Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౮. ఏకుదానియత్థేరగాథావణ్ణనా
8. Ekudāniyattheragāthāvaṇṇanā
అధిచేతసో అప్పమజ్జతోతి ఆయస్మతో ఏకుదానియత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞం ఉపచినన్తో అత్థదస్సిస్స భగవతో కాలే యక్ఖసేనాపతి హుత్వా నిబ్బత్తో సత్థరి పరినిబ్బుతే, ‘‘అలాభా వత మే, దుల్లద్ధం వత మే, యోహం సత్థుధరమానకాలే దానాదిపుఞ్ఞం కాతుం నాలత్థ’’న్తి పరిదేవసోకమాపన్నో అహోసి. అథ నం సాగరో నామ సత్థు సావకో సోకం వినోదేత్వా సత్థు థూపపూజాయం నియోజేసి. సో పఞ్చ వస్సాని థూపం పూజేత్వా తతో చుతో తేన పుఞ్ఞేన దేవమనుస్సేసు ఏవ సంసరన్తో కస్సపస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో కాలేన కాలం సత్థు సన్తికం ఉపసఙ్కమి. తస్మిఞ్చ సమయే సత్థా ‘‘అధిచేతసో’’తి గాథాయ సావకే అభిణ్హం ఓవది. సో తం సుత్వా సద్ధాజాతో పబ్బజి. పబ్బజిత్వా చ పన తమేవ గాథం పునప్పునం పరివత్తేతి. సో తత్థ వీసతివస్ససహస్సాని సమణధమ్మం కరోన్తో ఞాణస్స అపరిపక్కత్తా విసేసం నిబ్బత్తేతు నాసక్ఖి. తతో పన చుతో దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా అపరాపరం సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం విభవసమ్పన్నస్స బ్రాహ్మణస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తో విఞ్ఞుతం పత్వా జేతవనపటిగ్గహణసమయే బుద్ధానుభావం దిస్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా కతపుబ్బకిచ్చో అరఞ్ఞే విహరన్తో సత్థు సన్తికం అగమాసి. తస్మిఞ్చ సమయే సత్థా ఆయస్మన్తం సారిపుత్తం అత్తనో అవిదూరే అధిచిత్తమనుయుత్తం దిస్వా ‘‘అధిచేతసో’’తి ఇమం ఉదానం ఉదానేసి. తం సుత్వా అయం చిరకాలం భావనాయ అరఞ్ఞే విహరన్తోపి కాలేన కాలం తమేవ గాథం ఉదానేతి, తేనస్స ఏకుదానియోతి సమఞ్ఞా ఉదపాది. సో అథేకదివసం చిత్తేకగ్గతం లభిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౨.౭౨-౮౧) –
Adhicetasoappamajjatoti āyasmato ekudāniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto atthadassissa bhagavato kāle yakkhasenāpati hutvā nibbatto satthari parinibbute, ‘‘alābhā vata me, dulladdhaṃ vata me, yohaṃ satthudharamānakāle dānādipuññaṃ kātuṃ nālattha’’nti paridevasokamāpanno ahosi. Atha naṃ sāgaro nāma satthu sāvako sokaṃ vinodetvā satthu thūpapūjāyaṃ niyojesi. So pañca vassāni thūpaṃ pūjetvā tato cuto tena puññena devamanussesu eva saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kālena kālaṃ satthu santikaṃ upasaṅkami. Tasmiñca samaye satthā ‘‘adhicetaso’’ti gāthāya sāvake abhiṇhaṃ ovadi. So taṃ sutvā saddhājāto pabbaji. Pabbajitvā ca pana tameva gāthaṃ punappunaṃ parivatteti. So tattha vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ karonto ñāṇassa aparipakkattā visesaṃ nibbattetu nāsakkhi. Tato pana cuto devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatto viññutaṃ patvā jetavanapaṭiggahaṇasamaye buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco araññe viharanto satthu santikaṃ agamāsi. Tasmiñca samaye satthā āyasmantaṃ sāriputtaṃ attano avidūre adhicittamanuyuttaṃ disvā ‘‘adhicetaso’’ti imaṃ udānaṃ udānesi. Taṃ sutvā ayaṃ cirakālaṃ bhāvanāya araññe viharantopi kālena kālaṃ tameva gāthaṃ udāneti, tenassa ekudāniyoti samaññā udapādi. So athekadivasaṃ cittekaggataṃ labhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.72-81) –
‘‘అత్థదస్సిమ్హి సుగతే, నిబ్బుతే సమనన్తరా;
‘‘Atthadassimhi sugate, nibbute samanantarā;
యక్ఖయోనిం ఉపపజ్జిం, యసం పత్తో చహం తదా.
Yakkhayoniṃ upapajjiṃ, yasaṃ patto cahaṃ tadā.
‘‘దుల్లద్ధం వత మే ఆసి, దుప్పభాతం దురుట్ఠితం;
‘‘Dulladdhaṃ vata me āsi, duppabhātaṃ duruṭṭhitaṃ;
యం మే భోగే విజ్జమానే, పరినిబ్బాయి చక్ఖుమా.
