Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ੧੩. ਏਕਪੁਗ੍ਗਲવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ

    13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā

    ੧੭੦. ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲવਗ੍ਗਸ੍ਸ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਪਠਮੇ’’ਤਿ। ਏਕੋਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਤਤੋ ਏવ ਦੁਤਿਯਾਦਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ। ਪਧਾਨਾਸਹਾਯਤ੍ਥੋਪਿ ਏਕਸਦ੍ਦੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਨ੍ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਦੇਸਨਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾ। ਪਰਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਸੁ, ਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥੇਸੁ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਏવਰੂਪਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾ, ਏવਰੂਪਾ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ – ਯਸ੍ਮਿਂ ਭਿਨ੍ਨੇ, ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ વਾ ਅવਯવવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੇ ਕਤੇ ਨ ਤਂਸਮਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਘਟਪਟਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਰਮਤ੍ਥਾ। ਨ ਹਿ ਕਕ੍ਖਲ਼ਫੁਸਨਾਦਿਸਭਾવੇ ਸੋ ਨਯੋ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਾਦਿਧਮ੍ਮਸਮੂਹਂ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਉਪ੍ਪਾਦવਯવਨ੍ਤੋ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾ ਨ ਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ’’ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ। ਨਨੁ ਖਨ੍ਧਦੇਸਨਾਪਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾવ। ਰਾਸਟ੍ਠੋ વਾ ਹਿ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸਟ੍ਠੋ વਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਅਯਂ ਪਨ ਖਨ੍ਧਸਮਞ੍ਞਾ ਫਸ੍ਸਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਜ੍ਜਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વਿਯ ਪਰਮਤ੍ਥਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਤਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਤਰਾ, ਪੁਗ੍ਗਲਸਮਞ੍ਞਾਦਯੋ વਿਯ ਨ ਦੂਰੇਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥਸਙ੍ਗਹਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਖਨ੍ਧਸੀਸੇਨ વਾ ਤਦੁਪਾਦਾਨਸਭਾવਧਮ੍ਮਾ ਏવ ਗਹਿਤਾ। ਨਨੁ ਚ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਮੁਖੇਨੇવ ਦੇਸਨਂ ਆਰੋਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਮੁਖੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਦੇਸਨਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾવ ਸਿਯਾਤਿ? ਨਯਿਦਮੇવਂ, ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮવਿਭਾਗੇਨ ਦੇਸਨਾવਿਭਾਗਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਸਦ੍ਦੋ ਕੇਨਚਿ ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ વਿਨਾ ਅਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ।

    170.Ekapuggalassāti ekapuggalavaggassa. Tenāha – ‘‘paṭhame’’ti. Ekoti gaṇanaparicchedo, tato eva dutiyādipaṭikkhepattho. Padhānāsahāyatthopi ekasaddo hotīti tannivattanatthaṃ ‘‘gaṇanaparicchedo’’ti āha. Sammutiyā desanā sammutidesanā. Paramatthassa desanā paramatthadesanā. Tatthāti sammutiparamatthadesanāsu, na sammutiparamatthesu. Tenāha – ‘‘evarūpā sammutidesanā, evarūpā paramatthadesanā’’ti. Tatridaṃ sammutiparamatthānaṃ lakkhaṇaṃ – yasmiṃ bhinne, buddhiyā vā avayavavinibbhoge kate na taṃsamaññā, sā ghaṭapaṭādippabhedā sammuti, tabbipariyāyena paramatthā. Na hi kakkhaḷaphusanādisabhāve so nayo labbhati. Tattha rūpādidhammasamūhaṃ santānavasena pavattamānaṃ upādāya puggalavohāroti puggaloti sammutidesanā. Sesapadesupi eseva nayo. Uppādavayavanto sabhāvadhammā na niccāti aniccāti āha – ‘‘aniccanti paramatthadesanā’’ti. Esa nayo sesapadesupi. Nanu khandhadesanāpi sammutidesanāva. Rāsaṭṭho vā hi khandhaṭṭho koṭṭhāsaṭṭho vāti? Saccametaṃ, ayaṃ pana khandhasamaññā phassādīsu pavattatajjāpaññatti viya paramatthasannissayā tassa āsannatarā, puggalasamaññādayo viya na dūreti paramatthasaṅgahā vuttā. Khandhasīsena vā tadupādānasabhāvadhammā eva gahitā. Nanu ca sabhāvadhammā sabbepi sammutimukheneva desanaṃ ārohanti, na samukhenāti sabbāpi desanā sammutidesanāva siyāti? Nayidamevaṃ, desetabbadhammavibhāgena desanāvibhāgassa adhippetattā. Na hi saddo kenaci pavattinimittena vinā atthaṃ pakāsetīti.

    ਸਮ੍ਮੁਤਿવਸੇਨ ਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਨ੍ਤਪੋ ਹੋਤਿ ਅਤ੍ਤਪਰਿਤਾਪਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੭੪) ਸਮ੍ਮੁਤਿਮੁਖੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਦੇਸਨਂ ਸੁਤਮਯਞਾਣੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਸੁਤ੍વਾ। ਅਤ੍ਥਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾਤਿ ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ। ਮੋਹਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਤਦੇਕਟ੍ਠਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਨવਸੇਸਂ ਮੋਹਂ ਪਜਹਿਤ੍વਾ। વਿਸੇਸਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ વਿਸੇਸਂ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤਾਦਿਸਾਨਂ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ। ਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨਾਤਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪੭੧-੪੭੬ ਆਦਯੋ) ਪਰਮਤ੍ਥਧਮ੍ਮવਸੇਨ। ਸੇਸਂ ਅਨਨ੍ਤਰਨਯੇ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ।

    Sammutivasenadesanaṃ sutvāti ‘‘idhekacco puggalo attantapo hoti attaparitāpānuyogamanuyutto’’tiādinā (pu. pa. 174) sammutimukhena pavattitadesanaṃ sutamayañāṇuppādavasena sutvā. Atthaṃ paṭivijjhitvāti tadanusārena catusaccasaṅkhātaṃ atthaṃ saha vipassanāya maggapaññāya paṭivijjhitvā. Mohaṃ pahāyāti tadekaṭṭhakilesehi saddhiṃ anavasesaṃ mohaṃ pajahitvā. Visesanti aggaphalanibbānasaṅkhātaṃ visesaṃ. Tesanti tādisānaṃ veneyyānaṃ. Paramatthavasenāti ‘‘pañcimāni, bhikkhave, indriyānī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.471-476 ādayo) paramatthadhammavasena. Sesaṃ anantaranaye vuttasadisameva.

    ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤਸ੍ਸਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿવਸੇਨ ਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਚ ਦੇਸਨਾਯਂ। ਦੇਸਭਾਸਾਕੁਸਲੋਤਿ ਨਾਨਾਦੇਸਭਾਸਾਸੁ ਕੁਸਲੋ। ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ, ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਂ ਸਿਪ੍ਪੁਗ੍ਗਹਣਟ੍ਠਾਨਾਨਮ੍ਪੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨੇવ ਸਿਪ੍ਪੁਗ੍ਗਹਣਂ ਪਰਤੋ વਕ੍ਖਤਿ। ਸਿਪ੍ਪਾਨਿ વਾ વਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ વੇਦਨ੍ਤੋਗਧਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਥੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਠਿਤਾਨਿ, ਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਨ੍ਨਿਚਿਤਭਾવੇਨਾਤਿ વੇਦਾਨਮ੍ਪਿ ਕਥੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨੇવ ਠਾਨਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਗੁਹਾ ਤੀਣਿ ਨਿਹਿਤਾ ਨ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਿਚ੍ਛਾવਾਦਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਨਾਨਾવਿਧਾ ਦੇਸਭਾਸਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਦੇਸਭਾਸਾ

    Tatrāti tassaṃ sammutivasena paramatthavasena ca desanāyaṃ. Desabhāsākusaloti nānādesabhāsāsu kusalo. Tiṇṇaṃ vedānanti nidassanamattaṃ, tiṇṇaṃ vedānaṃ sippuggahaṇaṭṭhānānampīti adhippāyo. Teneva sippuggahaṇaṃ parato vakkhati. Sippāni vā vijjāṭṭhānabhāvena vedantogadhāni katvā ‘‘tiṇṇaṃ vedāna’’nti vuttaṃ. Kathetabbabhāvena ṭhitāni, na katthaci sannicitabhāvenāti vedānampi kathetabbabhāveneva ṭhānaṃ dīpento ‘‘guhā tīṇi nihitā na gayhantī’’tiādimicchāvādaṃ paṭikkhipati. Nānāvidhā desabhāsā etesanti nānādesabhāsā.

    ਪਰਮੋ ਉਤ੍ਤਮੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਸਭਾવੋ। ਲੋਕਸਙ੍ਕੇਤਮਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾਯ ਸਚ੍ਚਤਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਕਾਰਣਾ’’ਤਿ, ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾ ਹਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੇਨ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ, ਨਾਞ੍ਞਾਪਨਾ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸੁਤਸ੍ਸ ਸਾવਨਾ વਿਯ ਨ ਮੁਸਾ ਅਨਤਿਧਾવਿਤਬ੍ਬਤੋ ਤਸ੍ਸਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਜਨਪਦਨਿਰੁਤ੍ਤਿਂ ਨਾਭਿਨਿવੇਸੇਯ੍ਯ, ਸਮਞ੍ਞਂ ਨਾਤਿਧਾવਯੇ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਭੂਤਕਾਰਣਾਤਿ ਯਥਾਭੂਤਕਾਰਣਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਂ વੋਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਂ ਕਥੇਨ੍ਤਸ੍ਸ।

    Paramo uttamo attho paramattho, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvo. Lokasaṅketamattasiddhā sammuti. Yadi evaṃ kathaṃ sammutikathāya saccatāti āha – ‘‘lokasammutikāraṇā’’ti, lokasamaññaṃ nissāya pavattanatoti attho. Lokasamaññā hi abhinivesena viññeyyā, nāññāpanā ekaccassa sutassa sāvanā viya na musā anatidhāvitabbato tassā. Tenāha bhagavā – ‘‘janapadaniruttiṃ nābhiniveseyya, samaññaṃ nātidhāvaye’’ti. Dhammānanti sabhāvadhammānaṃ. Bhūtakāraṇāti yathābhūtakāraṇā yathābhūtaṃ nissāya pavattanato. Sammutiṃ voharantassāti ‘‘puggalo, satto’’tiādinā lokasamaññaṃ kathentassa.

    ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਦੀਪਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਲੋਕਪਾਲਨਕਿਚ੍ਚੇ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਧਮ੍ਮੇ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਪਕਾਸੇਤੁਂ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਏવ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਯ ਕਥਾਯ ਤਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ ਕਮ੍ਮਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤਂਸਨ੍ਤਾਨੇ ਏવ ਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਕਤવਿਞ੍ਞਾਣਨਾਸੋ ਅਕਤਾਗਮੋ ਚ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਯ ਏવ ਦੇਸਨਾਯ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਹਿ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਕਾਤਬ੍ਬਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਪੁਰਿਸਕਾਰੋ। ਸੋਪਿ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਨਿਟ੍ਠਪੇਤਬ੍ਬਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਯ ਏવ ਕਥਾਯ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਦੀਪਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਚੁਤਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਫਲਂ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨਨ੍ਤਰੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਤਂਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨੇਨ ਅਨਨ੍ਤਰਕਰਣਸੀਲਾਨਿ, ਅਨਨ੍ਤਰਕਰਣਪਯੋਜਨਾਨਿ વਾਤਿ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਾਨਿ, ਮਾਤੁਘਾਤਾਦੀਨਿ, ਤੇਸਂ ਦੀਪਨਤ੍ਥਂ। ਤਾਨਿਪਿ ਹਿ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਨਿਟ੍ਠਪੇਤਬ੍ਬਤੋ ‘‘ਮਾਤਰਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੨੩) ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਯ ਏવ ਕਥਾਯ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਤਥਾ ‘‘ਸੋ ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤੇਨ ਚੇਤਸਾ ਏਕਂ ਦਿਸਂ ਫਰਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੫੬; ੩.੩੦੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੭; ੨.੩੦੯; ੩.੨੩੦; વਿਭ॰ ੬੪੨-੬੪੩) ‘‘ਸੋ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੪-੨੪੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੮, ੩੮੪, ੪੩੧; ਪਾਰਾ॰ ੧੨), ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਦਕ੍ਖਿਣਾ ਦਾਯਕਤੋ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ, ਨੋ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੮੧) ਚ ਪવਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਦਕ੍ਖਿਣਾવਿਸੁਦ੍ਧਿਕਥਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਏવ ਕਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਟ੍ਠ ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯) ਨ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੨) ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋਪਿ ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਅਪ੍ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ। ਏਤੇਨ વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਾਯ ਕਥਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੇ ਪਯੋਜਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤવਤ੍ਥੁਕਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਤવਤ੍ਥੁਕਾਨਮ੍ਪਿ ਪਨ ਏવਂ ਦੇਸਨਾ ਸੁਖਾવਹਾ ਹੋਤਿ।

    Hirottappadīpanatthanti lokapālanakicce hirottappadhamme kiccato pakāsetuṃ. Tesañhi kiccaṃ sattasantāne eva pākaṭaṃ hotīti puggalādhiṭṭhānāya kathāya taṃ vattabbaṃ. Esa nayo sesesupi. Yasmiñhi cittuppāde kammaṃ uppannaṃ, taṃsantāne eva tassa phalassa uppatti kammassakatā. Evañhi kataviññāṇanāso akatāgamo ca natthīti sā puggalādhiṭṭhānāya eva desanāya dīpetabbā. Tehi sattehi kātabbapuññakiriyā paccattapurisakāro. Sopi santānavasena niṭṭhapetabbato puggalādhiṭṭhānāya eva kathāya dīpetabbo. Ānantariyadīpanatthanti cutianantaraṃ phalaṃ anantaraṃ nāma, tasmiṃ anantare niyuttāni taṃnibbattanena anantarakaraṇasīlāni, anantarakaraṇapayojanāni vāti ānantariyāni, mātughātādīni, tesaṃ dīpanatthaṃ. Tānipi hi santānavasena niṭṭhapetabbato ‘‘mātaraṃ jīvitā voropetī’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.423) puggalādhiṭṭhānāya eva kathāya dīpetabbāni, tathā ‘‘so mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dī. ni. 1.556; 3.308; ma. ni. 1.77; 2.309; 3.230; vibha. 642-643) ‘‘so anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati ekampi jāti’’ntiādinā (dī. ni. 1.244-245; ma. ni. 1.148, 384, 431; pārā. 12), ‘‘atthi dakkhiṇā dāyakato visujjhati, no paṭiggāhakato’’tiādinā (ma. ni. 3.381) ca pavattā brahmavihārapubbenivāsadakkhiṇāvisuddhikathā puggalādhiṭṭhānā eva katvā dīpetabbā sattasantānavisayattā. ‘‘Aṭṭha purisapuggalā (saṃ. ni. 1.249) na samayavimutto puggalo’’tiādinā (pu. pa. 2) ca paramatthakathaṃ kathentopi lokasammutiyā appahānatthaṃ puggalakathaṃ katheti. Etena vuttāvasesāya kathāya puggalādhiṭṭhānabhāve payojanaṃ sāmaññavasena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Kāmañcetaṃ sabbaṃ apariññātavatthukānaṃ vasena vuttaṃ, pariññātavatthukānampi pana evaṃ desanā sukhāvahā hoti.

    ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ વਿਸਿਟ੍ਠਸਮਾਚਾਰਾਪਸ੍ਸਯવਿਰਹਿਤੋ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਨ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ વਿਸਿਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਕੋਚਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਥਾ ਸਦਿਸੋਪਿ ਸਮਾਨਕਾਲੇ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਪਰਸ੍ਮਿਂ વਾ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਸੇਟ੍ਠੋ ਸਦਿਸੋ ਚ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (વਿ॰ વ॰ ੧੦੪੭; ਕਥਾ॰ ੭੯੯), ਤਸ੍ਮਾ ਸਦਿਸੋਪਿ ਕੋਚਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਹੀਨੋਪਿ ਅਪਸ੍ਸਯਭੂਤੋ ਨਤ੍ਥੇવ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘વਿਸਿਟ੍ਠਸਮਾਚਾਰਾਪਸ੍ਸਯવਿਰਹਿਤੋ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ। ਯੇ ਚ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਸਮਾਤਿ ਅਸਮਾ, ਪੁਰਿਮਕਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ। ਤੇਹਿ ਸਮੋ ਮਜ੍ਝੇ ਭਿਨ੍ਨਸੁવਣ੍ਣਨੇਕ੍ਖਂ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਿਸਿਟ੍ਠੋਤਿ ਅਸਮਸਮਟ੍ਠੇਨਪਿ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਸਦਿਸਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Ekapuggaloti visiṭṭhasamācārāpassayavirahito ekapuggalo. Buddhānañhi sīlādiguṇena sadevake loke visiṭṭho nāma koci natthi, tathā sadisopi samānakāle. Tenāha – ‘‘na imasmiṃ loke parasmiṃ vā pana buddhena seṭṭho sadiso ca vijjatī’’ti (vi. va. 1047; kathā. 799), tasmā sadisopi koci natthi. Hīnopi apassayabhūto nattheva. Tena vuttaṃ – ‘‘visiṭṭhasamācārāpassayavirahito ekapuggalo’’ti. Ye ca sīlādiguṇehi natthi etesaṃ samāti asamā, purimakā sammāsambuddhā. Tehi samo majjhe bhinnasuvaṇṇanekkhaṃ viya nibbisiṭṭhoti asamasamaṭṭhenapi ekapuggalo aññassa tādisassa abhāvā. Tena vuttaṃ – ‘‘asadisaṭṭhenā’’tiādi.

    ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਏવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਦੇવਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੋਕਾਸਭਾવਤੋ। ਕਾਮਦੇવਲੋਕੇ ਤਾવ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਤਥਾ ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਭਾવਤੋ। ਅਚ੍ਛਰਿਯਧਮ੍ਮਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ। ਤੇਸਂ ਸਾ ਅਚ੍ਛਰਿਯਧਮ੍ਮਤਾ ਦੇવਤ੍ਤਭਾવੇ ਠਿਤਾਨਂ ਲੋਕੇ ਨ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤਿ ਯਥਾ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤਾਨਂ। ਦੇવਭੂਤੇ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવਂ ਦੇવਾਨੁਭਾવਤੋવ ਲੋਕੇ ਦਹਤਿ, ਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਸਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਨਾਧਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਨ ਸਮ੍ਪਸੀਦਤਿ, ਇਸ੍ਸਰਕੁਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਂ ਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ, ਦੇવਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਚਿਰਕਾਲਾવਟ੍ਠਾਨਤੋ ਏਕਚ੍ਚਸਸ੍ਸਤવਾਦਤੋ ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਾਦਿਸਗ੍ਗਾਹવਿਨਿਮੋਚਨਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸਸੁਗਤਿਯਂਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਦੇવਸੁਗਤਿਯਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਇਮਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਮਜ੍ਝੇ ਕਤ੍વਾ ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸੇવ ਜਾਤਿਕ੍ਖੇਤ੍ਤਭਾવੋ ਦੀਪਿਤੋ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਤੇਪਿਟਕੇ ਬੁਦ੍ਧવਚਨੇ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ।

    Sattaloko adhippeto sattanikāye uppajjanato. Manussaloke eva uppajjati devabrahmalokānaṃ buddhānaṃ uppattiyā anokāsabhāvato. Kāmadevaloke tāva nuppajjati brahmacariyavāsassa aṭṭhānabhāvato tathā anacchariyabhāvato. Acchariyadhammā hi buddhā bhagavanto. Tesaṃ sā acchariyadhammatā devattabhāve ṭhitānaṃ loke na pākaṭā hoti yathā manussabhūtānaṃ. Devabhūte hi sammāsambuddhe dissamānaṃ buddhānubhāvaṃ devānubhāvatova loke dahati, na buddhānubhāvato. Tathā sati ‘‘ayaṃ sammāsambuddho’’ti nādhimuccati na sampasīdati, issarakuttaggāhaṃ na vissajjeti, devattabhāvassa ca cirakālāvaṭṭhānato ekaccasassatavādato na parimuccati. Brahmaloke nuppajjatīti etthāpi eseva nayo. Sattānaṃ tādisaggāhavinimocanatthañhi buddhā bhagavanto manussasugatiyaṃyeva uppajjanti, na devasugatiyaṃ. Yasmā imaṃ cakkavāḷaṃ majjhe katvā iminā saddhiṃ cakkavāḷānaṃ dasasahassasseva jātikkhettabhāvo dīpito ito aññassa buddhānaṃ uppattiṭṭhānassa tepiṭake buddhavacane āgataṭṭhānassa abhāvato. Tasmā vuttaṃ – ‘‘imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjatī’’ti.

    ਇਧ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋਪਿ ਕਸ੍ਮਾ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਸੇਸਦੀਪੇਸੂਤਿ? ਕੇਚਿ ਤਾવ ਆਹੁ – ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਪਥવਿਯਾ ਨਾਭਿਭੂਤਾ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਸਹਾ ਅਚਲਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡਭੂਮਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏવ , ਤਸ੍ਮਾ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਏਤੇਨੇવ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸੇ ਏવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਏਤਮ੍ਪਿ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਤਥਾ ਇਤਰੇਸਮ੍ਪਿ ਅવਿਜਹਿਤਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਤਤ੍ਥੇવ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾવਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾવਕਬੋਧਿਯਾ ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਸਾવਕਪਾਰਮਿਯਾ ਸਮ੍ਭਰਣਪਰਿਪਾਚਨਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਕ੍ਖੇਤ੍ਤਭੂਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏવ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ। વੇਨੇਯ੍ਯਜਨવਿਨਯਨਤ੍ਥੋ ਚ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਮਹਾਸਾવਕਾਦਿવੇਨੇਯ੍ਯવਿਸੇਸਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏવ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਨ ਸੇਸਦੀਪੇਸੁ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਚਿਣ੍ਣਸਮਾਚਿਣ੍ਣੋਤਿ ਤੇਸਂ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸਾਨਂ ਤਤ੍ਥੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਚਕ੍ਕਾਨਂ વਿਯ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਤੀਸੁ ਦੀਪੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਦੀਪਂ ਪਸ੍ਸੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੭; ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੭ ਅવਿਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ)।

    Idha uppajjantopi kasmā jambudīpe eva uppajjati, na sesadīpesūti? Keci tāva āhu – ‘‘yasmā pathaviyā nābhibhūtā buddhabhāvasahā acalaṭṭhānabhūtā bodhimaṇḍabhūmi jambudīpe eva , tasmā jambudīpe eva uppajjatī’’ti. Eteneva ‘‘tattha majjhimadese eva uppajjatī’’ti etampi saṃvaṇṇitanti daṭṭhabbaṃ tathā itaresampi avijahitaṭṭhānānaṃ tattheva labbhanato. Yasmā purimabuddhānaṃ mahābodhisattānaṃ paccekabuddhānañca nibbattiyā sāvakabodhisattānaṃ sāvakabodhiyā abhinīhāro sāvakapāramiyā sambharaṇaparipācanañca buddhakkhettabhūte imasmiṃyeva cakkavāḷe jambudīpe eva ijjhati, na aññattha. Veneyyajanavinayanattho ca buddhuppādo, tasmā aggasāvakamahāsāvakādiveneyyavisesāpekkhāya imasmiṃ jambudīpe eva buddhā nibbattanti, na sesadīpesu. Ayañca nayo sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇoti tesaṃ uttamapurisānaṃ tattheva uppatti sampatticakkānaṃ viya aññamaññūpanissayatāya daṭṭhabbā. Tena vuttaṃ – aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpe eva nibbattantīti dīpaṃ passī’’ti (dī. ni. aṭṭha. 2.17; bu. vaṃ. aṭṭha. 27 avidūrenidānakathā).

    ਉਭਯਮ੍ਪਿਦਂ વਿਪ੍ਪਕਤવਚਨਮੇવ ਉਪ੍ਪਾਦਕਿਰਿਯਾਯ વਤ੍ਤਮਾਨਕਾਲਿਕਤ੍ਤਾ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋਤਿ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ। ਸਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ ਚਾਯਂ ਮਾਨ-ਸਦ੍ਦੋ। ਯਾવਤਾ ਹਿ ਸਾਮਤ੍ਥਿਯੇਨ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚਰਿਮਭવੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਤ੍ਥਕੇਨ ਬੋਧਿਸਮ੍ਭਾਰਸਮ੍ਭੂਤੇਨ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭੇਦੋਤਿ વਿਸੇਸੋ। ਤਮੇવ ਹਿ ਤਿવਿਧਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਏਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਨਿਯਤਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਤਾਯ ਬੋਧਿਸਮ੍ਭਾਰਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਾਮਤ੍ਥਿਯਯੋਗੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਉਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ। ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤੋਤਿ વਿਚਿਨਨ੍ਤੋ। ਪਰਿਪਕ੍ਕਗਤੇ ਞਾਣੇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਪਰਿਪਕ੍ਕਤਾਯ ਏવ ਲਦ੍ਧਾવਸਰਾਯ ਕਮ੍ਮਪਿਲੋਤਿਯਾ વਸੇਨ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਥਾ ਮਹਾਪਧਾਨਂ ਪਦਹੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਮ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਆਗਤੋવ ਨਾਮ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਦਾਯ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤ੍ਤਾ।

    Ubhayampidaṃ vippakatavacanameva uppādakiriyāya vattamānakālikattā. Uppajjamānoti vā uppajjituṃ samattho. Sattiattho cāyaṃ māna-saddo. Yāvatā hi sāmatthiyena mahābodhisattānaṃ carimabhave uppatti icchitabbā, tatthakena bodhisambhārasambhūtena paripuṇṇena samannāgatoti attho. Bhedoti viseso. Tameva hi tividhaṃ visesaṃ dassetuṃ – ‘‘esa hī’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhaṅgasamannāgatassa mahābhinīhārassa siddhakālato paṭṭhāya mahābodhisatto buddhabhāvāya niyatabhāvappattatāya bodhisambhārapaṭipadaṃ paṭipajjamāno yathāvuttasāmatthiyayogena uppajjamāno nāmāti attho uppādassa ekantikattā. Pariyesantoti vicinanto. Paripakkagate ñāṇeti iminā tato pubbe ñāṇassa aparipakkatāya eva laddhāvasarāya kammapilotiyā vasena bodhisatto tathā mahāpadhānaṃ padahīti dasseti. Arahattaphalakkhaṇe uppanno nāma ‘‘uppanno hotī’’ti vattabbattā. Āgatova nāma hetusampadāya sammadeva nipphannattā.

    ਹਿਤਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਹਿਤਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਿਯਾ। ਸੁਖਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ। ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਯੇਨ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯਂ ਪਾਪੁਣਿ, ਤਂ ਤੇਨੇવ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਾਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਾવਜ੍ਜਦਿવਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਜ੍ਜ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਅવਟ੍ਠਾਨਕਾਲਂ વਦਤਿ। ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਨ ਕੇવਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤੇਸਮ੍ਪੀਤਿ ਨਾਗਸੁਪਣ੍ਣਾਦੀਨਮ੍ਪਿ।

    Hitatthāyāti lokiyalokuttarassa hitassa siddhiyā. Sukhatthāyāti etthāpi eseva nayo. Tassāti tassa sattalokassa. So panāyaṃ sattaloko yena anukkamena dhammābhisamayaṃ pāpuṇi, taṃ teneva anukkamena dassento ‘‘mahābodhimaṇḍe’’tiādimāha. Yāvajjadivasāti ettha ajja-saddena sāsanassa avaṭṭhānakālaṃ vadati. Devamanussānanti ukkaṭṭhaniddesoti dassetuṃ – ‘‘na kevala’’ntiādi vuttaṃ. Etesampīti nāgasupaṇṇādīnampi.

    ਅਯਂ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਕਤਮੋ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਪੁਚ੍ਛਾਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਨ વਿਸੇਸਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸੇਸਭਾવਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੫੦) ਆਗਤਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਨਯੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾ ਚ ਨਾਮੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਜੋਤੀਯਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ। ਦਿਟ੍ਠਂ ਸਂਸਨ੍ਦੀਯਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾ। ਸਂਸਨ੍ਦਨਞ੍ਚ ਸਾਕਚ੍ਛਾવਸੇਨ વਿਨਿਚ੍ਛਯਕਰਣਂ। વਿਮਤਿਂ ਛਿਨ੍ਦਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾ। ਅਨੁਮਤਿਯਾ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਨੁਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾ। ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ‘‘ਕਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਨੁਮਤੀ’’ਤਿ ਅਨੁਮਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਯੋ ਕੋਚਿ ਸਭਾવੋ। ਅਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਞਾਣੇਨ ਅਞ੍ਞਾਤਭਾવਮਾਹ। ਅਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਭੂਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ વਿਯ ਅਦਿਟ੍ਠਤਂ। ਅਤੁਲਿਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਤੁਲਾਭੂਤੇਨ ਅਤੁਲਿਤਤਂ। ਅਤੀਰਿਤਨ੍ਤਿ ਤੀਰਣਭੂਤੇਨ ਅਕਤਞਾਣਕਿਰਿਯਾਸਮਾਪਨਤਂ। ਅવਿਭੂਤਨ੍ਤਿ ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਪਾਕਟਭਾવਂ। ਅવਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਞਾਣੇਨ ਅਪਾਕਟਕਤਭਾવਂ।

    Ayaṃ pucchāti iminā ‘‘katamo’’ti padassa sāmaññato pucchābhāvo dassito, na visesatoti tassa pucchāvisesabhāvañāpanatthaṃ mahāniddese (mahāni. 150) āgatā sabbāpi pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘pucchā ca nāmesā’’tiādinā. Adiṭṭhaṃ jotīyati etāyāti adiṭṭhajotanā. Diṭṭhaṃ saṃsandīyati etāyāti diṭṭhasaṃsandanā. Saṃsandanañca sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimatiṃ chindati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchā anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave’’tiādi pucchāya ‘‘kā tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetukamyatāpucchāti kathetukamyatāya pucchā. Lakkhaṇanti ñātuṃ icchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvamāha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena ñāṇena paccakkhaṃ viya adiṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ eta’’nti tulābhūtena atulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ. Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭakatabhāvaṃ.

    ਯੇਹਿ ਗੁਣવਿਸੇਸੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤੇਹਿ ਭਗવਤਿ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ ਅਯਂ ਸਮਞ੍ਞਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਗੁਣવਿਸੇਸਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਾਨੇવ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਨਾਮਾਨਿ। ਯਥਾਹ –

    Yehi guṇavisesehi nimittabhūtehi bhagavati ‘‘tathāgato’’ti ayaṃ samaññā pavattā, taṃdassanatthaṃ ‘‘aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato’’tiādi vuttaṃ. Guṇavisesanemittikāneva hi bhagavato sabbāni nāmāni. Yathāha –

    ‘‘ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਨਾਮਾਨਿ, ਸਗੁਣੇਨ ਮਹੇਸਿਨੋ।

    ‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;

    ਗੁਣੇਨ ਨਾਮਮੁਦ੍ਧੇਯ੍ਯਂ, ਅਪਿ ਨਾਮਸਹਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੩੧੩; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੩; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੭੬)।

    Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāmasahassato’’ti. (dha. sa. aṭṭha. 1313; udā. aṭṭha. 53; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.76);

