| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३०३] ३. एकराजजातकवण्णना
[303] 3. Ekarājajātakavaṇṇanā
अनुत्तरे कामगुणे समिद्धेति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं कोसलराजसेवकं आरब्भ कथेसि। पच्चुप्पन्नवत्थु हेट्ठा सेय्यजातके (जा॰ १.३.९४ आदयो) कथितमेव। इध पन सत्था ‘‘न त्वञ्ञेव अनत्थेन अत्थं आहरि, पोराणकपण्डितापि अत्तनो अनत्थेन अत्थं आहरिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Anuttare kāmaguṇe samiddheti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ kosalarājasevakaṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu heṭṭhā seyyajātake (jā. 1.3.94 ādayo) kathitameva. Idha pana satthā ‘‘na tvaññeva anatthena atthaṃ āhari, porāṇakapaṇḍitāpi attano anatthena atthaṃ āhariṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसिरञ्ञो उपट्ठाको अमच्चो राजन्तेपुरे दुब्भि। राजा पच्चक्खतोव तस्स दोसं दिस्वा तं रट्ठा पब्बाजेसि। सो दुब्भिसेनं नाम कोसलराजानं उपट्ठहन्तोति सब्बं महासीलवजातके (जा॰ १.१.५१) कथितमेव। इध पन दुब्भिसेनो महातले अमच्चमज्झे निसिन्नं बाराणसिराजानं गण्हापेत्वा सिक्काय पक्खिपापेत्वा उत्तरुम्मारे हेट्ठासीसकं ओलम्बापेसि। राजा चोरराजानं आरब्भ मेत्तं भावेत्वा कसिणपरिकम्मं कत्वा झानं निब्बत्तेसि, बन्धनं छिज्जि, ततो राजा आकासे पल्लङ्केन निसीदि। चोरराजस्स सरीरे दाहो उप्पज्जि, ‘‘डय्हामि डय्हामी’’ति भूमियं अपरापरं परिवत्तति। ‘‘किमेत’’न्ति वुत्ते ‘‘महाराज, तुम्हे एवरूपं धम्मिकराजानं निरपराधं द्वारस्स उत्तरुम्मारे हेट्ठासीसकं ओलम्बापेथा’’ति वदिंसु। तेन हि वेगेन गन्त्वा मोचेथ नन्ति। पुरिसा गन्त्वा राजानं आकासे पल्लङ्केन निसिन्नं दिस्वा आगन्त्वा दुब्भिसेनस्स आरोचेसुं। सो वेगेन गन्त्वा तं वन्दित्वा खमापेतुं पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasirañño upaṭṭhāko amacco rājantepure dubbhi. Rājā paccakkhatova tassa dosaṃ disvā taṃ raṭṭhā pabbājesi. So dubbhisenaṃ nāma kosalarājānaṃ upaṭṭhahantoti sabbaṃ mahāsīlavajātake (jā. 1.1.51) kathitameva. Idha pana dubbhiseno mahātale amaccamajjhe nisinnaṃ bārāṇasirājānaṃ gaṇhāpetvā sikkāya pakkhipāpetvā uttarummāre heṭṭhāsīsakaṃ olambāpesi. Rājā corarājānaṃ ārabbha mettaṃ bhāvetvā kasiṇaparikammaṃ katvā jhānaṃ nibbattesi, bandhanaṃ chijji, tato rājā ākāse pallaṅkena nisīdi. Corarājassa sarīre dāho uppajji, ‘‘ḍayhāmi ḍayhāmī’’ti bhūmiyaṃ aparāparaṃ parivattati. ‘‘Kimeta’’nti vutte ‘‘mahārāja, tumhe evarūpaṃ dhammikarājānaṃ niraparādhaṃ dvārassa uttarummāre heṭṭhāsīsakaṃ olambāpethā’’ti vadiṃsu. Tena hi vegena gantvā mocetha nanti. Purisā gantvā rājānaṃ ākāse pallaṅkena nisinnaṃ disvā āgantvā dubbhisenassa ārocesuṃ. So vegena gantvā taṃ vanditvā khamāpetuṃ paṭhamaṃ gāthamāha –
९.
9.
