Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ਏਕੂਨਸਤ੍ਤਤਿਦ੍વਿਸਤਚਤੁਕ੍ਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā
੫੯-੬੦. ਅਕ੍ਖਾਯਿਤਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਅਕ੍ਖਾਯਿਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੋਣਸਿਙ੍ਗਾਲਾਦੀਹਿ ਅਕ੍ਖਾਯਿਤਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਕ੍ਖਾਯਿਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਯਸ੍ਸਾ ਸਾ ਅਕ੍ਖਾਯਿਤਨਿਮਿਤ੍ਤਾ। ‘‘ਜਾਗਰਨ੍ਤਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વਿਸੇਸਨਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੁਦ੍ਧਿਕਚਤੁਕ੍ਕਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
59-60. Akkhāyitanimittā akkhāyita-saddena vuttā uttarapadalopenāti āha ‘‘soṇasiṅgālādīhi akkhāyitanimitta’’nti. Akkhāyitaṃ nimittaṃ yassā sā akkhāyitanimittā. ‘‘Jāgaranti’’ntiādi visesanarahitattā ‘‘suddhikacatukkānī’’ti vuttaṃ.
ਸਮਾਨਾਚਰਿਯਕਾ ਥੇਰਾਤਿ ਏਕਾਚਰਿਯਸ੍ਸ ਪਾਠਕਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾ। ਮਹਾਭਯੇਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਤਿਸ੍ਸਭਯੇ। ਗਙ੍ਗਾਯ ਅਪਰਭਾਗੋ ਅਪਰਗਙ੍ਗਂ। વਤ ਰੇਤਿ ਗਰਹਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ੍ਤੇਨ ਕਿਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਕਾਲਂ ਸੋਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਏવਂ વਿਨਯਗਰੁਕਾਨਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਉਪਰਿ ਤੇਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨવਿਨਿਚ੍ਛਯਸ੍ਸ ਗਰੁਕਰਣੀਯਤਾਯ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪਾਰਾਜਿਕਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਸੋਤਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਕ੍ਖੇਤ੍ਤੇ વੀਤਿਕ੍ਕਮਸੋਤਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਯੁਤ੍ਤਿਅਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਪਾਰਾਜਿਕਚ੍ਛਾਯਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਉਪਡ੍ਢਕ੍ਖਾਯਿਤਭਾવਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿਚ੍ਛਯਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਨ ਪਞ੍ਞਪੇਸੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਅਕਾਰਣਂ, ਨ ਚ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿਚ੍ਛਯਤਾ ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯਕ੍ਖਾਯਿਤਾਦੀਸੁਪਿ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿਚ੍ਛਯਭਾવਸ੍ਸ ਸਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਉਪਡ੍ਢਕ੍ਖਾਯਿਤਤੋ ਹਿ ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਅਧਿਕਂ ਊਨਂ વਾ ਯਦਿ ਖਾਯਿਤਂ ਸਿਯਾ, ਤਮ੍ਪਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਖਾਯਿਤਂ ਅਕ੍ਖਾਯਿਤਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਉਪਡ੍ਢਕ੍ਖਾਯਿਤਮਿવ ਯੇਭੁਯ੍ਯਕ੍ਖਾਯਿਤਾਦੀਨਿਪਿ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿਚ੍ਛਯਾਨੇવ। ਅਪਿਚ ਉਪਡ੍ਢਕ੍ਖਾਯਿਤਂ ਯਦਿ ਸਭਾવਤੋ ਪਾਰਾਜਿਕਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿਚ੍ਛਯਨ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਨ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ।
Samānācariyakā therāti ekācariyassa pāṭhakantevāsikā. Mahābhayeti brāhmaṇatissabhaye. Gaṅgāya aparabhāgo aparagaṅgaṃ. Vata reti garahatthe nipāto. Avissajjantena kiṃ kattabbanti āha ‘‘niccakālaṃ sotabba’’ntiādi. Evaṃ vinayagarukānanti iminā upari tehi vuccamānavinicchayassa garukaraṇīyatāya kāraṇaṃ vuttaṃ. Sabbaṃ pariyādiyitvāti sabbaṃ pārājikakkhettaṃ anavasesato gahetvā. Sotaṃ chinditvāti pārājikakkhette vītikkamasotaṃ chinditvā. Apaññattabhāvato yuttiabhāvato ca ‘‘pārājikacchāyā panettha na dissatī’’ti vuttaṃ. Keci pana ‘‘upaḍḍhakkhāyitabhāvassa dubbinicchayattā tattha pārājikaṃ na paññapesī’’ti vadanti, taṃ akāraṇaṃ, na ca dubbinicchayatā apaññattikāraṇaṃ yebhuyyakkhāyitādīsupi dubbinicchayabhāvassa samānattā. Upaḍḍhakkhāyitato hi kiñcideva adhikaṃ ūnaṃ vā yadi khāyitaṃ siyā, tampi yebhuyyena khāyitaṃ akkhāyitanti saṅkhyaṃ gacchatīti upaḍḍhakkhāyitamiva yebhuyyakkhāyitādīnipi dubbinicchayāneva. Apica upaḍḍhakkhāyitaṃ yadi sabhāvato pārājikakkhettaṃ siyā, na tattha bhagavā dubbinicchayanti pārājikaṃ na paññapeti.
ਇਦਾਨਿ ਥੇਰੇਨ ਕਤવਿਨਿਚ੍ਛਯਮੇવ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਿਕਾਪਿ ਮਂਸਰਾਜਿ ਸਚੇ ਅવਸਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯਕ੍ਖਾਯਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਖਾਯਿਤੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਦੁਕ੍ਕਟਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਤਤੋ ਪਰਂ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਖਾਯਿਤਂ ਨਾਮ વਚ੍ਚਮਗ੍ਗਪਸ੍ਸਾવਮਗ੍ਗਮੁਖਾਨਂ ਚਤੂਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਦ੍વੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਯਾવ ਤਤਿਯਕੋਟ੍ਠਾਸਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਖਾਦਿਤਂ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਨ ਤਤਿਯਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਯਾવ ਚਤੁਤ੍ਥਕੋਟ੍ਠਾਸਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਖਾਦਿਤਂ ਦੁਕ੍ਕਟવਤ੍ਥੂਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਤਸਰੀਰਸ੍ਮਿਂਯੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ‘‘ਮਤਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਅਕ੍ਖਾਯਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ। ‘‘ਯਦਿਪਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਖਾਯਿਤਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਾਗਣ੍ਠਿਪਦੇ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਨਚਿ ਪਨ ‘‘ਤਂ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ। ਕਿਮੇਤ੍ਥ વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬਂ ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰਸ੍ਸੇવ ਅਧਿਕਤਤ੍ਤਾ ਮਤਸਰੀਰੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨਸ੍ਸ વਿਨਿਚ੍ਛਯਸ੍ਸ વਿਸੁਂ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਤਾ ਚ। ਤੇਨੇવ ਮਾਤਿਕਾਟ੍ਠਕਥਾਯਮ੍ਪਿ (ਕਙ੍ਖਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕવਣ੍ਣਨਾ) –
Idāni therena katavinicchayameva upatthambhetvā aparampi tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Nimitte appamattikāpi maṃsarāji sace avasiṭṭhā hoti, taṃ yebhuyyakkhāyitameva hoti, tato paraṃ pana sabbaso khāyite nimitte dukkaṭamevāti dassento āha ‘‘tato paraṃ thullaccayaṃ natthī’’ti. Atha vā yebhuyyena khāyitaṃ nāma vaccamaggapassāvamaggamukhānaṃ catūsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāse atikkamma yāva tatiyakoṭṭhāsassa pariyosānā khāditaṃ, tato paraṃ pana tatiyakoṭṭhāsaṃ atikkamma yāva catutthakoṭṭhāsassa pariyosānā khāditaṃ dukkaṭavatthūti veditabbaṃ. Matasarīrasmiṃyeva veditabbanti ‘‘mataṃ yebhuyyena akkhāyita’’ntiādivacanato. ‘‘Yadipi nimittaṃ sabbaso khāyitantiādi sabbaṃ jīvamānakasarīrameva sandhāya vutta’’nti mahāgaṇṭhipade vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘taṃ vīmaṃsitvā gahetabba’’nti likhitaṃ. Kimettha vīmaṃsitabbaṃ jīvamānakasarīrasseva adhikatattā matasarīre labbhamānassa vinicchayassa visuṃ vakkhamānattā ca. Teneva mātikāṭṭhakathāyampi (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) –
‘‘ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਮਗ੍ਗੇ ਸਚੇਪਿ ਤਚਾਦੀਨਿ ਅਨવਸੇਸੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਛਿਨ੍ਨੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਣ੍ਠਾਨਮਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਅਙ੍ਗਜਾਤੇ ਉਟ੍ਠਿਕਂ ਅਨਟ੍ਠਕਾਯਪ੍ਪਸਾਦਂ ਪੀਲ਼ਕਂ વਾ ਚਮ੍ਮਖੀਲਂ વਾ ਪવੇਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਸੇવਨਚਿਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਂ, ਨਟ੍ਠਕਾਯਪ੍ਪਸਾਦਂ ਸੁਕ੍ਖਪੀਲ਼ਕਂ વਾ ਮਤਚਮ੍ਮਂ વਾ ਲੋਮਂ વਾ ਪવੇਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਟਂ। ਸਚੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਣ੍ਠਾਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਨવਸੇਸੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਮਗ੍ਗੋ ਉਪ੍ਪਾਟਿਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਉਪਕ੍ਕਮਤੋ વਣਸਙ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯ’’ਨ੍ਤਿ –
‘‘Jīvamānakasarīrassa vuttappakāre magge sacepi tacādīni anavasesetvā sabbaso chinne nimittasaṇṭhānamattaṃ paññāyati, tattha antamaso aṅgajāte uṭṭhikaṃ anaṭṭhakāyappasādaṃ pīḷakaṃ vā cammakhīlaṃ vā pavesentassapi sevanacitte sati pārājikaṃ, naṭṭhakāyappasādaṃ sukkhapīḷakaṃ vā matacammaṃ vā lomaṃ vā pavesentassa dukkaṭaṃ. Sace nimittasaṇṭhānamattampi anavasesetvā sabbaso maggo uppāṭito, tattha upakkamato vaṇasaṅkhepavasena thullaccaya’’nti –
ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ।
Jīvamānakasarīrasmiṃyeva yathāvuttavinicchayo dassito.
ਸਬ੍ਬਸੋ ਖਾਯਿਤਨ੍ਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਬਹਿਟ੍ਠਿਤਂ ਛવਿਚਮ੍ਮਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸੋਣਸਿਙ੍ਗਾਲਾਦੀਹਿ ਖਾਯਿਤਸਦਿਸਂ ਕਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਛવਿਚਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਂਸਸ੍ਸ ਪਨ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਛવਿਚਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਣ੍ਠਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਪવੇਸਨਂ ਜਾਯਤੀ’’ਤਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਣ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਅਨવਸੇਸੇਤ੍વਾਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਠਿਤਂ ਛવਿਚਮ੍ਮਮਂਸਾਦਿਂ ਅਨવਸੇਸੇਤ੍વਾ। ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਮਤਸਰੀਰੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਮਤਸਰੀਰੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Sabbaso khāyitanti nimittappadese bahiṭṭhitaṃ chavicammaṃ sabbaso chinditvā soṇasiṅgālādīhi khāyitasadisaṃ kataṃ. Tenevāha ‘‘chavicammaṃ natthī’’ti. Nimittamaṃsassa pana abbhantare chavicammassa ca vijjamānattā ‘‘nimittasaṇṭhānaṃ paññāyatī’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘pavesanaṃ jāyatī’’ti. Nimittasaṇṭhānaṃ panaanavasesetvāti nimittākārena ṭhitaṃ chavicammamaṃsādiṃ anavasesetvā. Jīvamānakasarīre labbhamānavisesaṃ dassetvā idāni matasarīre labbhamānavisesaṃ dassento āha ‘‘matasarīre panā’’tiādi.
ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰੇਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਅਕ੍ਖਿਆਦਯੋਪਿ વਣਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ વਣੇਨ ਏਕਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਕਤ੍વਾ ਅਕ੍ਖਿਆਦੀਸੁਪਿ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਸਞ੍ਚ વਣਸਙ੍ਗਹੋ ‘‘ਨવਦ੍વਾਰੋ ਮਹਾવਣੋ’’ਤਿ (ਮਿ॰ ਪ॰ ੨.੬.੧) ਏવਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਨਂ ਅਕ੍ਖਿਕਣ੍ਣવਣੇਸੁ ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਪਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਪ੍ਪਮਾਣੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਮਨੁਸ੍ਸਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੇਸੁ વਚ੍ਚਮਗ੍ਗਪਸ੍ਸਾવਮਗ੍ਗਮੁਖਾਨਂ ਪਾਰਾਜਿਕવਤ੍ਥੁਭਾવੇ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਅਕ੍ਖਿਆਦੀਨਮ੍ਪਿ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਾਦਿવਤ੍ਥੁਭਾવੇ ਨਿਨ੍ਨਾਨਾਕਰਣੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। વਣੇ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਞ੍ਚ ‘‘ਅਮਗ੍ਗੇਨ ਅਮਗ੍ਗਂ ਪવੇਸੇਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੬੬) ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਚ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਨਂ વਣੇਸੁ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯੇਨ ਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਪਤਙ੍ਗਮੁਖਮਣ੍ਡੂਕਸ੍ਸ ਮੁਖਸਣ੍ਠਾਨੇ વਣਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, વੁਤ੍ਤਞ੍ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ ਏવੇਤ੍ਥ ਪਮਾਣਂ। ਭਗવਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਞ੍ਞੁਨੋ ਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ। ਤੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਧਮ੍ਮੋ વਿਨਯੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ, ਯੋ ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਤਥੇવ ਞਾਤੋ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.)। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਪਣ੍ਡਕਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਾਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। વਤ੍ਥਿਕੋਸੇਸੂਤਿ વਤ੍ਥਿਪੁਟੇਸੁ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਙ੍ਗਜਾਤਕੋਸੇਸੁ। ਮਤਸਰੀਰਂ ਯਾવ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਾਦਿਭਾવੇਨ ਕੁਥਿਤਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਾવ ਅਲ੍ਲਸਰੀਰਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਯਦਾ ਪਨ ਸਰੀਰਂ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਾਰਾਜਿਕવਤ੍ਥੁਞ੍ਚ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯવਤ੍ਥੁਞ੍ਚ વਿਜਹਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਾਰਾਜਿਕવਤ੍ਥੁਭਾવਂ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯવਤ੍ਥੁਭਾવਞ੍ਚ વਿਜਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮਤਾਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Manussānaṃ jīvamānakasarīretiādinā pana akkhiādayopi vaṇasaṅgahaṃ gacchantīti vaṇena ekaparicchedaṃ katvā akkhiādīsupi thullaccayaṃ vuttaṃ. Tesañca vaṇasaṅgaho ‘‘navadvāro mahāvaṇo’’ti (mi. pa. 2.6.1) evamādisuttānusārena veditabbo. Tiracchānagatānaṃ akkhikaṇṇavaṇesu dukkaṭaṃ pana aṭṭhakathāppamāṇena gahetabbaṃ. Yathā hi manussāmanussatiracchānagatesu vaccamaggapassāvamaggamukhānaṃ pārājikavatthubhāve nānākaraṇaṃ natthi, evaṃ akkhiādīnampi thullaccayādivatthubhāve ninnānākaraṇena bhavitabbaṃ. Vaṇe thullaccayañca ‘‘amaggena amaggaṃ paveseti, āpatti thullaccayassā’’ti (pārā. 66) sāmaññato vuttaṃ, na pana ‘‘manussāna’’nti visesanaṃ atthi. Yadi ca tiracchānagatānaṃ vaṇesu thullaccayena na bhavitabbaṃ, pataṅgamukhamaṇḍūkassa mukhasaṇṭhāne vaṇasaṅkhepato thullaccayaṃ na vattabbaṃ, vuttañca, tasmā aṭṭhakathācariyā evettha pamāṇaṃ. Bhagavato adhippāyaññuno hi aṭṭhakathācariyā. Teneva vuttaṃ ‘‘buddhena dhammo vinayo ca vutto, yo tassa puttehi tatheva ñāto’’tiādi (pārā. aṭṭha. 1.). Manussānanti itthipurisapaṇḍakaubhatobyañjanakānaṃ sāmaññato vuttaṃ. Vatthikosesūti vatthipuṭesu purisānaṃ aṅgajātakosesu. Matasarīraṃ yāva uddhumātakādibhāvena kuthitaṃ na hoti, tāva allasarīranti veditabbaṃ. Tenāha – ‘‘yadā pana sarīraṃ uddhumātakaṃ hotī’’tiādi. Pārājikavatthuñca thullaccayavatthuñca vijahatīti ettha pārājikavatthubhāvaṃ thullaccayavatthubhāvañca vijahatīti attho veditabbo. Matānaṃ tiracchānagatānanti sambandho.
ਮੇਥੁਨਰਾਗੇਨ વਤ੍ਥਿਕੋਸਂ ਪવੇਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਤ੍ਥਿਕੋਸਂ ਅਪ੍ਪવੇਸੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਅਪ੍ਪવੇਸੇਨ੍ਤੋਤਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪવੇਸੇਨ੍ਤੋ। ਅਪ੍ਪવੇਸੇਨ੍ਤੋਤਿ ਚ ਪવੇਸਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪવੇਸਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਬਹਿ ਛੁਪਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਮੇਥੁਨਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਪਯੋਗਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਕਟੇਨੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਛੁਪਤਿ, ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਨ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਙ੍ਗਜਾਤਂ ਛੁਪਿਤਬ੍ਬਂ, ਯੋ ਛੁਪੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੫੨) ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਅਞ੍ਞਥਾਪਿ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪਸ੍ਸ વਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘‘ਕਤ੍વਾ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਂ ਸਰੀਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾਪਿ ਸੇਸਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ‘‘ਮੇਥੁਨਰਾਗੇਨ ਮੁਖੇਨਾ’’ਤਿ વਚਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਙ੍ਗਜਾਤੇਨਾ’’ਤਿ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅવਿਸੇਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Methunarāgena vatthikosaṃ pavesentassa thullaccayaṃ vuttanti āha ‘‘patthikosaṃ appavesento’’ti. Itthiyā appavesentoti itthiyā nimittaṃ appavesento. Appavesentoti ca pavesanādhippāyassa abhāvaṃ dasseti. Pavesanādhippāyena bahi chupantassa pana methunassa pubbapayogattā dukkaṭeneva bhavitabbaṃ. Nimittena nimittaṃ chupati, thullaccayanti idaṃ ‘‘na ca, bhikkhave, rattacittena aṅgajātaṃ chupitabbaṃ, yo chupeyya, āpatti thullaccayassā’’ti (mahāva. 252) imassa suttassa vasena vuttaṃ. Tattha ca kesañci aññathāpi atthavikappassa vidhiṃ dassento ‘‘mahāaṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādimāha. Tattha kiñcāpi ‘‘katvā mahāaṭṭhakathaṃ sarīra’’nti (pārā. aṭṭha. 1.ganthārambhakathā) vuttaṃ, tathāpi sesaaṭṭhakathāsu ‘‘methunarāgena mukhenā’’ti vacanassa abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘mahāaṭṭhakathāyaṃ panā’’ti vuttaṃ. ‘‘Aṅgajātenā’’ti avuttattā ‘‘avisesenā’’ti vuttaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਂ ਤਾવ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਸਿਯਾਤਿ ਪਕਤਿਮੁਖੇਨ ਛੁਪਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸਾਣਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇ વਿਯ ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਸਿਯਾ। ਏવਂ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕੇਚਿ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੋਤਿ ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਨ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੋ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવਾਤਿ ਮੇਥੁਨਰਾਗੇਨੇવ। ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਮੁਖੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਸ੍ਸਾવਮਗ੍ਗਂ ਮੇਥੁਨਰਾਗੇਨ ਪਕਤਿਮੁਖੇਨ ਛੁਪਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਟਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗਰਾਗੇਨ ਦੁਕ੍ਕਟਨ੍ਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮੁਖੇਨ વਾ ਪਕਤਿਮੁਖੇਨ વਾ ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗਰਾਗੇਨ ਛੁਪਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਟਮੇવ।
Idāni mahāaṭṭhakathaṃ pāḷiyā saṃsanditvā dassento ‘‘yaṃ tāva mahāaṭṭhakathāya’’ntiādimāha. Itarathā hi dukkaṭaṃ siyāti pakatimukhena chupantassa visāṇādiggahaṇe viya dukkaṭaṃ siyā. Evaṃ mahāaṭṭhakathaṃ pāḷiyā saṃsanditvā idāni tattha kesañci aññathā atthavikappaṃ dassento ‘‘keci panā’’tiādimāha. Saṅghādisesoti kāyasaṃsaggasikkhāpadena saṅghādiseso. Vuttanayenevāti methunarāgeneva. ‘‘Nimittamukhenā’’ti vuttattā tiracchānagatitthiyā passāvamaggaṃ methunarāgena pakatimukhena chupantassa dukkaṭanti veditabbaṃ. Kāyasaṃsaggarāgena dukkaṭanti nimittamukhena vā pakatimukhena vā kāyasaṃsaggarāgena chupantassa dukkaṭameva.
ਏਕੂਨਸਤ੍ਤਤਿਦ੍વਿਸਤਚਤੁਕ੍ਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ • Mahāvibhaṅga / ੧. ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਂ • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ੧. ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਂ • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ਏਕੂਨਸਤ੍ਤਤਿਦ੍વਿਸਤਚਤੁਕ੍ਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਏਕੂਨਸਤ੍ਤਤਿਦ੍વਿਸਤਚਤੁਕ੍ਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Ekūnasattatidvisatacatukkakathāvaṇṇanā