    ਤਥਾ ਆਗਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਕਾਰਨਿਯਮਨવਸੇਨ ਓਪਮ੍ਮਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਨਤ੍ਥੋ ਤਥਾ-ਸਦ੍ਦੋ। ਸਾਮਞ੍ਞਜੋਤਨਾਪਿ ਹਿ વਿਸੇਸੇ ਅવਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ। ਪਟਿਪਦਾਗਮਨਤ੍ਥੋ ਆਗਤ-ਸਦ੍ਦੋ, ਨ ਞਾਣਗਮਨਤ੍ਥੋ ‘‘ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਆਗਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩.੭੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੭੦; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੮) વਿਯ, ਨਾਪਿ ਕਾਯਗਮਨਤ੍ਥੋ ‘‘ਆਗਤੋ ਖੋ ਮਹਾਸਮਣੋ, ਮਗਧਾਨਂ ਗਿਰਿਬ੍ਬਜ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮਹਾવ॰ ੬੩) વਿਯ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਾਕਾਰਨਿਯਮਨવਸੇਨ ਓਪਮ੍ਮਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਨਤ੍ਥੋ ਤਥਾ-ਸਦ੍ਦੋ, ਤਂਕਰੁਣਾਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਮਹਾਕਰੁਣਾਮੁਖੇਨ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਗਮਨਪ੍ਪਟਿਪਦਂ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਯਂ-ਤਂ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਏਕਨ੍ਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਭਾવਤੋ ‘‘ਯਥਾ ਸਬ੍ਬਲੋਕ…ਪੇ॰… ਆਗਤਾ’’ਤਿ ਸਾਧਾਰਣਤੋ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਂ ਪਟਿਪਦਂ ਮਹਾਪਧਾਨਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧ ਆਦਯੋ) ਸਮ੍ਬਹੁਲਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਸੁਪਾਕਟਾਨਂ ਆਸਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ વਿਪਸ੍ਸਿਆਦੀਨਂ ਛਨ੍ਨਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਸੇਨ ਨਿਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾ વਿਪਸ੍ਸੀ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯੇਨ ਅਭਿਨੀਹਾਰੇਨਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਲਿਙ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਸਤ੍ਥੁਦਸ੍ਸਨਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਅਭਿਞ੍ਞਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਅਧਿਕਾਰਚ੍ਛਨ੍ਦਾਨਂ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ ਮਹਾਪਣਿਧਾਨੇਨ। ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਕਾਯਪ੍ਪਣਿਧਾਨਂ ਇਮਿਨਾવ ਅਭਿਨੀਹਾਰੇਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ। ਏવਂ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰવਿਸੇਸੇਨ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਾਰਮਿਪੂਰਣવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਯਥਾ વਿਪਸ੍ਸੀ ਭਗવਾ…ਪੇ॰… ਕਸ੍ਸਪੋ ਭਗવਾ ਦਾਨਪਾਰਮਿਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Tathā āgatoti ettha ākāraniyamanavasena opammasampaṭipādanattho tathā-saddo. Sāmaññajotanāpi hi visese avatiṭṭhatīti. Paṭipadāgamanattho āgata-saddo, na ñāṇagamanattho ‘‘tathalakkhaṇaṃ āgato’’tiādīsu (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.12; saṃ. ni. aṭṭha. 2.3.78; a. ni. aṭṭha. 1.1.170; udā. aṭṭha. 18) viya, nāpi kāyagamanattho ‘‘āgato kho mahāsamaṇo, magadhānaṃ giribbaja’’ntiādīsu (mahāva. 63) viya. Tattha yadākāraniyamanavasena opammasampaṭipādanattho tathā-saddo, taṃkaruṇāpadhānattā mahākaruṇāmukhena purimabuddhānaṃ āgamanappaṭipadaṃ udāharaṇavasena sāmaññato dassento yaṃ-taṃ-saddānaṃ ekantasambandhabhāvato ‘‘yathā sabbaloka…pe… āgatā’’ti sādhāraṇato vatvā puna taṃ paṭipadaṃ mahāpadhānasuttādīsu (dī. ni. 2.1 ādayo) sambahulaniddesena supākaṭānaṃ āsannānañca vipassiādīnaṃ channaṃ sammāsambuddhānaṃ vasena nidassento ‘‘yathā vipassī bhagavā’’tiādimāha. Tattha yena abhinīhārenāti manussattaliṅgasampattihetusatthudassanapabbajjāabhiññādiguṇasampattiadhikāracchandānaṃ vasena aṭṭhaṅgasamannāgatena mahāpaṇidhānena. Sabbesañhi buddhānaṃ kāyappaṇidhānaṃ imināva abhinīhārena samijjhatīti. Evaṃ mahābhinīhāravisesena ‘‘tathāgato’’ti padassa atthaṃ dassetvā idāni pāramipūraṇavasena dassetuṃ – ‘‘yathā vipassī bhagavā…pe… kassapo bhagavā dānapāramiṃ pūretvā’’tiādimāha.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਾਨਂ ਮਹਾਬੋਧਿਪ੍ਪਟਿਪਦਾਯ ਕੋਸਲ੍ਲਜਨਨਤ੍ਥਂ ਕਾ ਪਨੇਤਾ ਪਾਰਮਿਯੋ, ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਪਾਰਮਿਯੋ, ਕਤਿવਿਧਾ ਚੇਤਾ, ਕੋ ਤਾਸਂ ਕਮੋ, ਕਾਨਿ ਲਕ੍ਖਣਰਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਪਦਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਕੋ ਸਂਕਿਲੇਸੋ, ਕਿਂ વੋਦਾਨਂ, ਕੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ, ਕਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਕੋ વਿਭਾਗੋ, ਕੋ ਸਙ੍ਗਹੋ, ਕੋ ਸਮ੍ਪਾਦਨੂਪਾਯੋ, ਕਿਤ੍ਤਕੇਨ ਕਾਲੇਨ ਸਮ੍ਪਾਦਨਂ, ਕੋ ਆਨਿਸਂਸੋ, ਕਿਞ੍ਚੇਤਾਸਂ ਫਲਨ੍ਤਿ ਪਾਰਮੀਸੁ ਅਯਂ વਿਤ੍ਥਾਰਕਥਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੇਨ ਦੀਘਾਗਮਟੀਕਾਯਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੭) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਇਧ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਭਾਗਾਨਂ ਪਾਰਮੀਨਂ ਪੂਰਿਤਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ – ‘‘ਸਮਤਿਂਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ’’ਤਿ।

    Ettha ca suttantikānaṃ mahābodhippaṭipadāya kosallajananatthaṃ kā panetā pāramiyo, kenaṭṭhena pāramiyo, katividhā cetā, ko tāsaṃ kamo, kāni lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānāni, ko paccayo, ko saṃkileso, kiṃ vodānaṃ, ko paṭipakkho, kā paṭipatti, ko vibhāgo, ko saṅgaho, ko sampādanūpāyo, kittakena kālena sampādanaṃ, ko ānisaṃso, kiñcetāsaṃ phalanti pāramīsu ayaṃ vitthārakathā veditabbā. Sā panesā icchantena dīghāgamaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.7) vuttanayeneva veditabbā, na idha dassitā. Yathāvuttāya paṭipadāya yathāvuttavibhāgānaṃ pāramīnaṃ pūritabhāvaṃ sandhāyāha – ‘‘samatiṃsa pāramiyo pūretvā’’ti.

    ਸਤਿਪਿ ਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾਨਂ ਦਾਨਪਾਰਮਿਭਾવੇ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવਿਸੇਸਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚੇવ ਸੁਦੁਕ੍ਕਰਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਹਿ વਿਸੁਂ ਗਹਣਂ। ਤਤੋਯੇવ ਚ ਅਙ੍ਗਪਰਿਚ੍ਚਾਗਤੋ વਿਸੁਂ ਨਯਨਪਰਿਚ੍ਚਾਗਗ੍ਗਹਣਂ, ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਪਿ ਧਨਰਜ੍ਜਪਰਿਚ੍ਚਾਗਤੋ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਪਰਿਚ੍ਚਾਗਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚ ਕਤਂ। ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤਿਕવਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪ੍ਪਟਿਪਦਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ। ਦਾਨਾਦੀਸੁਯੇવ ਸਾਤਿਸਯਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਾ, ਯਾ વਾ ਚਰਿਯਾਪਿਟਕਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ‘‘ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ, ਦਾਨਾਦਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ વਾ ਕਾਯવਿવੇਕવਸੇਨ ਏਕਚਰਿਯਾ વਾ ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ। ਦਾਨਾਦੀਨਞ੍ਚੇવ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦੀਨਞ੍ਚ ਸਂਸਾਰਨਿਬ੍ਬਾਨੇਸੁ ਆਦੀਨવਾਨਿਸਂਸਾਨਞ੍ਚ વਿਭਾવਨવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਬੋਧਿਤ੍ਤਯੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਪਰਿਪਾਚਨવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਾਨਂ। ਞਾਤੀਨਂ ਅਤ੍ਥਚਰਿਯਾ ਞਾਤਤ੍ਥਚਰਿਯਾ। ਸਾਪਿ ਕਰੁਣਾਯਨવਸੇਨੇવ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਲੋਕਤ੍ਥਚਰਿਯਾਦਯੋ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਞਾਣવਸੇਨ ਅਨવਜ੍ਜਕਮ੍ਮਾਯਤਨਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨવਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਪਰਿਚਯવਸੇਨ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦਿਪਰਿਚਯવਸੇਨ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਤੀਰਣવਸੇਨ ਚ ਞਾਣਚਾਰੋ ਬੁਦ੍ਧਿਚਰਿਯਾ। ਸਾ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮੀਯੇવ, ਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਸੁਂ ਗਹਣਂ। ਕੋਟੀਤਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤੋ, ਉਕ੍ਕਂਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਭਾવੇਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਭਾવੇਤ੍વਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ। ਬ੍ਰੂਹੇਤ੍વਾਤਿ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਆਗਮਨਪ੍ਪਟਿਪਦਂ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਹਗਤਾ ਏવ વਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਯੇਨ ਅਭਿਨੀਹਾਰੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਮਨਪ੍ਪਟਿਪਦਾਯ ਆਦਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਦਾਨਪਾਰਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਮਜ੍ਝਂ, ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Satipi mahāpariccāgānaṃ dānapāramibhāve pariccāgavisesabhāvadassanatthañceva sudukkarabhāvadassanatthañca mahāpariccāgehi visuṃ gahaṇaṃ. Tatoyeva ca aṅgapariccāgato visuṃ nayanapariccāgaggahaṇaṃ, pariccāgabhāvasāmaññepi dhanarajjapariccāgato puttadārapariccāgaggahaṇañca kataṃ. Gatapaccāgatikavattasaṅkhātāya pubbabhāgappaṭipadāya saddhiṃ abhiññāsamāpattinipphādanaṃ pubbayogo. Dānādīsuyeva sātisayappaṭipattinipphādanaṃ pubbacariyā, yā vā cariyāpiṭakasaṅgahitā. ‘‘Abhinīhāro pubbayogo, dānādippaṭipatti vā kāyavivekavasena ekacariyā vā pubbacariyā’’ti keci. Dānādīnañceva appicchatādīnañca saṃsāranibbānesu ādīnavānisaṃsānañca vibhāvanavasena sattānaṃ bodhittaye patiṭṭhāpanaparipācanavasena ca pavattā kathā dhammakkhānaṃ. Ñātīnaṃ atthacariyā ñātatthacariyā. Sāpi karuṇāyanavaseneva. Ādi-saddena lokatthacariyādayo saṅgaṇhāti. Kammassakatañāṇavasena anavajjakammāyatanasippāyatanavijjāṭṭhānaparicayavasena khandhāyatanādiparicayavasena lakkhaṇattayatīraṇavasena ca ñāṇacāro buddhicariyā. Sā pana atthato paññāpāramīyeva, ñāṇasambhāradassanatthaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Koṭīti pariyanto, ukkaṃsoti attho. Cattāro satipaṭṭhāne bhāvetvāti sambandho. Tattha bhāvetvāti uppādetvā. Brūhetvāti vaḍḍhetvā. Satipaṭṭhānādiggahaṇena āgamanappaṭipadaṃ matthakaṃ pāpetvā dasseti. Vipassanāsahagatā eva vā satipaṭṭhānādayo daṭṭhabbā. Ettha ca ‘‘yena abhinīhārenā’’tiādinā āgamanappaṭipadāya ādiṃ dasseti, ‘‘dānapārami’’ntiādinā majjhaṃ, ‘‘cattāro satipaṭṭhāne’’tiādinā pariyosānanti veditabbaṃ.

    ਸਮ੍ਪਤਿਜਾਤੋਤਿ ਮੁਹੁਤ੍ਤਜਾਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਮਤ੍ਤੋ। ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਮਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਪਠਮਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਸੁવਣ੍ਣਜਾਲੇਨ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ, ਤੇਸਂ ਹਤ੍ਥਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ ਅਜਿਨਪ੍ਪવੇਣਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਹਤ੍ਥਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਦੁਕੂਲਚੁਮ੍ਬਟਕੇਨ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ, ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਹਤ੍ਥਤੋ ਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਪਥવਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ। ਯਥਾਹਾਤਿਆਦਿਨਾ ਮਹਾਪਦਾਨਦੇਸਨਾਯ વੁਤ੍ਤવਚਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੇਤਮ੍ਹਿ ਛਤ੍ਤੇਤਿ ਦਿਬ੍ਬਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤੇ। ਅਨੁਧਾਰਿਯਮਾਨੇਤਿ ਧਾਰਿਯਮਾਨੇ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਛਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਖਗ੍ਗਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ ਕਕੁਧਭਣ੍ਡਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਖਗ੍ਗਤਾਲવਣ੍ਟਮੋਰਹਤ੍ਥਕવਾਲਬੀਜਨਿਉਣ੍ਹੀਸਪਟ੍ਟਾਪਿ ਹਿ ਛਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਤਦਾ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਛਤ੍ਤਾਦੀਨਿਯੇવ ਚ ਤਦਾ ਪਞ੍ਞਾਯਿਂਸੁ, ਨ ਛਤ੍ਤਾਦਿਗ੍ਗਾਹਕਾ। ਸਬ੍ਬਾ ਚ ਦਿਸਾਤਿ ਦਸ ਦਿਸਾ, ਨਯਿਦਂ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾવਿਲੋਕਨਂ ਸਤ੍ਤਪਦવੀਤਿਹਾਰੁਤ੍ਤਰਕਾਲਂ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਹਤ੍ਥਤੋ ਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਂ ਦਿਸਂ ਓਲੋਕੇਸਿ, ਤਤ੍ਥ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਹਿ ਪੂਜਯਮਾਨਾ, ‘‘ਮਹਾਪੁਰਿਸ, ਇਧ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦਿਸੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੁਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰੋ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਏવਂ ਚਤਸ੍ਸੋ ਦਿਸਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਨੁਦਿਸਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਉਪਰੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾ ਦਿਸਾ ਅਨੁવਿਲੋਕੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦਿਸਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਉਤ੍ਤਰਾ ਦਿਸਾ’’ਤਿ ਸਤ੍ਤਪਦવੀਤਿਹਾਰੇਨ ਅਗਮਾਸਿ। ਆਸਭਿਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਂ। ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਸਬ੍ਬਪਠਮੋ। ਜੇਟ੍ਠੋਤਿ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਚ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਅਯਮਨ੍ਤਿਮਾ ਜਾਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਦਾਨਿ ਪੁਨਬ੍ਭવੋਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ‘‘ਅਨੇਕੇਸਂ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ‘‘ਯਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਤ੍ਥਾਤਿ –

    Sampatijātoti muhuttajāto nikkhantamatto. Nikkhantamattañhi mahāsattaṃ paṭhamaṃ brahmāno suvaṇṇajālena paṭiggaṇhiṃsu, tesaṃ hatthato cattāro mahārājāno ajinappaveṇiyā, tesaṃ hatthato manussā dukūlacumbaṭakena paṭiggaṇhiṃsu, manussānaṃ hatthato muccitvā pathaviyaṃ patiṭṭhito. Yathāhātiādinā mahāpadānadesanāya vuttavacanaṃ nidasseti. Setamhi chatteti dibbasetacchatte. Anudhāriyamāneti dhāriyamāne. Ettha ca chattaggahaṇeneva khaggādīni pañca kakudhabhaṇḍāni vuttānevāti daṭṭhabbaṃ. Khaggatālavaṇṭamorahatthakavālabījaniuṇhīsapaṭṭāpi hi chattena saha tadā upaṭṭhitā ahesuṃ. Chattādīniyeva ca tadā paññāyiṃsu, na chattādiggāhakā. Sabbā ca disāti dasa disā, nayidaṃ sabbadisāvilokanaṃ sattapadavītihāruttarakālaṃ. Mahāsatto hi manussānaṃ hatthato muccitvā puratthimaṃ disaṃ olokesi, tattha devamanussā gandhamālādīhi pūjayamānā, ‘‘mahāpurisa, idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Evaṃ catasso disā catasso anudisā heṭṭhā uparīti sabbā disā anuviloketvā sabbattha attanā sadisaṃ adisvā ‘‘ayaṃ uttarā disā’’ti sattapadavītihārena agamāsi. Āsabhinti uttamaṃ. Aggoti sabbapaṭhamo. Jeṭṭhoti seṭṭhoti ca tasseva vevacanaṃ. Ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavoti imasmiṃ attabhāve pattabbaṃ arahattaṃ byākāsi. ‘‘Anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvenā’’ti saṃkhittena vuttamatthaṃ ‘‘yañhī’’tiādinā vitthārato dasseti. Tattha etthāti –

    ‘‘ਅਨੇਕਸਾਖਞ੍ਚ ਸਹਸ੍ਸਮਣ੍ਡਲਂ,

    ‘‘Anekasākhañca sahassamaṇḍalaṃ,

    ਛਤ੍ਤਂ ਮਰੂ ਧਾਰਯੁਮਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ।

    Chattaṃ marū dhārayumantalikkhe;

    ਸੁવਣ੍ਣਦਣ੍ਡਾ વੀਤਿਪਤਨ੍ਤਿ ਚਾਮਰਾ,

    Suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā,

    ਨ ਦਿਸ੍ਸਰੇ ਚਾਮਰਛਤ੍ਤਗਾਹਕਾ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੬੯੩) –

    Na dissare cāmarachattagāhakā’’ti. (su. ni. 693) –

    ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਮੇવ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਚਾਰਤਾਯ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਨਾવਰਣਞਾਣਪਟਿਲਾਭਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਅਯਂ ਭਗવਾਪਿ ਗਤੋ…ਪੇ॰… ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਅਭਿਜਾਤਿਯਂ ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕવਿਸੇਸਾ ਸਬ੍ਬਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਾਰਮਿਤਾਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਾ ਹਿ ਤੇਤਿ।

    Imissā gāthāya. Sabbaññutaññāṇameva sabbattha appaṭihatacāratāya anāvaraṇañāṇanti āha – ‘‘sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassā’’ti. Tathā ayaṃ bhagavāpi gato…pe… pubbanimittabhāvenāti etena abhijātiyaṃ dhammatāvasena uppajjanakavisesā sabbabodhisattānaṃ sādhāraṇāti dasseti. Pāramitānissandā hi teti.