‘‘अनुत्तरे कामगुणे समिद्धे, भुत्वान पुब्बे वसि एकराज।
‘‘Anuttare kāmaguṇe samiddhe, bhutvāna pubbe vasi ekarāja;
सोदानि दुग्गे नरकम्हि खित्तो, नप्पज्जहे वण्णबलं पुराण’’न्ति॥
Sodāni dugge narakamhi khitto, nappajjahe vaṇṇabalaṃ purāṇa’’nti.
तत्थ वसीति वुत्थो। एकराजाति बोधिसत्तं नामेनालपति। सोदानीति सो त्वं इदानि। दुग्गेति विसमे। नरकम्हीति आवाटे। ओलम्बितट्ठानं सन्धायेतं वुत्तं। नप्पज्जहे वण्णबलं पुराणन्ति एवरूपे विसमट्ठाने खित्तोपि पोराणकवण्णञ्च बलञ्च नप्पजहसीति पुच्छति।
Tattha vasīti vuttho. Ekarājāti bodhisattaṃ nāmenālapati. Sodānīti so tvaṃ idāni. Duggeti visame. Narakamhīti āvāṭe. Olambitaṭṭhānaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Nappajjahe vaṇṇabalaṃ purāṇanti evarūpe visamaṭṭhāne khittopi porāṇakavaṇṇañca balañca nappajahasīti pucchati.
तं सुत्वा बोधिसत्तो सेसगाथा अवोच –
Taṃ sutvā bodhisatto sesagāthā avoca –
१०.
10.
‘‘पुब्बेव खन्ती च तपो च मय्हं, सम्पत्थिता दुब्भिसेन अहोसि।
‘‘Pubbeva khantī ca tapo ca mayhaṃ, sampatthitā dubbhisena ahosi;
तंदानि लद्धान कथं नु राज, जहे अहं वण्णबलं पुराणं॥
Taṃdāni laddhāna kathaṃ nu rāja, jahe ahaṃ vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ.
११.
11.
‘‘सब्बा किरेवं परिनिट्ठितानि, यसस्सिनं पञ्ञवन्तं विसय्ह।
‘‘Sabbā kirevaṃ pariniṭṭhitāni, yasassinaṃ paññavantaṃ visayha;
यसो च लद्धा पुरिमं उळारं, नप्पज्जहे वण्णबलं पुराणं॥
Yaso ca laddhā purimaṃ uḷāraṃ, nappajjahe vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ.
१२.
12.
‘‘पनुज्ज दुक्खेन सुखं जनिन्द, सुखेन वा दुक्खमसय्हसाहि।
‘‘Panujja dukkhena sukhaṃ janinda, sukhena vā dukkhamasayhasāhi;
उभयत्थ सन्तो अभिनिब्बुतत्ता, सुखे च दुक्खे च भवन्ति तुल्या’’ति॥
Ubhayattha santo abhinibbutattā, sukhe ca dukkhe ca bhavanti tulyā’’ti.
तत्थ खन्तीति अधिवासनखन्ति। तपोति तपचरणं। सम्पत्थिताति इच्छिता अभिकङ्खिता । दुब्भिसेनाति तं नामेनालपति। तंदानि लद्धानाति तं पत्थनं इदानाहं लभित्वा। जहेति केन कारणेन अहं जहेय्यं। यस्स हि दुक्खं वा दोमनस्सं वा होति, सो तं जहेय्याति दीपेति।
Tattha khantīti adhivāsanakhanti. Tapoti tapacaraṇaṃ. Sampatthitāti icchitā abhikaṅkhitā . Dubbhisenāti taṃ nāmenālapati. Taṃdāni laddhānāti taṃ patthanaṃ idānāhaṃ labhitvā. Jaheti kena kāraṇena ahaṃ jaheyyaṃ. Yassa hi dukkhaṃ vā domanassaṃ vā hoti, so taṃ jaheyyāti dīpeti.
‘‘सब्बा किरेवं परिनिट्ठितानी’’ति अनुस्सववसेन अत्तनो सम्पत्तिं दस्सेन्तो आह । इदं वुत्तं होति – सब्बानेव मम कत्तब्बकिच्चानि दानसीलभावनाउपोसथकम्मानि पुब्बेव निट्ठितानीति। यसस्सिनं पञ्ञवन्तं विसय्हाति परिवारसम्पत्तिया यसस्सि, पञ्ञासम्पदाय पञ्ञवन्त, असय्हसाहिताय विसय्ह। एवं तीणिपेतानि आलपनानेव। नन्ति पनेत्थ निपातो । ब्यञ्जनसिलिट्ठतावसेनन्तकारस्स सानुनासिकता कताति पच्चेतब्बा। यसो चाति यसञ्च, अयमेव वा पाठो। लद्धा पुरिमन्ति लभित्वा पुरिमं पुब्बे अलद्धपुब्बं। उळारन्ति महन्तं। किलेसविक्खम्भनमेत्ताभावनाझानुप्पत्तियो सन्धायेवमाह। नप्पज्जहेति एवरूपं यसं लद्धा किंकारणा पुराणवण्णबलं जहिस्सामीति अत्थो।
‘‘Sabbā kirevaṃ pariniṭṭhitānī’’ti anussavavasena attano sampattiṃ dassento āha . Idaṃ vuttaṃ hoti – sabbāneva mama kattabbakiccāni dānasīlabhāvanāuposathakammāni pubbeva niṭṭhitānīti. Yasassinaṃ paññavantaṃ visayhāti parivārasampattiyā yasassi, paññāsampadāya paññavanta, asayhasāhitāya visayha. Evaṃ tīṇipetāni ālapanāneva. Nanti panettha nipāto . Byañjanasiliṭṭhatāvasenantakārassa sānunāsikatā katāti paccetabbā. Yaso cāti yasañca, ayameva vā pāṭho. Laddhā purimanti labhitvā purimaṃ pubbe aladdhapubbaṃ. Uḷāranti mahantaṃ. Kilesavikkhambhanamettābhāvanājhānuppattiyo sandhāyevamāha. Nappajjaheti evarūpaṃ yasaṃ laddhā kiṃkāraṇā purāṇavaṇṇabalaṃ jahissāmīti attho.
दुक्खेनाति तया उप्पादितेन नरकम्हि खिपनदुक्खेन मम रज्जसुखं पनुदित्वा। सुखेन वा दुक्खन्ति झानसुखेन वा तं दुक्खं पनुदित्वा। उभयत्थ सन्तोति ये सन्तो होन्ति मादिसा, ते द्वीसुपि एतेसु कोट्ठासेसु अभिनिब्बुतसभावा मज्झत्ता सुखे च दुक्खे च भवन्ति तुल्या, एकसदिसा निब्बिकाराव होन्तीति।
Dukkhenāti tayā uppāditena narakamhi khipanadukkhena mama rajjasukhaṃ panuditvā. Sukhena vā dukkhanti jhānasukhena vā taṃ dukkhaṃ panuditvā. Ubhayattha santoti ye santo honti mādisā, te dvīsupi etesu koṭṭhāsesu abhinibbutasabhāvā majjhattā sukhe ca dukkhe ca bhavanti tulyā, ekasadisā nibbikārāva hontīti.
इदं सुत्वा दुब्भिसेनो बोधिसत्तं खमापेत्वा ‘‘तुम्हाकं रज्जं तुम्हेव कारेथ, अहं वो चोरे पटिबाहिस्सामी’’ति वत्वा तस्स दुट्ठामच्चस्स राजाणं कारेत्वा पक्कामि। बोधिसत्तोपि रज्जं अमच्चानं निय्यादेत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Idaṃ sutvā dubbhiseno bodhisattaṃ khamāpetvā ‘‘tumhākaṃ rajjaṃ tumheva kāretha, ahaṃ vo core paṭibāhissāmī’’ti vatvā tassa duṭṭhāmaccassa rājāṇaṃ kāretvā pakkāmi. Bodhisattopi rajjaṃ amaccānaṃ niyyādetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा दुब्भिसेनो आनन्दो अहोसि, बाराणसिराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dubbhiseno ānando ahosi, bārāṇasirājā pana ahameva ahosi’’nti.
एकराजजातकवण्णना ततिया।
Ekarājajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३०३. एकराजजातकं • 303. Ekarājajātakaṃ
