| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
एकूनसत्ततिद्विसतचतुक्ककथावण्णना
Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā
५९-६०. ‘‘मतं येभुय्येन अक्खायित’’न्ति वचनतो अमतं येभुय्येन खायितम्पि पाराजिकवत्थुमेवाति दस्सेति। सब्बसो खायितं, उप्पाटितं वा थुल्लच्चयवत्थुमेवाति दस्सेति, तथा ‘‘येभुय्येन खायित’’न्ति वचनतो मतं सब्बखायितं, उप्पाटितं वा दुक्कटवत्थूति दस्सेति। न च सावसेसं पञ्ञपेन्ति। किं कारणा? इदञ्हि सिक्खापदं लोकवज्जं, न पण्णत्तिवज्जं। तत्थ सिक्खापदन्ति पाराजिकं अधिप्पेतं। तत्थ थुल्लच्चयम्पि हि लोकवज्जं, न पण्णत्तिवज्जं। अथ वा उभयम्पि अनवसेसं पञ्ञत्तं। पाराजिकखेत्ते हि हेट्ठिमकोटिं पापेत्वा ठपिते ततो परं थुल्लच्चयन्ति पञ्ञत्तमेव होति। तत्थ थुल्लच्चयखेत्तम्पि पाराजिकखेत्तं विय हेट्ठिमपरिच्छेदेन वुत्तन्ति वेदितब्बं। उपड्ढक्खायिते थुल्लच्चयन्ति यत्थ निमित्तं खायितं, तं दुक्कटवत्थूति वेदितब्बं। एत्थाह – पण्णत्तिवज्जं किं सावसेसमेव भगवा पञ्ञापेतीति? न। एकंसतो पन यथासम्भवं तत्थ तत्थ पकासयिस्साम, किमत्थं पन भगवा उपड्ढक्खायिते पाराजिकं न पञ्ञापेसीति अयं ताव अपुच्छा बुद्धविसयत्ता विनयपञ्ञत्तिया। इदं पनेत्थ कारणपतिरूपकं ‘‘उपड्ढभावस्स दुब्बिनिच्छयत्ता’’ति। येभुय्येन खायितं नाम वच्चमग्गपस्सावमग्गमुखानं चतूसु कोट्ठासेसु द्वे कोट्ठासे अतिक्कम्म याव ततियकोट्ठासपरियोसाना खादितं, ततियकोट्ठासं अतिक्कम्म याव चतुत्थकोट्ठासपरियोसाना दुक्कटवत्थु।
59-60. ‘‘Mataṃ yebhuyyena akkhāyita’’nti vacanato amataṃ yebhuyyena khāyitampi pārājikavatthumevāti dasseti. Sabbaso khāyitaṃ, uppāṭitaṃ vā thullaccayavatthumevāti dasseti, tathā ‘‘yebhuyyena khāyita’’nti vacanato mataṃ sabbakhāyitaṃ, uppāṭitaṃ vā dukkaṭavatthūti dasseti. Na ca sāvasesaṃ paññapenti. Kiṃ kāraṇā? Idañhi sikkhāpadaṃ lokavajjaṃ, na paṇṇattivajjaṃ. Tattha sikkhāpadanti pārājikaṃ adhippetaṃ. Tattha thullaccayampi hi lokavajjaṃ, na paṇṇattivajjaṃ. Atha vā ubhayampi anavasesaṃ paññattaṃ. Pārājikakhette hi heṭṭhimakoṭiṃ pāpetvā ṭhapite tato paraṃ thullaccayanti paññattameva hoti. Tattha thullaccayakhettampi pārājikakhettaṃ viya heṭṭhimaparicchedena vuttanti veditabbaṃ. Upaḍḍhakkhāyite thullaccayanti yattha nimittaṃ khāyitaṃ, taṃ dukkaṭavatthūti veditabbaṃ. Etthāha – paṇṇattivajjaṃ kiṃ sāvasesameva bhagavā paññāpetīti? Na. Ekaṃsato pana yathāsambhavaṃ tattha tattha pakāsayissāma, kimatthaṃ pana bhagavā upaḍḍhakkhāyite pārājikaṃ na paññāpesīti ayaṃ tāva apucchā buddhavisayattā vinayapaññattiyā. Idaṃ panettha kāraṇapatirūpakaṃ ‘‘upaḍḍhabhāvassa dubbinicchayattā’’ti. Yebhuyyena khāyitaṃ nāma vaccamaggapassāvamaggamukhānaṃ catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāse atikkamma yāva tatiyakoṭṭhāsapariyosānā khāditaṃ, tatiyakoṭṭhāsaṃ atikkamma yāva catutthakoṭṭhāsapariyosānā dukkaṭavatthu.
