| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
एकुत्तरिकनयो पञ्चकवारवण्णना
Ekuttarikanayo pañcakavāravaṇṇanā
३२५. पञ्चकेसु ‘‘पञ्च पुग्गला नियता’’ति एतं आनन्तरियानमेव गहणन्ति योजना। पञ्च छेदन का आपत्तियो नाम वेदितब्बाति सम्बन्धो। या विकप्पना वुत्ताति योजना। उस्सङ्कितोति उट्ठहित्वा सङ्कितो। परिसङ्कितोति पुनप्पुनं सङ्कितो। अकुप्पो अरहत्तफलसङ्खातो धम्मो इमस्साति अकुप्पधम्मो, खीणासवो। खीणासवो समानोपि उस्सङ्कितो चेव परिसङ्कितो चाति योजना। परिहरितब्बाति अपनेतब्बा। हीति सच्चं, यस्मा वा। एतेसूति अगोचरेसु। थूपचीवरन्ति एत्थ थूपं परिक्खिपित्वा कतं चीवरं थूपचीवरन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘वम्मिक’’न्तिआदि। वम्मिको हि थूपयति उद्धं आरोहतीति थूपोति वुच्चति । न्हानट्ठानेति सब्बेसं न्हानट्ठाने। तञ्हि उदकेन कायं अभिसिञ्चति एत्थाति अभिसेकन्ति वुच्चति। अभिसेके छड्डितं आभिसेकिकं, चीवरं। तेन वुत्तं ‘‘छड्डितचीवर’’न्ति। भतपटियाभतन्ति एत्थ भरधातुया पोसनत्थं पटिक्खिपित्वा धारणत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘सुसानं नेत्वा पुन आनीतक’’न्ति। तत्थ ‘‘सुसान’’न्ति इमिना कम्मं दस्सेति, ‘‘पुना’’ति इमिना पटिसद्दस्स अत्थं दस्सेति। इमेहि पदेहि सुसानं भतं हुत्वा गेहं पटिआभरितब्बन्ति भतपटियाभतन्ति वचनत्थं दस्सेति, यकारो पदसन्धिकरो। पाळियं, अट्ठकथायञ्च पोत्थकेसु ‘‘गतपटियागत’’न्ति कण्ठजततियक्खरेन पाठो अत्थि, सो असुन्दरो।
325. Pañcakesu ‘‘pañca puggalā niyatā’’ti etaṃ ānantariyānameva gahaṇanti yojanā. Pañca chedana kā āpattiyo nāma veditabbāti sambandho. Yā vikappanā vuttāti yojanā. Ussaṅkitoti uṭṭhahitvā saṅkito. Parisaṅkitoti punappunaṃ saṅkito. Akuppo arahattaphalasaṅkhāto dhammo imassāti akuppadhammo, khīṇāsavo. Khīṇāsavo samānopi ussaṅkito ceva parisaṅkito cāti yojanā. Pariharitabbāti apanetabbā. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etesūti agocaresu. Thūpacīvaranti ettha thūpaṃ parikkhipitvā kataṃ cīvaraṃ thūpacīvaranti dassento āha ‘‘vammika’’ntiādi. Vammiko hi thūpayati uddhaṃ ārohatīti thūpoti vuccati . Nhānaṭṭhāneti sabbesaṃ nhānaṭṭhāne. Tañhi udakena kāyaṃ abhisiñcati etthāti abhisekanti vuccati. Abhiseke chaḍḍitaṃ ābhisekikaṃ, cīvaraṃ. Tena vuttaṃ ‘‘chaḍḍitacīvara’’nti. Bhatapaṭiyābhatanti ettha bharadhātuyā posanatthaṃ paṭikkhipitvā dhāraṇatthaṃ dassento āha ‘‘susānaṃ netvā puna ānītaka’’nti. Tattha ‘‘susāna’’nti iminā kammaṃ dasseti, ‘‘punā’’ti iminā paṭisaddassa atthaṃ dasseti. Imehi padehi susānaṃ bhataṃ hutvā gehaṃ paṭiābharitabbanti bhatapaṭiyābhatanti vacanatthaṃ dasseti, yakāro padasandhikaro. Pāḷiyaṃ, aṭṭhakathāyañca potthakesu ‘‘gatapaṭiyāgata’’nti kaṇṭhajatatiyakkharena pāṭho atthi, so asundaro.