    વਿਕ੍ਕਮੀਤਿ ਅਗਮਾਸਿ। ਮਰੂਤਿ ਦੇવਾ। ਸਮਾਤਿ વਿਲੋਕਨਸਮਤਾਯ ਸਮਾ ਸਦਿਸਿਯੋ। ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਹਿ ਯਥਾ ਏਕਂ ਦਿਸਂ વਿਲੋਕੇਸਿ, ਏવਂ ਸੇਸਦਿਸਾਪਿ, ਨ ਕਤ੍ਥਚਿ વਿਲੋਕਨੇ વਿਬਨ੍ਧੋ ਤਸ੍ਸ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਸਮਾਤਿ વਾ વਿਲੋਕੇਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਤਦਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਰੂਪਬੀਭਚ੍ਛવਿਸਮਰੂਪਾਨਿ વਿਲੋਕੇਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਦਿਸਾਸੁ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤੀਤਿ।

    Vikkamīti agamāsi. Marūti devā. Samāti vilokanasamatāya samā sadisiyo. Mahāpuriso hi yathā ekaṃ disaṃ vilokesi, evaṃ sesadisāpi, na katthaci vilokane vibandho tassa ahosīti. Samāti vā viloketuṃ yuttāti attho. Na hi tadā bodhisattassa virūpabībhacchavisamarūpāni viloketuṃ ayuttāni disāsu upaṭṭhahantīti.

    ‘‘ਏવਂ ਤਥਾ ਗਤੋ’’ਤਿ ਕਾਯਗਮਨਟ੍ਠੇਨ ਗਤਸਦ੍ਦੇਨ ਤਥਾਗਤਸਦ੍ਦਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਞਾਣਗਮਨਟ੍ਠੇਨ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਅਲੋਭਪ੍ਪਧਾਨੇਨ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ। ਕੁਸਲਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾ ਇਧ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ, ਨ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਦਯੋ। ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇਨਾ’’ਤਿ ਚ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਹਾਯਾਤਿ ਪਜਹਿਤ੍વਾ। ਗਤੋ ਅਧਿਗਤੋ, ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਉਤ੍ਤਰਿવਿਸੇਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਹਾਯਾਤਿ વਾ ਪਹਾਨਹੇਤੁ, ਪਹਾਨਲਕ੍ਖਣਂ વਾ। ਹੇਤੁਲਕ੍ਖਣਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ਪਹਾਯਸਦ੍ਦੋ। ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਪ੍ਪਹਾਨਹੇਤੁਕਞ੍ਹਿ ‘‘ਗਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ ਗਮਨਂ ਅવਬੋਧੋ, ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਏવ વਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਚ ਲਕ੍ਖੀਯਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ। ਅਬ੍ਯਾਪਾਦੇਨਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ। ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ ਮਨਸਿਕਰਣੇਨ ਉਪਟ੍ਠਿਤਆਲੋਕਸਞ੍ਜਾਨਨੇਨ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨਾਤਿ ਸਮਾਧਿਨਾ। ਧਮ੍ਮવવਤ੍ਥਾਨੇਨਾਤਿ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਾਥਾવਨਿਚ੍ਛਯੇਨ। ‘‘ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਨਾਮਰੂਪવવਤ੍ਥਾਨੇਨਾ’’ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਨੀવਰਣਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ‘‘ਅਭਿਜ੍ਝਂ ਲੋਕੇ ਪਹਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੫੦੮) વੁਤ੍ਤਾਯ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪ੍ਪਟਿਪਦਾਯ ਭਗવਤੋ ਤਥਾਗਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਹ ਉਪਾਯੇਨ ਅਟ੍ਠਹਿ ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਚ ਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਞਾਣੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣਾਨਞ੍ਹਿ વਿਬਨ੍ਧਭੂਤਸ੍ਸ ਮੋਹਸ੍ਸ ਦੂਰੀਕਰਣੇਨ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯਂ ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਦਯੋ ਸਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਅਭਿਰਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਪਾਮੋਜ੍ਜੇਨ ਤਤ੍ਥ ਅਨਭਿਰਤਿਯਾ વਿਨੋਦਿਤਾਯ ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਸਮਧਿਗਮੋਤਿ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਅਰਤਿવਿਨੋਦਨਅવਿਜ੍ਜਾਪਦਾਲਨਾਦਿਉਪਾਯੋ, ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਪਨ ਨੀવਰਣਸਭਾવਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਹੇਟ੍ਠਾ ਨੀવਰਣੇਸੁਪਿ ਸਙ੍ਗਹਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਿਹਾਰਪ੍ਪવੇਸવਿਬਨ੍ਧਨੇਨ ਨੀવਰਣਾਨਿ ਕવਾਟਸਦਿਸਾਨੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਨੀવਰਣਕવਾਟਂ ਉਗ੍ਘਾਟੇਤ੍વਾ’’ਤਿ।

    ‘‘Evaṃ tathā gato’’ti kāyagamanaṭṭhena gatasaddena tathāgatasaddaṃ niddisitvā idāni ñāṇagamanaṭṭhena taṃ dassetuṃ – ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tattha nekkhammenāti alobhappadhānena kusalacittuppādena. Kusalā hi dhammā idha nekkhammaṃ, na pabbajjādayo. ‘‘Paṭhamajjhānenā’’ti ca vadanti. Pahāyāti pajahitvā. Gato adhigato, paṭipanno uttarivisesanti attho. Pahāyāti vā pahānahetu, pahānalakkhaṇaṃ vā. Hetulakkhaṇattho hi ayaṃ pahāyasaddo. Kāmacchandādippahānahetukañhi ‘‘gato’’ti ettha vuttaṃ gamanaṃ avabodho, paṭipatti eva vā kāmacchandādippahānena ca lakkhīyati. Esa nayo padāletvātiādīsupi. Abyāpādenāti mettāya. Ālokasaññāyāti vibhūtaṃ katvā manasikaraṇena upaṭṭhitaālokasañjānanena. Avikkhepenāti samādhinā. Dhammavavatthānenāti kusalādidhammānaṃ yāthāvanicchayena. ‘‘Sappaccayanāmarūpavavatthānenā’’tipi vadanti. Evaṃ kāmacchandādinīvaraṇappahānena ‘‘abhijjhaṃ loke pahāyā’’tiādinā (vibha. 508) vuttāya paṭhamajjhānassa pubbabhāgappaṭipadāya bhagavato tathāgatabhāvaṃ dassetvā idāni saha upāyena aṭṭhahi samāpattīhi aṭṭhārasahi ca mahāvipassanāhi taṃ dassetuṃ – ‘‘ñāṇenā’’tiādimāha. Nāmarūpapariggahakaṅkhāvitaraṇānañhi vibandhabhūtassa mohassa dūrīkaraṇena ñātapariññāyaṃ ṭhitassa aniccasaññādayo sijjhanti, tathā jhānasamāpattīsu abhiratinimittena pāmojjena tattha anabhiratiyā vinoditāya jhānādīnaṃ samadhigamoti samāpattivipassanānaṃ arativinodanaavijjāpadālanādiupāyo, uppaṭipāṭiniddeso pana nīvaraṇasabhāvāya avijjāya heṭṭhā nīvaraṇesupi saṅgahadassanatthanti daṭṭhabbo. Samāpattivihārappavesavibandhanena nīvaraṇāni kavāṭasadisānīti āha – ‘‘nīvaraṇakavāṭaṃ ugghāṭetvā’’ti.

    ‘‘ਰਤ੍ਤਿਂ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਦਿવਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪਯੋਜੇਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੫੧) વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾ ਧੂਮਾਯਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ – ‘‘વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਧੂਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇਯੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੋਪਚਾਰੇਯੇવ ਚ ਸੁਖਂ ਪਹੀਯਤਿ, ਅਤਿਸਯਪ੍ਪਹਾਨਂ ਪਨ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ – ‘‘ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇਨ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਪਹਾਯਾ’’ਤਿ। ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਤਿ ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਚੇવ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੮; ੩.੩੧੨; ਧ॰ ਸ॰ ੨੪੮; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੦੯)। ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਕਸਿਣਰੂਪਂ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਰਿਮਪਦਲੋਪੇਨ ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੭੩-੧੭੪; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੯; ਧ॰ ਸ॰ ੨੪੪-੨੪੫)। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਰੂਪੇ ਰੂਪਜ੍ਝਾਨੇ ਤਂਸਹਗਤਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਤਿ ਏવਂ ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਰੂਪਂ ਸਞ੍ਞਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਸਞ੍ਞਂ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਾਮਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਚੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਘਾਤੇਨ ਪਟਿਹਨਨੇਨ વਿਸਯਿવਿਸਯਸਮੋਧਾਨੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਹਗਤਾ ਸਞ੍ਞਾ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾ। ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯੋਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤੇ ਗੋਚਰੇ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਨਾਨਤ੍ਤਾ વਾ ਸਞ੍ਞਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ, ਅਟ੍ਠ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ, ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ, ਏਕਾਦਸ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲવਿਪਾਕਸਞ੍ਞਾ, ਦ੍વੇ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸਞ੍ਞਾ, ਏਕਾਦਸ ਕਾਮਾવਚਰਕਿਰਿਯਸਞ੍ਞਾਤਿ ਏਤਾਸਂ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸਸਞ੍ਞਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਏਤਾ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਦਿਭੇਦੇ ਨਾਨਤ੍ਤੇ ਨਾਨਾਸਭਾવੇ ਗੋਚਰੇ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤਾ ਨਾਨਾਸਭਾવਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਸਦਿਸਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Rattiṃ vitakketvā vicāretvā divā kammante payojetī’’ti (ma. ni. 1.251) vuttaṭṭhāne vitakkavicārā dhūmāyanā adhippetāti āha – ‘‘vitakkavicāradhūma’’nti. Kiñcāpi paṭhamajjhānūpacāreyeva dukkhaṃ, catutthajjhānopacāreyeva ca sukhaṃ pahīyati, atisayappahānaṃ pana sandhāyāha – ‘‘catutthajjhānena sukhadukkhaṃ pahāyā’’ti. Rūpasaññāti saññāsīsena rūpāvacarajjhānāni ceva tadārammaṇāni ca vuttāni. Rūpāvacarajjhānampi hi ‘‘rūpa’’nti vuccati uttarapadalopena ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.248; 3.312; dha. sa. 248; paṭi. ma. 1.209). Tassa ārammaṇampi kasiṇarūpaṃ ‘‘rūpa’’nti vuccati purimapadalopena ‘‘bahiddhā rūpāni passati suvaṇṇadubbaṇṇānī’’tiādīsu (dī. ni. 2.173-174; ma. ni. 2.249; dha. sa. 244-245). Tasmā idha rūpe rūpajjhāne taṃsahagatasaññā rūpasaññāti evaṃ saññāsīsena rūpāvacarajjhānāni vuttāni. Rūpaṃ saññā assāti rūpasaññaṃ, rūpassa nāmanti vuttaṃ hoti. Evaṃ pathavīkasiṇādibhedassa tadārammaṇassa cetaṃ adhivacananti veditabbaṃ. Paṭighasaññāti cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇānañca paṭighātena paṭihananena visayivisayasamodhāne samuppannā dvipañcaviññāṇasahagatā saññā paṭighasaññā. Nānattasaññāyoti nānatte gocare pavattā saññā, nānattā vā saññā nānattasaññā, aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā, ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā, dve akusalavipākasaññā, ekādasa kāmāvacarakiriyasaññāti etāsaṃ catucattālīsasaññānametaṃ adhivacanaṃ. Etā hi yasmā rūpasaññādibhede nānatte nānāsabhāve gocare pavattanti, yasmā ca nānattā nānāsabhāvā aññamaññaṃ asadisā, tasmā ‘‘nānattasaññā’’ti vuccanti.

    ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸ, ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਾ ਸਸ੍ਸਤਾ’’ਤਿ ਪવਤ੍ਤਂ ਮਿਚ੍ਛਾਸਞ੍ਞਂ। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਚਿਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਜਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ। ਨਨ੍ਦਿਨ੍ਤਿ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਣ੍ਹਂ। વਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਿਰਜ੍ਜਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ। ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ। ‘‘ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿਯੇવ, ਆਯਤਿਂ ਸਮੁਦਯવਸੇਨ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ વਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਨਿਰੋਧੇਤਿ, ਨੋ ਸਮੁਦੇਤੀ’’ਤਿ। ਮੁਚ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾ ਹਿ ਅਯਂ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ। ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਾ ਹਿ ਅਯਂ। ਆਦਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਹਣਂ। ਸਨ੍ਤਤਿਸਮੂਹਕਿਚ੍ਚਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ વਸੇਨ ਏਕਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਘਨਸਞ੍ਞਾ। ਆਯੂਹਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਂ। ਅવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸਾਪਤ੍ਤਿ વਿਪਰਿਣਾਮੋ। ਧੁવਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਥਿਰਭਾવਗ੍ਗਹਣਂ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮੂਹਾਦਿਘਨવਸੇਨ ਸਕਿਚ੍ਚਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤਾਯ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸવਿਗ੍ਗਹਗ੍ਗਹਣਂ। ਪਣਿਧਿਨ੍ਤਿ ਰਾਗਾਦਿਪਣਿਧਿਂ। ਸਾ ਪਨਤ੍ਥਤੋ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਨ੍ਦਿਤਾ। ਅਭਿਨਿવੇਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਂ।

    Aniccassa, aniccanti vā anupassanā aniccānupassanā, tebhūmakadhammānaṃ aniccataṃ gahetvā pavattāya anupassanāyetaṃ nāmaṃ. Niccasaññanti saṅkhatadhamme ‘‘niccā sassatā’’ti pavattaṃ micchāsaññaṃ. Saññāsīsena diṭṭhicittānampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo ito paresupi. Nibbidānupassanāyāti saṅkhāresu nibbijjanākārena pavattāya anupassanāya. Nandinti sappītikataṇhaṃ. Virāgānupassanāyāti saṅkhāresu virajjanākārena pavattāya anupassanāya. Nirodhānupassanāyāti saṅkhārānaṃ nirodhassa anupassanāya. ‘‘Te saṅkhārā nirujjhantiyeva, āyatiṃ samudayavasena na uppajjantī’’ti evaṃ vā anupassanā nirodhānupassanā. Tenevāha – ‘‘nirodhānupassanāya nirodheti, no samudetī’’ti. Muccitukamyatā hi ayaṃ balappattāti. Paṭinissajjanākārena pavattā anupassanā paṭinissaggānupassanā. Paṭisaṅkhā santiṭṭhanā hi ayaṃ. Ādānanti niccādivasena gahaṇaṃ. Santatisamūhakiccārammaṇānaṃ vasena ekattaggahaṇaṃ ghanasaññā. Āyūhanaṃ abhisaṅkharaṇaṃ. Avatthāvisesāpatti vipariṇāmo. Dhuvasaññanti thirabhāvaggahaṇaṃ. Nimittanti samūhādighanavasena sakiccaparicchedatāya ca saṅkhārānaṃ saviggahaggahaṇaṃ. Paṇidhinti rāgādipaṇidhiṃ. Sā panatthato taṇhāvasena saṅkhāresu nanditā. Abhinivesanti attānudiṭṭhiṃ.

    ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਦਿવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਤੀਰਣਂ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਧਮ੍ਮવਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾਰਾਦਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਨ੍ਤਿ ਅਸਾਰੇ ਸਾਰਗ੍ਗਹਣવਿਪਲ੍ਲਾਸਂ। ਇਸ੍ਸਰਕੁਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਲੋਕੋ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਸਮ੍ਮੋਹਾਭਿਨਿવੇਸੋ । ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਮਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਸਂਸਯਾਪਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੋਹਾਭਿਨਿવੇਸੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਲੇਣਤਾਣਭਾવਗ੍ਗਹਣਂ ਆਲਯਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ‘‘ਆਲਯਰਤਾ ਆਲਯਸਮ੍ਮੁਦਿਤਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੪; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੧; ੨.੩੩੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨; ਮਹਾવ॰ ੭) વਚਨਤੋ ਆਲਯੋ ਤਣ੍ਹਾ, ਸਾਯੇવ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਚ ਅਭਿਨਿવੇਸવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਆਲਯਾਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਕੇਚਿ। ‘‘ਏવਂવਿਧਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜੀਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪવਤ੍ਤਂ ਞਾਣਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। વਟ੍ਟਤੋ વਿਗਤਤ੍ਤਾ વਿવਟ੍ਟਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વਿવਟ੍ਟਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਗੋਤ੍ਰਭੂ। ਸਂਯੋਗਾਭਿਨਿવੇਸਨ੍ਤਿ ਸਂਯੁਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਭਿਨਿવਿਸਨਂ। ਦਿਟ੍ਠੇਕਟ੍ਠੇਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹਜਾਤੇਕਟ੍ਠੇ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠੇ ਚ। ਓਲ਼ਾਰਿਕੇਤਿ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੇ ਕਿਲੇਸੇ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਦਸ੍ਸਨਪਹਾਤਬ੍ਬਾਪਿ ਦੁਤਿਯਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੇਹਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਤਿ। ਅਣੁਸਹਗਤੇਤਿ ਅਣੁਭੂਤੇ। ਇਦਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੇ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇਤਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇ। ਨ ਹਿ ਪਠਮਾਦਿਮਗ੍ਗੇਹਿਪਿ ਪਹੀਨਾ ਕਿਲੇਸਾ ਪੁਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤੀਤਿ।

    Aniccadukkhādivasena sabbadhammatīraṇaṃ adhipaññādhammavipassanā. Sārādānābhinivesanti asāre sāraggahaṇavipallāsaṃ. Issarakuttādivasena loko samuppannoti abhiniveso sammohābhiniveso. Keci pana ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhānantiādinā pavattasaṃsayāpatti sammohābhiniveso’’ti vadanti. Saṅkhāresu leṇatāṇabhāvaggahaṇaṃ ālayābhiniveso. ‘‘Ālayaratā ālayasammuditā’’ti (dī. ni. 2.64; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7) vacanato ālayo taṇhā, sāyeva cakkhādīsu rūpādīsu ca abhinivesavasena pavattiyā ālayābhinivesoti keci. ‘‘Evaṃvidhā saṅkhārā paṭinissajjīyantī’’ti pavattaṃ ñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanā. Vaṭṭato vigatattā vivaṭṭaṃ, nibbānaṃ. Tattha ārammaṇakaraṇasaṅkhātena anupassanena pavattiyā vivaṭṭānupassanā, gotrabhū. Saṃyogābhinivesanti saṃyujjanavasena saṅkhāresu abhinivisanaṃ. Diṭṭhekaṭṭheti diṭṭhiyā sahajātekaṭṭhe pahānekaṭṭhe ca. Oḷāriketi uparimaggavajjhe kilese apekkhitvā vuttaṃ, aññathā dassanapahātabbāpi dutiyamaggavajjhehi oḷārikāti. Aṇusahagateti aṇubhūte. Idaṃ heṭṭhimamaggavajjhe apekkhitvā vuttaṃ. Sabbakileseti avasiṭṭhasabbakilese. Na hi paṭhamādimaggehipi pahīnā kilesā puna pahīyantīti.

    ਕਕ੍ਖਲ਼ਤ੍ਤਂ ਕਥਿਨਭਾવੋ। ਪਗ੍ਘਰਣਂ ਦ੍ਰવਭਾવੋ। ਲੋਕਿਯવਾਯੁਨਾ ਭਸ੍ਤਾਯ વਿਯ ਯੇਨ ਤਂਤਂਕਲਾਪਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧੁਮਾਯਨਂ, ਥਦ੍ਧਭਾવੋ વਾ, ਤਂ વਿਤ੍ਥਮ੍ਭਨਂ। વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਕਲਾਪਨ੍ਤਰਭੂਤਾਨਂ ਕਲਾਪਨ੍ਤਰਭੂਤੇਹਿ ਫੁਟ੍ਠਭਾવੇ ਤਂਤਂਭੂਤવਿવਿਤ੍ਤਤਾ ਰੂਪਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੋਤਿ ਯੇਸਂ ਯੋ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਤੇਹਿ ਸੋ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠੋવ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਭੂਤਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਭਾવੋ ਨ ਸਿਯਾ ਬ੍ਯਾਪਿਤਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਲਾਪੇ ਭੂਤਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਭਾવੋ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਲਕ੍ਖਣਂ। ਤੇਨਾਹ – ਭਗવਾ ਆਕਾਸਧਾਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (ਧ॰ ਸ॰ ੬੩੭) ‘‘ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠੋ ਚਤੂਹਿ ਮਹਾਭੂਤੇਹੀ’’ਤਿ।

    Kakkhaḷattaṃ kathinabhāvo. Paggharaṇaṃ dravabhāvo. Lokiyavāyunā bhastāya viya yena taṃtaṃkalāpassa uddhumāyanaṃ, thaddhabhāvo vā, taṃ vitthambhanaṃ. Vijjamānepi kalāpantarabhūtānaṃ kalāpantarabhūtehi phuṭṭhabhāve taṃtaṃbhūtavivittatā rūpapariyanto ākāsoti yesaṃ yo paricchedo, tehi so asamphuṭṭhova, aññathā bhūtānaṃ paricchedabhāvo na siyā byāpitabhāvāpattito. Yasmiṃ kalāpe bhūtānaṃ paricchedo, tehi asamphuṭṭhabhāvo asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ. Tenāha – bhagavā ākāsadhātuniddese (dha. sa. 637) ‘‘asamphuṭṭho catūhi mahābhūtehī’’ti.

    વਿਰੋਧਿਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ વਿਸਦਿਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਂ। ਚੇਤਨਾਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਾਨਂ ਚੇਤਨਾવਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੯੨) ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਚੇਤਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚੇਤਨਾવ વਿਭਤ੍ਤਾ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਲਕ੍ਖਣਾ ਚ ਚੇਤਨਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਕੁਸਲਾ ਚੇਤਨਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਫਰਣਂ ਸવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾ। ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯੇਤਿ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਹੇਤੁ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਕੋਸਜ੍ਜੇਤਿਆਦੀਸੁ। વੂਪਸਮਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਪਰਿਲ਼ਾਹੂਪਸਮਲਕ੍ਖਣਂ। ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਰਹਿਤੇ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇ ਪਗ੍ਗਹਨਿਗ੍ਗਹਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇਸੁ ਅਬ੍ਯਾવਟਤਾਯ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਂ ਪਕ੍ਖਪਾਤੁਪਚ੍ਛੇਦਤੋ।

    Virodhipaccayasannipāte visadisuppatti ruppanaṃ. Cetanāpadhānattā saṅkhārakkhandhadhammānaṃ cetanāvasenetaṃ vuttaṃ – ‘‘saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇa’’nti. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhaṅge (vibha. 92) ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tiādinā cetanāva vibhattā. Abhisaṅkharalakkhaṇā ca cetanā. Yathāha – ‘‘tattha katamo puññābhisaṅkhāro, kusalā cetanā kāmāvacarā’’tiādi. Pharaṇaṃ savipphārikatā. Assaddhiyeti assaddhiyahetu. Nimittatthe bhummaṃ. Esa nayo kosajjetiādīsu. Vūpasamalakkhaṇanti kāyacittapariḷāhūpasamalakkhaṇaṃ. Līnuddhaccarahite adhicitte pavattamāne paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāvaṭatāya ajjhupekkhanaṃ paṭisaṅkhānaṃ pakkhapātupacchedato.

    ਮੁਸਾવਾਦਾਦੀਨਂ વਿਸਂવਾਦਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚਤਾਯ ਲੂਖਾਨਂ ਅਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕਸਭਾવਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ, ਸਿਨਿਦ੍ਧਭਾવਤੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਪਚ੍ਚਯਸੁਭਾਸਿਤਾਨਂ ਸੋਤਾਰਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਸਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣਾ। ਕਾਯਿਕਕਿਰਿਯਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਯਞ੍ਚ ਸਮੁਟ੍ਠਹਨਂ ਘਟਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾ વਿਰਤੀਪਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ વਾ ਉਕ੍ਖਿਪਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਂ ਕਾਯਿਕਕਿਰਿਯਾਯ ਭਾਰੁਕ੍ਖਿਪਨਂ વਿਯ। ਜੀવਮਾਨਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ વਾ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪવਤ੍ਤਿਯਾ, ਆਜੀવਸ੍ਸੇવ વਾ ਸੁਦ੍ਧਿ વੋਦਾਨਂ। ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਇਧ ਚੇਤਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਚੇਤਨਾਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਮਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖਭਾવੋ। ਆਯਤਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਂ। ਆਯਤਨવਸੇਨ ਹਿ ਆਯਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਯ ਹੇਤੁਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਜਨਕਹੇਤੁਭਾવੋ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਾਪਕਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ।

    Musāvādādīnaṃ visaṃvādanādikiccatāya lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ paṭipakkhabhāvato pariggāhakasabhāvā sammāvācā, siniddhabhāvato sampayuttadhamme sammāvācāpaccayasubhāsitānaṃ sotārañca puggalaṃ pariggaṇhātīti sā pariggahalakkhaṇā. Kāyikakiriyā kiñci kattabbaṃ samuṭṭhāpeti, sayañca samuṭṭhahanaṃ ghaṭanaṃ hotīti sammākammantasaṅkhātā viratīpi samuṭṭhānalakkhaṇā daṭṭhabbā, sampayuttadhammānaṃ vā ukkhipanaṃ samuṭṭhāpanaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Jīvamānassa sattassa, sampayuttadhammānaṃ vā jīvitindriyapavattiyā, ājīvasseva vā suddhi vodānaṃ. ‘‘Saṅkhārā’’ti idha cetanā adhippetāti vuttaṃ – ‘‘saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇa’’nti. Namanaṃ ārammaṇābhimukhabhāvo. Āyatanaṃ pavattanaṃ. Āyatanavasena hi āyasaṅkhātānaṃ cittacetasikānaṃ pavatti. Taṇhāya hetulakkhaṇanti vaṭṭassa janakahetubhāvo, maggassa pana nibbānasampāpakattanti ayametesaṃ viseso.

    ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવੋ। ਏਕਰਸੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਾਤਿવਤ੍ਤਨਂ ਅਨੂਨਾਧਿਕਭਾવੋ। ਯੁਗਨਦ੍ਧਾ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવ। ‘‘ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾ ਪਗ੍ਗਹਾવਿਕ੍ਖੇਪਾ’’ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਖਯੋਤਿ ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯੋ ਮਗ੍ਗੋ। ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯੋਸਾਨਤਾਯ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਫਲਂ। ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਕਿਲੇਸવੂਪਸਮੋ। ਛਨ੍ਦਸ੍ਸਾਤਿ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਛਨ੍ਦਸ੍ਸ। ਮੂਲਲਕ੍ਖਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਭਾવੋ। ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਟਿਪਾਦਕਤਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤਾ। ਸਮੋਧਾਨਂ વਿਸਯਾਦਿਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਕਾਰੋ, ਯਾ ਸਙ੍ਗਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਮਂ, ਸਹ ਓਦਹਨ੍ਤਿ ਅਨੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਤਿ વਾ ਸਮੋਧਾਨਂ, ਫਸ੍ਸੋ। ਸਮੋਸਰਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਮੋਸਰਣਂ। વੇਦਨਾਯ વਿਨਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾਨੁਭવਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸਮੋਸਟਾ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਗੋਪਾਨਸੀਨਂ ਕੂਟਂ વਿਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪਾਮੋਕ੍ਖਭਾવੋ ਪਮੁਖਲਕ੍ਖਣਂ। ਤਤੋ, ਤੇਸਂ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਿ ਪਧਾਨਨ੍ਤਿ ਤਤੁਤ੍ਤਰਿ। ਪਞ੍ਞੁਤ੍ਤਰਾ ਹਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਫਲਸ੍ਸ। ਤਞ੍ਹਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਾਰਸ੍ਸ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਭਾવੇਨ ਸਾਰਂ। ਅਯਞ੍ਚ ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾਗੋ ਛਧਾਤੁਪਞ੍ਚਝਾਨਙ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਤਂਤਂਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪੋਰਾਣਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਆਗਤਨਯੇਨ ਚ ਕਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੋਪਿ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਰਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਪੁਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤਤੋ ਏવ ਚ ‘‘ਛਨ੍ਦਮੂਲਕਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਮਨਸਿਕਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਫਸ੍ਸਸਮੋਧਾਨਾ વੇਦਨਾਸਮੋਸਰਣਾ’’ਤਿ, ‘‘ਪਞ੍ਞੁਤ੍ਤਰਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ, ‘‘વਿਮੁਤ੍ਤਿਸਾਰਮਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ, ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨੋਗਧਞ੍ਹਿ, ਆવੁਸੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਰਿਯੋਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੫੧੨) ਚ ਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ‘‘ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਮੂਲਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Tathalakkhaṇaṃ aviparītasabhāvo. Ekaraso aññamaññanātivattanaṃ anūnādhikabhāvo. Yuganaddhā samathavipassanāva. ‘‘Saddhāpaññā paggahāvikkhepā’’tipi vadanti. Khayoti kilesakkhayo maggo. Anuppādapariyosānatāya anuppādo phalaṃ. Passaddhi kilesavūpasamo. Chandassāti kattukāmatāchandassa. Mūlalakkhaṇaṃ patiṭṭhābhāvo. Samuṭṭhānalakkhaṇaṃ ārammaṇappaṭipādakatāya sampayuttadhammānaṃ uppattihetutā. Samodhānaṃ visayādisannipātena gahetabbākāro, yā saṅgatīti vuccati. Samaṃ, saha odahanti anena sampayuttadhammāti vā samodhānaṃ, phasso. Samosaranti sannipatanti etthāti samosaraṇaṃ. Vedanāya vinā appavattamānā sampayuttadhammā vedanānubhavananimittaṃ samosaṭā viya hontīti evaṃ vuttaṃ. Gopānasīnaṃ kūṭaṃ viya sampayuttānaṃ pāmokkhabhāvo pamukhalakkhaṇaṃ. Tato, tesaṃ vā sampayuttadhammānaṃ uttari padhānanti tatuttari. Paññuttarā hi kusalā dhammā. Vimuttiyāti phalassa. Tañhi sīlādiguṇasārassa paramukkaṃsabhāvena sāraṃ. Ayañca lakkhaṇavibhāgo chadhātupañcajhānaṅgādivasena taṃtaṃsuttapadānusārena porāṇaṭṭhakathāyaṃ āgatanayena ca katoti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi pubbe vuttopi koci dhammo pariyāyantarappakāsanatthaṃ puna dassito, tato eva ca ‘‘chandamūlakā kusalā dhammā manasikārasamuṭṭhānā phassasamodhānā vedanāsamosaraṇā’’ti, ‘‘paññuttarā kusalā dhammā’’ti, ‘‘vimuttisāramidaṃ brahmacariya’’nti, ‘‘nibbānogadhañhi, āvuso, brahmacariyaṃ nibbānapariyosāna’’nti (saṃ. ni. 5.512) ca suttapadānaṃ vasena ‘‘chandassa mūlalakkhaṇa’’ntiādi vuttaṃ.

    ਤਥਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਤਥਾਨਿ ਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾ, ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਮੁਸਾਸਭਾવਤ੍ਤਾ, ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ ਅਞ੍ਞਾਕਾਰਰਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋਤਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਸਮ੍ਭੂਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਸਹਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਰੂਪਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਧਂ ਆਗਤਭਾવੋ, ਅਨੁਪવਤ੍ਤਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੋ ਚ ਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ ਚ ਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ, ਨ ਜਾਤਿਤੋ ਜਰਾਮਰਣਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਜਾਤਿਂ વਿਨਾ ਅਞ੍ਞਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੋ, ਇਤ੍ਥਞ੍ਚ ਜਾਤਿਤੋ ਸਮੁਦਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ। ਯਾ ਯਾ ਜਾਤਿ ਯਥਾ ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਨੁਰੂਪਂ ਪਾਤੁਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਨ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਂ વਿਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਯਾ ਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਯੇਸਂ ਯੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਯਥਾ ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ, ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tathadhammānāma cattāri ariyasaccāni aviparītasabhāvattā. Tathāni taṃsabhāvattā, avitathāni amusāsabhāvattā, anaññathāni aññākārarahitattā. Jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭhoti jātipaccayā sambhūtaṃ hutvā sahitassa attano paccayānurūpassa uddhaṃ uddhaṃ āgatabhāvo, anupavattatthoti attho. Atha vā sambhūtaṭṭho ca samudāgataṭṭho ca sambhūtasamudāgataṭṭho, na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti, na ca jātiṃ vinā aññato hotīti jātipaccayasambhūtaṭṭho, itthañca jātito samudāgacchatīti jātipaccayasamudāgataṭṭho. Yā yā jāti yathā yathā paccayo hoti, tadanurūpaṃ pātubhāvoti attho. Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭhoti etthāpi na avijjā saṅkhārānaṃ paccayo na hoti, na ca avijjaṃ vinā saṅkhārā uppajjanti. Yā yā avijjā yesaṃ yesaṃ saṅkhārānaṃ yathā yathā paccayo hoti, ayaṃ avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho, paccayabhāvoti attho.