यदिपि निमित्तं सब्बसो खायितन्ति ‘‘जीवमानकसरीरंयेव सन्धाय वुत्त’’न्ति वदन्ति, तं वीमंसित्वा गहेतब्बं। अल्लसरीरेति अभिनवे, अकुथिते वा मनुस्सानं जीवमानसरीरे अक्खिनासादीसु थुल्लच्चयमेव। तिरच्छानगतानं हत्थिअस्सादीनं नासाय वत्थिकोसे च थुल्लच्चयन्ति ‘‘अमग्गेन अमग्गं पवेसेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति इमाय पाळिया अत्थविसेसेनेत्थ वुत्तं। उपकच्छकादीसु दुक्कटं, सब्बेसम्पि तिरच्छानगतानं अक्खिकण्णवणेसु दुक्कटं, अवसेससरीरेपि दुक्कटमेवाति इदं विनीतवत्थुस्मिं ‘‘एहि, भन्ते, मेथुनं धम्मं पटिसेवा’’ति । ‘‘अलं भगिनि नेतं कप्पती’’ति (पारा॰ ७९) इमिना ताव मेथुनरागाभावो दस्सितो होति। ‘‘एहि, भन्ते, ऊरुन्तरिकाय घट्टेहि…पे॰… सो भिक्खु तथा अकासी’’ति इमिना ताव मोचनस्सादो दस्सितो होति, तेनेवाह भगवा ‘‘आपत्ति सङ्घादिसेसस्सा’’ति। ‘‘यो पन मेथुनरागेन ऊरुन्तरिकाय घट्टेति, तस्स दुक्कट’’न्ति सिद्धन्ति कत्वा वुत्तं।
Yadipi nimittaṃ sabbaso khāyitanti ‘‘jīvamānakasarīraṃyeva sandhāya vutta’’nti vadanti, taṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ. Allasarīreti abhinave, akuthite vā manussānaṃ jīvamānasarīre akkhināsādīsu thullaccayameva. Tiracchānagatānaṃ hatthiassādīnaṃ nāsāya vatthikose ca thullaccayanti ‘‘amaggena amaggaṃ paveseti, āpatti thullaccayassā’’ti imāya pāḷiyā atthavisesenettha vuttaṃ. Upakacchakādīsu dukkaṭaṃ, sabbesampi tiracchānagatānaṃ akkhikaṇṇavaṇesu dukkaṭaṃ, avasesasarīrepi dukkaṭamevāti idaṃ vinītavatthusmiṃ ‘‘ehi, bhante, methunaṃ dhammaṃ paṭisevā’’ti . ‘‘Alaṃ bhagini netaṃ kappatī’’ti (pārā. 79) iminā tāva methunarāgābhāvo dassito hoti. ‘‘Ehi, bhante, ūruntarikāya ghaṭṭehi…pe… so bhikkhu tathā akāsī’’ti iminā tāva mocanassādo dassito hoti, tenevāha bhagavā ‘‘āpatti saṅghādisesassā’’ti. ‘‘Yo pana methunarāgena ūruntarikāya ghaṭṭeti, tassa dukkaṭa’’nti siddhanti katvā vuttaṃ.
मनुस्सानं अक्खिकण्णवणादि थुल्लच्चयवत्थु, तिरच्छानगतानं दुक्कटवत्थूति एत्थ दुविञ्ञेय्यो पाळिलेसो, तस्मा ‘‘न च, भिक्खवे, रत्तचित्तेन अङ्गजातं छुपितब्बं, यो छुपेय्य, आपत्ति थुल्लच्चयस्सा’’ति वचनतो रत्तचित्तेन अक्खिकण्णवणं छुपन्तस्स दुक्कटन्ति सिद्धन्ति अयं चम्मक्खन्धके पाळिलेसोति वेदितब्बो। ‘‘जीवमानकपुरिसस्साति जीवमानकसद्दो मते वत्तब्बमेव नत्थीति ञापनत्थं वुत्तो’’ति वदन्ति। महाअट्ठकथायं पनाति इदं किञ्चापि ‘‘कत्वा महाअट्ठकथं सरीर’’न्ति वुत्तं, अथ खो सेसअट्ठकथासु ‘‘मेथुनरागेन मुखेना’’ति वचनाभावतो तत्थेव भावतो तं वचनं पाळिवचनेन संसन्दित्वा दस्सनत्थं वुत्तं। अनुगण्ठिपदे पन ‘‘तं सब्बम्पीति महाअट्ठकथायमेव मेथुनरागेन इत्थिया निमित्तं अप्पवेसेन्तो छुपति, थुल्लच्चय’’न्ति च वुत्तं। ‘‘मेथुनरागेन मुखेना’’तिपि कत्थचि, पाळियं अविसेसेन ‘‘न च, भिक्खवे, रत्तचित्तेन अङ्गजातं छुपितब्ब’’न्ति वुत्तं, तस्मा ‘‘तं सब्ब’’न्ति वुत्तं। पुरिमं पसंसन्तीति