कायो पठमं, वाचा दुतियं, कायवाचा ततियं, इदं सन्धाय ‘‘ततियेना’’ति वुत्तं। तत्थेवाति अन्तरपेय्याले एव।
Kāyo paṭhamaṃ, vācā dutiyaṃ, kāyavācā tatiyaṃ, idaṃ sandhāya ‘‘tatiyenā’’ti vuttaṃ. Tatthevāti antarapeyyāle eva.
अदिन्नन्ति एत्थ अकारस्स नकारियभावञ्च तपच्चयस्स कम्मवाचकभावञ्च दस्सेन्तो आह ‘‘अञ्ञेन न दिन्न’’न्ति। तत्थ ‘‘अञ्ञेना’’ति इमिना तपच्चयस्स कम्मवाचकभावं दस्सेति, नकारेन अकारस्स कारियं दस्सेति। केन कारणेन अविदितन्ति आह ‘‘पटिग्गण्हामीति चेतनाय अभावेना’’ति। अविदितन्ति अपाकटं। नटसमज्जादिदानन्ति नटसमज्जादीनं सब्बेसं दानं। उसभविस्सज्जनन्ति उसभस्स विस्सज्जनं। इदं उपलक्खणवसेन वुत्तं। सब्बासम्पि पन मनुस्सामनुस्सानं इत्थीनं मेथुनरतिवसेन पुरिसानं दानम्पि गहेतब्बं। इत्थिदानन्ति एत्थापि यासं कासञ्चि इत्थीनं येसं केसञ्चि पुरिसानं दानं गहेतब्बं। पटिभानचित्तकम्मदानन्ति मेथुनसेवनपटिभानचित्तकम्मदानं। लोकस्साति लोकेन। कथेतुकम्यताति कथेतुकामता। ‘‘न सुप्पटिविनोदया’’ति इमिना दुक्खेन पटिविनोदेतब्बाति दुप्पटिविनोदया, पटिविनोदेतुं न सुकराति दस्सेति। उपायेनाति युत्तिया।
Adinnanti ettha akārassa nakāriyabhāvañca tapaccayassa kammavācakabhāvañca dassento āha ‘‘aññena na dinna’’nti. Tattha ‘‘aññenā’’ti iminā tapaccayassa kammavācakabhāvaṃ dasseti, nakārena akārassa kāriyaṃ dasseti. Kena kāraṇena aviditanti āha ‘‘paṭiggaṇhāmīti cetanāya abhāvenā’’ti. Aviditanti apākaṭaṃ. Naṭasamajjādidānanti naṭasamajjādīnaṃ sabbesaṃ dānaṃ. Usabhavissajjananti usabhassa vissajjanaṃ. Idaṃ upalakkhaṇavasena vuttaṃ. Sabbāsampi pana manussāmanussānaṃ itthīnaṃ methunarativasena purisānaṃ dānampi gahetabbaṃ. Itthidānanti etthāpi yāsaṃ kāsañci itthīnaṃ yesaṃ kesañci purisānaṃ dānaṃ gahetabbaṃ. Paṭibhānacittakammadānanti methunasevanapaṭibhānacittakammadānaṃ. Lokassāti lokena. Kathetukamyatāti kathetukāmatā. ‘‘Na suppaṭivinodayā’’ti iminā dukkhena paṭivinodetabbāti duppaṭivinodayā, paṭivinodetuṃ na sukarāti dasseti. Upāyenāti yuttiyā.
फुस्सदेवत्थेरो अट्ठासि किराति सम्बन्धो। एकंसन्ति भुम्मत्थे चेतं उपयोगवचनं। एकस्मिं अंसेति हि अत्थो। बुद्धारम्मणन्ति बुद्धगुणारम्मणं। मारोति देवपुत्तमारो, गतोति सम्बन्धो। गोमयन्ति गोमीळ्हं। जरग्गवोति जरगोणो। तादिसमेवाति गोमयविप्पकिरणसभावमेव। विप्पकारन्ति विसेसपकारेन करणं। वङ्कपादन्ति कुटिलपादं। परिकसन्तोति परिच्छेदं कत्वा विलेखन्तो। विगच्छपुरिसोति विकारं, विरूपं वा गतपुरिसो। ‘‘विभच्छपुरिसो’’तिपि पाठो, विसेसेन सोभणं भक्खपुरिसोति अत्थो। अयमेव पाठो अभिधानादीसु (अभिधानप्पदीपिकायं १०२ गाथायं) दिस्सति। समन्ताति कटअन्धकारविहारस्स समन्ततो। मारो सिया नु खोति योजना। न असक्खिं इति आहाति योजना। दिट्ठपुब्बोति पुब्बे दिट्ठो। महानुभावोति देविद्धिया महानुभावो। इङ्घाति उय्योजनत्थे निपातो, उय्योजेमीति अत्थो। अत्तभावन्ति तव अत्तभावं। तादिसं रूपन्ति बुद्धस्स भगवतो अत्तभावसदिसं रूपं। तंसरिक्खकन्ति तेन रूपेन सदिसं। पतिरूपमेव सदिसट्ठेन पतिरूपकं, न एकंससदिसं रूपं किञ्चि सदिसरूपन्ति अत्थो। सकत्तभावन्ति सस्स एसो सको, सोयेव अत्तभावो सकत्तभावो, तं। अयन्ति मारो। कथन्ति केन कारणेन भगवा न सोभति नु खो, सोभतियेवाति अत्थो। तदेव समत्थेतुं वुत्तं ‘‘सब्बसो वीतरागदोसमोहो’’ति। वञ्चितोम्हीति अहं वञ्चितो अम्हि। किं अत्थीति किं नाम अत्थि, मम वञ्चनचित्तं नत्थीति अधिप्पायो। दहरभिक्खु पटिलभतीतिआदिना सम्बन्धितब्बं।
Phussadevatthero aṭṭhāsi kirāti sambandho. Ekaṃsanti bhummatthe cetaṃ upayogavacanaṃ. Ekasmiṃ aṃseti hi attho. Buddhārammaṇanti buddhaguṇārammaṇaṃ. Māroti devaputtamāro, gatoti sambandho. Gomayanti gomīḷhaṃ. Jaraggavoti jaragoṇo. Tādisamevāti gomayavippakiraṇasabhāvameva. Vippakāranti visesapakārena karaṇaṃ. Vaṅkapādanti kuṭilapādaṃ. Parikasantoti paricchedaṃ katvā vilekhanto. Vigacchapurisoti vikāraṃ, virūpaṃ vā gatapuriso. ‘‘Vibhacchapuriso’’tipi pāṭho, visesena sobhaṇaṃ bhakkhapurisoti attho. Ayameva pāṭho abhidhānādīsu (abhidhānappadīpikāyaṃ 102 gāthāyaṃ) dissati. Samantāti kaṭaandhakāravihārassa samantato. Māro siyā nu khoti yojanā. Na asakkhiṃ iti āhāti yojanā. Diṭṭhapubboti pubbe diṭṭho. Mahānubhāvoti deviddhiyā mahānubhāvo. Iṅghāti uyyojanatthe nipāto, uyyojemīti attho. Attabhāvanti tava attabhāvaṃ. Tādisaṃ rūpanti buddhassa bhagavato attabhāvasadisaṃ rūpaṃ. Taṃsarikkhakanti tena rūpena sadisaṃ. Patirūpameva sadisaṭṭhena patirūpakaṃ, na ekaṃsasadisaṃ rūpaṃ kiñci sadisarūpanti attho. Sakattabhāvanti sassa eso sako, soyeva attabhāvo sakattabhāvo, taṃ. Ayanti māro. Kathanti kena kāraṇena bhagavā na sobhati nu kho, sobhatiyevāti attho. Tadeva samatthetuṃ vuttaṃ ‘‘sabbaso vītarāgadosamoho’’ti. Vañcitomhīti ahaṃ vañcito amhi. Kiṃ atthīti kiṃ nāma atthi, mama vañcanacittaṃ natthīti adhippāyo. Daharabhikkhu paṭilabhatītiādinā sambandhitabbaṃ.
दहरभिक्खु अट्ठासीति सम्बन्धो। सङ्कारछड्डनिं पच्छिन्ति सम्बन्धो। सङ्कारं छड्डेति इमायाति सङ्कारछड्डनी। तिस्सदत्तत्थेरो नाम पुच्छीति सम्बन्धो। नावातोति पोततो। पञ्हासहस्सन्ति समथविपस्सनाकम्मट्ठानेसु पुच्छासहस्सं। पुच्छीति दहरं पुच्छि। परिच्छिन्दीति तस्मिं दिवसे कातब्बवत्तं निट्ठपेसीति अत्थो। योनकविसयतोति योनकलोकतो। अट्ठ कप्पे अनुस्सरीति चेतियङ्गणं दिस्वा चित्तस्स पसीदनतो पुब्बेनिवासञाणेन अट्ठ कप्पे अनुस्सरि।
Daharabhikkhu aṭṭhāsīti sambandho. Saṅkārachaḍḍaniṃ pacchinti sambandho. Saṅkāraṃ chaḍḍeti imāyāti saṅkārachaḍḍanī. Tissadattatthero nāma pucchīti sambandho. Nāvātoti potato. Pañhāsahassanti samathavipassanākammaṭṭhānesu pucchāsahassaṃ. Pucchīti daharaṃ pucchi. Paricchindīti tasmiṃ divase kātabbavattaṃ niṭṭhapesīti attho. Yonakavisayatoti yonakalokato. Aṭṭha kappe anussarīti cetiyaṅgaṇaṃ disvā cittassa pasīdanato pubbenivāsañāṇena aṭṭha kappe anussari.
एको भिक्खु गतोति सम्बन्धो। देवता पुप्फहत्था अट्ठंसूति मनुस्सवेसं गहेत्वा अट्ठंसु। तेन वुत्तं ‘‘कतरगामवासिकात्था’’ति। तुम्हे कतरस्मिं गामे वसनसीला अत्थ भवथाति योजना। इधेवाति इमस्मिंयेव ठाने। ठिताम्हाति मयं ठिता अम्हाति योजना।
Eko bhikkhu gatoti sambandho. Devatā pupphahatthā aṭṭhaṃsūti manussavesaṃ gahetvā aṭṭhaṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘kataragāmavāsikātthā’’ti. Tumhe katarasmiṃ gāme vasanasīlā attha bhavathāti yojanā. Idhevāti imasmiṃyeva ṭhāne. Ṭhitāmhāti mayaṃ ṭhitā amhāti yojanā.
अयं कथाति अयं वक्खमानकथा। किं अमच्चपुत्तो पासादिको नु खोति योजना। नेति अमच्चपुत्तअभयत्थेरे। ञातका अगमंसूति सम्बन्धो। थेरमातापि पहिणीति सम्बन्धो। पिसद्देन ञातके अपेक्खति। पहिणाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘पुत्तो मे’’तिआदि। अमच्चपुत्तो आरूळ्होति सम्बन्धो। अभयत्थेरो आहाति सम्बन्धो। तेनाति अमच्चपुत्तेन। युगग्गाहन्ति युगस्स गाहं। ‘‘महल्लकत्थेरस्स सम्मट्ठट्ठाने कचवरं छड्डेत्वा’’ति वचनं आवि करोन्तो आह ‘‘अतीतत्तभावे किरा’’तिआदि। अमच्चपुत्तो छड्डेसीति सम्बन्धो।
Ayaṃ kathāti ayaṃ vakkhamānakathā. Kiṃ amaccaputto pāsādiko nu khoti yojanā. Neti amaccaputtaabhayatthere. Ñātakā agamaṃsūti sambandho. Theramātāpi pahiṇīti sambandho. Pisaddena ñātake apekkhati. Pahiṇākāraṃ dassento āha ‘‘putto me’’tiādi. Amaccaputto ārūḷhoti sambandho. Abhayatthero āhāti sambandho. Tenāti amaccaputtena. Yugaggāhanti yugassa gāhaṃ. ‘‘Mahallakattherassa sammaṭṭhaṭṭhāne kacavaraṃ chaḍḍetvā’’ti vacanaṃ āvi karonto āha ‘‘atītattabhāve kirā’’tiādi. Amaccaputto chaḍḍesīti sambandho.
तन्ति सम्मज्जनवत्तं। तत्राति ‘‘सत्थुसासनं कतं होती’’तिवचने। आयस्मा सारिपुत्तो निसीदि किराति सम्बन्धो। भगवा पच्चागञ्छीति सम्बन्धो। पादानीति पादस्स अक्कमनट्ठानानि, पादचेतियानीति अत्थो। थेरो निसीदीति सम्बन्धो। जण्णुकेहि पतिट्ठाय ‘‘पादचेतियं वन्दित्वा’’ति पाठसेसो अज्झाहरितब्बो। मे निसिन्नभावं मे सत्था अञ्ञासि वताति योजना। मेसद्दो हि पुब्बपरापेक्खो। चोदनन्ति दोसारोपनं। कारेस्सामीति दसबलं कारेस्सामि। भगवा आहाति सम्बन्धो। गतोसीति त्वं गतो असि, विचरन्तस्स तुय्हं न पतिरूपन्ति योजना। ततोति चोदनकालतो।
Tanti sammajjanavattaṃ. Tatrāti ‘‘satthusāsanaṃ kataṃ hotī’’tivacane. Āyasmā sāriputto nisīdi kirāti sambandho. Bhagavā paccāgañchīti sambandho. Pādānīti pādassa akkamanaṭṭhānāni, pādacetiyānīti attho. Thero nisīdīti sambandho. Jaṇṇukehi patiṭṭhāya ‘‘pādacetiyaṃ vanditvā’’ti pāṭhaseso ajjhāharitabbo. Me nisinnabhāvaṃ me satthā aññāsi vatāti yojanā. Mesaddo hi pubbaparāpekkho. Codananti dosāropanaṃ. Kāressāmīti dasabalaṃ kāressāmi. Bhagavā āhāti sambandho. Gatosīti tvaṃ gato asi, vicarantassa tuyhaṃ na patirūpanti yojanā. Tatoti codanakālato.
एत्तको विनिच्छयो उपलब्भतीति सम्बन्धो। भासपरियन्तन्ति वचनपरिच्छेदं। अयन्ति कथा। एत्तकं वचनन्ति सम्बन्धो। गय्हूपगन्ति गहेतब्बभावं उपगमनं, गण्हितुं खमनीयन्ति अत्थो। तानीति द्वे मूलानि। पुन तानीति समुदयभूतानि छ आपत्तिसमुट्ठानानि। वत्थुन्ति मेथुनादिवत्थुं। इतिपीति पिसद्दो पठमनयं अपेक्खति। एत्थ पठमनये मूलेन समुदयस्स पायतो अभेदो होति, पच्छिमनये पन सब्बथा भेदो होति। तस्मा पच्छिमनयोयेव युत्ततरोति दट्ठब्बो। ‘‘वूपसम्मती’’ति इमिना ‘‘निरुज्झती’’ति पदस्स समुच्छेदनिरोधं दस्सेति। वुट्ठानेनाति परिवासादिविनयकम्मेन।
Ettako vinicchayo upalabbhatīti sambandho. Bhāsapariyantanti vacanaparicchedaṃ. Ayanti kathā. Ettakaṃ vacananti sambandho. Gayhūpaganti gahetabbabhāvaṃ upagamanaṃ, gaṇhituṃ khamanīyanti attho. Tānīti dve mūlāni. Puna tānīti samudayabhūtāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Vatthunti methunādivatthuṃ. Itipīti pisaddo paṭhamanayaṃ apekkhati. Ettha paṭhamanaye mūlena samudayassa pāyato abhedo hoti, pacchimanaye pana sabbathā bhedo hoti. Tasmā pacchimanayoyeva yuttataroti daṭṭhabbo. ‘‘Vūpasammatī’’ti iminā ‘‘nirujjhatī’’ti padassa samucchedanirodhaṃ dasseti. Vuṭṭhānenāti parivāsādivinayakammena.
तेत्तिंसमूलानं सरूपं दस्सेन्तो आह ‘‘विवादाधिकरणस्स द्वादस मूलानी’’तिआदि। एकं मूलन्ति सम्बन्धो। तानीति तेत्तिंस मूलानि। परतोति परस्मिं। ‘‘अट्ठारस भेदकरवत्थूनी’’तिआदिना अधिकरणानं समुट्ठानं दस्सेति। चत्तारि सङ्घकिच्चानि निस्साय उप्पज्जतीति योजना। इदन्ति वत्थु। सत्तन्नं निदानन्ति सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं पञ्ञत्तिट्ठानसङ्खातं निदानं। एत्थाति ठाने। पञ्ञत्तिं न जानातीति एत्थ ‘‘अनुपञ्ञत्तिं न जानाती’’ति वक्खमानत्ता पठमपञ्ञत्ति गहेतब्बाति आह ‘‘पठमपञ्ञत्तिं न जानाती’’ति। अनुपञ्ञत्तीति एत्थ अनुसद्दो नउपच्छिन्नत्थोति आह ‘‘पुनप्पुनं पञ्ञत्तिं न जानाती’’ति। पच्छात्थोपि युज्जतेव पठमपञ्ञत्तितो पच्छा पञ्ञत्तत्ता। अनुसन्धिवचनपथन्ति एत्थ अनुसन्धीनं वसेन वचनपथन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘कथानुसन्धिविनिच्छयानुसन्धिवसेन वत्थु’’न्ति। ञत्तिकिच्चन्ति ञत्तिया किच्चं । इमिना ञत्तियाति एत्थ साम्यत्थे सामिवचनं। करधातुसम्बन्धे करणवचनम्पि युज्जतेव। करणन्ति एत्थ च युपच्चयस्स कम्मत्थभावञ्च दस्सेति। न केवलं ञत्तिकम्मे एव ञत्तिकिच्चं न जानाति, अथ खो ञत्तिदुतियञत्तिचतुत्थकम्मेसुपि न जानातीति दस्सेन्तो आह ‘‘ञत्तिदुतियञत्तिचतुत्थकम्मेसू’’तिआदि। पुब्बे ठपेतब्बाति ञत्ति नाम कम्मवाचाय पुब्बे ठपेतब्बाति न जानाति। इमिना नपुब्बकुसलभावं दस्सेति। ‘‘पच्छा’’ति इमिना नअपरकुसलभावं दस्सेति। पिसद्देन पठमनयं अपेक्खति। ‘‘कालं न जानाती’’ति इमिना अकालञ्ञूति पदस्स विग्गहवाक्यं दस्सेति। कालं दस्सेन्तो आह ‘‘अनज्झिट्ठो’’तिआदि।
Tettiṃsamūlānaṃ sarūpaṃ dassento āha ‘‘vivādādhikaraṇassa dvādasa mūlānī’’tiādi. Ekaṃ mūlanti sambandho. Tānīti tettiṃsa mūlāni. Paratoti parasmiṃ. ‘‘Aṭṭhārasa bhedakaravatthūnī’’tiādinā adhikaraṇānaṃ samuṭṭhānaṃ dasseti. Cattāri saṅghakiccāni nissāya uppajjatīti yojanā. Idanti vatthu. Sattannaṃ nidānanti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ paññattiṭṭhānasaṅkhātaṃ nidānaṃ. Etthāti ṭhāne. Paññattiṃ na jānātīti ettha ‘‘anupaññattiṃ na jānātī’’ti vakkhamānattā paṭhamapaññatti gahetabbāti āha ‘‘paṭhamapaññattiṃ na jānātī’’ti. Anupaññattīti ettha anusaddo naupacchinnatthoti āha ‘‘punappunaṃ paññattiṃ na jānātī’’ti. Pacchātthopi yujjateva paṭhamapaññattito pacchā paññattattā. Anusandhivacanapathanti ettha anusandhīnaṃ vasena vacanapathanti dassento āha ‘‘kathānusandhivinicchayānusandhivasena vatthu’’nti. Ñattikiccanti ñattiyā kiccaṃ . Iminā ñattiyāti ettha sāmyatthe sāmivacanaṃ. Karadhātusambandhe karaṇavacanampi yujjateva. Karaṇanti ettha ca yupaccayassa kammatthabhāvañca dasseti. Na kevalaṃ ñattikamme eva ñattikiccaṃ na jānāti, atha kho ñattidutiyañatticatutthakammesupi na jānātīti dassento āha ‘‘ñattidutiyañatticatutthakammesū’’tiādi. Pubbe ṭhapetabbāti ñatti nāma kammavācāya pubbe ṭhapetabbāti na jānāti. Iminā napubbakusalabhāvaṃ dasseti. ‘‘Pacchā’’ti iminā naaparakusalabhāvaṃ dasseti. Pisaddena paṭhamanayaṃ apekkhati. ‘‘Kālaṃ na jānātī’’ti iminā akālaññūti padassa viggahavākyaṃ dasseti. Kālaṃ dassento āha ‘‘anajjhiṭṭho’’tiādi.
‘‘धुतङ्गे आनिसंसं अजानित्वा’’ति इमिना मन्दमोमूहानं फलं दस्सेति। पापिच्छोति एत्थ पापिच्छो नाम पच्चयलाभस्स पत्थनाति आह ‘‘पच्चयलाभं पत्थयमानो’’ति। कायविवेको च चित्तविवेको च उपधिविवेको च कायचित्तउपधिविवेकं, समाहारद्वन्दो, पुब्बपदेसु उत्तरपदलोपो। एतस्साति आरञ्ञिकस्स। इमिना इमाय अत्थो इदमत्थो, सो एतस्सत्थीति इदमत्थीति वचनत्थं दस्सेति। अप्पिच्छञ्ञेवातिआदीसु एवसद्दानं छड्डेतब्बत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘न अञ्ञं किञ्चि लोकामिस’’न्ति।
‘‘Dhutaṅge ānisaṃsaṃ ajānitvā’’ti iminā mandamomūhānaṃ phalaṃ dasseti. Pāpicchoti ettha pāpiccho nāma paccayalābhassa patthanāti āha ‘‘paccayalābhaṃ patthayamāno’’ti. Kāyaviveko ca cittaviveko ca upadhiviveko ca kāyacittaupadhivivekaṃ, samāhāradvando, pubbapadesu uttarapadalopo. Etassāti āraññikassa. Iminā imāya attho idamattho, so etassatthīti idamatthīti vacanatthaṃ dasseti. Appicchaññevātiādīsu evasaddānaṃ chaḍḍetabbatthaṃ dassento āha ‘‘na aññaṃ kiñci lokāmisa’’nti.
नवविधन्ति दिवसवसेन तिविधं, तथा कत्तब्बाकारवसेन, तथा कारकवसेनाति नवविधं उपोसथं।
Navavidhanti divasavasena tividhaṃ, tathā kattabbākāravasena, tathā kārakavasenāti navavidhaṃ uposathaṃ.
कायदुच्चरितादि यस्मा न पसादं संवत्तेति, न पसादाय वा संवत्तति, तस्मा अपासादिकन्ति वुच्चति। तेन वुत्तं ‘‘अपासादिकन्ति कायदुच्चरितादि अकुसल’’न्ति। वेलं अतिक्कम्माति भोजनादिकालं अतिक्कमित्वा। इमिना अतिवेलन्ति एत्थ अतिसद्दस्स अतिक्कमनत्थञ्च ‘‘अतिवेल’’न्ति पदस्स ‘‘विहरतो’’ति पदे किरियविसेसनभावञ्च दस्सेति। अप्पं कालन्ति योजना। अवतरणं ओतारोति दस्सेन्तो आह ‘‘ओतरण’’न्ति। सब्बत्थाति सब्बेसु पञ्चकेसु।
Kāyaduccaritādi yasmā na pasādaṃ saṃvatteti, na pasādāya vā saṃvattati, tasmā apāsādikanti vuccati. Tena vuttaṃ ‘‘apāsādikanti kāyaduccaritādi akusala’’nti. Velaṃ atikkammāti bhojanādikālaṃ atikkamitvā. Iminā ativelanti ettha atisaddassa atikkamanatthañca ‘‘ativela’’nti padassa ‘‘viharato’’ti pade kiriyavisesanabhāvañca dasseti. Appaṃ kālanti yojanā. Avataraṇaṃ otāroti dassento āha ‘‘otaraṇa’’nti. Sabbatthāti sabbesu pañcakesu.
इति पञ्चकवारवण्णनाय योजना समत्ता।
Iti pañcakavāravaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / ५. पञ्चकवारो • 5. Pañcakavāro
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / पञ्चकवारवण्णना • Pañcakavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पञ्चकवारवण्णना • Pañcakavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पञ्चकवारवण्णना • Pañcakavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पञ्चकवारवण्णना • Pañcakavāravaṇṇanā
