpāvacarajjhānāni vuttāni. Rūpaṃ saññā assāti rūpasaññaṃ, rūpassa nāmanti vuttaṃ hoti. Evaṃ pathavīkasiṇādibhedassa tadārammaṇassa cetaṃ adhivacananti veditabbaṃ. Paṭighasaññāti cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇānañca paṭighātena paṭihananena visayivisayasamodhāne samuppannā dvipañcaviññāṇasahagatā saññā paṭighasaññā. Nānattasaññāyoti nānatte gocare pavattā saññā, nānattā vā saññā nānattasaññā, aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā, ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā, dve akusalavipākasaññā, ekādasa kāmāvacarakiriyasaññāti etāsaṃ catucattālīsasaññānametaṃ adhivacanaṃ. Etā hi yasmā rūpasaññādibhede nānatte nānāsabhāve gocare pavattanti, yasmā ca nānattā nānāsabhāvā aññamaññaṃ asadisā, tasmā ‘‘nānattasaññā’’ti vuccanti.
ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ, ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯೇತಂ ನಾಮಂ। ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇ ‘‘ನಿಚ್ಚಾ ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಮಿಚ್ಛಾಸಞ್ಞಂ। ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿಬ್ಬಿಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ। ನನ್ದಿನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಂ। ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ। ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾಯ। ‘‘ತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ, ಆಯತಿಂ ಸಮುದಯವಸೇನ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿರೋಧೇತಿ, ನೋ ಸಮುದೇತೀ’’ತಿ। ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾ ಹಿ ಅಯಂ ಬಲಪ್ಪತ್ತಾತಿ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ। ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠನಾ ಹಿ ಅಯಂ। ಆದಾನನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹಣಂ। ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವಸೇನ ಏಕತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಘನಸಞ್ಞಾ। ಆಯೂಹನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ। ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಾಪತ್ತಿ ವಿಪರಿಣಾಮೋ। ಧುವಸಞ್ಞನ್ತಿ ಥಿರಭಾವಗ್ಗಹಣಂ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮೂಹಾದಿಘನವಸೇನ ಸಕಿಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದತಾಯ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸವಿಗ್ಗಹಗ್ಗಹಣಂ। ಪಣಿಧಿನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಪಣಿಧಿಂ। ಸಾ ಪನತ್ಥತೋ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನನ್ದಿತಾ। ಅಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿಂ।
Aniccassa, aniccanti vā anupassanā aniccānupassanā, tebhūmakadhammānaṃ aniccataṃ gahetvā pavattāya anupassanāyetaṃ nāmaṃ. Niccasaññanti saṅkhatadhamme ‘‘niccā sassatā’’ti pavattaṃ micchāsaññaṃ. Saññāsīsena diṭṭhicittānampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo ito paresupi. Nibbidānupassanāyāti saṅkhāresu nibbijjanākārena pavattāya anupassanāya. Nandinti sappītikataṇhaṃ. Virāgānupassanāyāti saṅkhāresu virajjanākārena pavattāya anupassanāya. Nirodhānupassanāyāti saṅkhārānaṃ nirodhassa anupassanāya. ‘‘Te saṅkhārā nirujjhantiyeva, āyatiṃ samudayavasena na uppajjantī’’ti evaṃ vā anupassanā nirodhānupassanā. Tenevāha – ‘‘nirodhānupassanāya nirodheti, no samudetī’’ti. Muccitukamyatā hi ayaṃ balappattāti. Paṭinissajjanākārena pavattā anupassanā paṭinissaggānupassanā. Paṭisaṅkhā santiṭṭhanā hi ayaṃ. Ādānanti niccādivasena gahaṇaṃ. Santatisamūhakiccārammaṇānaṃ vasena ekattaggahaṇaṃ ghanasaññā. Āyūhanaṃ abhisaṅkharaṇaṃ. Avatthāvisesāpatti vipariṇāmo. Dhuvasaññanti thirabhāvaggahaṇaṃ. Nimittanti samūhādighanavasena sakiccaparicchedatāya ca saṅkhārānaṃ saviggahaggahaṇaṃ. Paṇidhinti rāgādipaṇidhiṃ. Sā panatthato taṇhāvasena saṅkhāresu nanditā. Abhinivesanti attānudiṭṭhiṃ.
ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮತೀರಣಂ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾ। ಸಾರಾದಾನಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅಸಾರೇ ಸಾರಗ್ಗಹಣವಿಪಲ್ಲಾಸಂ। ಇಸ್ಸರಕುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸೋ । ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಮತೀತಮದ್ಧಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಸಂಸಯಾಪತ್ತಿ ಸಮ್ಮೋಹಾಭಿನಿವೇಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಲೇಣತಾಣಭಾವಗ್ಗಹಣಂ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋ। ‘‘ಆಲಯರತಾ ಆಲಯಸಮ್ಮುದಿತಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೬೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೧; ೨.೩೩೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೭) ವಚನತೋ ಆಲಯೋ ತಣ್ಹಾ, ಸಾಯೇವ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ರೂಪಾದೀಸು ಚ ಅಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಕೇಚಿ। ‘‘ಏವಂವಿಧಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ। ವಟ್ಟತೋ ವಿಗತತ್ತಾ ವಿವಟ್ಟಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನುಪಸ್ಸನೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾ, ಗೋತ್ರಭೂ। ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಸಂಯುಜ್ಜನವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಭಿನಿವಿಸನಂ। ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜಾತೇಕಟ್ಠೇ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠೇ ಚ। ಓಳಾರಿಕೇತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝೇ ಕಿಲೇಸೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ದಸ್ಸನಪಹಾತಬ್ಬಾಪಿ ದುತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ಓಳಾರಿಕಾತಿ। ಅಣುಸಹಗತೇತಿ ಅಣುಭೂತೇ। ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ। ನ ಹಿ ಪಠಮಾದಿಮಗ್ಗೇಹಿಪಿ ಪಹೀನಾ ಕಿಲೇಸಾ ಪುನ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ।
Aniccadukkhādivasena sabbadhammatīraṇaṃ adhipaññādhammavipassanā. Sārādānābhinivesanti asāre sāraggahaṇavipallāsaṃ. Issarakuttādivasena loko samuppannoti abhiniveso sammohābhiniveso. Keci pana ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhānantiādinā pavattasaṃsayāpatti sammohābhiniveso’’ti vadanti. Saṅkhāresu leṇatāṇabhāvaggahaṇaṃ ālayābhiniveso. ‘‘Ālayaratā ālayasammuditā’’ti (dī. ni. 2.64; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7) vacanato ālayo taṇhā, sāyeva cakkhādīsu rūpādīsu ca abhinivesavasena pavattiyā ālayābhinivesoti keci. ‘‘Evaṃvidhā saṅkhārā paṭinissajjīyantī’’ti pavattaṃ ñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanā. Vaṭṭato vigatattā vivaṭṭaṃ, nibbānaṃ. Tattha ārammaṇakaraṇasaṅkhātena anupassanena pavattiyā vivaṭṭānupassanā, gotrabhū. Saṃyogābhinivesanti saṃyujjanavasena saṅkhāresu abhinivisanaṃ. Diṭṭhekaṭṭheti diṭṭhiyā sahajātekaṭṭhe pahānekaṭṭhe ca. Oḷāriketi uparimaggavajjhe kilese apekkhitvā vuttaṃ, aññathā dassanapahātabbāpi dutiyamaggavajjhehi oḷārikāti. Aṇusahagateti aṇubhūte. Idaṃ heṭṭhimamaggavajjhe apekkhitvā vuttaṃ. Sabbakileseti avasiṭṭhasabbakilese. Na hi paṭhamādimaggehipi pahīnā kilesā puna pahīyantīti.
ಕಕ್ಖಳತ್ತಂ ಕಥಿನಭಾವೋ। ಪಗ್ಘರಣಂ ದ್ರವಭಾವೋ। ಲೋಕಿಯವಾಯುನಾ ಭಸ್ತಾಯ ವಿಯ ಯೇನ ತಂತಂಕಲಾಪಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾಯನಂ, ಥದ್ಧಭಾವೋ ವಾ, ತಂ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ। ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತಾನಂ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತೇಹಿ ಫುಟ್ಠಭಾವೇ ತಂತಂಭೂತವಿವಿತ್ತತಾ ರೂಪಪರಿಯನ್ತೋ ಆಕಾಸೋತಿ ಯೇಸಂ ಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಸೋ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೋವ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭೂತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಭಾವೋ ನ ಸಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಿತಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಕಲಾಪೇ ಭೂತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವೋ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನಾಹ – ಭಗವಾ ಆಕಾಸಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೩೭) ‘‘ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೋ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹೀ’’ತಿ।
Kakkhaḷattaṃ kathinabhāvo. Paggharaṇaṃ dravabhāvo. Lokiyavāyunā bhastāya viya yena taṃtaṃkalāpassa uddhumāyanaṃ, thaddhabhāvo vā, taṃ vitthambhanaṃ. Vijjamānepi kalāpantarabhūtānaṃ kalāpantarabhūtehi phuṭṭhabhāve taṃtaṃbhūtavivittatā rūpapariyanto ākāsoti yesaṃ yo paricchedo, tehi so asamphuṭṭhova, aññathā bhūtānaṃ paricchedabhāvo na siyā byāpitabhāvāpattito. Yasmiṃ kalāpe bhūtānaṃ paricchedo, tehi asamphuṭṭhabhāvo asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ. Tenāha – bhagavā ākāsadhātuniddese (dha. sa. 637) ‘‘asamphuṭṭho catūhi mahābhūtehī’’ti.
ವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ ರುಪ್ಪನಂ। ಚೇತನಾಪಧಾನತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಾನಂ ಚೇತನಾವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೯೨) ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೇತನಾವ ವಿಭತ್ತಾ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಲಕ್ಖಣಾ ಚ ಚೇತನಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ಕುಸಲಾ ಚೇತನಾ ಕಾಮಾವಚರಾ’’ತಿಆದಿ। ಫರಣಂ ಸವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾ। ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇತಿ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಹೇತು। ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಏಸ ನಯೋ ಕೋಸಜ್ಜೇತಿಆದೀಸು। ವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಪರಿಳಾಹೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ। ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚರಹಿತೇ ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಸಮ್ಪಹಂಸನೇಸು ಅಬ್ಯಾವಟತಾಯ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ ಪಕ್ಖಪಾತುಪಚ್ಛೇದತೋ।
Virodhipaccayasannipāte visadisuppatti ruppanaṃ. Cetanāpadhānattā saṅkhārakkhandhadhammānaṃ cetanāvasenetaṃ vuttaṃ – ‘‘saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇa’’nti. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhaṅge (vibha. 92) ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tiādinā cetanāva vibhattā. Abhisaṅkharalakkhaṇā ca cetanā. Yathāha – ‘‘tattha katamo puññābhisaṅkhāro, kusalā cetanā kāmāvacarā’’tiādi. Pharaṇaṃ savipphārikatā. Assaddhiyeti assaddhiyahetu. Nimittatthe bhummaṃ. Esa nayo kosajjetiādīsu. Vūpasamalakkhaṇanti kāyacittapariḷāhūpasamalakkhaṇaṃ. Līnuddhaccarahite adhicitte pavattamāne paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāvaṭatāya ajjhupekkhanaṃ paṭisaṅkhānaṃ pakkhapātupacchedato.
ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ವಿಸಂವಾದನಾದಿಕಿಚ್ಚತಾಯ ಲೂಖಾನಂ ಅಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ, ಸಿನಿದ್ಧಭಾವತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಪಚ್ಚಯಸುಭಾಸಿತಾನಂ ಸೋತಾರಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಾ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ। ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಸಯಞ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಹನಂ ಘಟನಂ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ವಿರತೀಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಭಾರುಕ್ಖಿಪನಂ ವಿಯ। ಜೀವಮಾನಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪವತ್ತಿಯಾ, ಆಜೀವಸ್ಸೇವ ವಾ ಸುದ್ಧಿ ವೋದಾನಂ। ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಇಧ ಚೇತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ। ನಮನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಭಾವೋ। ಆಯತನಂ ಪವತ್ತನಂ। ಆಯತನವಸೇನ ಹಿ ಆಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಿ। ತಣ್ಹಾಯ ಹೇತುಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಜನಕಹೇತುಭಾವೋ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪಕತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।
Musāvādādīnaṃ visaṃvādanādikiccatāya lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ paṭipakkhabhāvato pariggāhakasabhāvā sammāvācā, siniddhabhāvato sampayuttadhamme sammāvācāpaccayasubhāsitānaṃ sotārañca puggalaṃ pariggaṇhātīti sā pariggahalakkhaṇā. Kāyikakiriyā kiñci kattabbaṃ samuṭṭhāpeti, sayañca samuṭṭhahanaṃ ghaṭanaṃ hotīti sammākammantasaṅkhātā viratīpi samuṭṭhānalakkhaṇā daṭṭhabbā, sampayuttadhammānaṃ vā ukkhipanaṃ samuṭṭhāpanaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Jīvamānassa sattassa, sampayuttadhammānaṃ vā jīvitindriyapavattiyā, ājīvasseva vā suddhi vodānaṃ. ‘‘Saṅkhārā’’ti idha cetanā adhippetāti vuttaṃ – ‘‘saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇa’’nti. Namanaṃ ārammaṇābhimukhabhāvo. Āyatanaṃ pavattanaṃ. Āyatanavasena hi āyasaṅkhātānaṃ cittacetasikānaṃ pavatti. Taṇhāya hetulakkhaṇanti vaṭṭassa janakahetubhāvo, maggassa pana nibbānasampāpakattanti ayametesaṃ viseso.
ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ। ಏಕರಸೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಾತಿವತ್ತನಂ ಅನೂನಾಧಿಕಭಾವೋ। ಯುಗನದ್ಧಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವ। ‘‘ಸದ್ಧಾಪಞ್ಞಾ ಪಗ್ಗಹಾವಿಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಖಯೋತಿ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೋ ಮಗ್ಗೋ। ಅನುಪ್ಪಾದಪರಿಯೋಸಾನತಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಫಲಂ। ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮೋ। ಛನ್ದಸ್ಸಾತಿ ಕತ್ತುಕಾಮತಾಛನ್ದಸ್ಸ। ಮೂಲಲಕ್ಖಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೋ। ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ ಆರಮ್ಮಣಪ್ಪಟಿಪಾದಕತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾ। ಸಮೋಧಾನಂ ವಿಸಯಾದಿಸನ್ನಿಪಾತೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ, ಯಾ ಸಙ್ಗತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮಂ, ಸಹ ಓದಹನ್ತಿ ಅನೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾತಿ ವಾ ಸಮೋಧಾನಂ, ಫಸ್ಸೋ। ಸಮೋಸರನ್ತಿ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮೋಸರಣಂ। ವೇದನಾಯ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ವೇದನಾನುಭವನನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮೋಸಟಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಗೋಪಾನಸೀನಂ ಕೂಟಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪಾಮೋಕ್ಖಭಾವೋ ಪಮುಖಲಕ್ಖಣಂ। ತತೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಉತ್ತರಿ ಪಧಾನನ್ತಿ ತತುತ್ತರಿ। ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ ಹಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ। ವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಫಲಸ್ಸ। ತಞ್ಹಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಾರಸ್ಸ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಭಾವೇನ ಸಾರಂ। ಅಯಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣವಿಭಾಗೋ ಛಧಾತುಪಞ್ಚಝಾನಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ತಂತಂಸುತ್ತಪದಾನುಸಾರೇನ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತನಯೇನ ಚ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋಪಿ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಪರಿಯಾಯನ್ತರಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಪುನ ದಸ್ಸಿತೋ, ತತೋ ಏವ ಚ ‘‘ಛನ್ದಮೂಲಕಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಮನಸಿಕಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಫಸ್ಸಸಮೋಧಾನಾ ವೇದನಾಸಮೋಸರಣಾ’’ತಿ, ‘‘ಪಞ್ಞುತ್ತರಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ, ‘‘ವಿಮುತ್ತಿಸಾರಮಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ, ‘‘ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧಞ್ಹಿ, ಆವುಸೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೫೧೨) ಚ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಛನ್ದಸ್ಸ ಮೂಲಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Tathalakkhaṇaṃ aviparītasabhāvo. Ekaraso aññamaññanātivattanaṃ anūnādhikabhāvo. Yuganaddhā samathavipassanāva. ‘‘Saddhāpaññā paggahāvikkhepā’’tipi vadanti. Khayoti kilesakkhayo maggo. Anuppādapariyosānatāya anuppādo phalaṃ. Passaddhi kilesavūpasamo. Chandassāti kattukāmatāchandassa. Mūlalakkhaṇaṃ patiṭṭhābhāvo. Samuṭṭhānalakkhaṇaṃ ārammaṇappaṭipādakatāya sampayuttadhammānaṃ uppattihetutā. Samodhānaṃ visayādisannipātena gahetabbākāro, yā saṅgatīti vuccati. Samaṃ, saha odahanti anena sampayuttadhammāti vā samodhānaṃ, phasso. Samosaranti sannipatanti etthāti samosaraṇaṃ. Vedanāya vinā appavattamānā sampayuttadhammā vedanānubhavananimittaṃ samosaṭā viya hontīti evaṃ vuttaṃ. Gopānasīnaṃ kūṭaṃ viya sampayuttānaṃ pāmokkhabhāvo pamukhalakkhaṇaṃ. Tato, tesaṃ vā sampayuttadhammānaṃ uttari padhānanti tatuttari. Paññuttarā hi kusalā dhammā. Vimuttiyāti phalassa. Tañhi sīlādiguṇasārassa paramukkaṃsabhāvena sāraṃ. Ayañca lakkhaṇavibhāgo chadhātupañcajhānaṅgādivasena taṃtaṃsuttapadānusārena porāṇaṭṭhakathāyaṃ āgatanayena ca katoti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi pubbe vuttopi koci dhammo pariyāyantarappakāsanatthaṃ puna dassito, tato eva ca ‘‘chandamūlakā kusalā dhammā manasikārasamuṭṭhānā phassasamodhānā vedanāsamosaraṇā’’ti, ‘‘paññuttarā kusalā dhammā’’ti, ‘‘vimuttisāramidaṃ brahmacariya’’nti, ‘‘nibbānogadhañhi, āvuso, brahmacariyaṃ nibbānapariyosāna’’nti (saṃ. ni. 5.512) ca suttapadānaṃ vasena ‘‘chandassa mūlalakkhaṇa’’ntiādi vuttaṃ.
ತಥಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತ್ತಾ। ತಥಾನಿ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ, ಅವಿತಥಾನಿ ಅಮುಸಾಸಭಾವತ್ತಾ, ಅನಞ್ಞಥಾನಿ ಅಞ್ಞಾಕಾರರಹಿತತ್ತಾ। ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಸಮ್ಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ಸಹಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಾನುರೂಪಸ್ಸ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಆಗತಭಾವೋ, ಅನುಪವತ್ತತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ, ನ ಜಾತಿತೋ ಜರಾಮರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಜಾತಿಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞತೋ ಹೋತೀತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ, ಇತ್ಥಞ್ಚ ಜಾತಿತೋ ಸಮುದಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ। ಯಾ ಯಾ ಜಾತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತದನುರೂಪಂ ಪಾತುಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಅವಿಜ್ಜಂ ವಿನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಯಾ ಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ, ಪಚ್ಚಯಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tathadhammānāma cattāri ariyasaccāni aviparītasabhāvattā. Tathāni taṃsabhāvattā, avitathāni amusāsabhāvattā, anaññathāni aññākārarahitattā. Jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭhoti jātipaccayā sambhūtaṃ hutvā sahitassa attano paccayānurūpassa uddhaṃ uddhaṃ āgatabhāvo, anupavattatthoti attho. Atha vā sambhūtaṭṭho ca samudāgataṭṭho ca sambhūtasamudāgataṭṭho, na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti, na ca jātiṃ vinā aññato hotīti jātipaccayasambhūtaṭṭho, itthañca jātito samudāgacchatīti jātipaccayasamudāgataṭṭho. Yā yā jāti yathā yathā paccayo hoti, tadanurūpaṃ pātubhāvoti attho. Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭhoti etthāpi na avijjā saṅkhārānaṃ paccayo na hoti, na ca avijjaṃ vinā saṅkhārā uppajjanti. Yā yā avijjā yesaṃ yesaṃ saṅkhārānaṃ yathā yathā paccayo hoti, ayaṃ avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho, paccayabhāvoti attho.
ಭಗವಾ ತಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೇನಾತಿ ಭಗವತಾ। ತಂ ವಿಭಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನಂ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಜ್ಝತ್ತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪರಿತ್ತಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾತದುಭಯಾದಿಭೇದಂ। ಲಬ್ಭಮಾನಕಪದವಸೇನಾತಿ ‘‘ರೂಪಾಯತನಂ ದಿಟ್ಠಂ, ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸುತಂ, ಗನ್ಧಾಯತನಂ ರಸಾಯತನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ಮುತಂ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಮನಸಾ ವಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೯೬೬) ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠಪದಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾತಪದಞ್ಚ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಲಬ್ಭತಿ। ಅನೇಕೇಹಿ ನಾಮೇಹೀತಿ ‘‘ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಇಟ್ಠಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಮಜ್ಝತ್ತಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅತೀತಂ ಅನಾಗತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ದಿಟ್ಠಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ರೂಪಂ ರೂಪಾಯತನಂ ರೂಪಧಾತು ವಣ್ಣನಿಭಾ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ನೀಲಂ ಪೀತಕ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ನಾಮೇಹಿ। ತೇರಸಹಿ ವಾರೇಹೀತಿ ರೂಪಕಣ್ಡೇ ಆಗತೇ ತೇರಸ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ದ್ವೇಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹೀತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ಚತುನ್ನಂ ಚತುನ್ನಂ ವವತ್ಥಾಪನನಯಾನಂ ವಸೇನ ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹಿ। ತಥಮೇವಾತಿ ಅವಿಪರೀತದಸ್ಸಿತಾಯ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯದೇಸನತಾಯ ಚ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ। ಜಾನಾಮಿ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿನ್ತಿ ವತ್ತಮಾನಾತೀತಕಾಲೇಸು ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಅನಾಗತೇಪಿ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತಾಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ವಿದಿತ-ಸದ್ದೋ ಅನಾಮಟ್ಠಕಾಲವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭-೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩) ವಿಯ। ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ತತ್ತನಿಯವಸೇನ ನ ಉಪಗಞ್ಛಿ । ಯಥಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಯಂಸಭಾವಾ ಯಂಪಕಾರಾ ಚ, ತಥಾ ನೇ ಪಸ್ಸತಿ ಜಾನಾತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಂ ಪದಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪಿಸೋದರಾದಿಪಕ್ಖೇಪೇನ ವಾ ದಸ್ಸೀಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ, ಆಗತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ।
Bhagavā taṃ jānāti passatīti sambandho. Tenāti bhagavatā. Taṃ vibhajjamānanti yojetabbaṃ. Tanti rūpāyatanaṃ. Iṭṭhāniṭṭhādīti ādi-saddena majjhattaṃ saṅgaṇhāti, tathā atītānāgatapaccuppannaparittaajjhattabahiddhātadubhayādibhedaṃ. Labbhamānakapadavasenāti ‘‘rūpāyatanaṃ diṭṭhaṃ, saddāyatanaṃ sutaṃ, gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ mutaṃ, sabbaṃ rūpaṃ manasā viññāta’’nti (dha. sa. 966) vacanato diṭṭhapadañca viññātapadañca rūpārammaṇe labbhati. Anekehi nāmehīti ‘‘rūpārammaṇaṃ iṭṭhaṃ aniṭṭhaṃ majjhattaṃ parittaṃ atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ ajjhattaṃ bahiddhā diṭṭhaṃ viññātaṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ rūpadhātu vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’nti evamādīhi anekehi nāmehi. Terasahi vārehīti rūpakaṇḍe āgate terasa niddesavāre sandhāyāha. Dvepaññāsāya nayehīti ekekasmiṃ vāre catunnaṃ catunnaṃ vavatthāpananayānaṃ vasena dvipaññāsāya nayehi. Tathamevāti aviparītadassitāya appaṭivattiyadesanatāya ca tathameva hoti. Jānāmi abbhaññāsinti vattamānātītakālesu ñāṇappavattidassanena anāgatepi ñāṇappavatti vuttāyevāti daṭṭhabbā. Vidita-saddo anāmaṭṭhakālaviseso veditabbo ‘‘diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (dī. ni. 3.188; ma. ni. 1.7-8; saṃ. ni. 3.208; a. ni. 4.23) viya. Na upaṭṭhāsīti attattaniyavasena na upagañchi . Yathā rūpārammaṇādayo dhammā yaṃsabhāvā yaṃpakārā ca, tathā ne passati jānāti gacchatīti tathāgatoti evaṃ padasambhavo veditabbo. Keci pana ‘‘niruttinayena pisodarādipakkhepena vā dassīsaddassa lopaṃ, āgata-saddassa cāgamaṃ katvā tathāgato’’ti vaṇṇenti.
ಯಂ ರತ್ತಿನ್ತಿ ಯಸ್ಸಂ ರತ್ತಿಯಂ। ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರದೇವಪುತ್ತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಮಾರಾನಂ। ಅನುಪವಜ್ಜನ್ತಿ ನಿದ್ದೋಸತಾಯ ನ ಉಪವಜ್ಜಂ। ಅನೂನನ್ತಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾಭಾವೇನ ನ ಊನಂ। ಅನಧಿಕನ್ತಿ ಅಪನೇತಬ್ಬಾಭಾವೇನ ನ ಅಧಿಕಂ। ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ‘‘ತಥೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ। ತೇನ ಯದತ್ಥಂ ಭಾಸಿತಂ, ತದತ್ಥನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಯಥಾ ಭಾಸಿತಂ ಭಗವತಾ, ತಥೇವಾತಿ ಅವಿಪರೀತದೇಸನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಗದತ್ಥೋತಿ ಏತೇನ ತಥಂ ಗದತೀತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಗತಮಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋ। ಗತನ್ತಿ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ವಾಚಾಯ ವಾ ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಯಂ-ತಂ-ಸದ್ದಾನಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿತಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ಯಥಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಹೋತಿ। ಕಾಯವಾಚಾಕಿರಿಯಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುಲೋಮೇನ ವಚನಿಚ್ಛಾಯಂ ಕಾಯಸ್ಸ ವಾಚಾ, ವಾಚಾಯ ಚ ಕಾಯೋ ಸಮ್ಬನ್ಧಭಾವೇನ ಉಪತಿಟ್ಠತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಭಗವತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥೇ ತಥಾವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ।
Yaṃ rattinti yassaṃ rattiyaṃ. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Tiṇṇaṃ mārānanti kilesābhisaṅkhāradevaputtasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ mārānaṃ. Anupavajjanti niddosatāya na upavajjaṃ. Anūnanti pakkhipitabbābhāvena na ūnaṃ. Anadhikanti apanetabbābhāvena na adhikaṃ. Sabbākāraparipuṇṇanti atthabyañjanādisampattiyā sabbākārena paripuṇṇaṃ. No aññathāti ‘‘tathevā’’ti vuttamevatthaṃ byatirekena sampādeti. Tena yadatthaṃ bhāsitaṃ, tadatthanipphādanato yathā bhāsitaṃ bhagavatā, tathevāti aviparītadesanataṃ dasseti. Gadatthoti etena tathaṃ gadatīti tathāgatoti da-kārassa ta-kāraṃ katvā niruttinayena vuttanti dasseti. Tathā gatamassāti tathāgato. Gatanti ca kāyassa vācāya vā pavattīti attho. Tathāti ca vutte yaṃ-taṃ-saddānaṃ abyabhicāritasambandhatāya yathāti ayamattho upaṭṭhitoyeva hoti. Kāyavācākiriyānañca aññamaññānulomena vacanicchāyaṃ kāyassa vācā, vācāya ca kāyo sambandhabhāvena upatiṭṭhatīti imamatthaṃ dassento āha – ‘‘bhagavato hī’’tiādi. Imasmiṃ pana atthe tathāvāditāya tathāgatoti ayampi attho siddho hoti. So pana pubbe pakārantarena dassitoti āha – ‘‘evaṃ tathākāritāya tathāgato’’ti.
ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸೂತಿ ಏತೇನ ಯದೇಕೇ ‘‘ತಿರಿಯಂ ವಿಯ ಉಪರಿ ಅಧೋ ಚ ಸನ್ತಿ ಲೋಕಧಾತುಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ। ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋಯೇವ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮಯೋ ಯಥಾ ‘‘ಪುಞ್ಞಮಯಂ ದಾನಮಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೫; ಇತಿವು॰ ೬೦; ನೇತ್ತಿ॰ ೩೩)। ನಿಪಾತಾನಂ ವಾಚಕಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನೇ ತದತ್ಥಜೋತನಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಗತ-ಸದ್ದೋಯೇವ ಅವಗತತ್ಥಂ ಅತೀತತ್ಥಞ್ಚ ವದತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಗತೋತಿ ಅವಗತೋ ಅತೀತೋ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾನಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಹಾನಟ್ಠಾನಸಂಕಿಲೇಸನಿವತ್ತೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಯಥಾ ಪಣಿಧಾನಂ, ತಥಾ ಗತೋ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಅಥ ವಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕತಾಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸಾಧಿಗಮೇನ ಅನಾವರಣಞಾಣತಾಯ ಚ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಪಟಿಘಾತಾಭಾವತೋ ಯಥಾ ರುಚಿ, ತಥಾ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತಾನಂ ಗತಾನಿ ಗಮನಾನಿ ಪವತ್ತಿಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಲೋಕೇ ವಿಧಯುತ್ತಗತಪಕಾರಸದ್ದಾ ಸಮಾನತ್ಥಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವಿಧಾ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ ಭಗವನ್ತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥಾವಿಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಯಥಾ ಯುತ್ತಾ ಚ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥಾ ಯುತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಚ್ಚಂ ತತ್ವಂ ತಚ್ಛಂ ತಥನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥೇನ ಞಾಣೇನ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ತಥಾಗತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsūti etena yadeke ‘‘tiriyaṃ viya upari adho ca santi lokadhātuyo’’ti vadanti, taṃ paṭisedheti. Desanāvilāsoyeva desanāvilāsamayo yathā ‘‘puññamayaṃ dānamaya’’ntiādīsu (dī. ni. 3.305; itivu. 60; netti. 33). Nipātānaṃ vācakasaddasannidhāne tadatthajotanabhāvena pavattanato gata-saddoyeva avagatatthaṃ atītatthañca vadatīti āha – ‘‘gatoti avagato atīto’’ti. Atha vā abhinīhārato paṭṭhāya yāva sambodhi, etthantare mahābodhiyānapaṭipattiyā hānaṭṭhānasaṃkilesanivattīnaṃ abhāvato yathā paṇidhānaṃ, tathā gato abhinīhārānurūpaṃ paṭipannoti tathāgato. Atha vā mahiddhikatāya paṭisambhidānaṃ ukkaṃsādhigamena anāvaraṇañāṇatāya ca katthacipi paṭighātābhāvato yathā ruci, tathā kāyavācācittānaṃ gatāni gamanāni pavattiyo etassāti tathāgato. Yasmā ca loke vidhayuttagatapakārasaddā samānatthā dissanti, tasmā yathāvidhā vipassiādayo bhagavanto, ayampi bhagavā tathāvidhoti tathāgato. Yathā yuttā ca te bhagavanto, ayampi bhagavā tathā yuttoti tathāgato. Atha vā yasmā saccaṃ tatvaṃ tacchaṃ tathanti ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā tathena ñāṇena āgatoti tathāgatoti evampi tathāgatasaddassa attho veditabbo.
‘‘ಪಹಾಯ ಕಾಮಾದಿಮಲೇ ಯಥಾ ಗತಾ,
‘‘Pahāya kāmādimale yathā gatā,
ಸಮಾಧಿಞಾಣೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ।
Samādhiñāṇehi vipassiādayo;
ಮಹೇಸಿನೋ ಸಕ್ಯಮುನೀ ಜುತಿನ್ಧರೋ,
Mahesino sakyamunī jutindharo,
ತಥಾಗತೋ ತೇನ ತಥಾಗತೋ ಮತೋ॥
Tathāgato tena tathāgato mato.
‘‘ತಥಞ್ಚ ಧಾತಾಯತನಾದಿಲಕ್ಖಣಂ,
‘‘Tathañca dhātāyatanādilakkhaṇaṃ,
ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞವಿಭಾಗಭೇದತೋ।
Sabhāvasāmaññavibhāgabhedato;
ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಜಿನೋಯಮಾಗತೋ,
Sayambhuñāṇena jinoyamāgato,
ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ॥
Tathāgato vuccati sakyapuṅgavo.
‘‘ತಥಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ,
‘‘Tathāni saccāni samantacakkhunā,
ತಥಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ।
Tathā idappaccayatā ca sabbaso;
ಅನಞ್ಞನೇಯ್ಯೇನ ಯತೋ ವಿಭಾವಿತಾ,
Anaññaneyyena yato vibhāvitā,
ಯಾಥಾವತೋ ತೇನ ಜಿನೋ ತಥಾಗತೋ॥
Yāthāvato tena jino tathāgato.
‘‘ಅನೇಕಭೇದಾಸುಪಿ ಲೋಕಧಾತುಸು,
‘‘Anekabhedāsupi lokadhātusu,
ಜಿನಸ್ಸ ರುಪಾಯತನಾದಿಗೋಚರೇ।
Jinassa rupāyatanādigocare;
ವಿಚಿತ್ತಭೇದೇ ತಥಮೇವ ದಸ್ಸನಂ,
Vicittabhede tathameva dassanaṃ,
ತಥಾಗತೋ ತೇನ ಸಮನ್ತಲೋಚನೋ॥
Tathāgato tena samantalocano.
‘‘ಯತೋ ಚ ಧಮ್ಮಂ ತಥಮೇವ ಭಾಸತಿ,
‘‘Yato ca dhammaṃ tathameva bhāsati,
ಕರೋತಿ ವಾಚಾಯನುಲೋಮಮತ್ತನೋ।
Karoti vācāyanulomamattano;
ಗುಣೇಹಿ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯಿರೀಯತಿ,
Guṇehi lokaṃ abhibhuyyirīyati,
ತಥಾಗತೋ ತೇನಪಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ॥
Tathāgato tenapi lokanāyako.