तिरच्छानगति…पे॰… वुत्तनयेनेव थुल्लच्चयं, कायसंसग्गरागेन दुक्कटन्तिआदिअट्ठकथावचनेहि संसन्दनतो। ‘‘तं सब्बम्पि…पे॰… पुरिमं पसंसन्ती’’ति इदं सङ्गीतितो पच्छा सीहळदीपकेहि आचरियेहि पाळिया, अट्ठकथायञ्च वुत्तवचनं संसन्दित्वा वुत्तविनिच्छयोति वुत्तं। एत्थ इतरथा हीति पकतिमुखेन। कस्मा दुक्कटन्ति चे? ‘‘अङ्गुलिबीजादीनि पवेसेन्तस्स दुक्कट’’न्ति वुत्तत्ता युत्तं। तिरच्छानगतित्थिया पस्सावमग्गन्ति एत्थ महाअट्ठकथायम्पि पुब्बे ‘‘निमित्त’’न्ति वत्वा एत्थ ‘‘पस्सावमग्ग’’न्ति वुत्तत्ता अवसेसनिमित्ते दुक्कटन्ति युत्तं विय दिस्सति। वुत्तनयेनेवाति मेथुनरागेन। थुल्लच्चयन्ति च खन्धके पस्सावनिमित्तवसेनेवागतत्ता उपपरिक्खित्वा गहेतब्बं।
Manussānaṃ akkhikaṇṇavaṇādi thullaccayavatthu, tiracchānagatānaṃ dukkaṭavatthūti ettha duviññeyyo pāḷileso, tasmā ‘‘na ca, bhikkhave, rattacittena aṅgajātaṃ chupitabbaṃ, yo chupeyya, āpatti thullaccayassā’’ti vacanato rattacittena akkhikaṇṇavaṇaṃ chupantassa dukkaṭanti siddhanti ayaṃ cammakkhandhake pāḷilesoti veditabbo. ‘‘Jīvamānakapurisassāti jīvamānakasaddo mate vattabbameva natthīti ñāpanatthaṃ vutto’’ti vadanti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ panāti idaṃ kiñcāpi ‘‘katvā mahāaṭṭhakathaṃ sarīra’’nti vuttaṃ, atha kho sesaaṭṭhakathāsu ‘‘methunarāgena mukhenā’’ti vacanābhāvato tattheva bhāvato taṃ vacanaṃ pāḷivacanena saṃsanditvā dassanatthaṃ vuttaṃ. Anugaṇṭhipade pana ‘‘taṃ sabbampīti mahāaṭṭhakathāyameva methunarāgena itthiyā nimittaṃ appavesento chupati, thullaccaya’’nti ca vuttaṃ. ‘‘Methunarāgena mukhenā’’tipi katthaci, pāḷiyaṃ avisesena ‘‘na ca, bhikkhave, rattacittena aṅgajātaṃ chupitabba’’nti vuttaṃ, tasmā ‘‘taṃ sabba’’nti vuttaṃ. Purimaṃ pasaṃsantīti tiracchānagati…pe… vuttanayeneva thullaccayaṃ, kāyasaṃsaggarāgena dukkaṭantiādiaṭṭhakathāvacanehi saṃsandanato. ‘‘Taṃ sabbampi…pe… purimaṃ pasaṃsantī’’ti idaṃ saṅgītito pacchā sīhaḷadīpakehi ācariyehi pāḷiyā, aṭṭhakathāyañca vuttavacanaṃ saṃsanditvā vuttavinicchayoti vuttaṃ. Ettha itarathā hīti pakatimukhena. Kasmā dukkaṭanti ce? ‘‘Aṅgulibījādīni pavesentassa dukkaṭa’’nti vuttattā yuttaṃ. Tiracchānagatitthiyā passāvamagganti ettha mahāaṭṭhakathāyampi pubbe ‘‘nimitta’’nti vatvā ettha ‘‘passāvamagga’’nti vuttattā avasesanimitte dukkaṭanti yuttaṃ viya dissati. Vuttanayenevāti methunarāgena. Thullaccayanti ca khandhake passāvanimittavasenevāgatattā upaparikkhitvā gahetabbaṃ.
एकूनसत्ततिद्विसतचतुक्ककथावण्णना निट्ठिता।
Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / एकूनसत्ततिद्विसतचतुक्ककथावण्णना • Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / एकूनसत्ततिद्विसतचतुक्ककथावण्णना • Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā
