| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विनयविनिच्छय-टीका • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
एकुत्तरनयकथावण्णना
Ekuttaranayakathāvaṇṇanā
४२४. इतो परन्ति इतो समुट्ठानविनिच्छयकथाय परं। परन्ति उत्तमं। एकुत्तरं नयन्ति एकेकअङ्गातिरेकताय एकुत्तरसङ्खातं एककदुकादिनयं।
424.Ito paranti ito samuṭṭhānavinicchayakathāya paraṃ. Paranti uttamaṃ. Ekuttaraṃ nayanti ekekaaṅgātirekatāya ekuttarasaṅkhātaṃ ekakadukādinayaṃ.
४२५-७. के आपत्तिकरा धम्मा…पे॰… का चादेसनगामिनीति एकेकपञ्हवसेन उत्तानत्थोयेव।
425-7.Ke āpattikarā dhammā…pe… kā cādesanagāminīti ekekapañhavasena uttānatthoyeva.
४२८. समुट्ठानानीति आदिको विस्सज्जनसङ्खातो उत्तरवादो। तत्थ समुट्ठानानि…पे॰… दीपिताति यस्मा एतेसं वसेन पुग्गलो आपत्तिं करोति आपज्जति, तस्मा ‘‘आपत्तिकरा’’ति वुत्ता।
428.Samuṭṭhānānīti ādiko vissajjanasaṅkhāto uttaravādo. Tattha samuṭṭhānāni…pe… dīpitāti yasmā etesaṃ vasena puggalo āpattiṃ karoti āpajjati, tasmā ‘‘āpattikarā’’ti vuttā.
४२९. तत्थाति तासु आपत्तीसु। लहुकाति लहुकेन विनयकम्मेन विसुज्झनतो लहुका। गरुकेन विनयकम्मेन विसुज्झनतो सङ्घादिसेसापत्ति, केनचि आकारेन अनापत्तिभावं उपनेतुं असक्कुणेय्यतो पाराजिकापत्ति च गरुकापत्ति नाम, ता पन लहुकासु वुत्तासु तब्बिपरियायतो ञातुं सक्काति विस्सज्जने विसुं न वुत्ता।
429.Tatthāti tāsu āpattīsu. Lahukāti lahukena vinayakammena visujjhanato lahukā. Garukena vinayakammena visujjhanato saṅghādisesāpatti, kenaci ākārena anāpattibhāvaṃ upanetuṃ asakkuṇeyyato pārājikāpatti ca garukāpatti nāma, tā pana lahukāsu vuttāsu tabbipariyāyato ñātuṃ sakkāti vissajjane visuṃ na vuttā.
४३१. दुट्ठुं कुच्छितभावं परमजेगुच्छं निन्दनीयभावं उलति गच्छतीति दुट्ठुल्लं, पाराजिकसङ्घादिसेसं। तेनाह ‘‘दुविधापत्ति आदितो’’ति।
431. Duṭṭhuṃ kucchitabhāvaṃ paramajegucchaṃ nindanīyabhāvaṃ ulati gacchatīti duṭṭhullaṃ, pārājikasaṅghādisesaṃ. Tenāha ‘‘duvidhāpatti ādito’’ti.
४३२. पञ्चानन्तरियसंयुत्ताति मातुघातकपितुघातकअरहन्तघातकेहि आपन्ना मनुस्सविग्गहपाराजिकापत्ति च लोहितुप्पादकसङ्घभेदकानं अभब्बताहेतुका कायवचीद्वारप्पवत्ता अकुसलचेतनासङ्खाता पाराजिका च अनन्तरमेव अपायुप्पत्तिहेतुताय इमे पञ्च अनन्तरसंयुत्ता नाम। ता पन मिच्छत्तनियतेसु अन्तोगधत्ता ‘‘नियता’’ति वुत्ता।
432.Pañcānantariyasaṃyuttāti mātughātakapitughātakaarahantaghātakehi āpannā manussaviggahapārājikāpatti ca lohituppādakasaṅghabhedakānaṃ abhabbatāhetukā kāyavacīdvārappavattā akusalacetanāsaṅkhātā pārājikā ca anantarameva apāyuppattihetutāya ime pañca anantarasaṃyuttā nāma. Tā pana micchattaniyatesu antogadhattā ‘‘niyatā’’ti vuttā.
परिवारे (परि॰ ३२१) पन अञ्ञेपि अन्तरायिकादी बहू एकका दस्सिता, ते पन गन्थभीरुकजनानुग्गहेन आचरियेन इध न दस्सिता। अत्थिकेहि परिवारेयेव (परि॰ ३२१) गहेतब्बा। एत्थ च सत्तपि आपत्तियो सञ्चिच्च वीतिक्कन्ता सग्गन्तरायञ्चेव मोक्खन्तरायञ्च करोन्तीति अन्तरायिका। अजानन्तेन वीतिक्कन्ता पन पण्णत्तिवज्जापत्ति नेव सग्गन्तरायं, न मोक्खन्तरायं करोतीति अनन्तरायिका। अन्तरायिकं आपन्नस्सपि देसनागामिनिं देसेत्वा वुट्ठानगामिनितो वुट्ठाय सुद्धिपत्तस्स, सामणेरभूमियं ठितस्स च अवारितो सग्गमग्गमोक्खमग्गोति।
Parivāre (pari. 321) pana aññepi antarāyikādī bahū ekakā dassitā, te pana ganthabhīrukajanānuggahena ācariyena idha na dassitā. Atthikehi parivāreyeva (pari. 321) gahetabbā. Ettha ca sattapi āpattiyo sañcicca vītikkantā saggantarāyañceva mokkhantarāyañca karontīti antarāyikā. Ajānantena vītikkantā pana paṇṇattivajjāpatti neva saggantarāyaṃ, na mokkhantarāyaṃ karotīti anantarāyikā. Antarāyikaṃ āpannassapi desanāgāminiṃ desetvā vuṭṭhānagāminito vuṭṭhāya suddhipattassa, sāmaṇerabhūmiyaṃ ṭhitassa ca avārito saggamaggamokkhamaggoti.
एकककथावण्णना।
Ekakakathāvaṇṇanā.
४३५. अद्धविहीनो नाम ऊनवीसतिवस्सो। अङ्गविहीनो नाम हत्थच्छिन्नादिभेदो। वत्थुविपन्नो नाम पण्डको, तिरच्छानगतो, उभतोब्यञ्जनको च। अवसेसा थेय्यसंवासकादयो अट्ठ अभब्बट्ठानप्पत्ता दुक्कटकारिनो नाम, इमस्मिंयेव अत्तभावे दुक्कटेन अत्तनो कम्मेन अभब्बट्ठानप्पत्ताति अत्थो। अपरिपुण्णोति अपरिपुण्णपत्तचीवरो। नो याचतीति उपसम्पन्नं न याचति। पटिसिद्धाति ‘‘द्वे पुग्गला न उपसम्पादेतब्बा’’तिआदिना (परि॰ ३२२) वारिता।
435.Addhavihīno nāma ūnavīsativasso. Aṅgavihīno nāma hatthacchinnādibhedo. Vatthuvipanno nāma paṇḍako, tiracchānagato, ubhatobyañjanako ca. Avasesā theyyasaṃvāsakādayo aṭṭha abhabbaṭṭhānappattā dukkaṭakārino nāma, imasmiṃyeva attabhāve dukkaṭena attano kammena abhabbaṭṭhānappattāti attho. Aparipuṇṇoti aparipuṇṇapattacīvaro. No yācatīti upasampannaṃ na yācati. Paṭisiddhāti ‘‘dve puggalā na upasampādetabbā’’tiādinā (pari. 322) vāritā.
४३६. हवेति एकंसत्थे निपातो। लद्धसमापत्तिस्स भिक्खुनो दीपिता आपत्ति अत्थि हवे अत्थेव। नो लद्धसमापत्तिस्साति अलद्धसमापत्तिस्स दीपिता आपत्ति अत्थेवाति योजना।
436.Haveti ekaṃsatthe nipāto. Laddhasamāpattissa bhikkhuno dīpitā āpatti atthi have attheva. No laddhasamāpattissāti aladdhasamāpattissa dīpitā āpatti atthevāti yojanā.
४३७. भूतस्साति अत्तनि सन्तस्स उत्तरिमनुस्सधम्मस्स। अभूतारोचनापत्तीति चतुत्थपाराजिकापत्ति। असमापत्तिलाभिनो निद्दिसेति योजना।
437.Bhūtassāti attani santassa uttarimanussadhammassa. Abhūtārocanāpattīti catutthapārājikāpatti. Asamāpattilābhino niddiseti yojanā.
४३८. ‘‘अत्थि सद्धम्मसंयुत्ता’’तिआदीसु अत्थि-सद्दो पच्चत्तेकवचनन्तेहि पच्चेकं योजेतब्बो।
438.‘‘Atthisaddhammasaṃyuttā’’tiādīsu atthi-saddo paccattekavacanantehi paccekaṃ yojetabbo.
४३९. पदसोधम्ममूलादीति आदि-सद्देन ‘‘उत्तरिछप्पञ्चवाचाधम्मदेसना’’ति आपत्तीनं गहणं।
439.Padasodhammamūlādīti ādi-saddena ‘‘uttarichappañcavācādhammadesanā’’ti āpattīnaṃ gahaṇaṃ.
४४०. भोगेति परिभोगे। ‘‘सपरिक्खारसंयुता’’ति इदञ्च निदस्सनमत्तं। ‘‘पत्तचीवरानं निस्सज्जने, किलिट्ठचीवरानं अधोवने, मलग्गहितपत्तस्स अपचने’’ति एवमादिका अयुत्तपरिभोगा आपत्तियोपि सकपरिक्खारसंयुत्तायेव।
440.Bhogeti paribhoge. ‘‘Saparikkhārasaṃyutā’’ti idañca nidassanamattaṃ. ‘‘Pattacīvarānaṃ nissajjane, kiliṭṭhacīvarānaṃ adhovane, malaggahitapattassa apacane’’ti evamādikā ayuttaparibhogā āpattiyopi sakaparikkhārasaṃyuttāyeva.
४४१. मञ्चपीठादिन्ति आदि-सद्देन भिसिआदीनं गहणं। अज्झोकासत्थरेपि चाति अज्झोकासे अत्थरे अत्थरापने सति। अनापुच्छाव गमनेति अनापुच्छित्वा वा गमने। वा-सद्देन अनुद्धरित्वा वा अनुद्धरापेत्वा वा गमनं सङ्गण्हाति। परसन्तकसंयुताति परपरिक्खारपटिबद्धा।
441.Mañcapīṭhādinti ādi-saddena bhisiādīnaṃ gahaṇaṃ. Ajjhokāsattharepi cāti ajjhokāse atthare attharāpane sati. Anāpucchāva gamaneti anāpucchitvā vā gamane. Vā-saddena anuddharitvā vā anuddharāpetvā vā gamanaṃ saṅgaṇhāti. Parasantakasaṃyutāti paraparikkhārapaṭibaddhā.
४४३. ‘‘सिखरणीसी’’ति यं वचनं सच्चं, तं भणतो गरुकं दुट्ठुल्लवाचासङ्घादिसेसो सियाति योजना।
443. ‘‘Sikharaṇīsī’’ti yaṃ vacanaṃ saccaṃ, taṃ bhaṇato garukaṃ duṭṭhullavācāsaṅghādiseso siyāti yojanā.
४४५. गरुकापत्तीति उत्तरिमनुस्सधम्मपाराजिकापत्ति। भूतस्सारोचनेति भूतस्स उत्तरिमनुस्सधम्मस्स अनुपसम्पन्नस्स आरोचने। सच्चं वदतोति सच्चं वचनं वदन्तस्स। लहुकाति पाचित्तियापत्ति।
445.Garukāpattīti uttarimanussadhammapārājikāpatti. Bhūtassārocaneti bhūtassa uttarimanussadhammassa anupasampannassa ārocane. Saccaṃ vadatoti saccaṃ vacanaṃ vadantassa. Lahukāti pācittiyāpatti.
४४७. विकोपेतुन्ति वग्गकरणेन विकोपेतुं। हत्थपासं जहन्ति अन्तोसीमाय एव हत्थपासं जहन्तो, हत्थपासं जहित्वा एकमन्तं निसीदन्तोति अत्थो। फुसेति भूमिगतो फुसेय्य।
447.Vikopetunti vaggakaraṇena vikopetuṃ. Hatthapāsaṃ jahanti antosīmāya eva hatthapāsaṃ jahanto, hatthapāsaṃ jahitvā ekamantaṃ nisīdantoti attho. Phuseti bhūmigato phuseyya.
४४८. वेहासकुटिया उपरि आहच्चपादकं मञ्चं वा पीठं वा अभिनिसीदन्तो वेहासगतो आपज्जतीति योजना। सचे तं भूमियं पञ्ञपेत्वा निसज्जेय्य, न आपज्जेय्य। तेन वुत्तं ‘‘न भूमितो’’ति।
448. Vehāsakuṭiyā upari āhaccapādakaṃ mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā abhinisīdanto vehāsagato āpajjatīti yojanā. Sace taṃ bhūmiyaṃ paññapetvā nisajjeyya, na āpajjeyya. Tena vuttaṃ ‘‘na bhūmito’’ti.
४४९. पविसन्तोति आरामं पविसन्तो। निक्खमन्ति ततो एव निक्खमन्तो। तन्ति आरामं।
449.Pavisantoti ārāmaṃ pavisanto. Nikkhamanti tato eva nikkhamanto. Tanti ārāmaṃ.
४५०. वत्तमपूरेत्वानाति सीसतो छत्तापनयनं, पादतो उपाहनामुञ्चनवत्तं अकत्वा। निक्खमन्ति बहि निक्खमन्तो छत्तुपाहनं धारेन्तोपि न आपज्जति।
450.Vattamapūretvānāti sīsato chattāpanayanaṃ, pādato upāhanāmuñcanavattaṃ akatvā. Nikkhamanti bahi nikkhamanto chattupāhanaṃ dhārentopi na āpajjati.
४५१. ‘‘निक्खमन्तो’’ति इदं ‘‘निक्खम’’न्ति एतस्स अत्थपदं। पविसं न चाति यं आरामं सन्धाय गतो, तं पविसन्तो न आपज्जेय्य।
451.‘‘Nikkhamanto’’ti idaṃ ‘‘nikkhama’’nti etassa atthapadaṃ. Pavisaṃ na cāti yaṃ ārāmaṃ sandhāya gato, taṃ pavisanto na āpajjeyya.
४५३. या काचि भिक्खुनी अतिगम्भीरं उदकसुद्धिकं आदियन्ती आपत्तिं आपज्जतीति योजना।
453. Yā kāci bhikkhunī atigambhīraṃ udakasuddhikaṃ ādiyantī āpattiṃ āpajjatīti yojanā.
४५७. वत्तं पनत्तनोति यं अत्तनो नेत्थारवत्तं वुत्तं, सो तं असमादियन्तोव आपज्जति नामाति योजना।
457.Vattaṃ panattanoti yaṃ attano netthāravattaṃ vuttaṃ, so taṃ asamādiyantova āpajjati nāmāti yojanā.
४६०. इतरस्स आचरियस्स, तथा सद्धिविहारिकस्स च।
460.Itarassa ācariyassa, tathā saddhivihārikassa ca.
४६२. ददमानोति पारिवत्तकं विना ददमानो।
462.Dadamānoti pārivattakaṃ vinā dadamāno.
४६३. मुदूति मुदुपिट्ठिको। ‘‘लम्बीआदिनो’’ति पदच्छेदो। आदि-सद्देन ‘‘हत्थेन उपक्कमित्वा असुचिं मोचेन्तस्स, ऊरुना अङ्गजातं पेल्लन्तस्स, अत्तानं वधित्वा वधित्वा रोदन्तिया भिक्खुनिया आपत्ती’’ति एवमादीनं सङ्गहो। अत्ताति एत्थ निस्सिताति उत्तरपदलोपो, विभत्तिलोपो च निरुत्तिलक्खणेन दट्ठब्बो। सेसाति मेथुनधम्मकायसंसग्गपहारदानादीसु वुत्तापत्ति। परनिस्सिताति परं निस्साय आपज्जितब्बाति अत्थो।
463.Mudūti mudupiṭṭhiko. ‘‘Lambīādino’’ti padacchedo. Ādi-saddena ‘‘hatthena upakkamitvā asuciṃ mocentassa, ūrunā aṅgajātaṃ pellantassa, attānaṃ vadhitvā vadhitvā rodantiyā bhikkhuniyā āpattī’’ti evamādīnaṃ saṅgaho. Attāti ettha nissitāti uttarapadalopo, vibhattilopo ca niruttilakkhaṇena daṭṭhabbo. Sesāti methunadhammakāyasaṃsaggapahāradānādīsu vuttāpatti. Paranissitāti paraṃ nissāya āpajjitabbāti attho.
४६५. ‘‘न , भिक्खवे, ओवादो न गहेतब्बो’’ति वचनतो ओवादं न गण्हन्तो न पटिग्गण्हन्तो वज्जतं आपज्जति नाम।
465. ‘‘Na , bhikkhave, ovādo na gahetabbo’’ti vacanato ovādaṃ na gaṇhanto na paṭiggaṇhanto vajjataṃ āpajjati nāma.
४७०. अरुणुग्गेति अरुणुग्गमने। नअरुणुग्गमेति अरुणुग्गमनतो अञ्ञस्मिं काले।
470.Aruṇuggeti aruṇuggamane. Naaruṇuggameti aruṇuggamanato aññasmiṃ kāle.
४७१. एकरत्तातिक्कमे छारत्तातिक्कमे सत्ताहातिक्कमे दसाहातिक्कमेति योजना। आदि-सद्देन मासादीनं सङ्गहो। वुत्तमापत्तिन्ति सब्बत्थ निस्सग्गिये पाचित्तियापत्तिं। ‘‘आपज्जति अरुणुग्गमे’’ति पदच्छेदो।
471. Ekarattātikkame chārattātikkame sattāhātikkame dasāhātikkameti yojanā. Ādi-saddena māsādīnaṃ saṅgaho. Vuttamāpattinti sabbattha nissaggiye pācittiyāpattiṃ. ‘‘Āpajjati aruṇuggame’’ti padacchedo.
४७३. परसन्तकं रुक्खलतादिं थेय्याय छिन्दन्तस्स पाराजिकं, छिन्दन्तस्स पाचित्तिमत्तं होतीति आह ‘‘भूतगामं छिन्दन्तो पाराजिकञ्च पाचित्तिञ्च फुसे’’ति।
473. Parasantakaṃ rukkhalatādiṃ theyyāya chindantassa pārājikaṃ, chindantassa pācittimattaṃ hotīti āha ‘‘bhūtagāmaṃ chindanto pārājikañca pācittiñca phuse’’ti.
४७५. छादेन्तो पनाति एत्थ ‘‘का आपत्ती’’ति सेसो। तत्र आह ‘‘आपत्तिं छादेन्तो नरो आपज्जती’’ति।
475.Chādento panāti ettha ‘‘kā āpattī’’ti seso. Tatra āha ‘‘āpattiṃ chādento naro āpajjatī’’ti.
अच्छिन्नोति अच्छिन्नचीवरो। नच्छादेन्तोति तिणेन वा पण्णेन वा साखाभङ्गादिना येन केनचि अत्तनो हिरिकोपिनं अप्पटिच्छादेन्तो। यथाह – ‘‘तिणेन वा पण्णेन वा पटिच्छादेत्वा आगन्तब्बं, न त्वेव नग्गेन आगन्तब्बं। यो आगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा॰ ५१७)।
Acchinnoti acchinnacīvaro. Nacchādentoti tiṇena vā paṇṇena vā sākhābhaṅgādinā yena kenaci attano hirikopinaṃ appaṭicchādento. Yathāha – ‘‘tiṇena vā paṇṇena vā paṭicchādetvā āgantabbaṃ, na tveva naggena āgantabbaṃ. Yo āgaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 517).
४७६. कुसचीरादिन्ति आदि-सद्देन वाकचीरफलकचीरादीनं तित्थियधजानं गहणं। धारेन्तो कोचि आपज्जतीति सेसो। तत्राह – ‘‘कुसचीरादीनि धारेन्तो धारेन्तो आपज्जती’’ति (परि॰ अट्ठ॰ ३२२)।
476.Kusacīrādinti ādi-saddena vākacīraphalakacīrādīnaṃ titthiyadhajānaṃ gahaṇaṃ. Dhārento koci āpajjatīti seso. Tatrāha – ‘‘kusacīrādīni dhārento dhārento āpajjatī’’ti (pari. aṭṭha. 322).
४७७. यं निस्सट्ठपत्तं ‘‘अयं ते भिक्खु पत्तो यावभेदनाय धारेतब्बो’’ति दिन्नं, तं सक्कच्चं अधारेन्तो च दोसवा होति आपज्जति आपत्तिं। सचित्तकाचित्तकदुकस्स सञ्ञाविमोक्खदुकं यथाक्कमं परियायोति आह ‘‘सचित्तकदुक’’न्तिआदि।
477. Yaṃ nissaṭṭhapattaṃ ‘‘ayaṃ te bhikkhu patto yāvabhedanāya dhāretabbo’’ti dinnaṃ, taṃ sakkaccaṃ adhārento cadosavā hoti āpajjati āpattiṃ. Sacittakācittakadukassa saññāvimokkhadukaṃ yathākkamaṃ pariyāyoti āha ‘‘sacittakaduka’’ntiādi.
दुककथावण्णना।
Dukakathāvaṇṇanā.
४७८. या आपत्ति नाथे तिट्ठन्ते होति, नो परिनिब्बुते, सा आपत्ति अत्थि। या आपत्ति नाथे परिनिब्बुते होति, न तु तिट्ठन्ते, सापि अत्थि। या आपत्ति नाथे तिट्ठन्तेपि होति परिनिब्बुतेपि, सा आपत्ति अत्थीति योजना।
478. Yā āpatti nāthe tiṭṭhante hoti, no parinibbute, sā āpatti atthi. Yā āpatti nāthe parinibbute hoti, na tu tiṭṭhante, sāpi atthi. Yā āpatti nāthe tiṭṭhantepi hoti parinibbutepi, sā āpatti atthīti yojanā.
४७९. सा कतमाति आह ‘‘रुहिरुप्पादनापत्ती’’तिआदि। तत्थ थेरमावुसवादेन, वदतो परिनिब्बुतेति ‘‘यथा खो पनानन्द, एतरहि भिक्खू अञ्ञमञ्ञं आवुसोवादेन समुदाचरन्ति, न खो ममच्चयेन एवं समुदाचरितब्बं…पे॰… नवकतरेन भिक्खुना थेरतरो भिक्खु ‘भन्ते’ति वा ‘आयस्मा’ति वा समुदाचरितब्बो’’ति (दी॰ नि॰ २.२१६) वचनतो थेरं आवुसोवादेन समुदाचरणपच्चया आपत्तिं परिनिब्बुते भगवति आपज्जति, नो तिट्ठन्तेति अत्थो।
479. Sā katamāti āha ‘‘ruhiruppādanāpattī’’tiādi. Tattha theramāvusavādena, vadato parinibbuteti ‘‘yathā kho panānanda, etarahi bhikkhū aññamaññaṃ āvusovādena samudācaranti, na kho mamaccayena evaṃ samudācaritabbaṃ…pe… navakatarena bhikkhunā therataro bhikkhu ‘bhante’ti vā ‘āyasmā’ti vā samudācaritabbo’’ti (dī. ni. 2.216) vacanato theraṃ āvusovādena samudācaraṇapaccayā āpattiṃ parinibbute bhagavati āpajjati, no tiṭṭhanteti attho.
४८१. कथं कालेयेव आपत्ति सिया, न विकाले। कथं विकालेयेव आपत्ति सिया, काले न सिया। कथं काले चेव विकाले चाति उभयत्थ सियाति पञ्हे।
481. Kathaṃ kāleyeva āpatti siyā, na vikāle. Kathaṃ vikāleyeva āpatti siyā, kāle na siyā. Kathaṃ kāle ceva vikāle cāti ubhayattha siyāti pañhe.
४८२. यथाक्कमं विस्सज्जेन्तो आह ‘‘भुञ्जतो’’तिआदि।
482. Yathākkamaṃ vissajjento āha ‘‘bhuñjato’’tiādi.
४८३. अवसेसं पन सब्बं आपत्तिं कालविकालेसु सब्बदा आपज्जति, तत्थ च संसयो नत्थीति योजना।
483. Avasesaṃ pana sabbaṃ āpattiṃ kālavikālesu sabbadā āpajjati, tattha ca saṃsayo natthīti yojanā.
४८४. ‘‘अत्थापत्ति रत्तिं आपज्जति, नो दिवा, अत्थापत्ति दिवा आपज्जति, नो रत्तिं, अत्थापत्ति रत्तिञ्चेव आपज्जति दिवा चा’’ति (परि॰ ३२३) वुत्तं तिकं दस्सेतुमाह ‘‘रत्तिमेवा’’तिआदि।
484. ‘‘Atthāpatti rattiṃ āpajjati, no divā, atthāpatti divā āpajjati, no rattiṃ, atthāpatti rattiñceva āpajjati divā cā’’ti (pari. 323) vuttaṃ tikaṃ dassetumāha ‘‘rattimevā’’tiādi.
४८६. अत्थापत्ति दसवस्सो आपज्जति, नो ऊनदसवस्सो, सा कथं सिया। अत्थापत्ति ऊनदसवस्सो आपज्जति, नो दसवस्सो, सा कथं होति। अत्थापत्ति दसवस्सोपि आपज्जति ऊनदसवस्सोपीति उभयत्थपि आपत्ति कथं होतीति योजना।
486. Atthāpatti dasavasso āpajjati, no ūnadasavasso, sā kathaṃ siyā. Atthāpatti ūnadasavasso āpajjati, no dasavasso, sā kathaṃ hoti. Atthāpatti dasavassopi āpajjati ūnadasavassopīti ubhayatthapi āpatti kathaṃ hotīti yojanā.
४८७. तत्थ विस्सज्जनमाह ‘‘उपट्ठापेती’’तिआदि। ‘‘बालो’’ति एतस्स हि अत्थपदं ‘‘अब्यत्तो’’ति।
487. Tattha vissajjanamāha ‘‘upaṭṭhāpetī’’tiādi. ‘‘Bālo’’ti etassa hi atthapadaṃ ‘‘abyatto’’ti.
४८८. ऊनदसवस्सो एवं ‘‘अहं पण्डितो’’ति परिसं गण्हति, तथा आपत्तिं आपज्जतीति योजना। ‘‘दसवस्सो ऊनो’’ति पदच्छेदो। दसवस्सो, ऊनदसवस्सो चाति उभोपेते परिसुपट्ठापनापत्तितो अञ्ञं आपत्तिं आपज्जतीति योजना। एत्थ च ‘‘आपज्जन्ते’’ति वत्तब्बे गाथाबन्धवसेन न-कारलोपो।
488. Ūnadasavasso evaṃ ‘‘ahaṃ paṇḍito’’ti parisaṃ gaṇhati, tathā āpattiṃ āpajjatīti yojanā. ‘‘Dasavasso ūno’’ti padacchedo. Dasavasso, ūnadasavasso cāti ubhopete parisupaṭṭhāpanāpattito aññaṃ āpattiṃ āpajjatīti yojanā. Ettha ca ‘‘āpajjante’’ti vattabbe gāthābandhavasena na-kāralopo.
४८९. कथं काळे आपत्तिं आपज्जति, न जुण्हे, कथं जुण्हे आपत्तिं आपज्जति, न काळस्मिं, कथं काळे च जुण्हे चाति उभयत्थपि आपज्जतीति योजना।
489. Kathaṃ kāḷe āpattiṃ āpajjati, na juṇhe, kathaṃ juṇhe āpattiṃ āpajjati, na kāḷasmiṃ, kathaṃ kāḷe ca juṇhe cāti ubhayatthapi āpajjatīti yojanā.
४९०. विस्सज्जनमाह ‘‘वस्स’’न्तिआदि। ‘‘आपज्जते अप्पवारेन्तो’’ति पदच्छेदो। जुण्हेति पुरिमपक्खे। काळकेति अपरपक्खे।
490. Vissajjanamāha ‘‘vassa’’ntiādi. ‘‘Āpajjate appavārento’’ti padacchedo. Juṇheti purimapakkhe. Kāḷaketi aparapakkhe.
४९१. अविपत्तिनाति चतुब्बिधविपत्तिरहितत्ता अविपत्तिना भगवता पञ्ञत्तं। अवसेसन्ति वस्सं अनुपगमनापत्तिया च पवारणापत्तिया च अवसेसं सब्बं आपत्तिं।
491.Avipattināti catubbidhavipattirahitattā avipattinā bhagavatā paññattaṃ. Avasesanti vassaṃ anupagamanāpattiyā ca pavāraṇāpattiyā ca avasesaṃ sabbaṃ āpattiṃ.
४९२. वस्सूपगमनं काळे कप्पति, जुण्हे नो कप्पति, पवारणा जुण्हे कप्पति, काळे नो कप्पति, सेसं अनुञ्ञातं सब्बं सङ्घकिच्चं काळे च जुण्हे चाति उभयत्थपि कप्पतीति योजना।
492. Vassūpagamanaṃ kāḷe kappati, juṇhe no kappati, pavāraṇā juṇhe kappati, kāḷe no kappati, sesaṃ anuññātaṃ sabbaṃ saṅghakiccaṃ kāḷe ca juṇhe cāti ubhayatthapi kappatīti yojanā.
४९३. अत्थापत्ति हेमन्ते होति, इतरउतुद्वये गिम्हानवस्सानसङ्खाते न होति, अत्थापत्ति गिम्हेयेव होति, न सेसेसु वस्सानहेमन्तसङ्खातेसु, अत्थापत्ति वस्से होति, नो इतरद्वये हेमन्तगिम्हसङ्खातेति योजना।
493. Atthāpatti hemante hoti, itarautudvaye gimhānavassānasaṅkhāte na hoti, atthāpatti gimheyeva hoti, na sesesu vassānahemantasaṅkhātesu, atthāpatti vasse hoti, no itaradvaye hemantagimhasaṅkhāteti yojanā.
४९४-६. सा तिविधापि आपत्ति कतमाति आह ‘‘दिने पाटिपदक्खाते’’तिआदि। तत्थ दिने…पे॰… पुण्णमासियाति अपरकत्तिकपुण्णमासिया काळपक्खपाटिपददिवसे पच्चुद्धरित्वा विकप्पेत्वा ठपितं पन तं वस्ससाटिकचीवरं सचे हेमन्ते निवासेति, हेमन्ते आपज्जतीति योजना।
494-6. Sā tividhāpi āpatti katamāti āha ‘‘dine pāṭipadakkhāte’’tiādi. Tattha dine…pe… puṇṇamāsiyāti aparakattikapuṇṇamāsiyā kāḷapakkhapāṭipadadivase paccuddharitvā vikappetvā ṭhapitaṃ pana taṃ vassasāṭikacīvaraṃ sace hemante nivāseti, hemante āpajjatīti yojanā.
पच्छिमेति एत्थ सामिवचनप्पसङ्गे भुम्मं। पच्छिमस्स कत्तिकस्स यस्मिं पुण्णमे दिवसे वस्सिकसाटिकचीवरं पच्चुद्धरितब्बं, तस्मिं दिवसे तं अपच्चुद्धरित्वाव पाटिपदे अरुणं उट्ठापेन्तो अपच्चुद्धरणपच्चया आपत्ति हेमन्तेयेव आपज्जति, इतरे गिम्हानवस्सानउतुद्वये न आपज्जतीति कुरुन्दट्ठकथायं (परि॰ अट्ठ॰ ३२३) निद्दिट्ठन्ति योजना। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, वस्सिकसाटिकं वस्सानं चतुमासं अधिट्ठातुं, ततो परं विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८) वुत्तपाळिया कुरुन्दट्ठकथावचनस्स अविरुज्झनतो ‘‘तम्पि सुवुत्त’’न्ति (परि॰ अट्ठ॰ ३२३) समन्तपासादिकाय वुत्तत्ता ‘‘हेमन्ते आपज्जती’’ति वचनस्स उभयम्पि अत्थो होतीति गहेतब्बं।
Pacchimeti ettha sāmivacanappasaṅge bhummaṃ. Pacchimassa kattikassa yasmiṃ puṇṇame divase vassikasāṭikacīvaraṃ paccuddharitabbaṃ, tasmiṃ divase taṃ apaccuddharitvāva pāṭipade aruṇaṃ uṭṭhāpento apaccuddharaṇapaccayā āpatti hemanteyeva āpajjati, itare gimhānavassānautudvaye na āpajjatīti kurundaṭṭhakathāyaṃ (pari. aṭṭha. 323) niddiṭṭhanti yojanā. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, vassikasāṭikaṃ vassānaṃ catumāsaṃ adhiṭṭhātuṃ, tato paraṃ vikappetu’’nti (mahāva. 358) vuttapāḷiyā kurundaṭṭhakathāvacanassa avirujjhanato ‘‘tampi suvutta’’nti (pari. aṭṭha. 323) samantapāsādikāya vuttattā ‘‘hemante āpajjatī’’ti vacanassa ubhayampi attho hotīti gahetabbaṃ.
४९७. गिम्हानमासानं सम्बन्धिनि गिम्हिके उतुम्हि। मासतो अतिरेको अतिरेकमासोति कत्वा अतिरेकमासो कालो सेसोति वत्तब्बे काले। परियेसन्तोति अञ्ञातिकअप्पवारितट्ठानतो सतुप्पादकरणेन वस्सिकसाटिकं परियेसन्तो च अतिरेकमासो सेसोति कत्वा निवासेन्तो च गिम्हे आपत्तिं आपज्जति। ‘‘न तु एव इतरउतुद्वये’’ति पदच्छेदो। गिम्हे परियेसन्तो पुरिममासत्तये आपज्जतीति कत्वा निवासेन्तो अड्ढमासाधिके गिम्हमासत्तये आपज्जति। निस्सन्देहे ‘‘गिम्हानं पच्छिममासतो पुरिमेसु सत्तसु मासेसू’’ति वुत्तं, तदयुत्तं ‘‘गिम्हानेयेव आपज्जती’’ति गिम्हापत्तिया दस्सितत्ता, ‘‘इतरउतुद्वये’’ति पटिसिद्धत्ता च। एत्थ च गाथाय परियेसनापत्तियायेव दस्सनं निदस्सनमत्तन्ति कत्वा निवासनापत्तिया च गिम्हेयेव सम्भवोति सापि दस्सिता।
497. Gimhānamāsānaṃ sambandhini gimhike utumhi. Māsato atireko atirekamāsoti katvā atirekamāso kālo sesoti vattabbe kāle. Pariyesantoti aññātikaappavāritaṭṭhānato satuppādakaraṇena vassikasāṭikaṃ pariyesanto ca atirekamāso sesoti katvā nivāsento ca gimhe āpattiṃ āpajjati. ‘‘Na tu eva itarautudvaye’’ti padacchedo. Gimhe pariyesanto purimamāsattaye āpajjatīti katvā nivāsento aḍḍhamāsādhike gimhamāsattaye āpajjati. Nissandehe ‘‘gimhānaṃ pacchimamāsato purimesu sattasu māsesū’’ti vuttaṃ, tadayuttaṃ ‘‘gimhāneyeva āpajjatī’’ti gimhāpattiyā dassitattā, ‘‘itarautudvaye’’ti paṭisiddhattā ca. Ettha ca gāthāya pariyesanāpattiyāyeva dassanaṃ nidassanamattanti katvā nivāsanāpattiyā ca gimheyeva sambhavoti sāpi dassitā.
४९८. इध पन इमस्मिं सासने यो भिक्खु वस्सिकसाटिकचीवरे विज्जमाने नग्गो कायं ओवस्सापेति, सो हवे एकंसेन वस्से वस्सानउतुम्हि आपज्जतीति योजना।
498.Idha pana imasmiṃ sāsane yo bhikkhu vassikasāṭikacīvare vijjamāne naggo kāyaṃ ovassāpeti, so have ekaṃsena vasse vassānautumhi āpajjatīti yojanā.
४९९. ‘‘अत्थापत्ति सङ्घो आपज्जति, न गणो न पुग्गलो, अत्थापत्ति गणो आपज्जति, न सङ्घो न पुग्गलो, अत्थापत्ति पुग्गलो आपज्जति, न सङ्घो न गणो’’ति (परि॰ ३२३) वुत्तत्तिकं दस्सेतुमाह ‘‘आपज्जति हि सङ्घोवा’’तिआदि।
499. ‘‘Atthāpatti saṅgho āpajjati, na gaṇo na puggalo, atthāpatti gaṇo āpajjati, na saṅgho na puggalo, atthāpatti puggalo āpajjati, na saṅgho na gaṇo’’ti (pari. 323) vuttattikaṃ dassetumāha ‘‘āpajjati hi saṅghovā’’tiādi.
५००. कथमापज्जतीति आह ‘‘अधिट्ठान’’न्तिआदि। अधिट्ठानन्ति अधिट्ठानुपोसथं करोन्तो पारिसुद्धिउपोसथं वाति सम्बन्धो। इध अत्तनो यथापत्तमुपोसथं अकत्वा अपत्तउपोसथकरणं आपज्जितब्बापत्तिदस्सनस्स अधिप्पेतत्ता, अत्तकरणदोसस्स विसुं विसुं वक्खमानत्ता च न गणो न च पुग्गलोति एत्थ अधिट्ठानं करोन्तो पुग्गलो च पारिसुद्धिं करोन्तो गणो च नापज्जतीति यथालाभयोजना कातब्बा। यथाक्कमं योजनं करोमीति विपरियायविकप्पो न कातब्बो। एवमुपरिपि विपरियायविपक्खं कत्वा यथालाभयोजनाव कातब्बा।
500. Kathamāpajjatīti āha ‘‘adhiṭṭhāna’’ntiādi. Adhiṭṭhānanti adhiṭṭhānuposathaṃ karonto pārisuddhiuposathaṃ vāti sambandho. Idha attano yathāpattamuposathaṃ akatvā apattauposathakaraṇaṃ āpajjitabbāpattidassanassa adhippetattā, attakaraṇadosassa visuṃ visuṃ vakkhamānattā ca na gaṇo na ca puggaloti ettha adhiṭṭhānaṃ karonto puggalo ca pārisuddhiṃ karonto gaṇo ca nāpajjatīti yathālābhayojanā kātabbā. Yathākkamaṃ yojanaṃ karomīti vipariyāyavikappo na kātabbo. Evamuparipi vipariyāyavipakkhaṃ katvā yathālābhayojanāva kātabbā.
५०१. ‘‘उपोसथ’’न्ति इदं ‘‘सुत्तुद्देसमधिट्ठान’’न्ति पदेहि पच्चेकं योजेतब्बं।
501.‘‘Uposatha’’nti idaṃ ‘‘suttuddesamadhiṭṭhāna’’nti padehi paccekaṃ yojetabbaṃ.
५०२. सुत्तुद्देसं करोन्तो वाति एत्थ वा-सद्देन पारिसुद्धिं गण्हाति। सुत्तुद्देसं, पारिसुद्धिं वा उपोसथं करोन्तो पुग्गलो आपत्तिं आपज्जति, सुत्तुद्देसं करोन्तो सङ्घो च नापज्जति, पारिसुद्धिं करोन्तो गणो च न आपज्जतीति योजना।
502.Suttuddesaṃ karonto vāti ettha vā-saddena pārisuddhiṃ gaṇhāti. Suttuddesaṃ, pārisuddhiṃ vā uposathaṃ karonto puggalo āpattiṃ āpajjati, suttuddesaṃ karonto saṅgho ca nāpajjati, pārisuddhiṃ karonto gaṇo ca na āpajjatīti yojanā.
५०३. कथं पन गिलानोव आपत्तिं आपज्जति, न अगिलानो, कथं अगिलानोव आपत्तिं आपज्जति, नो गिलानो, कथं गिलानो च अगिलानो च उभोपि आपज्जन्तीति योजना।
503. Kathaṃ pana gilānova āpattiṃ āpajjati, na agilāno, kathaṃ agilānova āpattiṃ āpajjati, no gilāno, kathaṃ gilāno ca agilāno ca ubhopi āpajjantīti yojanā.
५०४. यो पन अकल्लको गिलानो अञ्ञेन पन भेसज्जेन अत्थे सति तदञ्ञं ततो अञ्ञं भेसज्जं विञ्ञापेति, सो आपज्जति पाचित्तियापत्तिन्ति योजना।
504. Yo pana akallako gilāno aññena pana bhesajjena atthe sati tadaññaṃ tato aññaṃ bhesajjaṃ viññāpeti, so āpajjati pācittiyāpattinti yojanā.
५०५. भेसज्जेन अत्थे अविज्जमानेपि सचे भेसज्जं विञ्ञापेति, अगिलानोव विञ्ञत्तिपच्चया आपत्तिं आपज्जति। सेसं पन आपत्तिं गिलानअगिलाना उभोपि आपज्जन्ति।
505. Bhesajjena atthe avijjamānepi sace bhesajjaṃ viññāpeti, agilānova viññattipaccayā āpattiṃ āpajjati. Sesaṃ pana āpattiṃ gilānaagilānā ubhopi āpajjanti.
५०६. अत्थापत्ति अन्तोव आपज्जति, न बहिद्धा, तथा अत्थापत्ति बहि एव आपज्जति, न अन्तो, अत्थापत्ति अन्तो, बहिद्धाति उभयत्थपि आपज्जतीति योजना।
506. Atthāpatti antova āpajjati, na bahiddhā, tathā atthāpatti bahi eva āpajjati, na anto, atthāpatti anto, bahiddhāti ubhayatthapi āpajjatīti yojanā.
५०७. केवलं अन्तोयेव आपज्जतीति योजना।
507. Kevalaṃ antoyeva āpajjatīti yojanā.
५०८. मञ्चादिन्ति सङ्घिकमञ्चादिं।
508.Mañcādinti saṅghikamañcādiṃ.
५०९. ‘‘अन्तोसीमाय एव आपत्ति’’न्ति पदच्छेदो। कथं अन्तोसीमाय एव आपत्तिं आपज्जति, नेव बहिसीमाय आपत्तिं आपज्जति, कथं बहिसीमाय एव आपत्तिं आपज्जति, नो अन्तोसीमाय आपत्तिं आपज्जति, कथं अन्तोसीमाय च बहिसीमाय चाति उभयत्थपि आपज्जतीति योजना।
509. ‘‘Antosīmāya eva āpatti’’nti padacchedo. Kathaṃ antosīmāya eva āpattiṃ āpajjati, neva bahisīmāya āpattiṃ āpajjati, kathaṃ bahisīmāya eva āpattiṃ āpajjati, no antosīmāya āpattiṃ āpajjati, kathaṃ antosīmāya ca bahisīmāya cāti ubhayatthapi āpajjatīti yojanā.
५१०. सछत्तुपाहनो भिक्खूति छत्तुपाहनसहितो आगन्तुको भिक्खु। पविसन्तो तपोधनोति आगन्तुकवत्तं अदस्सेत्वा सङ्घारामं पविसन्तो।
510.Sachattupāhano bhikkhūti chattupāhanasahito āgantuko bhikkhu. Pavisanto tapodhanoti āgantukavattaṃ adassetvā saṅghārāmaṃ pavisanto.
५११. ‘‘उपचारस्स अतिक्कमे’’ति पदच्छेदो।
511. ‘‘Upacārassa atikkame’’ti padacchedo.
५१२. सेसं सब्बं आपत्तिं अन्तोसीमाय च बहिसीमाय च आपज्जतीति योजना। एत्थ च किञ्चापि वस्सच्छेदापत्तिं बहिसीमागतो आपज्जति, भिक्खुनीआरामपवेसनापत्तिं अन्तोसीमाय आपज्जति, तदुभयं पन आगन्तुकगमिकवत्तभेदापत्तीहि एकपरिच्छेदन्ति उपलक्खणतो एतेनेव विञ्ञायतीति विसुं न वुत्तन्ति गहेतब्बं। एवं सब्बत्थ ईदिसेसु ठानेसु विनिच्छयो वेदितब्बो।
512.Sesaṃ sabbaṃ āpattiṃ antosīmāya ca bahisīmāya ca āpajjatīti yojanā. Ettha ca kiñcāpi vassacchedāpattiṃ bahisīmāgato āpajjati, bhikkhunīārāmapavesanāpattiṃ antosīmāya āpajjati, tadubhayaṃ pana āgantukagamikavattabhedāpattīhi ekaparicchedanti upalakkhaṇato eteneva viññāyatīti visuṃ na vuttanti gahetabbaṃ. Evaṃ sabbattha īdisesu ṭhānesu vinicchayo veditabbo.
तिककथावण्णना।
Tikakathāvaṇṇanā.
५१५. वचीद्वारिकमापत्तिन्ति मुसावादपेसुञ्ञहरणादिवसेन वचीद्वारे आपज्जितब्बापत्तिं। परवाचाय सुज्झतीति सङ्घमज्झे एकवाचिकाय तिणवत्थारककम्मवाचाय सुज्झति।
515.Vacīdvārikamāpattinti musāvādapesuññaharaṇādivasena vacīdvāre āpajjitabbāpattiṃ. Paravācāya sujjhatīti saṅghamajjhe ekavācikāya tiṇavatthārakakammavācāya sujjhati.
५१६. वज्जमेव वज्जता, तं, पाचित्तियन्ति अत्थो।
516. Vajjameva vajjatā, taṃ, pācittiyanti attho.
५१८-९. तं देसेत्वा विसुज्झन्तोति तं देसेत्वा विसुद्धो होन्तो। यावततियकं पनाति यावततियेन समनुभासनकम्मेन आपन्नं सङ्घादिसेसापत्तिं पन। परिवासादीति आदि-सद्देन मानत्तमूलायपटिकस्सनअब्भानानि गहितानि।
518-9.Taṃdesetvā visujjhantoti taṃ desetvā visuddho honto. Yāvatatiyakaṃ panāti yāvatatiyena samanubhāsanakammena āpannaṃ saṅghādisesāpattiṃ pana. Parivāsādīti ādi-saddena mānattamūlāyapaṭikassanaabbhānāni gahitāni.
५२२. कायद्वारिकमापत्तिन्ति कायद्वारेन आपज्जितब्बं पहारदानादिआपत्तिं।
522.Kāyadvārikamāpattinti kāyadvārena āpajjitabbaṃ pahāradānādiāpattiṃ.
५२३. कायेनेव विसुज्झतीति तिणवत्थारकं गन्त्वा कायसामग्गिं देन्तो विसुज्झति।
523.Kāyeneva visujjhatīti tiṇavatthārakaṃ gantvā kāyasāmaggiṃ dento visujjhati.
५२६. यो सुत्तो आपत्तिं आपज्जति, सो कथं पटिबुद्धो विसुज्झति। यो पटिबुद्धोव आपन्नो, सो कथं सुत्तो सुज्झतीति योजना।
526. Yo sutto āpattiṃ āpajjati, so kathaṃ paṭibuddho visujjhati. Yo paṭibuddhova āpanno, so kathaṃ sutto sujjhatīti yojanā.
५२८. सगारसेय्यकादिन्ति मातुगामेन सहसेय्यादिआपत्तिं।
528.Sagāraseyyakādinti mātugāmena sahaseyyādiāpattiṃ.
५२९. जग्गन्तोति जागरन्तो निद्दं विनोदेन्तो।
529.Jaggantoti jāgaranto niddaṃ vinodento.
५३१. पटिबुद्धोति अनिद्दायन्तो।
531.Paṭibuddhoti aniddāyanto.
५३२. अचित्तोति ‘‘सिक्खापदं वीतिक्कमिस्सामी’’ति चित्ता भावेन अचित्तो।
532.Acittoti ‘‘sikkhāpadaṃ vītikkamissāmī’’ti cittā bhāvena acitto.
५३५. सचित्तकापत्तिन्ति विकालभोजनादिआपत्तिं। तिणवत्थारे सयन्तो निद्दायन्तो तिणवत्थारककम्मे करियमाने ‘‘इमिनाहं कम्मेन आपत्तितो वुट्ठामी’’ति चित्तरहितो वुट्ठहन्तो अचित्तको विसुज्झति।
535.Sacittakāpattinti vikālabhojanādiāpattiṃ. Tiṇavatthāre sayanto niddāyanto tiṇavatthārakakamme kariyamāne ‘‘imināhaṃ kammena āpattito vuṭṭhāmī’’ti cittarahito vuṭṭhahanto acittako visujjhati.
५३६. पच्छिमं तु पदद्वयन्ति –
536.Pacchimaṃ tu padadvayanti –
‘‘आपज्जित्वा अचित्तोव, अचित्तोव विसुज्झति।
‘‘Āpajjitvā acittova, acittova visujjhati;
आपज्जित्वा सचित्तोव, सचित्तोव विसुज्झती’’ति॥ –
Āpajjitvā sacittova, sacittova visujjhatī’’ti. –
पदद्वयं । अमिस्सेत्वाति अचित्तसचित्तपदेहि एवमेव मिस्सं अकत्वा। एत्थाति पुरिमपदद्वये। वुत्तानुसारेनाति वुत्तनयानुसारेन।
Padadvayaṃ . Amissetvāti acittasacittapadehi evameva missaṃ akatvā. Etthāti purimapadadvaye. Vuttānusārenāti vuttanayānusārena.
५३९. कम्मतोति समनुभासनकम्मतो।
539.Kammatoti samanubhāsanakammato.
५४०. आपज्जित्वा अकम्मतोति समनुभासनकम्मं विनाव आपज्जित्वा।
540.Āpajjitvā akammatoti samanubhāsanakammaṃ vināva āpajjitvā.
५४१. समनुभासने आपज्जितब्बं सङ्घादिसेसापत्तिं समनुभासनमाह कारणूपचारेन।
541. Samanubhāsane āpajjitabbaṃ saṅghādisesāpattiṃ samanubhāsanamāha kāraṇūpacārena.
५४२. अवसेसन्ति मुसावादपाचित्तियादिकं।
542.Avasesanti musāvādapācittiyādikaṃ.
५४३. विसुज्झति असम्मुखाति सङ्घस्स असम्मुखा विसुज्झति। इदञ्च सम्मुखाविनयेन चेव पटिञ्ञातकरणेन च समेन्तं आपत्ताधिकरणं सन्धाय वुत्तं। तत्थ पुग्गलसम्मुखताय सब्भावेपि सङ्घस्स असम्मुखताय आपज्जति वा विसुज्झति वाति ‘‘असम्मुखा’’ति वुत्तं।
543.Visujjhati asammukhāti saṅghassa asammukhā visujjhati. Idañca sammukhāvinayena ceva paṭiññātakaraṇena ca samentaṃ āpattādhikaraṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha puggalasammukhatāya sabbhāvepi saṅghassa asammukhatāya āpajjati vā visujjhati vāti ‘‘asammukhā’’ti vuttaṃ.
५५१. ‘‘अचित्तकचतुक्कं अजानन्तचतुक्क’’न्ति कुसलत्तिकफस्सपञ्चकादिवोहारो विय आदिपदवसेन वुत्तो।
551. ‘‘Acittakacatukkaṃ ajānantacatukka’’nti kusalattikaphassapañcakādivohāro viya ādipadavasena vutto.
५५२-३. अत्थापत्ति आगन्तुको आपज्जति, न चेतरो आवासिको आपज्जति, अत्थापत्ति आवासिकोव आपज्जति, न चेतरो आगन्तुको आपज्जति, अत्थापत्ति आगन्तुको च आवासिको च ते उभोपि आपज्जन्ति, उभो सेसं न आपज्जन्ति अत्थीति योजना।
552-3. Atthāpatti āgantuko āpajjati, na cetaro āvāsiko āpajjati, atthāpatti āvāsikova āpajjati, na cetaro āgantuko āpajjati, atthāpatti āgantuko ca āvāsiko ca te ubhopi āpajjanti, ubho sesaṃ na āpajjanti atthīti yojanā.
५५५. इतरोति आवासिको। आवासवत्तन्ति आवासिकेन आगन्तुकस्स कातब्बवत्तं। आवासीति आवासिको।
555.Itaroti āvāsiko. Āvāsavattanti āvāsikena āgantukassa kātabbavattaṃ. Āvāsīti āvāsiko.
५५६. न चेवागन्तुकोति तं आवासिकवत्तं अकरोन्तो आगन्तुको न चेव आपज्जति । सेसं कायवचीद्वारिकं आपत्तिं। उभोपि आगन्तुकआवासिका। भिक्खुभिक्खुनीनं असाधारणं आपत्तिं न आपज्जन्ति।
556.Na cevāgantukoti taṃ āvāsikavattaṃ akaronto āgantuko na ceva āpajjati . Sesaṃ kāyavacīdvārikaṃ āpattiṃ. Ubhopi āgantukaāvāsikā. Bhikkhubhikkhunīnaṃ asādhāraṇaṃ āpattiṃ na āpajjanti.
५५७. वत्थुनानत्तताति वीतिक्कमनानत्तता। आपत्तिनानत्तताति पाराजिकादीनं सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं अञ्ञमञ्ञनानत्तता।
557.Vatthunānattatāti vītikkamanānattatā. Āpattinānattatāti pārājikādīnaṃ sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ aññamaññanānattatā.
५६३. ‘‘पाराजिकानं…पे॰… नानभावो’’ति इदं निदस्सनमत्तं सङ्घादिसेसानं अनियतादीहि वत्थुनानताय चेव आपत्तिनानताय च लब्भमानत्ता।
563.‘‘Pārājikānaṃ…pe… nānabhāvo’’ti idaṃ nidassanamattaṃ saṅghādisesānaṃ aniyatādīhi vatthunānatāya ceva āpattinānatāya ca labbhamānattā.
५६५. अयमेव विनिच्छयोति न केवलं पाराजिकापत्तीसुयेव साधारणापत्तियो एकतो च विसुञ्च आपज्जन्तानं यथावुत्तविनिच्छयो, अथ खो अवसेससाधारणापत्तियोपि वुत्तनयेन आपज्जति, अयमेव विनिच्छयो योजेतब्बो।
565.Ayameva vinicchayoti na kevalaṃ pārājikāpattīsuyeva sādhāraṇāpattiyo ekato ca visuñca āpajjantānaṃ yathāvuttavinicchayo, atha kho avasesasādhāraṇāpattiyopi vuttanayena āpajjati, ayameva vinicchayo yojetabbo.
५७७. आदियन्तो गण्हन्तो। पयोजेन्तोति गण्हापेन्तो।
577.Ādiyanto gaṇhanto. Payojentoti gaṇhāpento.
५७९. ऊनकं पादं…पे॰… लहुं फुसेति थुल्लच्चयं, दुक्कटञ्च सन्धायाह।
579.Ūnakaṃpādaṃ…pe… lahuṃ phuseti thullaccayaṃ, dukkaṭañca sandhāyāha.
५८०. एतेनेव उपायेन, सेसकम्पि पदत्तयन्ति यो अयं पठमविनिच्छये वुत्तनयो, एतेनेव नयेन ऊनपादं आदियन्तो लहुकापत्तिं आपज्जति, पादं वा अतिरेकपादं वा गहणत्थं आणापेन्तो गरुं पाराजिकापत्तिं आपज्जति, पादं वा अतिरेकपादं वा गण्हन्तो च गहणत्थाय आणापेन्तो च गरुके पाराजिकापत्तियंयेव तिट्ठति, ऊनपादं गण्हन्तो च गहणत्थाय आणापेन्तो च लहुके थुल्लच्चये, दुक्कटे वा तिट्ठतीति एवं सेसकम्पि इमं पदत्तयं। अत्थसम्भवतोयेवाति यथावुत्तस्स अत्थस्स सम्भववसेनेव।
580.Eteneva upāyena, sesakampi padattayanti yo ayaṃ paṭhamavinicchaye vuttanayo, eteneva nayena ūnapādaṃ ādiyanto lahukāpattiṃ āpajjati, pādaṃ vā atirekapādaṃ vā gahaṇatthaṃ āṇāpento garuṃ pārājikāpattiṃ āpajjati, pādaṃ vā atirekapādaṃ vā gaṇhanto ca gahaṇatthāya āṇāpento ca garuke pārājikāpattiyaṃyeva tiṭṭhati, ūnapādaṃ gaṇhanto ca gahaṇatthāya āṇāpento ca lahuke thullaccaye, dukkaṭe vā tiṭṭhatīti evaṃ sesakampi imaṃ padattayaṃ. Atthasambhavatoyevāti yathāvuttassa atthassa sambhavavaseneva.
५८१-२. कथं कालेयेव आपत्ति सिया, नो विकाले, विकालेयेव आपत्ति सिया, न च काले, अत्थापत्ति काले च पकासिता विकाले च, अत्थापत्ति नेव काले च पकासिता नेव विकाले चाति योजना।
581-2. Kathaṃ kāleyeva āpatti siyā, no vikāle, vikāleyeva āpatti siyā, na ca kāle, atthāpatti kāle ca pakāsitā vikāle ca, atthāpatti neva kāle ca pakāsitā neva vikāle cāti yojanā.
५८६-७. काले पटिग्गहितं किं काले कप्पति विकाले तु नो कप्पति, विकाले गहितं किं विकाले कप्पति, नो काले कप्पति, काले च विकाले च पटिग्गहितं किं नाम काले च विकाले च कप्पति, काले च विकाले च पटिग्गहितं किं नाम काले च विकाले च न कप्पति, वद भद्रमुखाति योजना।
586-7. Kāle paṭiggahitaṃ kiṃ kāle kappati vikāle tu no kappati, vikāle gahitaṃ kiṃ vikāle kappati, no kāle kappati, kāle ca vikāle ca paṭiggahitaṃ kiṃ nāma kāle ca vikāle ca kappati, kāle ca vikāle ca paṭiggahitaṃ kiṃ nāma kāle ca vikāle ca na kappati, vada bhadramukhāti yojanā.
५८९. विकालेयेव कप्पति, अपरज्जु कालेपि न कप्पतीति योजना।
589. Vikāleyeva kappati, aparajju kālepi na kappatīti yojanā.
५९२. कुलदूसनकम्मादिन्ति आदि-सद्देन अभूतारोचनरूपियसंवोहारविञ्ञत्तिकुहनादीनं सङ्गहो।
592.Kuladūsanakammādinti ādi-saddena abhūtārocanarūpiyasaṃvohāraviññattikuhanādīnaṃ saṅgaho.
५९३-४. कतमा आपत्ति पच्चन्तिमेसु देसेसु आपज्जति, न मज्झिमे, कतमा आपत्ति मज्झिमे पन देसस्मिं आपज्जति, न च पच्चन्तिमेसु, कतमा आपत्ति पच्चन्तिमेसु चेव देसेसु आपज्जति मज्झिमे च, कतमा आपत्ति पच्चन्तिमेसु चेव देसेसु न आपज्जति न मज्झिमे चाति योजना।
593-4. Katamā āpatti paccantimesu desesu āpajjati, na majjhime, katamā āpatti majjhime pana desasmiṃ āpajjati, na ca paccantimesu, katamā āpatti paccantimesu ceva desesu āpajjati majjhime ca, katamā āpatti paccantimesu ceva desesu na āpajjati na majjhime cāti yojanā.
५९६. ‘‘सो गुणङ्गुणुपाहन’’न्ति पदच्छेदो। सो भिक्खूति अत्थो।
596. ‘‘So guṇaṅguṇupāhana’’nti padacchedo. So bhikkhūti attho.
५९९. एवं ‘‘आपज्जति, नापज्जती’’ति पदवसेन पच्चन्तिमचतुक्कं दस्सेत्वा ‘‘नेव कप्पति, न कप्पती’’ति पदवसेन दस्सेतुमाह ‘‘पच्चन्तिमेसू’’तिआदि।
599. Evaṃ ‘‘āpajjati, nāpajjatī’’ti padavasena paccantimacatukkaṃ dassetvā ‘‘neva kappati, na kappatī’’ti padavasena dassetumāha ‘‘paccantimesū’’tiādi.
६०१. वुत्तन्ति ‘‘गणेन पञ्चवग्गेना’’तिआदिगाथाय हेट्ठा वुत्तं।
601.Vuttanti ‘‘gaṇena pañcavaggenā’’tiādigāthāya heṭṭhā vuttaṃ.
६०३. एवं वत्तुन्ति ‘‘न कप्पती’’ति वत्तुं। पञ्चलोणादिकन्ति ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, लोणानी’’तिआदि।
603.Evaṃ vattunti ‘‘na kappatī’’ti vattuṃ. Pañcaloṇādikanti ‘‘anujānāmi, bhikkhave, loṇānī’’tiādi.
६०८. अनुञ्ञातट्ठानस्स अन्तो नो आपज्जति, तं अतिक्कमन्तो बहियेव च आपज्जतीति योजना।
608. Anuññātaṭṭhānassa anto no āpajjati, taṃ atikkamanto bahiyeva ca āpajjatīti yojanā.
६१२. सेक्खपञ्ञत्तीति सेखियपञ्ञत्ति।
612.Sekkhapaññattīti sekhiyapaññatti.
६१३. अगणाति अदुतिया। एत्थ हि एकापि गणो नाम।
613.Agaṇāti adutiyā. Ettha hi ekāpi gaṇo nāma.
६१४. उभयत्थपि असाधारणमापत्तिन्ति भिक्खुनीनं नियतापञ्ञत्ति वेदितब्बा।
614.Ubhayatthapi asādhāraṇamāpattinti bhikkhunīnaṃ niyatāpaññatti veditabbā.
६१६. गिलानो च नापज्जति, अगिलानो च नापज्जतीति एवं उभोपि नापज्जन्तीति योजना। तिकादीसु दस्सितानं पदानं चतुक्कादिदस्सनवसेन पुनप्पुनं गहणं।
616. Gilāno ca nāpajjati, agilāno ca nāpajjatīti evaṃ ubhopi nāpajjantīti yojanā. Tikādīsu dassitānaṃ padānaṃ catukkādidassanavasena punappunaṃ gahaṇaṃ.
६१८. ‘‘आपज्जति अगिलानोवा’’ति पदच्छेदो।
618. ‘‘Āpajjati agilānovā’’ti padacchedo.
चतुक्ककथावण्णना।
Catukkakathāvaṇṇanā.
६२०. ‘‘गरुथुल्लच्चय’’न्ति वत्तब्बे ‘‘गरु’’न्ति निग्गहीतागमो।
620. ‘‘Garuthullaccaya’’nti vattabbe ‘‘garu’’nti niggahītāgamo.
६२१. पञ्च कथिनानिसंसा हेट्ठा वुत्तायेव।
621. Pañca kathinānisaṃsā heṭṭhā vuttāyeva.
६२६. अग्गिसत्थनखक्कन्तन्ति अग्गिसत्थनखेहि अक्कन्तं फुट्ठं, पहटन्ति अत्थो। अबीजन्ति नोबीजं। उब्बट्टबीजकन्ति निब्बट्टबीजकं।
626.Aggisatthanakhakkantanti aggisatthanakhehi akkantaṃ phuṭṭhaṃ, pahaṭanti attho. Abījanti nobījaṃ. Ubbaṭṭabījakanti nibbaṭṭabījakaṃ.
६२८. पवारणापीति पटिक्खेपपवारणापि। ओदनादीहीति आदि-सद्देन सत्तुकुम्मासमच्छमंसानं गहणं। कायादिगहणेनाति कायेन वा कायपटिबद्धेन वा गहणेन। ‘‘दातुकामाभिहारो च, हत्थपासेरणक्खम’’न्ति इमेहि चतूहि अङ्गेहि सद्धिं तेसं द्विन्नमेकं गहेत्वा पटिग्गहणा पञ्चेव होन्ति।
628.Pavāraṇāpīti paṭikkhepapavāraṇāpi. Odanādīhīti ādi-saddena sattukummāsamacchamaṃsānaṃ gahaṇaṃ. Kāyādigahaṇenāti kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā gahaṇena. ‘‘Dātukāmābhihāro ca, hatthapāseraṇakkhama’’nti imehi catūhi aṅgehi saddhiṃ tesaṃ dvinnamekaṃ gahetvā paṭiggahaṇā pañceva honti.
६२९-३०. विनयञ्ञुकस्मिन्ति विनयधरे पुग्गले। सकञ्च सीलन्ति अत्तनो पातिमोक्खसंवरसीलञ्च। सुरक्खितं होतीति आपत्तानापत्तिकप्पियाकप्पियानं विजानन्तताय असेवितब्बं पहाय सेवितब्बंयेव सेवनवसेन सुट्ठु रक्खितं होति। कुक्कुच्चमञ्ञस्स निराकरोतीति अञ्ञस्स सब्रह्मचारिनो कप्पियाकप्पियविसये उप्पन्नं कुक्कुच्चं निवारेति। विसारदो भासति सङ्घमज्झेति कप्पियाकप्पियानं विनिच्छयकथाय उप्पन्नाय निरासङ्को निब्भयो वोहरति। वेरिभिक्खूति अत्तपच्चत्थिके पुग्गले। धम्मस्स चेव ठितिया पवत्तोति ‘‘विनयो नाम सासनस्स आयु, विनये ठिते सासनं ठितं होती’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ १.पठममहासङ्गीतिकथा; दी॰ नि॰ अट्ठ॰ १.पठममहासङ्गीतिकथा; खु॰ पा॰ अट्ठ॰ ५.मङ्गलसुत्तवण्णना; थेरगा॰ अट्ठ॰ १.२५१) वचनतो सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होति। तस्मा कारणा। तत्थ विनयञ्ञुभावे। धीरो पञ्ञवा भिक्खु।
629-30.Vinayaññukasminti vinayadhare puggale. Sakañca sīlanti attano pātimokkhasaṃvarasīlañca. Surakkhitaṃ hotīti āpattānāpattikappiyākappiyānaṃ vijānantatāya asevitabbaṃ pahāya sevitabbaṃyeva sevanavasena suṭṭhu rakkhitaṃ hoti. Kukkuccamaññassa nirākarotīti aññassa sabrahmacārino kappiyākappiyavisaye uppannaṃ kukkuccaṃ nivāreti. Visārado bhāsati saṅghamajjheti kappiyākappiyānaṃ vinicchayakathāya uppannāya nirāsaṅko nibbhayo voharati. Veribhikkhūti attapaccatthike puggale. Dhammassa ceva ṭhitiyā pavattoti ‘‘vinayo nāma sāsanassa āyu, vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hotī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; khu. pā. aṭṭha. 5.maṅgalasuttavaṇṇanā; theragā. aṭṭha. 1.251) vacanato saddhammaṭṭhitiyā paṭipanno hoti. Tasmā kāraṇā. Tattha vinayaññubhāve. Dhīro paññavā bhikkhu.
पञ्चककथावण्णना।
Pañcakakathāvaṇṇanā.
६३१-२. छळभिञ्ञेनाति छ अभिञ्ञा एतस्साति छळभिञ्ञो, तेन। अतिक्कन्तपमाणं मञ्चपीठं, अतिक्कन्तपमाणं निसीदनञ्च तथा अतिक्कन्तपमाणं कण्डुप्पटिच्छादिवस्ससाटिकचीवरञ्च सुगतस्स चीवरे पमाणिकचीवरन्ति छ।
631-2.Chaḷabhiññenāti cha abhiññā etassāti chaḷabhiñño, tena. Atikkantapamāṇaṃ mañcapīṭhaṃ, atikkantapamāṇaṃ nisīdanañca tathā atikkantapamāṇaṃ kaṇḍuppaṭicchādivassasāṭikacīvarañca sugatassa cīvare pamāṇikacīvaranti cha.
६३३-४. अञ्ञाणञ्च कुक्कुच्चञ्च अञ्ञाणकुक्कुच्चा, तेहि, अञ्ञाणताय चेव कुक्कुच्चपकतताय चाति वुत्तं होति। विपरीताय सञ्ञाय कप्पिये अकप्पियसञ्ञाय, अकप्पिये कप्पियसञ्ञाय।
633-4. Aññāṇañca kukkuccañca aññāṇakukkuccā, tehi, aññāṇatāya ceva kukkuccapakatatāya cāti vuttaṃ hoti. Viparītāya saññāya kappiye akappiyasaññāya, akappiye kappiyasaññāya.
तत्थ कथं अलज्जिताय आपज्जति? अकप्पियभावं जानन्तोयेव मद्दित्वा वीतिक्कमं करोति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ निदानवण्णना)। वुत्तम्पि चेतं –
Tattha kathaṃ alajjitāya āpajjati? Akappiyabhāvaṃ jānantoyeva madditvā vītikkamaṃ karoti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā). Vuttampi cetaṃ –
‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जति।
‘‘Sañcicca āpattiṃ āpajjati;
आपत्तिं परिगूहति।
Āpattiṃ parigūhati;
अगतिगमनञ्च गच्छति।
Agatigamanañca gacchati;
एदिसो वुच्चति अलज्जी पुग्गलो’’ति॥ (परि॰ ३५९)।
Ediso vuccati alajjī puggalo’’ti. (pari. 359);
कथं अञ्ञाणताय आपज्जति? अञ्ञाणपुग्गलो मन्दो मोमूहो कत्तब्बाकत्तब्बं अजानन्तो अकत्तब्बं करोति, कत्तब्बं विराधेति। एवं अञ्ञाणताय आपज्जति।
Kathaṃ aññāṇatāya āpajjati? Aññāṇapuggalo mando momūho kattabbākattabbaṃ ajānanto akattabbaṃ karoti, kattabbaṃ virādheti. Evaṃ aññāṇatāya āpajjati.
कथं कुक्कुच्चपकतताय आपज्जति? कप्पियाकप्पियं निस्साय कुक्कुच्चे उप्पन्ने विनयधरं पुच्छित्वा कप्पियं चे, कत्तब्बं सिया, अकप्पियं चे, न कत्तब्बं, अयं पन ‘‘वट्टती’’ति मद्दित्वा वीतिक्कमतियेव। एवं कुक्कुच्चपकतताय आपज्जति।
Kathaṃ kukkuccapakatatāya āpajjati? Kappiyākappiyaṃ nissāya kukkucce uppanne vinayadharaṃ pucchitvā kappiyaṃ ce, kattabbaṃ siyā, akappiyaṃ ce, na kattabbaṃ, ayaṃ pana ‘‘vaṭṭatī’’ti madditvā vītikkamatiyeva. Evaṃ kukkuccapakatatāya āpajjati.
कथं कप्पिये अकप्पियसञ्ञाय आपज्जति? सूकरमंसं ‘‘अच्छमंस’’न्ति खादति, काले विकालसञ्ञाय भुञ्जति। एवं कप्पिये अकप्पियसञ्ञाय आपज्जति।
Kathaṃ kappiye akappiyasaññāya āpajjati? Sūkaramaṃsaṃ ‘‘acchamaṃsa’’nti khādati, kāle vikālasaññāya bhuñjati. Evaṃ kappiye akappiyasaññāya āpajjati.
कथं अकप्पिये कप्पियसञ्ञाय आपज्जति? अच्छमंसं ‘‘सूकरमंस’’न्ति खादति, विकाले कालसञ्ञाय भुञ्जति। एवं अकप्पिये कप्पियसञ्ञाय आपज्जति।
Kathaṃ akappiye kappiyasaññāya āpajjati? Acchamaṃsaṃ ‘‘sūkaramaṃsa’’nti khādati, vikāle kālasaññāya bhuñjati. Evaṃ akappiye kappiyasaññāya āpajjati.
कथं सतिसम्मोसाय आपज्जति? सहसेय्यचीवरविप्पवासादीनि सतिसम्मोसाय आपज्जति।
Kathaṃ satisammosāya āpajjati? Sahaseyyacīvaravippavāsādīni satisammosāya āpajjati.
६३५-८. ‘‘भिक्खुना उपट्ठपेतब्बो’’ति पदच्छेदो। धम्मचक्खुनाति पातिमोक्खसंवरसीलसङ्खातो पटिपत्तिधम्मोव चक्खु एतस्साति धम्मचक्खु, तेन छहि अङ्गेहि युत्तेन धम्मचक्खुना पन भिक्खुना उपसम्पादना कातब्बा, निस्सयो चेव दातब्बो, सामणेरो उपट्ठापेतब्बोति योजना। आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, गरुं आपत्तिं जानाति, लहुं आपत्तिं जानातीति योजना। अस्स भिक्खुनो उभयानि पातिमोक्खानि वित्थारा स्वागतानि भवन्ति, अत्थतो सुविभत्तानि भवन्ति, सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो सुविनिच्छितानि भवन्ति, दसवस्सो वा होति, अतिरेकदसवस्सो वाति योजना।
635-8. ‘‘Bhikkhunā upaṭṭhapetabbo’’ti padacchedo. Dhammacakkhunāti pātimokkhasaṃvarasīlasaṅkhāto paṭipattidhammova cakkhu etassāti dhammacakkhu, tena chahi aṅgehi yuttena dhammacakkhunā pana bhikkhunā upasampādanā kātabbā, nissayo ceva dātabbo, sāmaṇero upaṭṭhāpetabboti yojanā. Āpattiṃ jānāti, anāpattiṃ jānāti, garuṃ āpattiṃ jānāti, lahuṃ āpattiṃ jānātīti yojanā. Assa bhikkhuno ubhayāni pātimokkhāni vitthārā svāgatāni bhavanti, atthato suvibhattāni bhavanti, suttaso anubyañjanaso suvinicchitāni bhavanti, dasavasso vā hoti, atirekadasavasso vāti yojanā.
छक्ककथावण्णना।
Chakkakathāvaṇṇanā.
६३९. सत्त सामीचियो वुत्ताति ‘‘सो च भिक्खु अनब्भितो, ते च भिक्खू गारय्हा, अयं तत्थ सामीचि, युञ्जन्तायस्मन्तो सकं, मा वो सकं विनस्साति अयं तत्थ सामीचि, अयं ते भिक्खु पत्तो याव भेदनाय धारेतब्बोति, अयं तत्थ सामीचि, ततो नीहरित्वा भिक्खूहि सद्धिं संविभजितब्बं, अयं तत्थ सामीचि, अञ्ञातब्बं परिपुच्छितब्बं परिपञ्हितब्बं, अयं तत्थ सामीचि, यस्स भविस्सति, सो हरिस्सतीति, अयं तत्थ सामीची’’ति छ सामीचियो भिक्खुपातिमोक्खेवुत्ता, ‘‘सा च भिक्खुनी अनब्भिता, ता च भिक्खुनियो गारय्हा, अयं तत्थ सामीची’’ति भिक्खुनिपातिमोक्खे वुत्ताय सद्धिं सत्त सामीचियो वुत्ता। सत्तेव समथापि चाति सम्मुखाविनयादिसमथापि सत्तेव वुत्ता। पञ्ञत्तापत्तियो सत्ताति पाराजिकादयो पञ्ञत्तापत्तियो सत्त वुत्ता। सत्तबोज्झङ्गदस्सिनाति सतिसम्बोज्झङ्गादयो सत्त बोज्झङ्गे याथावतो पस्सन्तेन भगवता।
639.Sattasāmīciyo vuttāti ‘‘so ca bhikkhu anabbhito, te ca bhikkhū gārayhā, ayaṃ tattha sāmīci, yuñjantāyasmanto sakaṃ, mā vo sakaṃ vinassāti ayaṃ tattha sāmīci, ayaṃ te bhikkhu patto yāva bhedanāya dhāretabboti, ayaṃ tattha sāmīci, tato nīharitvā bhikkhūhi saddhiṃ saṃvibhajitabbaṃ, ayaṃ tattha sāmīci, aññātabbaṃ paripucchitabbaṃ paripañhitabbaṃ, ayaṃ tattha sāmīci, yassa bhavissati, so harissatīti, ayaṃ tattha sāmīcī’’ti cha sāmīciyo bhikkhupātimokkhevuttā, ‘‘sā ca bhikkhunī anabbhitā, tā ca bhikkhuniyo gārayhā, ayaṃ tattha sāmīcī’’ti bhikkhunipātimokkhe vuttāya saddhiṃ satta sāmīciyo vuttā. Satteva samathāpi cāti sammukhāvinayādisamathāpi satteva vuttā. Paññattāpattiyo sattāti pārājikādayo paññattāpattiyo satta vuttā. Sattabojjhaṅgadassināti satisambojjhaṅgādayo satta bojjhaṅge yāthāvato passantena bhagavatā.
सत्तककथावण्णना।
Sattakakathāvaṇṇanā.
६४०-१. इध कुलदूसको भिक्खु आजीवस्सेव कारणा पुप्फेन, फलेन, चुण्णेन, मत्तिकाय, दन्तकट्ठेहि, वेळुया, वेज्जिकाय, जङ्घपेसनिकेनाति इमेहि अट्ठहि आकारेहि कुलानि दूसेतीति योजना। ‘‘पुप्फेना’’तिआदिना पुप्फादिना दानमेव उपलक्खणतो दस्सेति। पुप्फेनाति पुप्फदानेनाति अत्थो गहेतब्बो। पुप्फदानादयो कुलदूसने वुत्ता।
640-1. Idha kuladūsako bhikkhu ājīvasseva kāraṇā pupphena, phalena, cuṇṇena, mattikāya, dantakaṭṭhehi, veḷuyā, vejjikāya, jaṅghapesanikenāti imehi aṭṭhahi ākārehi kulāni dūsetīti yojanā. ‘‘Pupphenā’’tiādinā pupphādinā dānameva upalakkhaṇato dasseti. Pupphenāti pupphadānenāti attho gahetabbo. Pupphadānādayo kuladūsane vuttā.
६४२-५. ‘‘अट्ठधानतिरित्तापि, अतिरित्तापि अट्ठधा’’तिद्वीसु अट्ठकेसु अट्ठ अनतिरित्ते ताव दस्सेतुमाह ‘‘अकप्पियकतञ्चेवा’’तिआदि । गिलानानतिरित्तकन्ति निद्दिट्ठा इमे अट्ठेव अनतिरित्तका ञेय्याति योजना। अकप्पियकतादयो पवारणसिक्खापदकथावण्णनाय वुत्ता।
642-5. ‘‘Aṭṭhadhānatirittāpi, atirittāpi aṭṭhadhā’’tidvīsu aṭṭhakesu aṭṭha anatiritte tāva dassetumāha ‘‘akappiyakatañcevā’’tiādi . Gilānānatirittakanti niddiṭṭhā ime aṭṭheva anatirittakā ñeyyāti yojanā. Akappiyakatādayo pavāraṇasikkhāpadakathāvaṇṇanāya vuttā.
६४६. ञातञत्तिसूति ञातदुक्कटं, ञत्तिदुक्कटञ्च। पटिसावनेति पटिस्सवे। अट्ठदुक्कटानं विनिच्छयो दुतियपाराजिककथावण्णनाय वुत्तो।
646.Ñātañattisūti ñātadukkaṭaṃ, ñattidukkaṭañca. Paṭisāvaneti paṭissave. Aṭṭhadukkaṭānaṃ vinicchayo dutiyapārājikakathāvaṇṇanāya vutto.
६४८-९. एहिभिक्खूपसम्पदाति यसकुलपुत्तादीनं ‘‘एहि भिक्खू’’ति वचनेन भगवता दिन्नउपसम्पदा। सरणगमनेन चाति पठमबोधियं तीहि सरणगमनेहि अनुञ्ञातउपसम्पदा। पञ्हाब्याकरणोवादाति सोपाकस्स पञ्हाब्याकरणोपसम्पदा, महाकस्सपत्थेरस्स दिन्नओवादपटिग्गहणोपसम्पदा च। गरुधम्मपटिग्गहोति महापजापतिया गोतमिया अनुञ्ञातगरुधम्मपटिग्गहणोपसम्पदा।
648-9.Ehibhikkhūpasampadāti yasakulaputtādīnaṃ ‘‘ehi bhikkhū’’ti vacanena bhagavatā dinnaupasampadā. Saraṇagamanena cāti paṭhamabodhiyaṃ tīhi saraṇagamanehi anuññātaupasampadā. Pañhābyākaraṇovādāti sopākassa pañhābyākaraṇopasampadā, mahākassapattherassa dinnaovādapaṭiggahaṇopasampadā ca. Garudhammapaṭiggahoti mahāpajāpatiyā gotamiyā anuññātagarudhammapaṭiggahaṇopasampadā.
ञत्तिचतुत्थेन कम्मेनाति इदानि भिक्खुउपसम्पदा। अट्ठवाचिकाति भिक्खुनीनं सन्तिके ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन, भिक्खूनं सन्तिके ञत्तिचतुत्थेन कम्मेनाति अट्ठहि कम्मवाचाहि भिक्खुनीनं उपसम्पदा अट्ठवाचिका नाम। दूतेन भिक्खुनीनन्ति अड्ढकासिया गणिकाय अनुञ्ञाता भिक्खुनीनं दूतेन उपसम्पदा।
Ñatticatutthena kammenāti idāni bhikkhuupasampadā. Aṭṭhavācikāti bhikkhunīnaṃ santike ñatticatutthena kammena, bhikkhūnaṃ santike ñatticatutthena kammenāti aṭṭhahi kammavācāhi bhikkhunīnaṃ upasampadā aṭṭhavācikā nāma. Dūtena bhikkhunīnanti aḍḍhakāsiyā gaṇikāya anuññātā bhikkhunīnaṃ dūtena upasampadā.
६५०. सुद्धदिट्ठिनाति सुट्ठु सवासनकिलेसानं पहानेन परिसुद्धा समन्तचक्खुसङ्खाता दिट्ठि एतस्साति सुद्धदिट्ठि, तेन समन्तचक्खुना सम्मासम्बुद्धेन।
650.Suddhadiṭṭhināti suṭṭhu savāsanakilesānaṃ pahānena parisuddhā samantacakkhusaṅkhātā diṭṭhi etassāti suddhadiṭṭhi, tena samantacakkhunā sammāsambuddhena.
६५१. पापिच्छा नाम असन्तगुणसम्भावनिच्छा।
651.Pāpicchā nāma asantaguṇasambhāvanicchā.
६५२-३. न च मज्जपो सियाति मज्जपो न सिया मज्जं पिवन्तो न भवेय्य, मज्जं न पिवेय्याति अत्थो। अब्रह्मचरियाति (अ॰ नि॰ अट्ठ॰ २.३.७१) असेट्ठचरियतो मेथुना विरमेय्य। रत्तिं न भुञ्जेय्य विकालभोजनन्ति उपोसथं उपवुत्थो रत्तिभोजनञ्च दिवाविकालभोजनञ्च न भुञ्जेय्य। न च गन्धमाचरेति गन्धञ्च न विलिम्पेय्य। मञ्चे छमायं व सयेथ सन्थतेति कप्पियमञ्चे वा सुधादिपरिकम्मकताय भूमिया वा तिणपण्णपलालादीनि सन्थरित्वा कते सन्थते वा सयेथाति अत्थो। एतञ्हि अट्ठङ्गिकमाहुपोसथन्ति एतं पाणातिपातादीनि असमाचरन्तेन उपवुत्थं उपोसथं अट्ठहङ्गेहि समन्नागतत्ता ‘‘अट्ठङ्गिक’’न्ति वदन्ति। दुक्खन्तगुनाति वट्टदुक्खस्स अन्तं अमतमहानिब्बानं गतेन पत्तेन बुद्धेन पकासितन्ति योजना।
652-3.Naca majjapo siyāti majjapo na siyā majjaṃ pivanto na bhaveyya, majjaṃ na piveyyāti attho. Abrahmacariyāti (a. ni. aṭṭha. 2.3.71) aseṭṭhacariyato methunā virameyya. Rattiṃ na bhuñjeyya vikālabhojananti uposathaṃ upavuttho rattibhojanañca divāvikālabhojanañca na bhuñjeyya. Na ca gandhamācareti gandhañca na vilimpeyya. Mañce chamāyaṃ va sayetha santhateti kappiyamañce vā sudhādiparikammakatāya bhūmiyā vā tiṇapaṇṇapalālādīni santharitvā kate santhate vā sayethāti attho. Etañhi aṭṭhaṅgikamāhuposathanti etaṃ pāṇātipātādīni asamācarantena upavutthaṃ uposathaṃ aṭṭhahaṅgehi samannāgatattā ‘‘aṭṭhaṅgika’’nti vadanti. Dukkhantagunāti vaṭṭadukkhassa antaṃ amatamahānibbānaṃ gatena pattena buddhena pakāsitanti yojanā.
६५४. भिक्खुनोवादकभिक्खुनो अट्ठङ्गानि भिक्खुनोवादकथावण्णनाय दस्सितानेव।
654. Bhikkhunovādakabhikkhuno aṭṭhaṅgāni bhikkhunovādakathāvaṇṇanāya dassitāneva.
अट्ठककथावण्णना।
Aṭṭhakakathāvaṇṇanā.
६५५. भोजनानि पणीतानि नव वुत्तानीति पणीतानि हि भोजनसिक्खापदे वुत्तानि। दससु अकप्पियमंसेसु मनुस्समंसवज्जितानि नव मंसानि खादन्तस्स दुक्कटं निद्दिट्ठन्ति योजना।
655.Bhojanāni paṇītāni nava vuttānīti paṇītāni hi bhojanasikkhāpade vuttāni. Dasasu akappiyamaṃsesu manussamaṃsavajjitāni nava maṃsāni khādantassa dukkaṭaṃ niddiṭṭhanti yojanā.
६५६. पातिमोक्ख…पे॰… परिदीपिताति भिक्खूनं पञ्चुद्देसा, भिक्खुनीनं अनियतुद्देसेहि विना चत्तारोति उद्देसा नव दीपिता। उपोसथा नवेवाति दिवसवसेन तयो, कारकवसेन तयो, करणवसेन तयोति नव उपोसथा। एत्थाति इमस्मिं सासने। सङ्घो नवहि भिज्जतीति नवहि पुग्गलेहि सङ्घो भिज्जतीति योजना। यथाह –
656.Pātimokkha…pe… paridīpitāti bhikkhūnaṃ pañcuddesā, bhikkhunīnaṃ aniyatuddesehi vinā cattāroti uddesā nava dīpitā. Uposathā navevāti divasavasena tayo, kārakavasena tayo, karaṇavasena tayoti nava uposathā. Etthāti imasmiṃ sāsane. Saṅgho navahi bhijjatīti navahi puggalehi saṅgho bhijjatīti yojanā. Yathāha –
‘‘एकतो , उपालि, चत्तारो होन्ति, एकतो चत्तारो, नवमो अनुस्सावेति, सलाकं गाहेति ‘अयं धम्मो, अयं विनयो, इदं सत्थुसासनं, इमं गण्हथ, इमं रोचेथा’ति। एवम्पि खो, उपालि, सङ्घराजि चेव होति सङ्घभेदो च। नवन्नं वा, उपालि, अतिरेकनवन्नं वा सङ्घराजि चेव होति सङ्घभेदो चा’’ति (चूळव॰ ३५१)।
‘‘Ekato , upāli, cattāro honti, ekato cattāro, navamo anussāveti, salākaṃ gāheti ‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo, idaṃ satthusāsanaṃ, imaṃ gaṇhatha, imaṃ rocethā’ti. Evampi kho, upāli, saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo ca. Navannaṃ vā, upāli, atirekanavannaṃ vā saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo cā’’ti (cūḷava. 351).
नवककथावण्णना।
Navakakathāvaṇṇanā.
६५७. दस अक्कोसवत्थूनि वक्खति। दस सिक्खापदानि पाकटानेव। मनुस्समंसादीनि दस अकप्पियमंसानि हेट्ठा वुत्तानेव। सुक्कानि वे दसाति नीलादीनि दस सुक्कानि।
657. Dasa akkosavatthūni vakkhati. Dasa sikkhāpadāni pākaṭāneva. Manussamaṃsādīni dasa akappiyamaṃsāni heṭṭhā vuttāneva. Sukkāni ve dasāti nīlādīni dasa sukkāni.
६५९. रञ्ञो अन्तेपुरप्पवेसने दस आदीनवा एवं पाळिपाठेन वेदितब्बा –
659. Rañño antepurappavesane dasa ādīnavā evaṃ pāḷipāṭhena veditabbā –
‘‘दसयिमे, भिक्खवे, आदीनवा राजन्तेपुरप्पवेसने। कतमे दस? इध, भिक्खवे, राजा महेसिया सद्धिं निसिन्नो होति, तत्र भिक्खु पविसति, महेसी वा भिक्खुं दिस्वा सितं पातुकरोति, भिक्खु वा महेसिं दिस्वा सितं पातुकरोति, तत्थ रञ्ञो एवं होति ‘अद्धा इमेसं कतं वा करिस्सन्ति वा’ति। अयं, भिक्खवे, पठमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Dasayime, bhikkhave, ādīnavā rājantepurappavesane. Katame dasa? Idha, bhikkhave, rājā mahesiyā saddhiṃ nisinno hoti, tatra bhikkhu pavisati, mahesī vā bhikkhuṃ disvā sitaṃ pātukaroti, bhikkhu vā mahesiṃ disvā sitaṃ pātukaroti, tattha rañño evaṃ hoti ‘addhā imesaṃ kataṃ vā karissanti vā’ti. Ayaṃ, bhikkhave, paṭhamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा बहुकिच्चो बहुकरणीयो अञ्ञतरं इत्थिं गन्त्वा न सरति, सा तेन गब्भं गण्हाति, तत्थ रञ्ञो एवं होति ‘न खो इध अञ्ञो कोचि पविसति अञ्ञत्र पब्बजितेन, सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’न्ति। अयं, भिक्खवे, दुतियो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā bahukicco bahukaraṇīyo aññataraṃ itthiṃ gantvā na sarati, sā tena gabbhaṃ gaṇhāti, tattha rañño evaṃ hoti ‘na kho idha añño koci pavisati aññatra pabbajitena, siyā nu kho pabbajitassa kamma’nti. Ayaṃ, bhikkhave, dutiyo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, रञ्ञो अन्तेपुरे अञ्ञतरं रतनं नस्सति, तत्थ रञ्ञो एवं होति ‘न खो इध अञ्ञो कोचि पविसति अञ्ञत्र पब्बजितेन, सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’न्ति। अयं, भिक्खवे, ततियो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rañño antepure aññataraṃ ratanaṃ nassati, tattha rañño evaṃ hoti ‘na kho idha añño koci pavisati aññatra pabbajitena, siyā nu kho pabbajitassa kamma’nti. Ayaṃ, bhikkhave, tatiyo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, रञ्ञो अन्तेपुरे अब्भन्तरा गुय्हमन्ता बहिद्धा सम्भेदं गच्छन्ति, तत्थ रञ्ञो एवं होति ‘न खो इध अञ्ञो कोचि पविसति अञ्ञत्र पब्बजितेन, सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’न्ति। अयं, भिक्खवे, चतुत्थो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rañño antepure abbhantarā guyhamantā bahiddhā sambhedaṃ gacchanti, tattha rañño evaṃ hoti ‘na kho idha añño koci pavisati aññatra pabbajitena, siyā nu kho pabbajitassa kamma’nti. Ayaṃ, bhikkhave, catuttho ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, रञ्ञो अन्तेपुरे पिता वा पुत्तं पत्थेति, पुत्तो वा पितरं पत्थेति, तेसं एवं होति ‘न खो इध अञ्ञो कोचि पविसति अञ्ञत्र पब्बजितेन, सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’न्ति। अयं, भिक्खवे, पञ्चमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rañño antepure pitā vā puttaṃ pattheti, putto vā pitaraṃ pattheti, tesaṃ evaṃ hoti ‘na kho idha añño koci pavisati aññatra pabbajitena, siyā nu kho pabbajitassa kamma’nti. Ayaṃ, bhikkhave, pañcamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा नीचट्ठानियं उच्चे ठाने ठपेति, येसं तं अमनापं, तेसं एवं होति ‘राजा खो पब्बजितेन संसट्ठो, सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’न्ति। अयं, भिक्खवे, छट्ठो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā nīcaṭṭhāniyaṃ ucce ṭhāne ṭhapeti, yesaṃ taṃ amanāpaṃ, tesaṃ evaṃ hoti ‘rājā kho pabbajitena saṃsaṭṭho, siyā nu kho pabbajitassa kamma’nti. Ayaṃ, bhikkhave, chaṭṭho ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा उच्चट्ठानियं नीचे ठाने ठपेति, येसं तं अमनापं, तेसं एवं होति ‘राजा खो पब्बजितेन संसट्ठो, सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’न्ति। अयं, भिक्खवे, सत्तमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā uccaṭṭhāniyaṃ nīce ṭhāne ṭhapeti, yesaṃ taṃ amanāpaṃ, tesaṃ evaṃ hoti ‘rājā kho pabbajitena saṃsaṭṭho, siyā nu kho pabbajitassa kamma’nti. Ayaṃ, bhikkhave, sattamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा अकाले सेनं उय्योजेति, येसं तं अमनापं, तेसं एवं होति ‘राजा खो पब्बजितेन संसट्ठो, सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’न्ति। अयं, भिक्खवे, अट्ठमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā akāle senaṃ uyyojeti, yesaṃ taṃ amanāpaṃ, tesaṃ evaṃ hoti ‘rājā kho pabbajitena saṃsaṭṭho, siyā nu kho pabbajitassa kamma’nti. Ayaṃ, bhikkhave, aṭṭhamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा काले सेनं उय्योजेत्वा अन्तरामग्गतो निवत्तापेति, येसं तं अमनापं, तेसं एवं होति ‘राजा खो पब्बजितेन संसट्ठो, सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’न्ति। अयं, भिक्खवे, नवमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā kāle senaṃ uyyojetvā antarāmaggato nivattāpeti, yesaṃ taṃ amanāpaṃ, tesaṃ evaṃ hoti ‘rājā kho pabbajitena saṃsaṭṭho, siyā nu kho pabbajitassa kamma’nti. Ayaṃ, bhikkhave, navamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, रञ्ञो अन्तेपुरं हत्थिसम्मद्दं अस्ससम्मद्दं रथसम्मद्दं रजनीयानि रूपसद्दगन्धरसफोट्ठब्बानि, यानि न पब्बजितस्स सारुप्पानि, अयं, भिक्खवे, दसमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने। इमे खो, भिक्खवे, दस आदीनवा राजन्तेपुरप्पवेसने’’ति (अ॰ नि॰ १०.४५; पाचि॰ ४९७)।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rañño antepuraṃ hatthisammaddaṃ assasammaddaṃ rathasammaddaṃ rajanīyāni rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbāni, yāni na pabbajitassa sāruppāni, ayaṃ, bhikkhave, dasamo ādīnavo rājantepurappavesane. Ime kho, bhikkhave, dasa ādīnavā rājantepurappavesane’’ti (a. ni. 10.45; pāci. 497).
तत्थ च पिता वा पुत्तं पत्थेतीति पुत्तं मारेतुमिच्छतीति अत्थो। एसेव नयो पुत्तो पितरं पत्थेतीति। हत्थिसम्मद्दन्ति हत्थीनं सम्मद्दो संसट्ठो एत्थाति हत्थिसम्मद्दं। एवं ‘‘अस्ससम्मद्द’’न्तिआदीसुपि।
Tattha ca pitā vā puttaṃ patthetīti puttaṃ māretumicchatīti attho. Eseva nayo putto pitaraṃ patthetīti. Hatthisammaddanti hatthīnaṃ sammaddo saṃsaṭṭho etthāti hatthisammaddaṃ. Evaṃ ‘‘assasammadda’’ntiādīsupi.
दसाकारेहीति –
Dasākārehīti –
‘‘आपत्तिनुक्खित्तमनन्तराय-
‘‘Āpattinukkhittamanantarāya-
पहुत्ततायो तथसञ्ञिता च।
Pahuttatāyo tathasaññitā ca;
छादेतुकामो अथ छादनाति।
Chādetukāmo atha chādanāti;
छन्ना दसङ्गेहरुणुग्गमम्हीति॥ –
Channā dasaṅgeharuṇuggamamhīti. –
गहितेहि दसहि अङ्गेहि।
Gahitehi dasahi aṅgehi.
६६०. दस कम्मपथा पुञ्ञाति पाणातिपातावेरमणिआदयो दस कुसलकम्मपथा। अपुञ्ञापि तथा दसाति पाणातिपातादयो दस अकुसलकम्मपथाव। दस दानवत्थूनि वक्खति। दसेव रतनानि चाति –
660.Dasa kammapathā puññāti pāṇātipātāveramaṇiādayo dasa kusalakammapathā. Apuññāpi tathā dasāti pāṇātipātādayo dasa akusalakammapathāva. Dasa dānavatthūni vakkhati. Daseva ratanāni cāti –
‘‘मुत्ता मणी वेळुरिया च सङ्खा।
‘‘Muttā maṇī veḷuriyā ca saṅkhā;
सिला पवाळं रजतञ्च हेमं।
Silā pavāḷaṃ rajatañca hemaṃ;
लोहीतकञ्चापि मसारगल्ला।
Lohītakañcāpi masāragallā;
दस्सेति धीरो रतनानि जञ्ञा’’ति॥ –
Dasseti dhīro ratanāni jaññā’’ti. –
निद्दिट्ठानि दस रतनानि।
Niddiṭṭhāni dasa ratanāni.
६६२. मुनिन्देन अवन्दिया दस पुग्गला दीपिताति योजना। कथं? ‘‘दसयिमे, भिक्खवे, अवन्दिया। पुरे उपसम्पन्नेन पच्छा उपसम्पन्नो अवन्दियो, अनुपसम्पन्नो अवन्दियो, नानासंवासको वुड्ढतरो अधम्मवादी अवन्दियो, मातुगामो अवन्दियो, पण्डको अवन्दियो, पारिवासिको अवन्दियो, मूलायपटिकस्सनारहो अवन्दियो, मानत्तारहो अवन्दियो, मानत्तचारिको अवन्दियो, अब्भानारहो अवन्दियो। इमे खो, भिक्खवे, दस अवन्दिया’’ति (चूळव॰ ३१२)।
662. Munindena avandiyā dasa puggalā dīpitāti yojanā. Kathaṃ? ‘‘Dasayime, bhikkhave, avandiyā. Pure upasampannena pacchā upasampanno avandiyo, anupasampanno avandiyo, nānāsaṃvāsako vuḍḍhataro adhammavādī avandiyo, mātugāmo avandiyo, paṇḍako avandiyo, pārivāsiko avandiyo, mūlāyapaṭikassanāraho avandiyo, mānattāraho avandiyo, mānattacāriko avandiyo, abbhānāraho avandiyo. Ime kho, bhikkhave, dasa avandiyā’’ti (cūḷava. 312).
६६३-४. सोसानिकन्ति सुसाने छड्डितं। पापणिकन्ति आपणद्वारे छड्डितं। उन्दूरक्खायितन्ति उन्दूरेहि खायितं परिच्चत्तं पिलोतिकं। गोखायितादीसुपि एसेव नयो। थूपचीवरिकन्ति बलिकम्मत्थाय वम्मिके परिक्खिपित्वा परिच्चत्तवत्थं। आभिसेकियन्ति राजूनं अभिसेकमण्डपे परिच्चत्तवत्थं। गतपच्चागतञ्चाति सुसानगतमनुस्सेहि पच्चागन्त्वा नहायित्वा छड्डितं पिलोतिकं।
663-4.Sosānikanti susāne chaḍḍitaṃ. Pāpaṇikanti āpaṇadvāre chaḍḍitaṃ. Undūrakkhāyitanti undūrehi khāyitaṃ pariccattaṃ pilotikaṃ. Gokhāyitādīsupi eseva nayo. Thūpacīvarikanti balikammatthāya vammike parikkhipitvā pariccattavatthaṃ. Ābhisekiyanti rājūnaṃ abhisekamaṇḍape pariccattavatthaṃ. Gatapaccāgatañcāti susānagatamanussehi paccāgantvā nahāyitvā chaḍḍitaṃ pilotikaṃ.
६६५. सब्बनीलादयो वुत्ता, दस चीवरधारणाति ‘‘सब्बनीलकानि चीवरानि धारेन्तीति वुत्तवसेन दसा’’ति (परि॰ अट्ठ॰ ३३०) कुरुन्दियं वुत्तं। एत्थ इमस्मिं दसके संकच्चिकाय वा उदकसाटिकाय वा सद्धिं तिचीवरानि नामेन अधिट्ठितानि नव चीवरानि ‘‘दसचीवरधारणा’’ति वुत्तानि। यथाह – ‘‘नवसु कप्पियचीवरेसु उदकसाटिकं वा संकच्चिकं वा पक्खिपित्वा दसाति वुत्त’’न्ति (परि॰ अट्ठ॰ ३३०)।
665.Sabbanīlādayo vuttā, dasa cīvaradhāraṇāti ‘‘sabbanīlakāni cīvarāni dhārentīti vuttavasena dasā’’ti (pari. aṭṭha. 330) kurundiyaṃ vuttaṃ. Ettha imasmiṃ dasake saṃkaccikāya vā udakasāṭikāya vā saddhiṃ ticīvarāni nāmena adhiṭṭhitāni nava cīvarāni ‘‘dasacīvaradhāraṇā’’ti vuttāni. Yathāha – ‘‘navasu kappiyacīvaresu udakasāṭikaṃ vā saṃkaccikaṃ vā pakkhipitvā dasāti vutta’’nti (pari. aṭṭha. 330).
दसककथावण्णना।
Dasakakathāvaṇṇanā.
६६६. पण्डकादयो एकादस अभब्बपुग्गला पन उपसम्पादितापि अनुपसम्पन्ना होन्तीति योजना।
666. Paṇḍakādayo ekādasa abhabbapuggalā pana upasampāditāpi anupasampannā hontīti yojanā.
६६७. ‘‘अकप्पिया’’ति वुत्ता पत्ता एकादस भवन्तीति योजना। दारुजेन पत्तेनाति दारुमयेन पत्तेन। रतनुब्भवाति रतनमया दस पत्ता एकादस भवन्तीति योजना। दारुजेन चाति एत्थ च-सद्देन तम्बलोहमयपत्तस्स सङ्गहो। यथाह ‘‘एकादस पत्ताति तम्बलोहमयेन वा दारुमयेन वा सद्धिं दसरतनमया’’ति। इध रतनं नाम मुत्तादिदसरतनं।
667. ‘‘Akappiyā’’ti vuttā pattā ekādasa bhavantīti yojanā. Dārujena pattenāti dārumayena pattena. Ratanubbhavāti ratanamayā dasa pattā ekādasa bhavantīti yojanā. Dārujena cāti ettha ca-saddena tambalohamayapattassa saṅgaho. Yathāha ‘‘ekādasa pattāti tambalohamayena vā dārumayena vā saddhiṃ dasaratanamayā’’ti. Idha ratanaṃ nāma muttādidasaratanaṃ.
६६८. अकप्पिया पादुका एकादस होन्तीति योजना। यथाह ‘‘एकादस पादुकाति दस रतनमया, एका कट्ठपादुका। तिणपादुकमुञ्जपादुकपब्बजपादुकादयो पन कट्ठपादुकसङ्गहमेव गच्छन्ती’’ति।
668. Akappiyā pādukā ekādasa hontīti yojanā. Yathāha ‘‘ekādasa pādukāti dasa ratanamayā, ekā kaṭṭhapādukā. Tiṇapādukamuñjapādukapabbajapādukādayo pana kaṭṭhapādukasaṅgahameva gacchantī’’ti.
६६९-७०. अतिखुद्दका अतिमहन्ताति योजना। खण्डनिमित्तका छायानिमित्तकाति योजना। बहिट्ठेन सम्मताति सीमाय बहि ठितेन सम्मता। नदियं, जातस्सरे, समुद्दे वा तथा सम्मताति योजना। सीमाय सम्भिन्ना सीमाय अज्झोत्थटा सीमाति योजना। इमा एकादस असीमायो सियुन्ति योजना।
669-70. Atikhuddakā atimahantāti yojanā. Khaṇḍanimittakā chāyānimittakāti yojanā. Bahiṭṭhena sammatāti sīmāya bahi ṭhitena sammatā. Nadiyaṃ, jātassare, samudde vā tathā sammatāti yojanā. Sīmāya sambhinnā sīmāya ajjhotthaṭā sīmāti yojanā. Imā ekādasa asīmāyo siyunti yojanā.
६७१. एकादसेव पथवी कप्पिया, एकादसेव पथवी अकप्पियाति योजना।
671. Ekādaseva pathavī kappiyā, ekādaseva pathavī akappiyāti yojanā.
तत्थ एकादस कप्पियपथवी नाम सुद्धपासाणा, सुद्धसक्खरा, सुद्धकथला, सुद्धमरुम्बा, सुद्धवालुका, येभुय्येनपासाणा, येभुय्येनसक्खरा, येभुय्येनकथला, येभुय्येनमरुम्बा, येभुय्येनवालुकाति इमा दस दड्ढाय पथविया वा चतुमासोवट्ठकपंसुपुञ्जेन वा मत्तिकापुञ्जेन वा सद्धिं एकादस। ‘‘अप्पपंसुका, अप्पमत्तिका’’ति (पाचि॰ ८६) अपरापि पथवियो वुत्ता, ता येभुय्येनपासाणादीसु पञ्चसुयेव सङ्गहिता।
Tattha ekādasa kappiyapathavī nāma suddhapāsāṇā, suddhasakkharā, suddhakathalā, suddhamarumbā, suddhavālukā, yebhuyyenapāsāṇā, yebhuyyenasakkharā, yebhuyyenakathalā, yebhuyyenamarumbā, yebhuyyenavālukāti imā dasa daḍḍhāya pathaviyā vā catumāsovaṭṭhakapaṃsupuñjena vā mattikāpuñjena vā saddhiṃ ekādasa. ‘‘Appapaṃsukā, appamattikā’’ti (pāci. 86) aparāpi pathaviyo vuttā, tā yebhuyyenapāsāṇādīsu pañcasuyeva saṅgahitā.
एकादस अकप्पियपथवी नाम ‘‘सुद्धपंसु सुद्धमत्तिका अप्पपासाणा अप्पसक्खरा अप्पकथला अप्पमरुम्बा अप्पवालुका येभुय्येनपंसुका येभुय्येनमत्तिका, अदड्ढापि वुच्चति जाता पथवी। योपि पंसुपुञ्जो वा मत्तिकापुञ्जो वा अतिरेकचातुमासं ओवट्ठो, अयम्पि वुच्चति जातपथवी’’ति (पाचि॰ ८६) वुत्ता एकादस।
Ekādasa akappiyapathavī nāma ‘‘suddhapaṃsu suddhamattikā appapāsāṇā appasakkharā appakathalā appamarumbā appavālukā yebhuyyenapaṃsukā yebhuyyenamattikā, adaḍḍhāpi vuccati jātā pathavī. Yopi paṃsupuñjo vā mattikāpuñjo vā atirekacātumāsaṃ ovaṭṭho, ayampi vuccati jātapathavī’’ti (pāci. 86) vuttā ekādasa.
गण्ठिका कप्पिया वुत्ता, एकादस च वीधकाति एत्थ कप्पिया गण्ठिका विधका च एकादस वुत्ताति योजना। ते पन –
Gaṇṭhikākappiyā vuttā, ekādasa ca vīdhakāti ettha kappiyā gaṇṭhikā vidhakā ca ekādasa vuttāti yojanā. Te pana –
‘‘वेळुदन्तविसाणट्ठि-कट्ठलाखाफलामया।
‘‘Veḷudantavisāṇaṭṭhi-kaṭṭhalākhāphalāmayā;
सङ्खनाभिमया सुत्त-नळलोहमयापि च।
Saṅkhanābhimayā sutta-naḷalohamayāpi ca;
विधा कप्पन्ति कप्पिया, गण्ठियो चापि तम्मया’’ति॥ –
Vidhā kappanti kappiyā, gaṇṭhiyo cāpi tammayā’’ti. –
इमाय गाथाय सङ्गहिताति वेदितब्बा।
Imāya gāthāya saṅgahitāti veditabbā.
६७४-५. उक्खित्तस्सानुवत्तिका भिक्खुनी उभिन्नं भिक्खुभिक्खुनीनं वसा सङ्घादिसेसेसु अट्ठ यावततियकाति इमे एकादस यावततियकाति पकासिताति योजना।
674-5.Ukkhittassānuvattikā bhikkhunī ubhinnaṃ bhikkhubhikkhunīnaṃ vasā saṅghādisesesu aṭṭha yāvatatiyakāti ime ekādasa yāvatatiyakāti pakāsitāti yojanā.
६७६. निस्सयस्स पटिप्पस्सद्धियो दसेकाव एकादसेव वुत्ताति योजना। छधाचरियतो वुत्ताति –
676. Nissayassa paṭippassaddhiyo dasekāva ekādaseva vuttāti yojanā. Chadhācariyato vuttāti –
‘‘पक्कन्ते पक्खसङ्कन्ते, विब्भन्ते चापि निस्सयो।
‘‘Pakkante pakkhasaṅkante, vibbhante cāpi nissayo;
मरणाणत्तुपज्झाय-समोधानेहि सम्मती’’ति॥ –
Maraṇāṇattupajjhāya-samodhānehi sammatī’’ti. –
आचरियतो छधा निस्सयपटिप्पस्सद्धियो वुत्ता। उपज्झाया तु पञ्चधाति तासु उपज्झायसमोधानं विना अवसेसाहि पञ्चधा उपज्झायपटिप्पस्सद्धियो वुत्ताति इमे एकादस।
Ācariyato chadhā nissayapaṭippassaddhiyo vuttā. Upajjhāyā tu pañcadhāti tāsu upajjhāyasamodhānaṃ vinā avasesāhi pañcadhā upajjhāyapaṭippassaddhiyo vuttāti ime ekādasa.
एकादसककथावण्णना।
Ekādasakakathāvaṇṇanā.
६७७. तेरसेव धुतङ्गानीति पंसुकूलिकङ्गादीनि धुतङ्गानि तेरसेव होन्ति।
677.Teraseva dhutaṅgānīti paṃsukūlikaṅgādīni dhutaṅgāni teraseva honti.
परमानि च चुद्दसाति ‘‘दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतब्बं, मासपरमं तेन भिक्खुना तं चीवरं निक्खिपितब्बं, सन्तरुत्तरपरमं तेन भिक्खुना ततो चीवरं सादितब्बं, छक्खत्तुपरमं तुण्हीभूतेन उद्दिस्स ठातब्बं, नवं पन भिक्खुना सन्थतं कारापेत्वा छब्बस्सानि धारेतब्बं छब्बस्सपरमता धारेतब्बं, तियोजनपरमं सहत्था हरितब्बानि, दसाहपरमं अतिरेकपत्तो धारेतब्बो, सत्ताहपरमं सन्निधिकारकं परिभुञ्जितब्बानि, छारत्तपरमं तेन भिक्खुना तेन चीवरेन विप्पवसितब्बं, चतुक्कंसपरमं, अड्ढतेय्यकंसपरमं, द्वङ्गुलपब्बपरमं आदातब्बं, अट्ठङ्गुलपरमं मञ्चपटिपादकं, अट्ठङ्गुलपरमं दन्तकट्ठ’’न्ति इति इमानि चुद्दस परमानि।
Paramāni ca cuddasāti ‘‘dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ dhāretabbaṃ, māsaparamaṃ tena bhikkhunā taṃ cīvaraṃ nikkhipitabbaṃ, santaruttaraparamaṃ tena bhikkhunā tato cīvaraṃ sāditabbaṃ, chakkhattuparamaṃ tuṇhībhūtena uddissa ṭhātabbaṃ, navaṃ pana bhikkhunā santhataṃ kārāpetvā chabbassāni dhāretabbaṃ chabbassaparamatā dhāretabbaṃ, tiyojanaparamaṃ sahatthā haritabbāni, dasāhaparamaṃ atirekapatto dhāretabbo, sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbāni, chārattaparamaṃ tena bhikkhunā tena cīvarena vippavasitabbaṃ, catukkaṃsaparamaṃ, aḍḍhateyyakaṃsaparamaṃ, dvaṅgulapabbaparamaṃ ādātabbaṃ, aṭṭhaṅgulaparamaṃ mañcapaṭipādakaṃ, aṭṭhaṅgulaparamaṃ dantakaṭṭha’’nti iti imāni cuddasa paramāni.
सोळसेव तु ‘‘जान’’न्ति पञ्ञत्तानीति ‘‘जान’’न्ति एवं वत्वा पञ्ञत्तानि सोळस। ते एवं वेदितब्बा – जानं सङ्घिकं लाभं परिणतं अत्तनो परिणामेय्य, जानं पुब्बुपगतं भिक्खुं अनुपखज्ज सेय्यं कप्पेय्य, जानं सप्पाणकं उदकं तिणं वा मत्तिकं वा सिञ्चेय्य वा सिञ्चापेय्य वा, जानं भिक्खुनिपरिपाचितं पिण्डपातं परिभुञ्जेय्य, जानं आसादनापेक्खो, भुत्तस्मिं पाचित्तियं, जानं सप्पाणकं उदकं परिभुञ्जेय्य, जानं यथाधम्मं निहटाधिकरणं पुन कम्माय उक्कोटेय्य, जानं दुट्ठुल्लं आपत्तिं पटिच्छादेय्य, जानं ऊनवीसतिवस्सं पुग्गलं उपसम्पादेय्य, जानं थेय्यसत्थेन सद्धिं संविधाय एकद्धानमग्गं पटिपज्जेय्य, जानं तथावादिना भिक्खुना अकतानुधम्मेन, जानं तथानासितं समणुद्देसं, जानं सङ्घिकं लाभं परिणतं पुग्गलस्स परिणामेय्य, जानं पाराजिकं धम्मं अज्झापन्नं भिक्खुनिं नेवत्तना पटिचोदेय्य, जानं चोरिं वज्झं विदितं अनपलोकेत्वा, जानं सभिक्खुकं आरामं अनापुच्छा पविसेय्याति।
Soḷaseva tu ‘‘jāna’’nti paññattānīti ‘‘jāna’’nti evaṃ vatvā paññattāni soḷasa. Te evaṃ veditabbā – jānaṃ saṅghikaṃ lābhaṃ pariṇataṃ attano pariṇāmeyya, jānaṃ pubbupagataṃ bhikkhuṃ anupakhajja seyyaṃ kappeyya, jānaṃ sappāṇakaṃ udakaṃ tiṇaṃ vā mattikaṃ vā siñceyya vā siñcāpeyya vā, jānaṃ bhikkhuniparipācitaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjeyya, jānaṃ āsādanāpekkho, bhuttasmiṃ pācittiyaṃ, jānaṃ sappāṇakaṃ udakaṃ paribhuñjeyya, jānaṃ yathādhammaṃ nihaṭādhikaraṇaṃ puna kammāya ukkoṭeyya, jānaṃ duṭṭhullaṃ āpattiṃ paṭicchādeyya, jānaṃ ūnavīsativassaṃ puggalaṃ upasampādeyya, jānaṃ theyyasatthena saddhiṃ saṃvidhāya ekaddhānamaggaṃ paṭipajjeyya, jānaṃ tathāvādinā bhikkhunā akatānudhammena, jānaṃ tathānāsitaṃ samaṇuddesaṃ, jānaṃ saṅghikaṃ lābhaṃ pariṇataṃ puggalassa pariṇāmeyya, jānaṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpannaṃ bhikkhuniṃ nevattanā paṭicodeyya, jānaṃ coriṃ vajjhaṃ viditaṃ anapaloketvā, jānaṃ sabhikkhukaṃ ārāmaṃ anāpucchā paviseyyāti.
६७८. इध इमस्मिं सासने यो भिक्खु अनुत्तरं सउत्तरं उत्तरपकरणेन सहितं सकलम्पि विनयविनिच्छयं जानाति, महत्तरे अतिविपुले अनुत्तरे उत्तरविरहिते उत्तमे विनयनये विनयागते आपत्तिअनापत्तिगरुकलहुककप्पियअकप्पियादिविनिच्छयकम्मे। अथ वा विनयनये विनयपिटके पवत्तमानो सो भिक्खु निरुत्तरो भवति पच्चत्थिकेहि वत्तब्बं उत्तरं अतिक्कमित्वा ठितो, सेट्ठो वा भवति, तस्स चेव परेसञ्च संसयो न कातब्बोति योजना। जानतीति गाथाबन्धवसेन रस्सो।
678.Idha imasmiṃ sāsane yo bhikkhu anuttaraṃ sauttaraṃ uttarapakaraṇena sahitaṃ sakalampi vinayavinicchayaṃ jānāti, mahattare ativipule anuttare uttaravirahite uttame vinayanaye vinayāgate āpattianāpattigarukalahukakappiyaakappiyādivinicchayakamme. Atha vā vinayanaye vinayapiṭake pavattamāno so bhikkhu niruttaro bhavati paccatthikehi vattabbaṃ uttaraṃ atikkamitvā ṭhito, seṭṭho vā bhavati, tassa ceva paresañca saṃsayo na kātabboti yojanā. Jānatīti gāthābandhavasena rasso.
इति उत्तरे लीनत्थपकासनिया
Iti uttare līnatthapakāsaniyā
एकुत्तरनयकथावण्णना निट्ठिता।
Ekuttaranayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