‘‘ಯಥಾಭಿನೀಹಾರಮತೋ ಯಥಾರುಚಿ,
‘‘Yathābhinīhāramato yathāruci,
ಪವತ್ತವಾಚಾ ತನುಚಿತ್ತಭಾವತೋ।
Pavattavācā tanucittabhāvato;
ಯಥಾವಿಧಾ ಯೇನ ಪುರಾ ಮಹೇಸಿನೋ,
Yathāvidhā yena purā mahesino,
ತಥಾವಿಧೋ ತೇನ ಜಿನೋ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೭) –
Tathāvidho tena jino tathāgato’’ti. (dī. ni. ṭī. 1.7) –
ಸಙ್ಗಹಗಾಥಾ ಮುಖಮತ್ತಮೇವ, ಕಸ್ಮಾ? ಅಪ್ಪಮಾದಪದಂ ವಿಯ ಸಕಲಕುಸಲಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
Saṅgahagāthā mukhamattameva, kasmā? Appamādapadaṃ viya sakalakusaladhammasampaṭipattiyā sabbabuddhaguṇānaṃ saṅgāhakattā. Tenevāha – ‘‘sabbākārenā’’tiādi. Sesamettha uttānatthameva.
೧೭೧. ದುತಿಯೇ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಪಠಮಾಯ ಜಾತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ವತ್ವಾ ಅರಿಯಾಯ ಜಾತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ನಿಪ್ಫತ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ತದಾ ಹಿಸ್ಸ ಬುದ್ಧಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತೀತಿ। ‘‘ದುಲ್ಲಭೋ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಕಾರಣಸ್ಸ ದೂರಸಮ್ಭಾರಭಾವತೋ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕವಾರ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತತ್ಥ ವಾರಗಣನಾ ನಾಮ ಮಾಸಸಂವಚ್ಛರಕಪ್ಪಗಣನಾದಿಕಾ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ತೀಣಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿಪಿ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾಪಿ ಬುದ್ಧೇನ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ನಿರನ್ತರಂ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಪತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ನ ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ದುಲ್ಲಭೋ ಪಾತುಭಾವೋ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ।
171. Dutiye uppattīti paṭhamāya jātiyā nibbattiṃ vatvā ariyāya jātiyā nibbattiṃ dassetuṃ – ‘‘nipphattī’’ti āha. Tadā hissa buddhabhāvanipphattīti. ‘‘Dullabho’’tiādiṃ vatvā kāraṇassa dūrasambhārabhāvato tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘ekavāra’’ntiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – tattha vāragaṇanā nāma māsasaṃvaccharakappagaṇanādikā, kappānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ dve asaṅkhyeyyāni tīṇi asaṅkhyeyyānipi pāramiyo pūretvāpi buddhena bhavituṃ na sakkā, heṭṭhimakoṭiyā pana cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca nirantaraṃ dasa pāramiyo pūretvā buddhabhāvaṃ pattuṃ sakkā, na ito aññathāti iminā kāraṇena dullabho pātubhāvo buddhānanti.
೧೭೨. ತತಿಯೇ ನಿಚ್ಚಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಭಿಣ್ಹಪ್ಪವತ್ತಿಕಂ ನ ಹೋತಿ ಕದಾಚಿದೇವ ಸಮ್ಭವತೋ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಗುಣಧಮ್ಮಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತೀತಿ ಅಚ್ಛರಿಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಪಿಚ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ಅಭಿನೀಹಾರಾವಹೋ, ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೇ ಗುಣಧಮ್ಮೇ ಆಚಿಣ್ಣವಾತಿ ಅಚ್ಛರಿಯೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಆಚಿಣ್ಣಮನುಸ್ಸೋತಿಪಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಮಹಾಬೋಧಿಞಾಣಮೇವ ಮಣ್ಡಭೂತಂ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೋ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ‘‘ಮಹಾಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅನಿವತ್ತಕೇನಾತಿ ಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಭಾವತೋ ಅನಿವತ್ತನಸಭಾವೇನ। ಬುದ್ಧಕಾರಕಧಮ್ಮಾನಂ ಪೂರಣಮ್ಪಿ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಚಿಣ್ಣನ್ತಿಆದಿನಾ ಹೇತುಅವತ್ಥಾಯ ಫಲಾವತ್ಥಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕಾರಾವತ್ಥಾಯ ಚಾತಿ ತೀಸುಪಿ ಅವತ್ಥಾಸು ಲೋಕನಾಥೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾನಂ ಗುಣಧಮ್ಮಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣತಾಯ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
172. Tatiye niccaṃ na hotīti abhiṇhappavattikaṃ na hoti kadācideva sambhavato. Yebhuyyena manussā acchariyaṃ disvā accharaṃ paharanti, taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘accharaṃ paharitvā passitabbo’’ti. Samannāgatattāti etena acchariyā guṇadhammā etasmiṃ santīti acchariyoti dasseti. Apica ādito pabhuti abhinīhārāvaho, tato parampi anaññasādhāraṇe guṇadhamme āciṇṇavāti acchariyoti āha – ‘‘āciṇṇamanussotipi acchariyamanusso’’tiādi. Mahābodhiñāṇameva maṇḍabhūtaṃ mahābodhimaṇḍo. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Anivattakenāti bodhiyā niyatabhāvāpattiyā mahābodhisattabhāvato anivattanasabhāvena. Buddhakārakadhammānaṃ pūraṇampi na aññassa kassaci āciṇṇantiādinā hetuavatthāya phalāvatthāya sattānaṃ upakārāvatthāya cāti tīsupi avatthāsu lokanātho anaññasādhāraṇānaṃ guṇadhammānaṃ āciṇṇatāya acchariyamanusso vuttoti dasseti.
೧೭೩. ಚತುತ್ಥೇ ಕಾಲೇ ಕಿರಿಯಾತಿ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ। ಕತರಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕೀದಿಸೀ ಕಿರಿಯಾ। ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾ ಹಿ ವಿಸೇಸೇ ಅವತಿಟ್ಠತಿ, ವಿಸೇಸತ್ಥಿನಾ ಚ ವಿಸೇಸೋ ಅನುಪ್ಪಯೋಜಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪಾಕಟಾ ಕಿರಿಯಾ’’ತಿ। ಕತರಸ್ಮಿಂ ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಕಥಞ್ಚ ಪಾಕಟಾತಿ? ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಅನೇಕಾನಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮನೋರಥಪಾರಿಪೂರಿವಸೇನ ಸಮುಪಲದ್ಧೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ, ಸದೇವಲೋಕೇ ಅತಿವಿಯ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಪಾಕಟಾ। ಅನುತಾಪಕರಾತಿ ಚೇತೋದುಕ್ಖಾವಹಾ। ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಕ್ಖೇತ್ತಭಾವೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ, ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಅವಿಸಯತ್ತಾ।
173. Catutthe kāle kiriyāti kālakiriyā. Katarasmiṃ kāle kīdisī kiriyā. Sāmaññajotanā hi visese avatiṭṭhati, visesatthinā ca viseso anuppayojitabboti āha – ‘‘ekasmiṃ kāle pākaṭā kiriyā’’ti. Katarasmiṃ pana ekasmiṃ kāle, kathañca pākaṭāti? Kappānaṃ satasahassādhikāni anekāni asaṅkhyeyyāni abhikkamitvā yathādhippetamanorathapāripūrivasena samupaladdhe ekasmiṃ kāle, sadevaloke ativiya acchariyamanussassa parinibbānanti accantapākaṭā. Anutāpakarāti cetodukkhāvahā. Dasasahassacakkavāḷesūti vuttaṃ tassa buddhakkhettabhāvena paricchinnattā, tadaññesañca avisayattā.