Yaṃ me bhoge vijjamāne, parinibbāyi cakkhumā.
‘‘మమ సఙ్కప్పమఞ్ఞాయ, సాగరో నామ సావకో;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, sāgaro nāma sāvako;
మముద్ధరితుకామో సో, ఆగచ్ఛి మమ సన్తికం.
Mamuddharitukāmo so, āgacchi mama santikaṃ.
‘‘కిం ను సోచసి మా భాయి, చర ధమ్మం సుమేధస;
‘‘Kiṃ nu socasi mā bhāyi, cara dhammaṃ sumedhasa;
అనుప్పదిన్నా బుద్ధేన, సబ్బేసం బీజసమ్పదా.
Anuppadinnā buddhena, sabbesaṃ bījasampadā.
‘‘యో చే పూరేయ్య సమ్బుద్ధం, తిట్ఠన్తం లోకనాయకం;
‘‘Yo ce pūreyya sambuddhaṃ, tiṭṭhantaṃ lokanāyakaṃ;
ధాతుం సాసపమత్తమ్పి, నిబ్బుతస్సాపి పూజయే.
Dhātuṃ sāsapamattampi, nibbutassāpi pūjaye.
‘‘సమే చిత్తప్పసాదమ్హి, సమం పుఞ్ఞం మహగ్గతం;
‘‘Same cittappasādamhi, samaṃ puññaṃ mahaggataṃ;
తస్మా థూపం కరిత్వాన, పూజేహి జినధాతుయో.
Tasmā thūpaṃ karitvāna, pūjehi jinadhātuyo.
‘‘సాగరస్స వచో సుత్వా, బుద్ధథూపం అకాసహం;
‘‘Sāgarassa vaco sutvā, buddhathūpaṃ akāsahaṃ;
పఞ్చవస్సే పరిచరిం, మునినో థూపముత్తమం.
Pañcavasse paricariṃ, munino thūpamuttamaṃ.
‘‘తేన కమ్మేన ద్విపదిన్ద, లోకజేట్ఠ నరాసభ;
‘‘Tena kammena dvipadinda, lokajeṭṭha narāsabha;
సమ్పత్తిం అనుభోత్వాన, అరహత్తమపాపుణిం.
Sampattiṃ anubhotvāna, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘భూరిపఞ్ఞా చ చత్తారో, సత్తకప్పసతే ఇతో;
‘‘Bhūripaññā ca cattāro, sattakappasate ito;
సత్తరతనసమ్పన్నా, చక్కవత్తీ మహబ్బలా.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా విముత్తిసుఖేన విహరన్తో ఏకదివసం ఆయస్మతా ధమ్మభణ్డాగారికేన పటిభానం వీమంసితుం, ‘‘ఆవుసో, మయ్హం ధమ్మం భణాహీ’’తి అజ్ఝిట్ఠో చిరకాలపరిచితత్తా –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhena viharanto ekadivasaṃ āyasmatā dhammabhaṇḍāgārikena paṭibhānaṃ vīmaṃsituṃ, ‘‘āvuso, mayhaṃ dhammaṃ bhaṇāhī’’ti ajjhiṭṭho cirakālaparicitattā –
౬౮.
68.
‘‘అధిచేతసో అప్పమజ్జతో, మునినో మోనపథేసు సిక్ఖతో;
‘‘Adhicetaso appamajjato, munino monapathesu sikkhato;
సోకా న భవన్తి తాదినో, ఉపసన్తస్స సదా సతీమతో’’తి. (ఉదా॰ ౩౭) –
Sokā na bhavanti tādino, upasantassa sadā satīmato’’ti. (udā. 37) –
ఇమమేవ గాథం అభాసి.
Imameva gāthaṃ abhāsi.
తత్థ అధిచేతసోతి అధిచిత్తవతో, సబ్బచిత్తానం అధికేన అరహత్తఫలచిత్తేన సమన్నాగతస్సాతి అత్థో. అప్పమజ్జతోతి నప్పమజ్జతో, అప్పమాదేన అనవజ్జధమ్మేసు సాతచ్చకిరియాయ సమన్నాగతస్సాతి వుత్తం హోతి. మునినోతి ‘‘యో మునాతి ఉభో లోకే, ముని తేన పవుచ్చతీ’’తి (ధ॰ ప॰ ౨౬౯; మహాని॰ ౧౪౯; చూళని॰ మేత్తగూమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౨౧) ఏవం ఉభయలోకముననేన వా, మోనం వుచ్చతి ఞాణం, తేన అరహత్తఫలపఞ్ఞాసఙ్ఖాతేన మోనేన సమన్నాగతతాయ వా ఖీణాసవో ముని నామ, తస్స మునినో. మోనపథేసు సిక్ఖతోతి అరహత్తఞాణసఙ్ఖాతస్స మోనస్స పథేసు ఉపాయమగ్గేసు సత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మేసు, తీసు వా సిక్ఖాసు సిక్ఖతో. ఇదఞ్చ పుబ్బభాగపటిపదం గహేత్వా వుత్తం. పరినిట్ఠితసిక్ఖో హి అరహా, తస్మా ఏవం సిక్ఖతో, ఇమాయ సిక్ఖాయ మునిభావం పత్తస్స మునినోతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. యస్మా చేతదేవం తస్మా హేట్ఠిమమగ్గఫలచిత్తానం వసేన అధిచేతసో, చతుసచ్చసమ్బోధిపటిపత్తియం అప్పమాదవసేన అప్పమజ్జతో, అగ్గమగ్గఞాణసమన్నాగమేన మునినోతి ఏవమేతేసం పదానం అత్థో యుజ్జతియేవ. అథ వా ‘‘అప్పమజ్జతో సిక్ఖతో’’ పధానహేతూ అక్ఖాతాతి దట్ఠబ్బా. తస్మా అప్పమజ్జనహేతు సిక్ఖనహేతు చ అధిచేతసోతి అత్థో.
Tattha adhicetasoti adhicittavato, sabbacittānaṃ adhikena arahattaphalacittena samannāgatassāti attho. Appamajjatoti nappamajjato, appamādena anavajjadhammesu sātaccakiriyāya samannāgatassāti vuttaṃ hoti. Muninoti ‘‘yo munāti ubho loke, muni tena pavuccatī’’ti (dha. pa. 269; mahāni. 149; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 21) evaṃ ubhayalokamunanena vā, monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena arahattaphalapaññāsaṅkhātena monena samannāgatatāya vā khīṇāsavo muni nāma, tassa munino. Monapathesu sikkhatoti arahattañāṇasaṅkhātassa monassa pathesu upāyamaggesu sattatiṃsabodhipakkhiyadhammesu, tīsu vā sikkhāsu sikkhato. Idañca pubbabhāgapaṭipadaṃ gahetvā vuttaṃ. Pariniṭṭhitasikkho hi arahā, tasmā evaṃ sikkhato, imāya sikkhāya munibhāvaṃ pattassa muninoti evamettha attho daṭṭhabbo. Yasmā cetadevaṃ tasmā heṭṭhimamaggaphalacittānaṃ vasena adhicetaso, catusaccasambodhipaṭipattiyaṃ appamādavasena appamajjato, aggamaggañāṇasamannāgamena muninoti evametesaṃ padānaṃ attho yujjatiyeva. Atha vā ‘‘appamajjato sikkhato’’ padhānahetū akkhātāti daṭṭhabbā. Tasmā appamajjanahetu sikkhanahetu ca adhicetasoti attho.
సోకా న భవన్తి తాదినోతి తాదిసస్స ఖీణాసవమునినో అబ్భన్తరే ఇట్ఠవియోగాదివత్థుకా సోకా చిత్తసన్తాపా న హోన్తి. అథ వా తాదిలక్ఖణప్పత్తస్స అసేక్ఖమునినో సోకా న భవన్తీతి. ఉపసన్తస్సాతి రాగాదీనం అచ్చన్తూపసమేన ఉపసన్తస్స. సదా సతీమతోతి సతివేపుల్లప్పత్తియా నిచ్చకాలం సతియా అవిరహితస్స.
Sokā na bhavanti tādinoti tādisassa khīṇāsavamunino abbhantare iṭṭhaviyogādivatthukā sokā cittasantāpā na honti. Atha vā tādilakkhaṇappattassa asekkhamunino sokā na bhavantīti. Upasantassāti rāgādīnaṃ accantūpasamena upasantassa. Sadā satīmatoti sativepullappattiyā niccakālaṃ satiyā avirahitassa.
ఏత్థ చ ‘‘అధిచేతసో’’తి ఇమినా అధిచిత్తసిక్ఖా, ‘‘అప్పమజ్జతో’’తి ఇమినా అధిసీలసిక్ఖా, ‘‘మునినో మోనపథేసు సిక్ఖతో’’తి ఏతేహి అధిపఞ్ఞాసిక్ఖా. ‘‘మునినో’’తి వా ఏతేన అధిపఞ్ఞాసిక్ఖా, ‘‘మోనపథేసు సిక్ఖతో’’తి ఏతేన తాసం లోకుత్తరసిక్ఖానం పుబ్బభాగపటిపదా, ‘‘సోకా న భవన్తీ’’తిఆదీహి సిక్ఖాపారిపూరియా ఆనిసంసా పకాసితాతి వేదితబ్బం అయమేవ చ థేరస్స అఞ్ఞాబ్యాకరణగాథా అహోసి.
Ettha ca ‘‘adhicetaso’’ti iminā adhicittasikkhā, ‘‘appamajjato’’ti iminā adhisīlasikkhā, ‘‘munino monapathesu sikkhato’’ti etehi adhipaññāsikkhā. ‘‘Munino’’ti vā etena adhipaññāsikkhā, ‘‘monapathesu sikkhato’’ti etena tāsaṃ lokuttarasikkhānaṃ pubbabhāgapaṭipadā, ‘‘sokā na bhavantī’’tiādīhi sikkhāpāripūriyā ānisaṃsā pakāsitāti veditabbaṃ ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi.
ఏకుదానియత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ekudāniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౮. ఏకుదానియత్థేరగాథా • 8. Ekudāniyattheragāthā