    ਭਗવਾ ਤਂ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਭਗવਤਾ। ਤਂ વਿਭਜ੍ਜਮਾਨਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਯਤਨਂ। ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਤਥਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪਰਿਤ੍ਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਤਦੁਭਯਾਦਿਭੇਦਂ। ਲਬ੍ਭਮਾਨਕਪਦવਸੇਨਾਤਿ ‘‘ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਂ ਸੁਤਂ, ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਂ ਰਸਾਯਤਨਂ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਂ ਮੁਤਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ਮਨਸਾ વਿਞ੍ਞਾਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੯੬੬) વਚਨਤੋ ਦਿਟ੍ਠਪਦਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਤਪਦਞ੍ਚ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣੇ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਅਨੇਕੇਹਿ ਨਾਮੇਹੀਤਿ ‘‘ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਇਟ੍ਠਂ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਤੀਤਂ ਅਨਾਗਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਦਿਟ੍ਠਂ વਿਞ੍ਞਾਤਂ ਰੂਪਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਰੂਪਧਾਤੁ વਣ੍ਣਨਿਭਾ ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਪ੍ਪਟਿਘਂ ਨੀਲਂ ਪੀਤਕ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਨਾਮੇਹਿ। ਤੇਰਸਹਿ વਾਰੇਹੀਤਿ ਰੂਪਕਣ੍ਡੇ ਆਗਤੇ ਤੇਰਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਦ੍વੇਪਞ੍ਞਾਸਾਯ ਨਯੇਹੀਤਿ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ વਾਰੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વવਤ੍ਥਾਪਨਨਯਾਨਂ વਸੇਨ ਦ੍વਿਪਞ੍ਞਾਸਾਯ ਨਯੇਹਿ। ਤਥਮੇવਾਤਿ ਅવਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯਦੇਸਨਤਾਯ ਚ ਤਥਮੇવ ਹੋਤਿ। ਜਾਨਾਮਿ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਮਾਨਾਤੀਤਕਾਲੇਸੁ ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਨਾਗਤੇਪਿ ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਯੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। વਿਦਿਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨਾਮਟ੍ਠਕਾਲવਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤਂ ਮੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੮੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭-੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੦੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩) વਿਯ। ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯવਸੇਨ ਨ ਉਪਗਞ੍ਛਿ । ਯਥਾ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਯਂਸਭਾવਾ ਯਂਪਕਾਰਾ ਚ, ਤਥਾ ਨੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਏવਂ ਪਦਸਮ੍ਭવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਪਿਸੋਦਰਾਦਿਪਕ੍ਖੇਪੇਨ વਾ ਦਸ੍ਸੀਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਲੋਪਂ, ਆਗਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਚਾਗਮਂ ਕਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤਿ।

    Bhagavā taṃ jānāti passatīti sambandho. Tenāti bhagavatā. Taṃ vibhajjamānanti yojetabbaṃ. Tanti rūpāyatanaṃ. Iṭṭhāniṭṭhādīti ādi-saddena majjhattaṃ saṅgaṇhāti, tathā atītānāgatapaccuppannaparittaajjhattabahiddhātadubhayādibhedaṃ. Labbhamānakapadavasenāti ‘‘rūpāyatanaṃ diṭṭhaṃ, saddāyatanaṃ sutaṃ, gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ mutaṃ, sabbaṃ rūpaṃ manasā viññāta’’nti (dha. sa. 966) vacanato diṭṭhapadañca viññātapadañca rūpārammaṇe labbhati. Anekehi nāmehīti ‘‘rūpārammaṇaṃ iṭṭhaṃ aniṭṭhaṃ majjhattaṃ parittaṃ atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ ajjhattaṃ bahiddhā diṭṭhaṃ viññātaṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ rūpadhātu vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’nti evamādīhi anekehi nāmehi. Terasahi vārehīti rūpakaṇḍe āgate terasa niddesavāre sandhāyāha. Dvepaññāsāya nayehīti ekekasmiṃ vāre catunnaṃ catunnaṃ vavatthāpananayānaṃ vasena dvipaññāsāya nayehi. Tathamevāti aviparītadassitāya appaṭivattiyadesanatāya ca tathameva hoti. Jānāmi abbhaññāsinti vattamānātītakālesu ñāṇappavattidassanena anāgatepi ñāṇappavatti vuttāyevāti daṭṭhabbā. Vidita-saddo anāmaṭṭhakālaviseso veditabbo ‘‘diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (dī. ni. 3.188; ma. ni. 1.7-8; saṃ. ni. 3.208; a. ni. 4.23) viya. Na upaṭṭhāsīti attattaniyavasena na upagañchi . Yathā rūpārammaṇādayo dhammā yaṃsabhāvā yaṃpakārā ca, tathā ne passati jānāti gacchatīti tathāgatoti evaṃ padasambhavo veditabbo. Keci pana ‘‘niruttinayena pisodarādipakkhepena vā dassīsaddassa lopaṃ, āgata-saddassa cāgamaṃ katvā tathāgato’’ti vaṇṇenti.

    ਯਂ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸਂ ਰਤ੍ਤਿਯਂ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਚੇਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਦੇવਪੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਾਰਾਨਂ। ਅਨੁਪવਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦੋਸਤਾਯ ਨ ਉਪવਜ੍ਜਂ। ਅਨੂਨਨ੍ਤਿ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਾਭਾવੇਨ ਨ ਊਨਂ। ਅਨਧਿਕਨ੍ਤਿ ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਾਭਾવੇਨ ਨ ਅਧਿਕਂ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੁਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ। ਨੋ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ‘‘ਤਥੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕੇਨ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਤੇਨ ਯਦਤ੍ਥਂ ਭਾਸਿਤਂ, ਤਦਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ ਯਥਾ ਭਾਸਿਤਂ ਭਗવਤਾ, ਤਥੇવਾਤਿ ਅવਿਪਰੀਤਦੇਸਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਗਦਤ੍ਥੋਤਿ ਏਤੇਨ ਤਥਂ ਗਦਤੀਤਿ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਦ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਤ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਥਾ ਗਤਮਸ੍ਸਾਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਗਤਨ੍ਤਿ ਚ ਕਾਯਸ੍ਸ વਾਚਾਯ વਾ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤੇ ਯਂ-ਤਂ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਬ੍ਯਭਿਚਾਰਿਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤਾਯ ਯਥਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਉਪਟ੍ਠਿਤੋਯੇવ ਹੋਤਿ। ਕਾਯવਾਚਾਕਿਰਿਯਾਨਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਨੁਲੋਮੇਨ વਚਨਿਚ੍ਛਾਯਂ ਕਾਯਸ੍ਸ વਾਚਾ, વਾਚਾਯ ਚ ਕਾਯੋ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਭਾવੇਨ ਉਪਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਭਗવਤੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥੇ ਤਥਾવਾਦਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਏવਂ ਤਥਾਕਾਰਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ।

    Yaṃ rattinti yassaṃ rattiyaṃ. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Tiṇṇaṃ mārānanti kilesābhisaṅkhāradevaputtasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ mārānaṃ. Anupavajjanti niddosatāya na upavajjaṃ. Anūnanti pakkhipitabbābhāvena na ūnaṃ. Anadhikanti apanetabbābhāvena na adhikaṃ. Sabbākāraparipuṇṇanti atthabyañjanādisampattiyā sabbākārena paripuṇṇaṃ. No aññathāti ‘‘tathevā’’ti vuttamevatthaṃ byatirekena sampādeti. Tena yadatthaṃ bhāsitaṃ, tadatthanipphādanato yathā bhāsitaṃ bhagavatā, tathevāti aviparītadesanataṃ dasseti. Gadatthoti etena tathaṃ gadatīti tathāgatoti da-kārassa ta-kāraṃ katvā niruttinayena vuttanti dasseti. Tathā gatamassāti tathāgato. Gatanti ca kāyassa vācāya vā pavattīti attho. Tathāti ca vutte yaṃ-taṃ-saddānaṃ abyabhicāritasambandhatāya yathāti ayamattho upaṭṭhitoyeva hoti. Kāyavācākiriyānañca aññamaññānulomena vacanicchāyaṃ kāyassa vācā, vācāya ca kāyo sambandhabhāvena upatiṭṭhatīti imamatthaṃ dassento āha – ‘‘bhagavato hī’’tiādi. Imasmiṃ pana atthe tathāvāditāya tathāgatoti ayampi attho siddho hoti. So pana pubbe pakārantarena dassitoti āha – ‘‘evaṃ tathākāritāya tathāgato’’ti.

    ਤਿਰਿਯਂ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੂਤਿ ਏਤੇਨ ਯਦੇਕੇ ‘‘ਤਿਰਿਯਂ વਿਯ ਉਪਰਿ ਅਧੋ ਚ ਸਨ੍ਤਿ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਟਿਸੇਧੇਤਿ। ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋਯੇવ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਮਯੋ ਯਥਾ ‘‘ਪੁਞ੍ਞਮਯਂ ਦਾਨਮਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੫; ਇਤਿવੁ॰ ੬੦; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੩੩)। ਨਿਪਾਤਾਨਂ વਾਚਕਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਗਤ-ਸਦ੍ਦੋਯੇવ ਅવਗਤਤ੍ਥਂ ਅਤੀਤਤ੍ਥਞ੍ਚ વਦਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਗਤੋਤਿ ਅવਗਤੋ ਅਤੀਤੋ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਸਮ੍ਬੋਧਿ, ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਮਹਾਬੋਧਿਯਾਨਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹਾਨਟ੍ਠਾਨਸਂਕਿਲੇਸਨਿવਤ੍ਤੀਨਂ ਅਭਾવਤੋ ਯਥਾ ਪਣਿਧਾਨਂ, ਤਥਾ ਗਤੋ ਅਭਿਨੀਹਾਰਾਨੁਰੂਪਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਅਥ વਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਤਾਯ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ ਉਕ੍ਕਂਸਾਧਿਗਮੇਨ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਤਾਯ ਚ ਕਤ੍ਥਚਿਪਿ ਪਟਿਘਾਤਾਭਾવਤੋ ਯਥਾ ਰੁਚਿ, ਤਥਾ ਕਾਯવਾਚਾਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਗਤਾਨਿ ਗਮਨਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਿਯੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਲੋਕੇ વਿਧਯੁਤ੍ਤਗਤਪਕਾਰਸਦ੍ਦਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥਾ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવਿਧਾ વਿਪਸ੍ਸਿਆਦਯੋ ਭਗવਨ੍ਤੋ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾવਿਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਯਥਾ ਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਸਚ੍ਚਂ ਤਤ੍વਂ ਤਚ੍ਛਂ ਤਥਨ੍ਤਿ ਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਥੇਨ ਞਾਣੇਨ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਤਥਾਗਤਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsūti etena yadeke ‘‘tiriyaṃ viya upari adho ca santi lokadhātuyo’’ti vadanti, taṃ paṭisedheti. Desanāvilāsoyeva desanāvilāsamayo yathā ‘‘puññamayaṃ dānamaya’’ntiādīsu (dī. ni. 3.305; itivu. 60; netti. 33). Nipātānaṃ vācakasaddasannidhāne tadatthajotanabhāvena pavattanato gata-saddoyeva avagatatthaṃ atītatthañca vadatīti āha – ‘‘gatoti avagato atīto’’ti. Atha vā abhinīhārato paṭṭhāya yāva sambodhi, etthantare mahābodhiyānapaṭipattiyā hānaṭṭhānasaṃkilesanivattīnaṃ abhāvato yathā paṇidhānaṃ, tathā gato abhinīhārānurūpaṃ paṭipannoti tathāgato. Atha vā mahiddhikatāya paṭisambhidānaṃ ukkaṃsādhigamena anāvaraṇañāṇatāya ca katthacipi paṭighātābhāvato yathā ruci, tathā kāyavācācittānaṃ gatāni gamanāni pavattiyo etassāti tathāgato. Yasmā ca loke vidhayuttagatapakārasaddā samānatthā dissanti, tasmā yathāvidhā vipassiādayo bhagavanto, ayampi bhagavā tathāvidhoti tathāgato. Yathā yuttā ca te bhagavanto, ayampi bhagavā tathā yuttoti tathāgato. Atha vā yasmā saccaṃ tatvaṃ tacchaṃ tathanti ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā tathena ñāṇena āgatoti tathāgatoti evampi tathāgatasaddassa attho veditabbo.

    ‘‘ਪਹਾਯ ਕਾਮਾਦਿਮਲੇ ਯਥਾ ਗਤਾ,

    ‘‘Pahāya kāmādimale yathā gatā,

    ਸਮਾਧਿਞਾਣੇਹਿ વਿਪਸ੍ਸਿਆਦਯੋ।

    Samādhiñāṇehi vipassiādayo;

    ਮਹੇਸਿਨੋ ਸਕ੍ਯਮੁਨੀ ਜੁਤਿਨ੍ਧਰੋ,

    Mahesino sakyamunī jutindharo,

    ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨ ਤਥਾਗਤੋ ਮਤੋ॥

    Tathāgato tena tathāgato mato.

    ‘‘ਤਥਞ੍ਚ ਧਾਤਾਯਤਨਾਦਿਲਕ੍ਖਣਂ,

    ‘‘Tathañca dhātāyatanādilakkhaṇaṃ,

    ਸਭਾવਸਾਮਞ੍ਞવਿਭਾਗਭੇਦਤੋ।

    Sabhāvasāmaññavibhāgabhedato;

    ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਜਿਨੋਯਮਾਗਤੋ,

    Sayambhuñāṇena jinoyamāgato,

    ਤਥਾਗਤੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਕ੍ਯਪੁਙ੍ਗવੋ॥

    Tathāgato vuccati sakyapuṅgavo.

    ‘‘ਤਥਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾ,

    ‘‘Tathāni saccāni samantacakkhunā,

    ਤਥਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ ਚ ਸਬ੍ਬਸੋ।

    Tathā idappaccayatā ca sabbaso;

    ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯੇਨ ਯਤੋ વਿਭਾવਿਤਾ,

    Anaññaneyyena yato vibhāvitā,

    ਯਾਥਾવਤੋ ਤੇਨ ਜਿਨੋ ਤਥਾਗਤੋ॥

    Yāthāvato tena jino tathāgato.

    ‘‘ਅਨੇਕਭੇਦਾਸੁਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਸੁ,

    ‘‘Anekabhedāsupi lokadhātusu,

    ਜਿਨਸ੍ਸ ਰੁਪਾਯਤਨਾਦਿਗੋਚਰੇ।

    Jinassa rupāyatanādigocare;

    વਿਚਿਤ੍ਤਭੇਦੇ ਤਥਮੇવ ਦਸ੍ਸਨਂ,

    Vicittabhede tathameva dassanaṃ,

    ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਤਲੋਚਨੋ॥

    Tathāgato tena samantalocano.

    ‘‘ਯਤੋ ਚ ਧਮ੍ਮਂ ਤਥਮੇવ ਭਾਸਤਿ,

    ‘‘Yato ca dhammaṃ tathameva bhāsati,

    ਕਰੋਤਿ વਾਚਾਯਨੁਲੋਮਮਤ੍ਤਨੋ।

    Karoti vācāyanulomamattano;

    ਗੁਣੇਹਿ ਲੋਕਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਿਰੀਯਤਿ,

    Guṇehi lokaṃ abhibhuyyirīyati,

    ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨਪਿ ਲੋਕਨਾਯਕੋ॥

    Tathāgato tenapi lokanāyako.

    ‘‘ਯਥਾਭਿਨੀਹਾਰਮਤੋ ਯਥਾਰੁਚਿ,

    ‘‘Yathābhinīhāramato yathāruci,

    ਪવਤ੍ਤવਾਚਾ ਤਨੁਚਿਤ੍ਤਭਾવਤੋ।

    Pavattavācā tanucittabhāvato;

    ਯਥਾવਿਧਾ ਯੇਨ ਪੁਰਾ ਮਹੇਸਿਨੋ,

    Yathāvidhā yena purā mahesino,

    ਤਥਾવਿਧੋ ਤੇਨ ਜਿਨੋ ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੧.੭) –

    Tathāvidho tena jino tathāgato’’ti. (dī. ni. ṭī. 1.7) –

    ਸਙ੍ਗਹਗਾਥਾ ਮੁਖਮਤ੍ਤਮੇવ, ਕਸ੍ਮਾ? ਅਪ੍ਪਮਾਦਪਦਂ વਿਯ ਸਕਲਕੁਸਲਧਮ੍ਮਸਮ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।

    Saṅgahagāthā mukhamattameva, kasmā? Appamādapadaṃ viya sakalakusaladhammasampaṭipattiyā sabbabuddhaguṇānaṃ saṅgāhakattā. Tenevāha – ‘‘sabbākārenā’’tiādi. Sesamettha uttānatthameva.

    ੧੭੧. ਦੁਤਿਯੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਪਠਮਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂ વਤ੍વਾ ਅਰਿਯਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਦਾ ਹਿਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤੀਤਿ। ‘‘ਦੁਲ੍ਲਭੋ’’ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਦੂਰਸਮ੍ਭਾਰਭਾવਤੋ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਕવਾਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਤਤ੍ਥ વਾਰਗਣਨਾ ਨਾਮ ਮਾਸਸਂવਚ੍ਛਰਕਪ੍ਪਗਣਨਾਦਿਕਾ, ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਏਕਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਂ ਦ੍વੇ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਤੀਣਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿਪਿ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਭવਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਯਾ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਦਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਪਤ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ, ਨ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ।

    171. Dutiye uppattīti paṭhamāya jātiyā nibbattiṃ vatvā ariyāya jātiyā nibbattiṃ dassetuṃ – ‘‘nipphattī’’ti āha. Tadā hissa buddhabhāvanipphattīti. ‘‘Dullabho’’tiādiṃ vatvā kāraṇassa dūrasambhārabhāvato tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘ekavāra’’ntiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – tattha vāragaṇanā nāma māsasaṃvaccharakappagaṇanādikā, kappānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ dve asaṅkhyeyyāni tīṇi asaṅkhyeyyānipi pāramiyo pūretvāpi buddhena bhavituṃ na sakkā, heṭṭhimakoṭiyā pana cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca nirantaraṃ dasa pāramiyo pūretvā buddhabhāvaṃ pattuṃ sakkā, na ito aññathāti iminā kāraṇena dullabho pātubhāvo buddhānanti.

    ੧੭੨. ਤਤਿਯੇ ਨਿਚ੍ਚਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਭਿਣ੍ਹਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਂ ਨ ਹੋਤਿ ਕਦਾਚਿਦੇવ ਸਮ੍ਭવਤੋ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਚ੍ਛਰਂ ਪਹਰਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਚ੍ਛਰਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਅਚ੍ਛਰਿਯਾ ਗੁਣਧਮ੍ਮਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਪਿਚ ਆਦਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਅਭਿਨੀਹਾਰਾવਹੋ, ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇ ਗੁਣਧਮ੍ਮੇ ਆਚਿਣ੍ਣવਾਤਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਆਚਿਣ੍ਣਮਨੁਸ੍ਸੋਤਿਪਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਮਨੁਸ੍ਸੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਮਹਾਬੋਧਿਞਾਣਮੇવ ਮਣ੍ਡਭੂਤਂ ਮਹਾਬੋਧਿਮਣ੍ਡੋ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ, ਮਗ੍ਗਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ‘‘ਮਹਾਬੋਧੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਨਿવਤ੍ਤਕੇਨਾਤਿ ਬੋਧਿਯਾ ਨਿਯਤਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਅਨਿવਤ੍ਤਨਸਭਾવੇਨ। ਬੁਦ੍ਧਕਾਰਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪੂਰਣਮ੍ਪਿ ਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਆਚਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਹੇਤੁਅવਤ੍ਥਾਯ ਫਲਾવਤ੍ਥਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪਕਾਰਾવਤ੍ਥਾਯ ਚਾਤਿ ਤੀਸੁਪਿ ਅવਤ੍ਥਾਸੁ ਲੋਕਨਾਥੋ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾਨਂ ਗੁਣਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਚਿਣ੍ਣਤਾਯ ਅਚ੍ਛਰਿਯਮਨੁਸ੍ਸੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    172. Tatiye niccaṃ na hotīti abhiṇhappavattikaṃ na hoti kadācideva sambhavato. Yebhuyyena manussā acchariyaṃ disvā accharaṃ paharanti, taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘accharaṃ paharitvā passitabbo’’ti. Samannāgatattāti etena acchariyā guṇadhammā etasmiṃ santīti acchariyoti dasseti. Apica ādito pabhuti abhinīhārāvaho, tato parampi anaññasādhāraṇe guṇadhamme āciṇṇavāti acchariyoti āha – ‘‘āciṇṇamanussotipi acchariyamanusso’’tiādi. Mahābodhiñāṇameva maṇḍabhūtaṃ mahābodhimaṇḍo. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Anivattakenāti bodhiyā niyatabhāvāpattiyā mahābodhisattabhāvato anivattanasabhāvena. Buddhakārakadhammānaṃ pūraṇampi na aññassa kassaci āciṇṇantiādinā hetuavatthāya phalāvatthāya sattānaṃ upakārāvatthāya cāti tīsupi avatthāsu lokanātho anaññasādhāraṇānaṃ guṇadhammānaṃ āciṇṇatāya acchariyamanusso vuttoti dasseti.

    ੧੭੩. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਕਾਲੇ ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ। ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਕੀਦਿਸੀ ਕਿਰਿਯਾ। ਸਾਮਞ੍ਞਜੋਤਨਾ ਹਿ વਿਸੇਸੇ ਅવਤਿਟ੍ਠਤਿ, વਿਸੇਸਤ੍ਥਿਨਾ ਚ વਿਸੇਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਯੋਜਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਪਾਕਟਾ ਕਿਰਿਯਾ’’ਤਿ। ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ, ਕਥਞ੍ਚ ਪਾਕਟਾਤਿ? ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਅਨੇਕਾਨਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਅਭਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਮਨੋਰਥਪਾਰਿਪੂਰਿવਸੇਨ ਸਮੁਪਲਦ੍ਧੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ, ਸਦੇવਲੋਕੇ ਅਤਿવਿਯ ਅਚ੍ਛਰਿਯਮਨੁਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਪਾਕਟਾ। ਅਨੁਤਾਪਕਰਾਤਿ ਚੇਤੋਦੁਕ੍ਖਾવਹਾ। ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਕ੍ਖੇਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ, ਤਦਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਅવਿਸਯਤ੍ਤਾ।

    173. Catutthe kāle kiriyāti kālakiriyā. Katarasmiṃ kāle kīdisī kiriyā. Sāmaññajotanā hi visese avatiṭṭhati, visesatthinā ca viseso anuppayojitabboti āha – ‘‘ekasmiṃ kāle pākaṭā kiriyā’’ti. Katarasmiṃ pana ekasmiṃ kāle, kathañca pākaṭāti? Kappānaṃ satasahassādhikāni anekāni asaṅkhyeyyāni abhikkamitvā yathādhippetamanorathapāripūrivasena samupaladdhe ekasmiṃ kāle, sadevaloke ativiya acchariyamanussassa parinibbānanti accantapākaṭā. Anutāpakarāti cetodukkhāvahā. Dasasahassacakkavāḷesūti vuttaṃ tassa buddhakkhettabhāvena paricchinnattā, tadaññesañca avisayattā.

    ੧੭੪. ਪਞ੍ਚਮੇ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਸੁਤਬੁਦ੍ਧੋ ਨਾਮ ਸੁਤਮਯੇਨ ਞਾਣੇਨ ਬੁਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਚਤੁਸਚ੍ਚਬੁਦ੍ਧੋ ਨਾਮ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવ ਯਥਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਸਮ੍ਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਏવ ਹਿ ਯਥਾ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਚਤੁਸਚ੍ਚਸਮ੍ਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਾ ਅਟ੍ਠ વਾ ਸੋਲ਼ਸ વਾਤਿ ਇਦਂ ਕਤਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਾਨਂ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਧਿਕਸਦ੍ਧਾਧਿਕવੀਰਿਯਾਧਿਕવਿਭਾਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾਧਿਕਾਨਞ੍ਹਿ ਸਦ੍ਧਾ ਮਨ੍ਦਾ ਹੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਤਿਕ੍ਖਾ। ਸਦ੍ਧਾਧਿਕਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਹੋਤਿ। વੀਰਿਯਾਧਿਕਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾ ਮਨ੍ਦਾ, ਪਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਿਕ੍ਖਮਜ੍ਝਿਮਮੁਦੁਭਾવੇਨ ਤਯੋਪੇਤੇ ਭੇਦਾ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਿવਿਧਾ ਹਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕ੍ਖਣੇ ਭવਨ੍ਤਿ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੁવਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੁਨੇਯ੍ਯਭੇਦੇਨ। ਤੇਸੁ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਚਾਤੁਪ੍ਪਦਿਕਂ ਗਾਥਂ ਸੁਣਨ੍ਤੋ ਤਤਿਯਪਦੇ ਅਪਰਿਯੋਸਿਤੇਯੇવ ਛਹਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਹਿ ਸਹ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਹਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ। ਦੁਤਿਯੋ ਸਤ੍ਥੁ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਏਕਂ ਗਾਥਂ ਸੁਣਨ੍ਤੋ ਅਪਰਿਯੋਸਿਤੇਯੇવ ਚਤੁਤ੍ਥਪਦੇ ਛਹਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਹਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ। ਇਤਰੋ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਚਾਤੁਪ੍ਪਦਿਕਗਾਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਰਿਯੋਸਿਤਾਯ ਗਾਥਾਯ ਛਹਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਹਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਯੋਪੇਤੇ વਿਨਾ ਕਾਲਭੇਦੇਨ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰਾ ਲਦ੍ਧਬ੍ਯਾਕਰਣਾ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਭੇਦੇਨ ਕਾਲੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਪਨ ਕਾਲਭੇਦੇਸੁ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣੇਸੁ ਤੇ ਤੇ ਮਹਾਸਤ੍ਤਾ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਦਾਨਸਦਿਸਂ ਦਾਨਂ ਦੇਨ੍ਤਾਪਿ ਤਦਨੁਰੂਪਂ ਸੀਲਾਦਿਸੇਸਪਾਰਮਿਧਮ੍ਮੇ ਆਚਿਨਨ੍ਤਾਪਿ ਅਨ੍ਤਰਾ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਕਾਰਣਮੇਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਪਰਿਪਚ੍ਚਨਤੋ। ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਂ વਿਯ ਹਿ ਸਸ੍ਸਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿ ਤਦਨ੍ਤਰਾ ਸਬ੍ਬੁਸ੍ਸਾਹੇਨ વਾਯਮਨ੍ਤੇਨਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਪਾਪੁਣਿਤੁਨ੍ਤਿ ਪਾਰਮਿਪੂਰੀ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਲવਿਸੇਸੇਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਸਮਾਨਕਾਲੇ।

    174. Pañcame dutiyassa buddhassāti dutiyassa sabbaññubuddhassa abhāvā. Sutabuddho nāma sutamayena ñāṇena bujjhitabbassa buddhattā. Catusaccabuddho nāma catunnaṃ ariyasaccānaṃ anavasesato buddhattā. Paccekabuddho nāma paccekaṃ attanoyeva yathā catusaccasambodho hoti, evaṃ buddhattā. Sammāsambuddho eva hi yathā sadevakassa lokassa catusaccasambodho hoti, evaṃ saccāni abhisambujjhati. Cattāri vā aṭṭha vā soḷasa vāti idaṃ katamahābhinīhārānaṃ mahābodhisattānaṃ paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavibhāgavasena vuttaṃ. ‘‘Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti, paññā tikkhā. Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hoti. Vīriyādhikānaṃ paññā mandā, paññānubhāvena ca sammāsambodhi adhigantabbā’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Avisesena pana vimuttiparipācanīyadhammānaṃ tikkhamajjhimamudubhāvena tayopete bhedā yuttāti vadanti. Tividhā hi bodhisattā abhinīhārakkhaṇe bhavanti ugghaṭitaññuvipañcitaññuneyyabhedena. Tesu ugghaṭitaññū sammāsambuddhassa sammukhā cātuppadikaṃ gāthaṃ suṇanto tatiyapade apariyositeyeva chahi abhiññāhi saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pattuṃ samatthūpanissayo hoti. Dutiyo satthu sammukhā ekaṃ gāthaṃ suṇanto apariyositeyeva catutthapade chahi abhiññāhi arahattaṃ pattuṃ samatthūpanissayo hoti. Itaro bhagavato sammukhā cātuppadikagāthaṃ sutvā pariyositāya gāthāya chahi abhiññāhi arahattaṃ pattuṃ samatthūpanissayo hoti. Tayopete vinā kālabhedena katābhinīhārā laddhabyākaraṇā pāramiyo pūrento yathākkamaṃ yathāvuttabhedena kālena sammāsambodhiṃ pāpuṇanti, tesu tesu pana kālabhedesu aparipuṇṇesu te te mahāsattā divase divase vessantaradānasadisaṃ dānaṃ dentāpi tadanurūpaṃ sīlādisesapāramidhamme ācinantāpi antarā buddhā bhavissantīti akāraṇametaṃ. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Paricchinnakālanipphāditaṃ viya hi sassaṃ paricchinnakāle nipphāditā sammāsambodhi tadantarā sabbussāhena vāyamantenapi na sakkā pāpuṇitunti pāramipūrī yathāvuttakālavisesena sampajjatīti veditabbaṃ. Saddhinti samānakāle.

    ਅਸਹਾਯੋਤਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਹਅਯਨਟ੍ਠੋ ਹਿ ਸਹਾਯਟ੍ਠੋ। ਪਟਿਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਭਗવਤਾ ਸਹ ਸਮਂ ਅਯਨਂ ਨਾਮ ਕਸ੍ਸਚਿਪਿ ਨਤ੍ਥੇવ। ਹਤ੍ਥਾਦਿਅવਯવਤੋ ਪਟਿ ਪਟਿ ਮਿਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ਪਟਿਮਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ। ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦੇવੋ વਾ ਮਾਰੋ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ਕੋਚਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਪਟਿਸਮੋਤਿ ਪਟਿਨਿਧਿਭਾવੇਨ ਸਮੋ। ਪਟਿਭਾਗਂ ਦਾਤੁਨ੍ਤਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਭਾਗਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾਗਂ ਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਪਟਿવਚਨਂ ਦਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ ਪਟਿਬਿਮ੍ਬਭੂਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਿਸਹਸ੍ਸਿਮਹਾਸਹਸ੍ਸੀਨਂ વਿਭਾਗੋ ਪਰਤੋ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    Asahāyoti nippariyāyato vuttaṃ. Sahaayanaṭṭho hi sahāyaṭṭho. Paṭipattivasena bhagavatā saha samaṃ ayanaṃ nāma kassacipi nattheva. Hatthādiavayavato paṭi paṭi minitabbato paṭimā vuccati attabhāvo. Samattho nāma natthīti devo vā māro vā brahmā vā koci natthi. Paṭisamoti paṭinidhibhāvena samo. Paṭibhāgaṃ dātunti ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā vuttassa dhammabhāgassa dhammakoṭṭhāsassa paṭipakkhabhūtaṃ katvā bhāgaṃ koṭṭhāsaṃ paṭivacanaṃ dātuṃ samattho nāma natthi. Natthi etassa sīlādiguṇehi paṭibimbabhūto puggaloti appaṭipuggalo. Tenāha – ‘‘añño kocī’’tiādi. Tisahassimahāsahassīnaṃ vibhāgo parato āvi bhavissati. Sesamettha suviññeyyameva.

    ੧੭੫. ਛਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇ। ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ। ਪਾਤੁਭੂਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਹਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਉਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਂ। ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤੀਤਿ ਪਰਿવੁਦ੍ਧਿ। ਕੀવਰੂਪਸ੍ਸਾਤਿ ਕੀਦਿਸਸ੍ਸ। ਸਾવਕવਿਸਯੇવ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾਨਂਯੇવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਤਿ ਸਮਾਧਿਸਹਗਤਾ ਪਞ੍ਞਾ। ‘‘ਸਮਾਧਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਾ ਖਿਪ੍ਪਨਿਸਨ੍ਤਿਆਦਿવਿਸੇਸਾવਹਾ ਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ। ਆਲੋਕੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਆਲੋਕੋ ਏવ। ਤਥਾ ਓਭਾਸੋ। ਤੀਣਿਪੀਤਿ ਤੀਣਿਪਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾਨੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    175. Chaṭṭhādīsu tasmiṃ puggaleti sammāsambuddhe. Tanti paññācakkhu. Pātubhūtameva hoti tassa sahassa uppajjanato. Uppattīti uppajjanaṃ. Nipphattīti parivuddhi. Kīvarūpassāti kīdisassa. Sāvakavisayeva hatthagataṃ paññācakkhu nāma dvinnaṃ aggasāvakānaṃyevāti āha – ‘‘sāriputtattherassā’’tiādi. Samādhipaññāti samādhisahagatā paññā. ‘‘Samādhisaṃvattanikā khippanisantiādivisesāvahā paññā’’ti keci. Ālokoti paññāāloko eva. Tathā obhāso. Tīṇipīti tīṇipi suttāni. Lokiyalokuttaramissakānīti pubbabhāgapaññāya adhippetattā vuttaṃ.