೧೭೪. ಪಞ್ಚಮೇ ದುತಿಯಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ದುತಿಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ಸುತಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಸುತಮಯೇನ ಞಾಣೇನ ಬುಜ್ಝಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಬುದ್ಧತ್ತಾ। ಚತುಸಚ್ಚಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧತ್ತಾ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಯಥಾ ಚತುಸಚ್ಚಸಮ್ಬೋಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಏವ ಹಿ ಯಥಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಚತುಸಚ್ಚಸಮ್ಬೋಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ। ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಅಟ್ಠ ವಾ ಸೋಳಸ ವಾತಿ ಇದಂ ಕತಮಹಾಭಿನೀಹಾರಾನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾಧಿಕಸದ್ಧಾಧಿಕವೀರಿಯಾಧಿಕವಿಭಾಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಧಿಕಾನಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಞಾ ತಿಕ್ಖಾ। ಸದ್ಧಾಧಿಕಾನಂ ಪಞ್ಞಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಹೋತಿ। ವೀರಿಯಾಧಿಕಾನಂ ಪಞ್ಞಾ ಮನ್ದಾ, ಪಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ। ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಧಮ್ಮಾನಂ ತಿಕ್ಖಮಜ್ಝಿಮಮುದುಭಾವೇನ ತಯೋಪೇತೇ ಭೇದಾ ಯುತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತಿವಿಧಾ ಹಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಣೇ ಭವನ್ತಿ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞುನೇಯ್ಯಭೇದೇನ। ತೇಸು ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚಾತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ಸುಣನ್ತೋ ತತಿಯಪದೇ ಅಪರಿಯೋಸಿತೇಯೇವ ಛಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ದುತಿಯೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಏಕಂ ಗಾಥಂ ಸುಣನ್ತೋ ಅಪರಿಯೋಸಿತೇಯೇವ ಚತುತ್ಥಪದೇ ಛಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಇತರೋ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಚಾತುಪ್ಪದಿಕಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಪರಿಯೋಸಿತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಛಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ತಯೋಪೇತೇ ವಿನಾ ಕಾಲಭೇದೇನ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾ ಲದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯಥಾವುತ್ತಭೇದೇನ ಕಾಲೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತೇಸು ತೇಸು ಪನ ಕಾಲಭೇದೇಸು ಅಪರಿಪುಣ್ಣೇಸು ತೇ ತೇ ಮಹಾಸತ್ತಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ವೇಸ್ಸನ್ತರದಾನಸದಿಸಂ ದಾನಂ ದೇನ್ತಾಪಿ ತದನುರೂಪಂ ಸೀಲಾದಿಸೇಸಪಾರಮಿಧಮ್ಮೇ ಆಚಿನನ್ತಾಪಿ ಅನ್ತರಾ ಬುದ್ಧಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಕಾರಣಮೇತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪರಿಪಚ್ಚನತೋ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲನಿಪ್ಫಾದಿತಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಸ್ಸಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲೇ ನಿಪ್ಫಾದಿತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ತದನ್ತರಾ ಸಬ್ಬುಸ್ಸಾಹೇನ ವಾಯಮನ್ತೇನಪಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಾಪುಣಿತುನ್ತಿ ಪಾರಮಿಪೂರೀ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲವಿಸೇಸೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಸಮಾನಕಾಲೇ।
174. Pañcame dutiyassa buddhassāti dutiyassa sabbaññubuddhassa abhāvā. Sutabuddho nāma sutamayena ñāṇena bujjhitabbassa buddhattā. Catusaccabuddho nāma catunnaṃ ariyasaccānaṃ anavasesato buddhattā. Paccekabuddho nāma paccekaṃ attanoyeva yathā catusaccasambodho hoti, evaṃ buddhattā. Sammāsambuddho eva hi yathā sadevakassa lokassa catusaccasambodho hoti, evaṃ saccāni abhisambujjhati. Cattāri vā aṭṭha vā soḷasa vāti idaṃ katamahābhinīhārānaṃ mahābodhisattānaṃ paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavibhāgavasena vuttaṃ. ‘‘Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti, paññā tikkhā. Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hoti. Vīriyādhikānaṃ paññā mandā, paññānubhāvena ca sammāsambodhi adhigantabbā’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Avisesena pana vimuttiparipācanīyadhammānaṃ tikkhamajjhimamudubhāvena tayopete bhedā yuttāti vadanti. Tividhā hi bodhisattā abhinīhārakkhaṇe bhavanti ugghaṭitaññuvipañcitaññuneyyabhedena. Tesu ugghaṭitaññū sammāsambuddhassa sammukhā cātuppadikaṃ gāthaṃ suṇanto tatiyapade apariyositeyeva chahi abhiññāhi saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pattuṃ samatthūpanissayo hoti. Dutiyo satthu sammukhā ekaṃ gāthaṃ suṇanto apariyositeyeva catutthapade chahi abhiññāhi arahattaṃ pattuṃ samatthūpanissayo hoti. Itaro bhagavato sammukhā cātuppadikagāthaṃ sutvā pariyositāya gāthāya chahi abhiññāhi arahattaṃ pattuṃ samatthūpanissayo hoti. Tayopete vinā kālabhedena katābhinīhārā laddhabyākaraṇā pāramiyo pūrento yathākkamaṃ yathāvuttabhedena kālena sammāsambodhiṃ pāpuṇanti, tesu tesu pana kālabhedesu aparipuṇṇesu te te mahāsattā divase divase vessantaradānasadisaṃ dānaṃ dentāpi tadanurūpaṃ sīlādisesapāramidhamme ācinantāpi antarā buddhā bhavissantīti akāraṇametaṃ. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Paricchinnakālanipphāditaṃ viya hi sassaṃ paricchinnakāle nipphāditā sammāsambodhi tadantarā sabbussāhena vāyamantenapi na sakkā pāpuṇitunti pāramipūrī yathāvuttakālavisesena sampajjatīti veditabbaṃ. Saddhinti samānakāle.
ಅಸಹಾಯೋತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ವುತ್ತಂ। ಸಹಅಯನಟ್ಠೋ ಹಿ ಸಹಾಯಟ್ಠೋ। ಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನ ಭಗವತಾ ಸಹ ಸಮಂ ಅಯನಂ ನಾಮ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ನತ್ಥೇವ। ಹತ್ಥಾದಿಅವಯವತೋ ಪಟಿ ಪಟಿ ಮಿನಿತಬ್ಬತೋ ಪಟಿಮಾ ವುಚ್ಚತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ। ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ದೇವೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಕೋಚಿ ನತ್ಥಿ। ಪಟಿಸಮೋತಿ ಪಟಿನಿಧಿಭಾವೇನ ಸಮೋ। ಪಟಿಭಾಗಂ ದಾತುನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಭಾಗಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಭಾಗಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಪಟಿವಚನಂ ದಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಸೀಲಾದಿಗುಣೇಹಿ ಪಟಿಬಿಮ್ಬಭೂತೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚೀ’’ತಿಆದಿ। ತಿಸಹಸ್ಸಿಮಹಾಸಹಸ್ಸೀನಂ ವಿಭಾಗೋ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Asahāyoti nippariyāyato vuttaṃ. Sahaayanaṭṭho hi sahāyaṭṭho. Paṭipattivasena bhagavatā saha samaṃ ayanaṃ nāma kassacipi nattheva. Hatthādiavayavato paṭi paṭi minitabbato paṭimā vuccati attabhāvo. Samattho nāma natthīti devo vā māro vā brahmā vā koci natthi. Paṭisamoti paṭinidhibhāvena samo. Paṭibhāgaṃ dātunti ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā vuttassa dhammabhāgassa dhammakoṭṭhāsassa paṭipakkhabhūtaṃ katvā bhāgaṃ koṭṭhāsaṃ paṭivacanaṃ dātuṃ samattho nāma natthi. Natthi etassa sīlādiguṇehi paṭibimbabhūto puggaloti appaṭipuggalo. Tenāha – ‘‘añño kocī’’tiādi. Tisahassimahāsahassīnaṃ vibhāgo parato āvi bhavissati. Sesamettha suviññeyyameva.
೧೭೫. ಛಟ್ಠಾದೀಸು ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ। ತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು। ಪಾತುಭೂತಮೇವ ಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಂ। ನಿಪ್ಫತ್ತೀತಿ ಪರಿವುದ್ಧಿ। ಕೀವರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಕೀದಿಸಸ್ಸ। ಸಾವಕವಿಸಯೇವ ಹತ್ಥಗತಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ನಾಮ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂಯೇವಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾತಿ ಸಮಾಧಿಸಹಗತಾ ಪಞ್ಞಾ। ‘‘ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಖಿಪ್ಪನಿಸನ್ತಿಆದಿವಿಸೇಸಾವಹಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಆಲೋಕೋತಿ ಪಞ್ಞಾಆಲೋಕೋ ಏವ। ತಥಾ ಓಭಾಸೋ। ತೀಣಿಪೀತಿ ತೀಣಿಪಿ ಸುತ್ತಾನಿ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ।
175. Chaṭṭhādīsu tasmiṃ puggaleti sammāsambuddhe. Tanti paññācakkhu. Pātubhūtameva hoti tassa sahassa uppajjanato. Uppattīti uppajjanaṃ. Nipphattīti parivuddhi. Kīvarūpassāti kīdisassa. Sāvakavisayeva hatthagataṃ paññācakkhu nāma dvinnaṃ aggasāvakānaṃyevāti āha – ‘‘sāriputtattherassā’’tiādi. Samādhipaññāti samādhisahagatā paññā. ‘‘Samādhisaṃvattanikā khippanisantiādivisesāvahā paññā’’ti keci. Ālokoti paññāāloko eva. Tathā obhāso. Tīṇipīti tīṇipi suttāni. Lokiyalokuttaramissakānīti pubbabhāgapaññāya adhippetattā vuttaṃ.
