Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၈. ဧကုဒာနိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
8. Ekudāniyattheragāthāvaṇṇanā
အဓိစေတသော အပ္ပမဇ္ဇတောတိ အာယသ္မတော ဧကုဒာနိယတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော အတ္ထဒသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ယက္ခသေနာပတိ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ, ‘‘အလာဘာ ဝတ မေ, ဒုလ္လဒ္ဓံ ဝတ မေ, ယောဟံ သတ္ထုဓရမာနကာလေ ဒာနာဒိပုညံ ကာတုံ နာလတ္ထ’’န္တိ ပရိဒေဝသောကမာပန္နော အဟောသိ။ အထ နံ သာဂရော နာမ သတ္ထု သာဝကော သောကံ ဝိနောဒေတ္ဝာ သတ္ထု ထူပပူဇာယံ နိယောဇေသိ။ သော ပဉ္စ ဝသ္သာနိ ထူပံ ပူဇေတ္ဝာ တတော စုတော တေန ပုညေန ဒေဝမနုသ္သေသု ဧဝ သံသရန္တော ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကာလေန ကာလံ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင္ကမိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သတ္ထာ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဂာထာယ သာဝကေ အဘိဏ္ဟံ ဩဝဒိ။ သော တံ သုတ္ဝာ သဒ္ဓာဇာတော ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ စ ပန တမေဝ ဂာထံ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေတိ။ သော တတ္ထ ဝီသတိဝသ္သသဟသ္သာနိ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဉာဏသ္သ အပရိပက္ကတ္တာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတု နာသက္ခိ။ တတော ပန စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဝိဘဝသမ္ပန္နသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တော ဝိညုတံ ပတ္ဝာ ဇေတဝနပဋိဂ္ဂဟဏသမယေ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝံ ဒိသ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စော အရညေ ဝိဟရန္တော သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သတ္ထာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ အတ္တနော အဝိဒူရေ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဣမံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။ တံ သုတ္ဝာ အယံ စိရကာလံ ဘာဝနာယ အရညေ ဝိဟရန္တောပိ ကာလေန ကာလံ တမေဝ ဂာထံ ဥဒာနေတိ, တေနသ္သ ဧကုဒာနိယောတိ သမညာ ဥဒပာဒိ။ သော အထေကဒိဝသံ စိတ္တေကဂ္ဂတံ လဘိတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၁၂.၇၂-၈၁) –
Adhicetasoappamajjatoti āyasmato ekudāniyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto atthadassissa bhagavato kāle yakkhasenāpati hutvā nibbatto satthari parinibbute, ‘‘alābhā vata me, dulladdhaṃ vata me, yohaṃ satthudharamānakāle dānādipuññaṃ kātuṃ nālattha’’nti paridevasokamāpanno ahosi. Atha naṃ sāgaro nāma satthu sāvako sokaṃ vinodetvā satthu thūpapūjāyaṃ niyojesi. So pañca vassāni thūpaṃ pūjetvā tato cuto tena puññena devamanussesu eva saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kālena kālaṃ satthu santikaṃ upasaṅkami. Tasmiñca samaye satthā ‘‘adhicetaso’’ti gāthāya sāvake abhiṇhaṃ ovadi. So taṃ sutvā saddhājāto pabbaji. Pabbajitvā ca pana tameva gāthaṃ punappunaṃ parivatteti. So tattha vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ karonto ñāṇassa aparipakkattā visesaṃ nibbattetu nāsakkhi. Tato pana cuto devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatto viññutaṃ patvā jetavanapaṭiggahaṇasamaye buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco araññe viharanto satthu santikaṃ agamāsi. Tasmiñca samaye satthā āyasmantaṃ sāriputtaṃ attano avidūre adhicittamanuyuttaṃ disvā ‘‘adhicetaso’’ti imaṃ udānaṃ udānesi. Taṃ sutvā ayaṃ cirakālaṃ bhāvanāya araññe viharantopi kālena kālaṃ tameva gāthaṃ udāneti, tenassa ekudāniyoti samaññā udapādi. So athekadivasaṃ cittekaggataṃ labhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.72-81) –
‘‘အတ္ထဒသ္သိမ္ဟိ သုဂတေ၊ နိဗ္ဗုတေ သမနန္တရာ။
‘‘Atthadassimhi sugate, nibbute samanantarā;
ယက္ခယောနိံ ဥပပဇ္ဇိံ၊ ယသံ ပတ္တော စဟံ တဒာ။
Yakkhayoniṃ upapajjiṃ, yasaṃ patto cahaṃ tadā.
‘‘ဒုလ္လဒ္ဓံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဒုပ္ပဘာတံ ဒုရုဋ္ဌိတံ။
‘‘Dulladdhaṃ vata me āsi, duppabhātaṃ duruṭṭhitaṃ;
ယံ မေ ဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ၊ ပရိနိဗ္ဗာယိ စက္ခုမာ။
Yaṃ me bhoge vijjamāne, parinibbāyi cakkhumā.
‘‘မမ သင္ကပ္ပမညာယ၊ သာဂရော နာမ သာဝကော။
‘‘Mama saṅkappamaññāya, sāgaro nāma sāvako;
မမုဒ္ဓရိတုကာမော သော၊ အာဂစ္ဆိ မမ သန္တိကံ။
Mamuddharitukāmo so, āgacchi mama santikaṃ.
‘‘ကိံ နု သောစသိ မာ ဘာယိ၊ စရ ဓမ္မံ သုမေဓသ။
‘‘Kiṃ nu socasi mā bhāyi, cara dhammaṃ sumedhasa;
အနုပ္ပဒိန္နာ ဗုဒ္ဓေန၊ သဗ္ဗေသံ ဗီဇသမ္ပဒာ။
Anuppadinnā buddhena, sabbesaṃ bījasampadā.
‘‘ယော စေ ပူရေယ္ယ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ တိဋ္ဌန္တံ လောကနာယကံ။
‘‘Yo ce pūreyya sambuddhaṃ, tiṭṭhantaṃ lokanāyakaṃ;
ဓာတုံ သာသပမတ္တမ္ပိ၊ နိဗ္ဗုတသ္သာပိ ပူဇယေ။
Dhātuṃ sāsapamattampi, nibbutassāpi pūjaye.
‘‘သမေ စိတ္တပ္ပသာဒမ္ဟိ၊ သမံ ပုညံ မဟဂ္ဂတံ။
‘‘Same cittappasādamhi, samaṃ puññaṃ mahaggataṃ;
တသ္မာ ထူပံ ကရိတ္ဝာန၊ ပူဇေဟိ ဇိနဓာတုယော။
Tasmā thūpaṃ karitvāna, pūjehi jinadhātuyo.
‘‘သာဂရသ္သ ဝစော သုတ္ဝာ၊ ဗုဒ္ဓထူပံ အကာသဟံ။
‘‘Sāgarassa vaco sutvā, buddhathūpaṃ akāsahaṃ;
ပဉ္စဝသ္သေ ပရိစရိံ၊ မုနိနော ထူပမုတ္တမံ။
Pañcavasse paricariṃ, munino thūpamuttamaṃ.
‘‘တေန ကမ္မေန ဒ္ဝိပဒိန္ဒ၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ။
‘‘Tena kammena dvipadinda, lokajeṭṭha narāsabha;
သမ္ပတ္တိံ အနုဘောတ္ဝာန၊ အရဟတ္တမပာပုဏိံ။
Sampattiṃ anubhotvāna, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ဘူရိပညာ စ စတ္တာရော၊ သတ္တကပ္ပသတေ ဣတော။
‘‘Bhūripaññā ca cattāro, sattakappasate ito;
သတ္တရတနသမ္ပန္နာ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ဝိမုတ္တိသုခေန ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ အာယသ္မတာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကေန ပဋိဘာနံ ဝီမံသိတုံ, ‘‘အာဝုသော, မယ္ဟံ ဓမ္မံ ဘဏာဟီ’’တိ အဇ္ဈိဋ္ဌော စိရကာလပရိစိတတ္တာ –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhena viharanto ekadivasaṃ āyasmatā dhammabhaṇḍāgārikena paṭibhānaṃ vīmaṃsituṃ, ‘‘āvuso, mayhaṃ dhammaṃ bhaṇāhī’’ti ajjhiṭṭho cirakālaparicitattā –
၆၈.
68.
‘‘အဓိစေတသော အပ္ပမဇ္ဇတော၊ မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော။
‘‘Adhicetaso appamajjato, munino monapathesu sikkhato;
သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော၊ ဥပသန္တသ္သ သဒာ သတီမတော’’တိ။ (ဥဒာ. ၃၇) –
Sokā na bhavanti tādino, upasantassa sadā satīmato’’ti. (udā. 37) –
ဣမမေဝ ဂာထံ အဘာသိ။
Imameva gāthaṃ abhāsi.