    ਉਤ੍ਤਮਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਸੇਟ੍ਠਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤੋ ਦਸ੍ਸਨਂ, ਭਗવਤੋ ਰੂਪਕਾਯੋ। ਤਤ੍ਥਪਿ વਿਸੇਸਤੋ ਰੂਪਾਯਤਨਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਦਟ੍ਠੁਂ ਲਭਤੀ’’ਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਇਤੋ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ, ਤਦੇવ ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਞ੍ਚਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਪਦવਿਸੇਸੋ – ਸੁਯ੍ਯਤੀਤਿ ਸવਨਂ, ਭਗવਤੋ વਚਨਂ। ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਲਾਭੋ, ਭਗવਤਿ ਸਦ੍ਧਾ। ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਿਕ੍ਖਾ। ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਪਰਿਚਰਣਂ ਪਾਰਿਚਰਿਯਾ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਂ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਸਤ੍ਥੁ ਗੁਣਾਨੁਸ੍ਸਰਣਂ। ਇਮੇਸਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਛਨ੍ਨਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਾਨਂ। ਪਾਤੁਭਾવੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવਾ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਬ੍ਬਿਸਯਤ੍ਤਾ ਚ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਹੋਤਿ। ‘‘ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨ ਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦੇਨ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ ਓਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇਸਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਸਬਲਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਲਭਿਤ੍વਾਤਿ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੋ વਿਯ ਪਸਾਦਭਤ੍ਤਿਮੇਤ੍ਤਾਪੁਬ੍ਬਕਂ ਦਸਬਲਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਲਭਿਤ੍વਾ। ਦਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਾਰਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ। ਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਯਾવ ਅਨੁਲੋਮਞਾਣਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਾਰਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਟ੍ਠਮਕਮਹਾਭੂਮਿਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਦਸ੍ਸਨਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਪਾਪੇਤਿ ਨਾਮ। ਇਧ ਪਰਤੋ ਪવਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਸ੍ਸਨਮੇવ ਨਾਮ, ਮੂਲਦਸ੍ਸਨਂ ਪਨ ਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸਪਿ ਕਾਰਣਭਾવਤੋ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ ਨਾਮ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯੇਸੁਪਿ।

    Uttamadhammānanti attano uttaritarassa abhāvena seṭṭhadhammānaṃ. Daṭṭhabbato dassanaṃ, bhagavato rūpakāyo. Tatthapi visesato rūpāyatanaṃ. Tenāha – ‘‘cakkhuviññāṇena daṭṭhuṃ labhatī’’ti. Natthi ito uttaranti anuttaraṃ, tadeva anuttariyaṃ, dassanañca taṃ anuttariyañcāti dassanānuttariyaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Ayaṃ pana padaviseso – suyyatīti savanaṃ, bhagavato vacanaṃ. Labbhatīti lābho, bhagavati saddhā. Sikkhitabbato sikkhā. Sīlasamādhipaññāparicaraṇaṃ pāricariyā, upaṭṭhānaṃ. Anussaraṇaṃ anussati, satthu guṇānussaraṇaṃ. Imesanti yathāvuttānaṃ channaṃ anuttariyānaṃ. Pātubhāvo hotīti tathāgatassa pātubhāvā tappaṭibaddhattā tabbisayattā ca pātubhāvo hoti. ‘‘Dassanānuttariya’’nti ca sadevake loke uttaritarassa bhagavato rūpassa na dassanamattaṃ adhippetaṃ, atha kho tassa rūpadassanamukhena aveccappasādena buddhaguṇe okappetvā ogāhetvā dassanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha – ‘‘āyasmā hī’’tiādi. Idampi dassanānuttariyanti pubbe vuttato nibbisesattā vuttaṃ. Dasabalaṃ dassanāya labhitvāti ānandatthero viya pasādabhattimettāpubbakaṃ dasabalaṃ dassanāya labhitvā. Dassanaṃ vaḍḍhetvāti dassanamukhena pavattaṃ vipassanācāraṃ vaḍḍhetvā. Dassanamukhena yāva anulomañāṇaṃ vipassanācāraṃ vaḍḍhetvā tadanantaraṃ aṭṭhamakamahābhūmiṃ okkamanto dassanaṃ sotāpattimaggaṃ pāpeti nāma. Idha parato pavattaṃ dassanaṃ dassanameva nāma, mūladassanaṃ pana saccadassanassapi kāraṇabhāvato dassanānuttariyaṃ nāma. Esa nayo sesānuttariyesupi.

    ਦਸਬਲੇ ਸਦ੍ਧਂ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇ ਭਗવਤਿ ਸਦ੍ਧਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸਿਕ੍ਖਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ। ਪਰਿਚਰਤੀਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਕਰੋਤਿ। ‘‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿવਸੇਨ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਤਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ।

    Dasabale saddhaṃ paṭilabhatīti sammāsambuddhe bhagavati saddhaṃ paṭilabhati. Tisso sikkhā sikkhitvāti tisso pubbabhāgasikkhā sikkhitvā. Paricaratīti upaṭṭhānaṃ karoti. ‘‘Itipi so bhagavā’’tiādinā buddhānussativasena anussatijjhānaṃ uppādetvā taṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhento ‘‘anussatiṃ vaḍḍhetvā’’ti vutto.

    ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ ਹੋਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਂ ਹੋਤਿ। ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਹਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਸਚ੍ਛਿਕਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ ਤਤੋ ਪਰਂ ਅਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਯਥਿਚ੍ਛਿਤਂ વਿਨਿਯੋਗਕ੍ਖਮਭਾવਤੋ। ਚਤਸ੍ਸੋਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ ਪਭੇਦਾ। ਕਸ੍ਸ ਪਨ ਪਭੇਦਾਤਿ? ‘‘ਅਤ੍ਥੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (વਿਭ॰ ੭੧੮-੭੨੧) ਞਾਣਸ੍ਸੇਤਾ ਪਭੇਦਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਅਤ੍ਥਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਥੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਧਮ੍ਮੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਪਟਿਭਾਨਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਪਟਿਭਾਨੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ

    Sacchikiriyāhotīti paccakkhakaraṇaṃ hoti. Maggakkhaṇe hi labbhamānā paṭisambhidā phalakkhaṇe sacchikatā nāma hoti tato paraṃ atthādīsu yathicchitaṃ viniyogakkhamabhāvato. Catassoti gaṇanaparicchedo. Paṭisambhidāti pabhedā. Kassa pana pabhedāti? ‘‘Atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’tiādivacanato (vibha. 718-721) ñāṇassetā pabhedā. Tasmā catasso paṭisambhidāti cattāro ñāṇappabhedāti attho. Atthapaṭisambhidāti atthe paṭisambhidā, atthapabhedassa salakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇanti attho. Tathā dhammapabhedassa salakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Niruttipabhedassa salakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Paṭibhānapabhedassa salakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā.

    ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਹੇਤੁਫਲਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਹੇਤੁવਸੇਨ ਅਰਣੀਯਂ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਭੇਦਤੋ ਪਨ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਭਾਸਿਤਤ੍ਥੋ, વਿਪਾਕੋ, ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਸੋ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਨ੍ਤਿ ਦਹਤਿ વਿਦਹਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਚੇવ ਪਾਪੇਤਿ ਚ ਠਪੇਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਭੇਦਤੋ ਪਨ ਯੋ ਕੋਚਿ ਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ ਹੇਤੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਭਾਸਿਤਂ ਕੁਸਲਂ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ

    Atthesu ñāṇantiādīsu atthoti saṅkhepato hetuphalaṃ. Tañhi hetuvasena araṇīyaṃ gantabbaṃ pattabbaṃ, tasmā ‘‘attho’’ti vuccati. Pabhedato pana yaṃ kiñci paccayuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā ‘‘attho’’ti veditabbā. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā. Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā tanti dahati vidahati pavatteti ceva pāpeti ca ṭhapeti ca, tasmā ‘‘dhammo’’ti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhāsitaṃ kusalaṃ akusalanti pañcavidhoti veditabbo, taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

    ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਅਭਿਲਾਪੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ। ਏવਮਯਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਨਾਮ ਜਾਤਾ, ਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਰਮ੍ਮਣਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਨ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਤ੍ਤੋ ਹਿ ‘‘ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਅਯਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਫਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਫਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ વਾ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਅਯਂ ਨ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਯਂ ਪਨੇਸ ਨਾਮਾਖ੍ਯਾਤੋਪਸਗ੍ਗਾਬ੍ਯਯਪਦਮ੍ਪਿ ਜਾਨਾਤਿਯੇવ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਨਤੋ। ਞਾਣੇਸੁ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਞਾਣਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ।

    Atthadhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe ca dhamme ca sabhāvaniruttisaddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttiabhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ. Evamayaṃ niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā nāma jātā, na paññattiārammaṇā. Kasmā? Yasmā saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti pajānāti. Paṭisambhidāpatto hi ‘‘phasso’’ti vutte ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā’’ti vā ‘‘phassa’’nti vā vutte ‘‘ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Vedanādīsupi eseva nayo. Ayaṃ panesa nāmākhyātopasaggābyayapadampi jānātiyeva sabhāvaniruttiyā yāthāvato jānanato. Ñāṇesu ñāṇanti sabbatthakañāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa pabhedagataṃ ñāṇaṃ.

    ਇਮਾ ਪਨ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਸੇਕ੍ਖਭੂਮਿਯਂ ਅਸੇਕ੍ਖਭੂਮਿਯਨ੍ਤਿ ਦ੍વੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਭੇਦਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਗਮੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ਸવਨਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋਤਿ ਇਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਗਮੋ ਨਾਮ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸવਨਂ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ। ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਹਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਨਾਮ ਅਟ੍ਠਕਥਾ। ਉਗ੍ਗਹਿਤਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਹਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾવਚਰਤਾ। ਹਰਣਪਚ੍ਚਾਹਰਣਨਯੇਨ ਪਟਿਪਾਕਟਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸਪਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਲੋਕਿਯਾ, ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਸਿਯਾ ਲੋਕਿਯਾ, ਸਿਯਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਤਿ ਏવਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Imā pana catasso paṭisambhidā sekkhabhūmiyaṃ asekkhabhūmiyanti dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti. Adhigamo pariyatti savanaṃ paripucchā pubbayogoti imehi pañcahi kāraṇehi visadā honti. Adhigamo nāma saccappaṭivedho. Pariyatti nāma buddhavacanaṃ. Tañhi gaṇhantassa paṭisambhidā visadā honti. Savanaṃ nāma dhammassavanaṃ. Sakkaccaṃ dhammaṃ suṇantassapi hi paṭisambhidā visadā honti. Paripucchā nāma aṭṭhakathā. Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassapi hi paṭisambhidā visadā honti. Pubbayogo nāma pubbayogāvacaratā. Haraṇapaccāharaṇanayena paṭipākaṭakammaṭṭhānassapi paṭisambhidā visadā hontīti. Lokiyalokuttarā vāti ettha tisso paṭisambhidā lokiyā, atthapaṭisambhidā siyā lokiyā, siyā lokuttarāti evaṃ vibhajitvā attho veditabbo.

    ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇਯੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਏવ ਲਬ੍ਭਨਤੋ, ਅਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਅਲਬ੍ਭਨਤੋ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੋ ਪਟਿવੇਧੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਤੋ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਞ੍ਞਾਮਹਤ੍ਤਾਦਿਕਮ੍ਪਿ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ વਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਫਲਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਦਯੋਪਿ ਪਰੇਸਂ ਤਬ੍ਭਾવਾવਹਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਯਾ ਕਾਚਿ ਧਾਤੁਯੋ ਲੋਕਿਯਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ વਾ, ਸਬ੍ਬਾ ਤਾ ਇਮਾਹੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਏਤ੍ਥੇવ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਇਮਾવ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ ਨਾਨਾਸਭਾવਤੋ ਨਾਨਾਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿ। ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਅਨੇਕਧਾਤੁਨਾਨਾਧਾਤੁਞਾਣવਿਭਙ੍ਗੇਨ (વਿਭ॰ ੭੫੧) ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਫਲੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Buddhuppādeyevāti avadhāraṇena buddhuppāde eva labbhanato, abuddhuppāde alabbhanato anaññasādhāraṇo paṭivedho adhippeto. Evañca katvā ‘‘mahato cakkhussā’’tiādīsu paññāmahattādikampi anaññasādhāraṇameva adhippetanti daṭṭhabbaṃ. Tathā vijjāvimuttiphalasacchikiriyādayopi paresaṃ tabbhāvāvahā daṭṭhabbā. Yā kāci dhātuyo lokiyā lokuttarā vā, sabbā tā imāheva saṅgahitā, ettheva antogadhāti vuttaṃ – ‘‘imāva aṭṭhārasa dhātuyo nānāsabhāvato nānādhātuyo’’ti. Svāyamattho anekadhātunānādhātuñāṇavibhaṅgena (vibha. 751) dīpetabbo. ‘‘Sacchikiriyā’’ti vuttattā ‘‘vijjāti phale ñāṇa’’nti vuttaṃ.

    ੧੮੭. ਯਸ੍ਮਾ ਚਕ੍ਕਤਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਚਕ੍ਕਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਰਿਯਾਪਥਾਪਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਕਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਪਤਿਰੂਪਦੇਸવਾਸਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਅਭਿਨੀਹਰਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਦਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਭਿਨੀਹਾਰਯੋਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਅਭਿਨੀਹਰਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਾਭਿਨੀਹਾਰવਿਬਨ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਾਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਅਭਿਨੀਹਟਂ ਨਾਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥਪਿ ਅਯਮੇવ ਨਯੋ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋਪਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿਯੇવ ਨਾਮ ਤਦਤ੍ਥਂ ਞਾਣਂ ਪਰਿਪਾਚੇਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਕ੍ਖਣੇ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਂ ਨਾਮ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਾਯ ਕਾਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਾ। ਪਟਿવੇਧਞਾਣਞ੍ਹਿ ਇਧ ‘‘ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਇਦਾਨਿ ਦੇਸਨਾਞਾਣવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਕਦਾ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨ ਕੇવਲਂ ਥੇਰਸ੍ਸੇવ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਸਾਸਨਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਕਥਾ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚ ਏਕਤ੍ਤਾਦਿਨਯਾਨਂ ਅવਿਰਾਧਨਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ વਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    187. Yasmā cakkati aparāparaṃ parivattatīti cakkaṃ, tasmā iriyāpathāpi aparāparaṃ parivattanaṭṭhena cakkasadisattā cakkanti vuttā, tathā patirūpadesavāsādisampattiyo. Tato paṭṭhāya dhammacakkaṃ abhinīharati nāmāti ettha tadā mahāsatto attānaṃ abhinīhārayogaṃ karonto ‘‘dhammacakkaṃ abhinīharati nāmā’’ti vutto tato paṭṭhāya dhammacakkābhinīhāravibandhakaradhammānuppajjanato. Abhinīhaṭaṃ nāmāti etthapi ayameva nayo. Arahattamaggaṃ paṭivijjhantopi dhammacakkaṃ uppādetiyeva nāma tadatthaṃ ñāṇaṃ paripācetīti katvā. Arahattaphalakkhaṇe dhammacakkaṃ uppāditaṃ nāma tasmiṃ khaṇe dhammacakkassa uppādanāya kātabbakiccassa kassaci abhāvā. Paṭivedhañāṇañhi idha ‘‘dhammacakka’’nti adhippetaṃ. Idāni desanāñāṇavasena dhammacakkaṃ dassetuṃ – ‘‘kadā pavatteti nāmā’’tiādimāha. Na kevalaṃ therasseva, atha kho sabbesampi sāsanikānaṃ dhammakathā bhagavato dhammadesanā catunnaṃ ariyasaccānaṃ catunnañca ekattādinayānaṃ avirādhanatoti dassetuṃ – ‘‘yo hi koci bhikkhu vā’’tiādi āraddhaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ਏਕਪੁਗ੍ਗਲવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Ekapuggalavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੧੩. ਏਕਪੁਗ੍ਗਲવਗ੍ਗੋ • 13. Ekapuggalavaggo

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੧੩. ਏਕਪੁਗ੍ਗਲવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 13. Ekapuggalavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact