| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
एकुत्तरिकनयो दुकवारवण्णना
Ekuttarikanayo dukavāravaṇṇanā
३२२. दुकेसु अचित्तका आपत्तीति सम्बन्धो। भूतारोचनापत्तीति पाचित्तियापत्ति। अभूतारोचनापत्तीति पाराजिकथुल्लच्चयापत्ति। पदसोधम्मादिकातिआदिसद्देन उत्तरिछपञ्चवाचा सङ्गहिता। मञ्चपीठादीनन्तिआदिसद्देन भिसिआदयो सङ्गण्हाति। अनापुच्छागमनादीसूति आदिसद्देन अनुद्धरित्वा गमनं सङ्गण्हाति। सपुग्गलोति सो अत्तसङ्खातो पुग्गलो सपुग्गलो। परपुग्गलोति परो पुग्गलो परपुग्गलो। गरुकन्ति सङ्घादिसेसं। लहुकन्ति पाचित्तियं। पुन गरुकन्ति पाराजिकं। पुन लहुकन्ति पाचित्तियमेव।
322. Dukesu acittakā āpattīti sambandho. Bhūtārocanāpattīti pācittiyāpatti. Abhūtārocanāpattīti pārājikathullaccayāpatti. Padasodhammādikātiādisaddena uttarichapañcavācā saṅgahitā. Mañcapīṭhādīnantiādisaddena bhisiādayo saṅgaṇhāti. Anāpucchāgamanādīsūti ādisaddena anuddharitvā gamanaṃ saṅgaṇhāti. Sapuggaloti so attasaṅkhāto puggalo sapuggalo. Parapuggaloti paro puggalo parapuggalo. Garukanti saṅghādisesaṃ. Lahukanti pācittiyaṃ. Puna garukanti pārājikaṃ. Puna lahukanti pācittiyameva.
अङ्गुलिमत्तम्पीति पिसद्देन केसग्गमत्तम्पीति अत्थं सम्पिण्डेति। तन्ति मञ्चपीठं। गमियो आपज्जति नामाति सम्बन्धो।
Aṅgulimattampīti pisaddena kesaggamattampīti atthaṃ sampiṇḍeti. Tanti mañcapīṭhaṃ. Gamiyo āpajjati nāmāti sambandho.
‘‘आदियन्तो आपज्जति नामा’’तिआदिना अत्थापत्ति आदियन्तो आपज्जतीति पाळियं आदियन्तो हुत्वा आपज्जति आपत्ति अत्थीति योजनानयं दस्सेति। एवञ्हि सति ‘‘आपज्जती’’ति आख्यातपदं ‘‘अत्थी’’ति किरियन्तरं अपेक्खित्वा कत्ता होतीति दट्ठब्बं। अथ वा आदियन्तो पुग्गलो यं आपत्तिं आपज्जति, सा आपत्ति अत्थीति योजना। एसेव नयो अञ्ञेसुपि। मूगब्बतादीनीति आदिसद्देन गोवतकुक्कुरवतादीनि सङ्गण्हाति। पारिवासिकादयो आपज्जन्तीति सम्बन्धो। तज्जनीयादिकम्मकता वा पुग्गलाति योजना। असमादियन्ता आपज्जन्तीति असमादियन्ता हुत्वा आपज्जन्ति। तेति पुग्गले। करोन्तो आपज्जति नामाति करोन्तो हुत्वा आपज्जति नामाति योजना। एवं देन्तो आपज्जति नामातिआदीसुपि।
‘‘Ādiyanto āpajjati nāmā’’tiādinā atthāpatti ādiyanto āpajjatīti pāḷiyaṃ ādiyanto hutvā āpajjati āpatti atthīti yojanānayaṃ dasseti. Evañhi sati ‘‘āpajjatī’’ti ākhyātapadaṃ ‘‘atthī’’ti kiriyantaraṃ apekkhitvā kattā hotīti daṭṭhabbaṃ. Atha vā ādiyanto puggalo yaṃ āpattiṃ āpajjati, sā āpatti atthīti yojanā. Eseva nayo aññesupi. Mūgabbatādīnīti ādisaddena govatakukkuravatādīni saṅgaṇhāti. Pārivāsikādayo āpajjantīti sambandho. Tajjanīyādikammakatā vā puggalāti yojanā. Asamādiyantāāpajjantīti asamādiyantā hutvā āpajjanti. Teti puggale. Karonto āpajjati nāmāti karonto hutvā āpajjati nāmāti yojanā. Evaṃ dento āpajjati nāmātiādīsupi.
एकरत्तछारत्तसत्ताहदसाहमासातिक्कमेसूति ‘‘एकरत्तम्पि तिचीवरेन विप्पवसेय्या’’ति (पारा॰ ४७५-४७६) च ‘‘छारत्तपरमं तेन भिक्खुना तेन चीवरेन विप्पवसितब्ब’’न्ति (पारा॰ ६५३) च ‘‘सत्ताहपरमं सन्निधिकारकं परिभुञ्जितब्ब’’न्ति (पारा॰ ६२२-६२३) च ‘‘दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतब्ब’’न्ति (पारा॰ ४६२-४६३) च ‘‘मासपरमं निक्खिपितब्ब’’न्ति (पारा॰ ४९९-५००) च वुत्तकालातिक्कमेसु।
Ekarattachārattasattāhadasāhamāsātikkamesūti ‘‘ekarattampi ticīvarena vippavaseyyā’’ti (pārā. 475-476) ca ‘‘chārattaparamaṃ tena bhikkhunā tena cīvarena vippavasitabba’’nti (pārā. 653) ca ‘‘sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabba’’nti (pārā. 622-623) ca ‘‘dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ dhāretabba’’nti (pārā. 462-463) ca ‘‘māsaparamaṃ nikkhipitabba’’nti (pārā. 499-500) ca vuttakālātikkamesu.
इमं पन आपत्तिं आपज्जति नामाति सम्बन्धो।
Imaṃ pana āpattiṃ āpajjati nāmāti sambandho.
यस्मिं पक्खे निसिन्नोति यस्मिं पक्खे सयं निसिन्नो। तेसन्ति अत्तनो पक्खे निसिन्नानं, नानासंवासकन्ति सम्बन्धो। येसन्ति सकपक्खे निसिन्नानं। कम्मं कोपेतीति नानासंवासकत्ता कम्मं कोपेति। इतरेसन्ति परपक्खे निसिन्नानं। हत्थपासं अनागतत्ता कम्मं कोपेतीति योजना। ‘‘एसेव नयो’’ति वुत्तवचनं वित्थारेन्तो आह ‘‘येसं ही’’तिआदि। येसन्ति सकपक्खे वा परपक्खे वा निसिन्नानं येसं भिक्खूनं। सोति भिक्खु। आपज्जितब्बतोति आपज्जितब्बभावतो। इमिना पुग्गलेन छहि समुट्ठानेहि आपज्जितब्बाति आपत्तियोति वचनत्थं दस्सेति। कम्मेन वा सलाकग्गाहेन वाति एत्थ उद्देसो कम्मे लक्खणहारनयेन सङ्गहं गच्छति, वोहारानुस्सावना सलाकग्गाहेति दस्सेन्तो आह ‘‘उद्देसो चेव…पे॰… एक’’न्ति। पुब्बभागाति सङ्घभेदस्स पुब्बभागे पवत्ता। पमाणन्ति सङ्घभेदस्स कारणं।
Yasmiṃ pakkhe nisinnoti yasmiṃ pakkhe sayaṃ nisinno. Tesanti attano pakkhe nisinnānaṃ, nānāsaṃvāsakanti sambandho. Yesanti sakapakkhe nisinnānaṃ. Kammaṃ kopetīti nānāsaṃvāsakattā kammaṃ kopeti. Itaresanti parapakkhe nisinnānaṃ. Hatthapāsaṃ anāgatattā kammaṃ kopetīti yojanā. ‘‘Eseva nayo’’ti vuttavacanaṃ vitthārento āha ‘‘yesaṃ hī’’tiādi. Yesanti sakapakkhe vā parapakkhe vā nisinnānaṃ yesaṃ bhikkhūnaṃ. Soti bhikkhu. Āpajjitabbatoti āpajjitabbabhāvato. Iminā puggalena chahi samuṭṭhānehi āpajjitabbāti āpattiyoti vacanatthaṃ dasseti. Kammena vā salākaggāhena vāti ettha uddeso kamme lakkhaṇahāranayena saṅgahaṃ gacchati, vohārānussāvanā salākaggāheti dassento āha ‘‘uddeso ceva…pe… eka’’nti. Pubbabhāgāti saṅghabhedassa pubbabhāge pavattā. Pamāṇanti saṅghabhedassa kāraṇaṃ.
अद्धानहीनो नामाति एत्थ अद्धानसद्दो कालपरियायोति आह ‘‘ऊनवीसतिवस्सो’’ति। थेय्यसंवासकादयोतिआदिसद्देन तित्थियपक्कन्तकभिक्खुनीदूसकपञ्चानन्तरिया सङ्गहेतब्बा। अट्ठ अभब्बपुग्गला करणदुक्कटका नाम होन्तीति योजना। एत्थ कत्तब्बन्ति करणं, कम्मं, दुट्ठु कत्तब्बन्ति दुक्कटं, कम्ममेव। करणं दुक्कटमेतस्साति करणदुक्कटको। विसेसनपरनिपातो ‘‘अग्याहितो’’तिआदीसु विय। तदेवत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘दुक्कटकिरिया’’तिआदि। नो च याचतीति एत्थ याचधातुया पधानकम्मं दस्सेन्तो आह ‘‘उपसम्पद’’न्ति, ‘‘सङ्घ’’न्ति अपधानकम्ममानेतब्बं। तेपिटकोति तिपिटकं वाचुग्गतवसेन धारको। आणायपीति पिसद्दो ‘‘मतेनपी’’ति अत्थं सम्पिण्डेति। याचन्तस्सेवाति निस्सयं आचरियं याचन्तस्सेव। यं वत्थुं अज्झाचरन्तो आपत्तिं आपज्जति, तं वत्थु सातिसारं नामाति योजना।
Addhānahīno nāmāti ettha addhānasaddo kālapariyāyoti āha ‘‘ūnavīsativasso’’ti. Theyyasaṃvāsakādayotiādisaddena titthiyapakkantakabhikkhunīdūsakapañcānantariyā saṅgahetabbā. Aṭṭha abhabbapuggalā karaṇadukkaṭakā nāma hontīti yojanā. Ettha kattabbanti karaṇaṃ, kammaṃ, duṭṭhu kattabbanti dukkaṭaṃ, kammameva. Karaṇaṃ dukkaṭametassāti karaṇadukkaṭako. Visesanaparanipāto ‘‘agyāhito’’tiādīsu viya. Tadevatthaṃ dassento āha ‘‘dukkaṭakiriyā’’tiādi. No ca yācatīti ettha yācadhātuyā padhānakammaṃ dassento āha ‘‘upasampada’’nti, ‘‘saṅgha’’nti apadhānakammamānetabbaṃ. Tepiṭakoti tipiṭakaṃ vācuggatavasena dhārako. Āṇāyapīti pisaddo ‘‘matenapī’’ti atthaṃ sampiṇḍeti. Yācantassevāti nissayaṃ ācariyaṃ yācantasseva. Yaṃ vatthuṃ ajjhācaranto āpattiṃ āpajjati, taṃ vatthu sātisāraṃ nāmāti yojanā.
उपघातिकाति एत्थ उपहनन्तीति उपघाता, तेयेव उपघातिकाति दस्सेन्तो आह ‘‘उपघाता’’ति। तत्थाति द्वीसु उपघातिकेसु। द्वे वेनयिकाति एत्थ विनयेन सिद्धा वेनयिकाति दस्सेन्तो आह ‘‘विनयसिद्धा’’ति। ‘‘द्वे अत्था’’ति इमिना णिकसद्दस्स सरूपं दस्सेति । पञ्ञत्तानुलोमं नाम दट्ठब्बन्ति सम्बन्धो। पच्चयघातोति पच्चयस्स घातो। इमिना सेतुघातोति एत्थ सेतुसद्दो पच्चयवाचकोति दस्सेति। चित्तस्सापीति पिसद्दो पगेव कायवाचानन्ति दस्सेति। इतिपीति पिसद्दो दुतियत्थसम्पिण्डनो। ‘‘पमाणेना’’ति इमिना मत्तकारिताति एत्थ मत्तसद्दो पमाणत्थोति दस्सेति। ‘‘करण’’न्ति इमिना कारिताति तद्धितभावं कितभावेन दस्सेति सभागत्ता। कायद्वारिकन्ति कायद्वारे पवत्तं आपत्तिं। इमिना आपज्जतीति पदस्स कम्मं दस्सेति। कायेनेव वुट्ठातीति कायसामग्गिया दानत्ता कायेनेव वुट्ठाति। सीसमक्खनादीति आदिसद्देन पादमक्खनादिं सङ्गण्हाति।
Upaghātikāti ettha upahanantīti upaghātā, teyeva upaghātikāti dassento āha ‘‘upaghātā’’ti. Tatthāti dvīsu upaghātikesu. Dve venayikāti ettha vinayena siddhā venayikāti dassento āha ‘‘vinayasiddhā’’ti. ‘‘Dve atthā’’ti iminā ṇikasaddassa sarūpaṃ dasseti . Paññattānulomaṃ nāma daṭṭhabbanti sambandho. Paccayaghātoti paccayassa ghāto. Iminā setughātoti ettha setusaddo paccayavācakoti dasseti. Cittassāpīti pisaddo pageva kāyavācānanti dasseti. Itipīti pisaddo dutiyatthasampiṇḍano. ‘‘Pamāṇenā’’ti iminā mattakāritāti ettha mattasaddo pamāṇatthoti dasseti. ‘‘Karaṇa’’nti iminā kāritāti taddhitabhāvaṃ kitabhāvena dasseti sabhāgattā. Kāyadvārikanti kāyadvāre pavattaṃ āpattiṃ. Iminā āpajjatīti padassa kammaṃ dasseti. Kāyeneva vuṭṭhātīti kāyasāmaggiyā dānattā kāyeneva vuṭṭhāti. Sīsamakkhanādīti ādisaddena pādamakkhanādiṃ saṅgaṇhāti.
तन्ति भारं। ‘‘नित्थरितुं वीरियं आरभती’’ति इमिना वहनाकारं दस्सेति। थेरो समानोति योजना। नवहनाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘अनुजानामी’’तिआदि। ‘‘कुक्कुच्चायित्वा करोती’’ति इमिना कुक्कुच्चसद्दस्स नामधातुं दस्सेति। ‘‘दिवा च रत्तो चा’’ति इमिना अभिण्हं आसववड्ढनं दस्सेति। तत्थ तत्थाति तेसु तेसु विभङ्गक्खन्धकेसु।
Tanti bhāraṃ. ‘‘Nittharituṃ vīriyaṃ ārabhatī’’ti iminā vahanākāraṃ dasseti. Thero samānoti yojanā. Navahanākāraṃ dassento āha ‘‘anujānāmī’’tiādi. ‘‘Kukkuccāyitvā karotī’’ti iminā kukkuccasaddassa nāmadhātuṃ dasseti. ‘‘Divā ca ratto cā’’ti iminā abhiṇhaṃ āsavavaḍḍhanaṃ dasseti. Tattha tatthāti tesu tesu vibhaṅgakkhandhakesu.
इति दुकवारवण्णनाय योजना समत्ता।
Iti dukavāravaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / २. दुकवारो • 2. Dukavāro
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / दुकवारवण्णना • Dukavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / दुकवारवण्णना • Dukavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / दुकवारवण्णना • Dukavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / दुकवारवण्णना • Dukavāravaṇṇanā