တတ္ထ အဓိစေတသောတိ အဓိစိတ္တဝတော, သဗ္ဗစိတ္တာနံ အဓိကေန အရဟတ္တဖလစိတ္တေန သမန္နာဂတသ္သာတိ အတ္ထော။ အပ္ပမဇ္ဇတောတိ နပ္ပမဇ္ဇတော, အပ္ပမာဒေန အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု သာတစ္စကိရိယာယ သမန္နာဂတသ္သာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုနိနောတိ ‘‘ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေ, မုနိ တေန ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၆၉; မဟာနိ. ၁၄၉; စူဠနိ. မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၁) ဧဝံ ဥဘယလောကမုနနေန ဝာ, မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ, တေန အရဟတ္တဖလပညာသင္ခာတေန မောနေန သမန္နာဂတတာယ ဝာ ခီဏာသဝော မုနိ နာမ, တသ္သ မုနိနော။ မောနပထေသု သိက္ခတောတိ အရဟတ္တဉာဏသင္ခာတသ္သ မောနသ္သ ပထေသု ဥပာယမဂ္ဂေသု သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု, တီသု ဝာ သိက္ခာသု သိက္ခတော။ ဣဒဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခော ဟိ အရဟာ, တသ္မာ ဧဝံ သိက္ခတော, ဣမာယ သိက္ခာယ မုနိဘာဝံ ပတ္တသ္သ မုနိနောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ စေတဒေဝံ တသ္မာ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလစိတ္တာနံ ဝသေန အဓိစေတသော, စတုသစ္စသမ္ဗောဓိပဋိပတ္တိယံ အပ္ပမာဒဝသေန အပ္ပမဇ္ဇတော, အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏသမန္နာဂမေန မုနိနောတိ ဧဝမေတေသံ ပဒာနံ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိယေဝ။ အထ ဝာ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇတော သိက္ခတော’’ ပဓာနဟေတူ အက္ခာတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တသ္မာ အပ္ပမဇ္ဇနဟေတု သိက္ခနဟေတု စ အဓိစေတသောတိ အတ္ထော။
Tattha adhicetasoti adhicittavato, sabbacittānaṃ adhikena arahattaphalacittena samannāgatassāti attho. Appamajjatoti nappamajjato, appamādena anavajjadhammesu sātaccakiriyāya samannāgatassāti vuttaṃ hoti. Muninoti ‘‘yo munāti ubho loke, muni tena pavuccatī’’ti (dha. pa. 269; mahāni. 149; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 21) evaṃ ubhayalokamunanena vā, monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena arahattaphalapaññāsaṅkhātena monena samannāgatatāya vā khīṇāsavo muni nāma, tassa munino. Monapathesu sikkhatoti arahattañāṇasaṅkhātassa monassa pathesu upāyamaggesu sattatiṃsabodhipakkhiyadhammesu, tīsu vā sikkhāsu sikkhato. Idañca pubbabhāgapaṭipadaṃ gahetvā vuttaṃ. Pariniṭṭhitasikkho hi arahā, tasmā evaṃ sikkhato, imāya sikkhāya munibhāvaṃ pattassa muninoti evamettha attho daṭṭhabbo. Yasmā cetadevaṃ tasmā heṭṭhimamaggaphalacittānaṃ vasena adhicetaso, catusaccasambodhipaṭipattiyaṃ appamādavasena appamajjato, aggamaggañāṇasamannāgamena muninoti evametesaṃ padānaṃ attho yujjatiyeva. Atha vā ‘‘appamajjato sikkhato’’ padhānahetū akkhātāti daṭṭhabbā. Tasmā appamajjanahetu sikkhanahetu ca adhicetasoti attho.
သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနောတိ တာဒိသသ္သ ခီဏာသဝမုနိနော အဗ္ဘန္တရေ ဣဋ္ဌဝိယောဂာဒိဝတ္ထုကာ သောကာ စိတ္တသန္တာပာ န ဟောန္တိ။ အထ ဝာ တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တသ္သ အသေက္ခမုနိနော သောကာ န ဘဝန္တီတိ။ ဥပသန္တသ္သာတိ ရာဂာဒီနံ အစ္စန္တူပသမေန ဥပသန္တသ္သ။ သဒာ သတီမတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ နိစ္စကာလံ သတိယာ အဝိရဟိတသ္သ။
Sokā na bhavanti tādinoti tādisassa khīṇāsavamunino abbhantare iṭṭhaviyogādivatthukā sokā cittasantāpā na honti. Atha vā tādilakkhaṇappattassa asekkhamunino sokā na bhavantīti. Upasantassāti rāgādīnaṃ accantūpasamena upasantassa. Sadā satīmatoti sativepullappattiyā niccakālaṃ satiyā avirahitassa.
ဧတ္ထ စ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဣမိနာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ, ‘‘အပ္ပမဇ္ဇတော’’တိ ဣမိနာ အဓိသီလသိက္ခာ, ‘‘မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော’’တိ ဧတေဟိ အဓိပညာသိက္ခာ။ ‘‘မုနိနော’’တိ ဝာ ဧတေန အဓိပညာသိက္ခာ, ‘‘မောနပထေသု သိက္ခတော’’တိ ဧတေန တာသံ လောကုတ္တရသိက္ခာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ, ‘‘သောကာ န ဘဝန္တီ’’တိအာဒီဟိ သိက္ခာပာရိပူရိယာ အာနိသံသာ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ အယမေဝ စ ထေရသ္သ အညာဗ္ယာကရဏဂာထာ အဟောသိ။
Ettha ca ‘‘adhicetaso’’ti iminā adhicittasikkhā, ‘‘appamajjato’’ti iminā adhisīlasikkhā, ‘‘munino monapathesu sikkhato’’ti etehi adhipaññāsikkhā. ‘‘Munino’’ti vā etena adhipaññāsikkhā, ‘‘monapathesu sikkhato’’ti etena tāsaṃ lokuttarasikkhānaṃ pubbabhāgapaṭipadā, ‘‘sokā na bhavantī’’tiādīhi sikkhāpāripūriyā ānisaṃsā pakāsitāti veditabbaṃ ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi.
ဧကုဒာနိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Ekudāniyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၈. ဧကုဒာနိယတ္ထေရဂာထာ • 8. Ekudāniyattheragāthā