ಉತ್ತಮಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತರಿತರಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಸೇಟ್ಠಧಮ್ಮಾನಂ। ದಟ್ಠಬ್ಬತೋ ದಸ್ಸನಂ, ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯೋ। ತತ್ಥಪಿ ವಿಸೇಸತೋ ರೂಪಾಯತನಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಟ್ಠುಂ ಲಭತೀ’’ತಿ। ನತ್ಥಿ ಇತೋ ಉತ್ತರನ್ತಿ ಅನುತ್ತರಂ, ತದೇವ ಅನುತ್ತರಿಯಂ, ದಸ್ಸನಞ್ಚ ತಂ ಅನುತ್ತರಿಯಞ್ಚಾತಿ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಂ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಂ ಪನ ಪದವಿಸೇಸೋ – ಸುಯ್ಯತೀತಿ ಸವನಂ, ಭಗವತೋ ವಚನಂ। ಲಬ್ಭತೀತಿ ಲಾಭೋ, ಭಗವತಿ ಸದ್ಧಾ। ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ ಸಿಕ್ಖಾ। ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಪರಿಚರಣಂ ಪಾರಿಚರಿಯಾ, ಉಪಟ್ಠಾನಂ। ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಅನುಸ್ಸತಿ, ಸತ್ಥು ಗುಣಾನುಸ್ಸರಣಂ। ಇಮೇಸನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಂ। ಪಾತುಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಾತುಭಾವಾ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಸಯತ್ತಾ ಚ ಪಾತುಭಾವೋ ಹೋತಿ। ‘‘ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಉತ್ತರಿತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ರೂಪಸ್ಸ ನ ದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಥ ಖೋ ತಸ್ಸ ರೂಪದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಓಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಇದಮ್ಪಿ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತತೋ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ದಸಬಲಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಪಸಾದಭತ್ತಿಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಕಂ ದಸಬಲಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಲಭಿತ್ವಾ। ದಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪವತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ। ದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಯಾವ ಅನುಲೋಮಞಾಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಅಟ್ಠಮಕಮಹಾಭೂಮಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ ದಸ್ಸನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತಿ ನಾಮ। ಇಧ ಪರತೋ ಪವತ್ತಂ ದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನಮೇವ ನಾಮ, ಮೂಲದಸ್ಸನಂ ಪನ ಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸ್ಸಪಿ ಕಾರಣಭಾವತೋ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯಂ ನಾಮ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಾನುತ್ತರಿಯೇಸುಪಿ।
Uttamadhammānanti attano uttaritarassa abhāvena seṭṭhadhammānaṃ. Daṭṭhabbato dassanaṃ, bhagavato rūpakāyo. Tatthapi visesato rūpāyatanaṃ. Tenāha – ‘‘cakkhuviññāṇena daṭṭhuṃ labhatī’’ti. Natthi ito uttaranti anuttaraṃ, tadeva anuttariyaṃ, dassanañca taṃ anuttariyañcāti dassanānuttariyaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Ayaṃ pana padaviseso – suyyatīti savanaṃ, bhagavato vacanaṃ. Labbhatīti lābho, bhagavati saddhā. Sikkhitabbato sikkhā. Sīlasamādhipaññāparicaraṇaṃ pāricariyā, upaṭṭhānaṃ. Anussaraṇaṃ anussati, satthu guṇānussaraṇaṃ. Imesanti yathāvuttānaṃ channaṃ anuttariyānaṃ. Pātubhāvo hotīti tathāgatassa pātubhāvā tappaṭibaddhattā tabbisayattā ca pātubhāvo hoti. ‘‘Dassanānuttariya’’nti ca sadevake loke uttaritarassa bhagavato rūpassa na dassanamattaṃ adhippetaṃ, atha kho tassa rūpadassanamukhena aveccappasādena buddhaguṇe okappetvā ogāhetvā dassanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha – ‘‘āyasmā hī’’tiādi. Idampi dassanānuttariyanti pubbe vuttato nibbisesattā vuttaṃ. Dasabalaṃ dassanāya labhitvāti ānandatthero viya pasādabhattimettāpubbakaṃ dasabalaṃ dassanāya labhitvā. Dassanaṃ vaḍḍhetvāti dassanamukhena pavattaṃ vipassanācāraṃ vaḍḍhetvā. Dassanamukhena yāva anulomañāṇaṃ vipassanācāraṃ vaḍḍhetvā tadanantaraṃ aṭṭhamakamahābhūmiṃ okkamanto dassanaṃ sotāpattimaggaṃ pāpeti nāma. Idha parato pavattaṃ dassanaṃ dassanameva nāma, mūladassanaṃ pana saccadassanassapi kāraṇabhāvato dassanānuttariyaṃ nāma. Esa nayo sesānuttariyesupi.
ದಸಬಲೇ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಭಗವತಿ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖಿತ್ವಾ। ಪರಿಚರತೀತಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕರೋತಿ। ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿವಸೇನ ಅನುಸ್ಸತಿಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ‘‘ಅನುಸ್ಸತಿಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Dasabale saddhaṃ paṭilabhatīti sammāsambuddhe bhagavati saddhaṃ paṭilabhati. Tisso sikkhā sikkhitvāti tisso pubbabhāgasikkhā sikkhitvā. Paricaratīti upaṭṭhānaṃ karoti. ‘‘Itipi so bhagavā’’tiādinā buddhānussativasena anussatijjhānaṃ uppādetvā taṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhento ‘‘anussatiṃ vaḍḍhetvā’’ti vutto.
ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ ಹೋತಿ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಸಚ್ಛಿಕತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ ತತೋ ಪರಂ ಅತ್ಥಾದೀಸು ಯಥಿಚ್ಛಿತಂ ವಿನಿಯೋಗಕ್ಖಮಭಾವತೋ। ಚತಸ್ಸೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಪಭೇದಾ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಪಭೇದಾತಿ? ‘‘ಅತ್ಥೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ವಿಭ॰ ೭೧೮-೭೨೧) ಞಾಣಸ್ಸೇತಾ ಪಭೇದಾ। ತಸ್ಮಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಅತ್ಥಪಭೇದಸ್ಸ ಸಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನವವತ್ಥಾನಕರಣಸಮತ್ಥಂ ಅತ್ಥೇ ಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಧಮ್ಮಪಭೇದಸ್ಸ ಸಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನವವತ್ಥಾನಕರಣಸಮತ್ಥಂ ಧಮ್ಮೇ ಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ। ನಿರುತ್ತಿಪಭೇದಸ್ಸ ಸಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನವವತ್ಥಾನಕರಣಸಮತ್ಥಂ ನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪೇ ಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣಂ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ। ಪಟಿಭಾನಪಭೇದಸ್ಸ ಸಲಕ್ಖಣವಿಭಾವನವವತ್ಥಾನಕರಣಸಮತ್ಥಂ ಪಟಿಭಾನೇ ಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣಂ ಪಟಿಭಾನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ।
Sacchikiriyāhotīti paccakkhakaraṇaṃ hoti. Maggakkhaṇe hi labbhamānā paṭisambhidā phalakkhaṇe sacchikatā nāma hoti tato paraṃ atthādīsu yathicchitaṃ viniyogakkhamabhāvato. Catassoti gaṇanaparicchedo. Paṭisambhidāti pabhedā. Kassa pana pabhedāti? ‘‘Atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’tiādivacanato (vibha. 718-721) ñāṇassetā pabhedā. Tasmā catasso paṭisambhidāti cattāro ñāṇappabhedāti attho. Atthapaṭisambhidāti atthe paṭisambhidā, atthapabhedassa salakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇanti attho. Tathā dhammapabhedassa salakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Niruttipabhedassa salakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Paṭibhānapabhedassa salakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā.
ಅತ್ಥೇಸು ಞಾಣನ್ತಿಆದೀಸು ಅತ್ಥೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಹೇತುಫಲಂ। ತಞ್ಹಿ ಹೇತುವಸೇನ ಅರಣೀಯಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಭೇದತೋ ಪನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಭಾಸಿತತ್ಥೋ, ವಿಪಾಕೋ, ಕಿರಿಯಾತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಂ ಅತ್ಥಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತನ್ತಿ ದಹತಿ ವಿದಹತಿ ಪವತ್ತೇತಿ ಚೇವ ಪಾಪೇತಿ ಚ ಠಪೇತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಭೇದತೋ ಪನ ಯೋ ಕೋಚಿ ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಹೇತು ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಭಾಸಿತಂ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ।
Atthesu ñāṇantiādīsu atthoti saṅkhepato hetuphalaṃ. Tañhi hetuvasena araṇīyaṃ gantabbaṃ pattabbaṃ, tasmā ‘‘attho’’ti vuccati. Pabhedato pana yaṃ kiñci paccayuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā ‘‘attho’’ti veditabbā. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā. Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā tanti dahati vidahati pavatteti ceva pāpeti ca ṭhapeti ca, tasmā ‘‘dhammo’’ti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhāsitaṃ kusalaṃ akusalanti pañcavidhoti veditabbo, taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
ಅತ್ಥಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪೇ ಞಾಣನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಸದ್ದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಅಭಿಲಾಪೇ ಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣಂ। ಏವಮಯಂ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಆರಮ್ಮಣಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿ, ಅಯಂ ನ ಸಭಾವನಿರುತ್ತೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತೋ ಹಿ ‘‘ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಯಂ ಸಭಾವನಿರುತ್ತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಫಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಫಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವಾ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಯಂ ನ ಸಭಾವನಿರುತ್ತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಂ ಪನೇಸ ನಾಮಾಖ್ಯಾತೋಪಸಗ್ಗಾಬ್ಯಯಪದಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿಯೇವ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಯಾ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನತೋ। ಞಾಣೇಸು ಞಾಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಞಾಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಪಭೇದಗತಂ ಞಾಣಂ।
Atthadhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe ca dhamme ca sabhāvaniruttisaddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttiabhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ. Evamayaṃ niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā nāma jātā, na paññattiārammaṇā. Kasmā? Yasmā saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti pajānāti. Paṭisambhidāpatto hi ‘‘phasso’’ti vutte ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā’’ti vā ‘‘phassa’’nti vā vutte ‘‘ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Vedanādīsupi eseva nayo. Ayaṃ panesa nāmākhyātopasaggābyayapadampi jānātiyeva sabhāvaniruttiyā yāthāvato jānanato. Ñāṇesu ñāṇanti sabbatthakañāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa pabhedagataṃ ñāṇaṃ.
ಇಮಾ ಪನ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಯಂ ಅಸೇಕ್ಖಭೂಮಿಯನ್ತಿ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಪಭೇದಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಧಿಗಮೋ ಪರಿಯತ್ತಿ ಸವನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವಿಸದಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅಧಿಗಮೋ ನಾಮ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೋ। ಪರಿಯತ್ತಿ ನಾಮ ಬುದ್ಧವಚನಂ। ತಞ್ಹಿ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವಿಸದಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸವನಂ ನಾಮ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವಿಸದಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪರಿಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ ಅಟ್ಠಕಥಾ। ಉಗ್ಗಹಿತಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವಿಸದಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪುಬ್ಬಯೋಗೋ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಯೋಗಾವಚರತಾ। ಹರಣಪಚ್ಚಾಹರಣನಯೇನ ಪಟಿಪಾಕಟಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸಪಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವಿಸದಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಸಿಯಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಸಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ಏವಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Imā pana catasso paṭisambhidā sekkhabhūmiyaṃ asekkhabhūmiyanti dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti. Adhigamo pariyatti savanaṃ paripucchā pubbayogoti imehi pañcahi kāraṇehi visadā honti. Adhigamo nāma saccappaṭivedho. Pariyatti nāma buddhavacanaṃ. Tañhi gaṇhantassa paṭisambhidā visadā honti. Savanaṃ nāma dhammassavanaṃ. Sakkaccaṃ dhammaṃ suṇantassapi hi paṭisambhidā visadā honti. Paripucchā nāma aṭṭhakathā. Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassapi hi paṭisambhidā visadā honti. Pubbayogo nāma pubbayogāvacaratā. Haraṇapaccāharaṇanayena paṭipākaṭakammaṭṭhānassapi paṭisambhidā visadā hontīti. Lokiyalokuttarā vāti ettha tisso paṭisambhidā lokiyā, atthapaṭisambhidā siyā lokiyā, siyā lokuttarāti evaṃ vibhajitvā attho veditabbo.
ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಏವ ಲಬ್ಭನತೋ, ಅಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಲಬ್ಭನತೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ ಪಟಿವೇಧೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಹತೋ ಚಕ್ಖುಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪಞ್ಞಾಮಹತ್ತಾದಿಕಮ್ಪಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಥಾ ವಿಜ್ಜಾವಿಮುತ್ತಿಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾದಯೋಪಿ ಪರೇಸಂ ತಬ್ಭಾವಾವಹಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಯಾ ಕಾಚಿ ಧಾತುಯೋ ಲೋಕಿಯಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ವಾ, ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಇಮಾಹೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಏತ್ಥೇವ ಅನ್ತೋಗಧಾತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಇಮಾವ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ನಾನಾಸಭಾವತೋ ನಾನಾಧಾತುಯೋ’’ತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಞಾಣವಿಭಙ್ಗೇನ (ವಿಭ॰ ೭೫೧) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ವಿಜ್ಜಾತಿ ಫಲೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Buddhuppādeyevāti avadhāraṇena buddhuppāde eva labbhanato, abuddhuppāde alabbhanato anaññasādhāraṇo paṭivedho adhippeto. Evañca katvā ‘‘mahato cakkhussā’’tiādīsu paññāmahattādikampi anaññasādhāraṇameva adhippetanti daṭṭhabbaṃ. Tathā vijjāvimuttiphalasacchikiriyādayopi paresaṃ tabbhāvāvahā daṭṭhabbā. Yā kāci dhātuyo lokiyā lokuttarā vā, sabbā tā imāheva saṅgahitā, ettheva antogadhāti vuttaṃ – ‘‘imāva aṭṭhārasa dhātuyo nānāsabhāvato nānādhātuyo’’ti. Svāyamattho anekadhātunānādhātuñāṇavibhaṅgena (vibha. 751) dīpetabbo. ‘‘Sacchikiriyā’’ti vuttattā ‘‘vijjāti phale ñāṇa’’nti vuttaṃ.
೧೮೭. ಯಸ್ಮಾ ಚಕ್ಕತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಚಕ್ಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಇರಿಯಾಪಥಾಪಿ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಕಸದಿಸತ್ತಾ ಚಕ್ಕನ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ತದಾ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅಭಿನೀಹಾರಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಾಭಿನೀಹಾರವಿಬನ್ಧಕರಧಮ್ಮಾನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಅಭಿನೀಹಟಂ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಅಯಮೇವ ನಯೋ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿಯೇವ ನಾಮ ತದತ್ಥಂ ಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಚೇತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ನಾಮ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಾಯ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವಾ। ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಹಿ ಇಧ ‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಇದಾನಿ ದೇಸನಾಞಾಣವಸೇನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಕದಾ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನ ಕೇವಲಂ ಥೇರಸ್ಸೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸಾಸನಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಏಕತ್ತಾದಿನಯಾನಂ ಅವಿರಾಧನತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ವಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
187. Yasmā cakkati aparāparaṃ parivattatīti cakkaṃ, tasmā iriyāpathāpi aparāparaṃ parivattanaṭṭhena cakkasadisattā cakkanti vuttā, tathā patirūpadesavāsādisampattiyo. Tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīharati nāmāti ettha tadā mahāsatto attānaṃ abhinīhārayogaṃ karonto ‘‘dhammacakkaṃ abhinīharati nāmā’’ti vutto tato paṭṭhāya dhammacakkābhinīhāravibandhakaradhammānuppajjanato. Abhinīhaṭaṃ nāmāti etthapi ayameva nayo. Arahattamaggaṃ paṭivijjhantopi dhammacakkaṃ uppādetiyeva nāma tadatthaṃ ñāṇaṃ paripācetīti katvā. Arahattaphalakkhaṇe dhammacakkaṃ uppāditaṃ nāma tasmiṃ khaṇe dhammacakkassa uppādanāya kātabbakiccassa kassaci abhāvā. Paṭivedhañāṇañhi idha ‘‘dhammacakka’’nti adhippetaṃ. Idāni desanāñāṇavasena dhammacakkaṃ dassetuṃ – ‘‘kadā pavatteti nāmā’’tiādimāha. Na kevalaṃ therasseva, atha kho sabbesampi sāsanikānaṃ dhammakathā bhagavato dhammadesanā catunnaṃ ariyasaccānaṃ catunnañca ekattādinayānaṃ avirādhanatoti dassetuṃ – ‘‘yo hi koci bhikkhu vā’’tiādi āraddhaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
ಏಕಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ekapuggalavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ • Aṅguttaranikāya / ೧೩. ಏಕಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗೋ • 13. Ekapuggalavaggo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ೧೩. ಏಕಪುಗ್ಗಲವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ • 13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā