| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
เอกุตฺตริกนโย ปญฺจกวารวณฺณนา
Ekuttarikanayo pañcakavāravaṇṇanā
๓๒๕. ปญฺจเกสุ ‘‘ปญฺจ ปุคฺคลา นิยตา’’ติ เอตํ อานนฺตริยานเมว คหณนฺติ โยชนาฯ ปญฺจ เฉทน กา อาปตฺติโย นาม เวทิตพฺพาติ สมฺพโนฺธฯ ยา วิกปฺปนา วุตฺตาติ โยชนาฯ อุสฺสงฺกิโตติ อุฎฺฐหิตฺวา สงฺกิโตฯ ปริสงฺกิโตติ ปุนปฺปุนํ สงฺกิโตฯ อกุโปฺป อรหตฺตผลสงฺขาโต ธโมฺม อิมสฺสาติ อกุปฺปธโมฺม, ขีณาสโวฯ ขีณาสโว สมาโนปิ อุสฺสงฺกิโต เจว ปริสงฺกิโต จาติ โยชนาฯ ปริหริตพฺพาติ อปเนตพฺพาฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอเตสูติ อโคจเรสุฯ ถูปจีวรนฺติ เอตฺถ ถูปํ ปริกฺขิปิตฺวา กตํ จีวรํ ถูปจีวรนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘วมฺมิก’’นฺติอาทิฯ วมฺมิโก หิ ถูปยติ อุทฺธํ อาโรหตีติ ถูโปติ วุจฺจติ ฯ นฺหานฎฺฐาเนติ สเพฺพสํ นฺหานฎฺฐาเนฯ ตญฺหิ อุทเกน กายํ อภิสิญฺจติ เอตฺถาติ อภิเสกนฺติ วุจฺจติฯ อภิเสเก ฉฑฺฑิตํ อาภิเสกิกํ, จีวรํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ฉฑฺฑิตจีวร’’นฺติฯ ภตปฎิยาภตนฺติ เอตฺถ ภรธาตุยา โปสนตฺถํ ปฎิกฺขิปิตฺวา ธารณตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘สุสานํ เนตฺวา ปุน อานีตก’’นฺติฯ ตตฺถ ‘‘สุสาน’’นฺติ อิมินา กมฺมํ ทเสฺสติ, ‘‘ปุนา’’ติ อิมินา ปฎิสทฺทสฺส อตฺถํ ทเสฺสติฯ อิเมหิ ปเทหิ สุสานํ ภตํ หุตฺวา เคหํ ปฎิอาภริตพฺพนฺติ ภตปฎิยาภตนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติ, ยกาโร ปทสนฺธิกโรฯ ปาฬิยํ, อฎฺฐกถายญฺจ โปตฺถเกสุ ‘‘คตปฎิยาคต’’นฺติ กณฺฐชตติยกฺขเรน ปาโฐ อตฺถิ, โส อสุนฺทโรฯ
325. Pañcakesu ‘‘pañca puggalā niyatā’’ti etaṃ ānantariyānameva gahaṇanti yojanā. Pañca chedana kā āpattiyo nāma veditabbāti sambandho. Yā vikappanā vuttāti yojanā. Ussaṅkitoti uṭṭhahitvā saṅkito. Parisaṅkitoti punappunaṃ saṅkito. Akuppo arahattaphalasaṅkhāto dhammo imassāti akuppadhammo, khīṇāsavo. Khīṇāsavo samānopi ussaṅkito ceva parisaṅkito cāti yojanā. Pariharitabbāti apanetabbā. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etesūti agocaresu. Thūpacīvaranti ettha thūpaṃ parikkhipitvā kataṃ cīvaraṃ thūpacīvaranti dassento āha ‘‘vammika’’ntiādi. Vammiko hi thūpayati uddhaṃ ārohatīti thūpoti vuccati . Nhānaṭṭhāneti sabbesaṃ nhānaṭṭhāne. Tañhi udakena kāyaṃ abhisiñcati etthāti abhisekanti vuccati. Abhiseke chaḍḍitaṃ ābhisekikaṃ, cīvaraṃ. Tena vuttaṃ ‘‘chaḍḍitacīvara’’nti. Bhatapaṭiyābhatanti ettha bharadhātuyā posanatthaṃ paṭikkhipitvā dhāraṇatthaṃ dassento āha ‘‘susānaṃ netvā puna ānītaka’’nti. Tattha ‘‘susāna’’nti iminā kammaṃ dasseti, ‘‘punā’’ti iminā paṭisaddassa atthaṃ dasseti. Imehi padehi susānaṃ bhataṃ hutvā gehaṃ paṭiābharitabbanti bhatapaṭiyābhatanti vacanatthaṃ dasseti, yakāro padasandhikaro. Pāḷiyaṃ, aṭṭhakathāyañca potthakesu ‘‘gatapaṭiyāgata’’nti kaṇṭhajatatiyakkharena pāṭho atthi, so asundaro.
กาโย ปฐมํ, วาจา ทุติยํ, กายวาจา ตติยํ, อิทํ สนฺธาย ‘‘ตติเยนา’’ติ วุตฺตํฯ ตเตฺถวาติ อนฺตรเปยฺยาเล เอวฯ
Kāyo paṭhamaṃ, vācā dutiyaṃ, kāyavācā tatiyaṃ, idaṃ sandhāya ‘‘tatiyenā’’ti vuttaṃ. Tatthevāti antarapeyyāle eva.
อทินฺนนฺติ เอตฺถ อการสฺส นการิยภาวญฺจ ตปจฺจยสฺส กมฺมวาจกภาวญฺจ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อเญฺญน น ทินฺน’’นฺติฯ ตตฺถ ‘‘อเญฺญนา’’ติ อิมินา ตปจฺจยสฺส กมฺมวาจกภาวํ ทเสฺสติ, นกาเรน อการสฺส การิยํ ทเสฺสติฯ เกน การเณน อวิทิตนฺติ อาห ‘‘ปฎิคฺคณฺหามีติ เจตนาย อภาเวนา’’ติฯ อวิทิตนฺติ อปากฎํฯ นฎสมชฺชาทิทานนฺติ นฎสมชฺชาทีนํ สเพฺพสํ ทานํฯ อุสภวิสฺสชฺชนนฺติ อุสภสฺส วิสฺสชฺชนํฯ อิทํ อุปลกฺขณวเสน วุตฺตํฯ สพฺพาสมฺปิ ปน มนุสฺสามนุสฺสานํ อิตฺถีนํ เมถุนรติวเสน ปุริสานํ ทานมฺปิ คเหตพฺพํฯ อิตฺถิทานนฺติ เอตฺถาปิ ยาสํ กาสญฺจิ อิตฺถีนํ เยสํ เกสญฺจิ ปุริสานํ ทานํ คเหตพฺพํฯ ปฎิภานจิตฺตกมฺมทานนฺติ เมถุนเสวนปฎิภานจิตฺตกมฺมทานํฯ โลกสฺสาติ โลเกนฯ กเถตุกมฺยตาติ กเถตุกามตาฯ ‘‘น สุปฺปฎิวิโนทยา’’ติ อิมินา ทุเกฺขน ปฎิวิโนเทตพฺพาติ ทุปฺปฎิวิโนทยา, ปฎิวิโนเทตุํ น สุกราติ ทเสฺสติฯ อุปาเยนาติ ยุตฺติยาฯ
Adinnanti ettha akārassa nakāriyabhāvañca tapaccayassa kammavācakabhāvañca dassento āha ‘‘aññena na dinna’’nti. Tattha ‘‘aññenā’’ti iminā tapaccayassa kammavācakabhāvaṃ dasseti, nakārena akārassa kāriyaṃ dasseti. Kena kāraṇena aviditanti āha ‘‘paṭiggaṇhāmīti cetanāya abhāvenā’’ti. Aviditanti apākaṭaṃ. Naṭasamajjādidānanti naṭasamajjādīnaṃ sabbesaṃ dānaṃ. Usabhavissajjananti usabhassa vissajjanaṃ. Idaṃ upalakkhaṇavasena vuttaṃ. Sabbāsampi pana manussāmanussānaṃ itthīnaṃ methunarativasena purisānaṃ dānampi gahetabbaṃ. Itthidānanti etthāpi yāsaṃ kāsañci itthīnaṃ yesaṃ kesañci purisānaṃ dānaṃ gahetabbaṃ. Paṭibhānacittakammadānanti methunasevanapaṭibhānacittakammadānaṃ. Lokassāti lokena. Kathetukamyatāti kathetukāmatā. ‘‘Na suppaṭivinodayā’’ti iminā dukkhena paṭivinodetabbāti duppaṭivinodayā, paṭivinodetuṃ na sukarāti dasseti. Upāyenāti yuttiyā.
ผุสฺสเทวเตฺถโร อฎฺฐาสิ กิราติ สมฺพโนฺธฯ เอกํสนฺติ ภุมฺมเตฺถ เจตํ อุปโยควจนํฯ เอกสฺมิํ อํเสติ หิ อโตฺถฯ พุทฺธารมฺมณนฺติ พุทฺธคุณารมฺมณํฯ มาโรติ เทวปุตฺตมาโร, คโตติ สมฺพโนฺธฯ โคมยนฺติ โคมีฬฺหํฯ ชรคฺคโวติ ชรโคโณฯ ตาทิสเมวาติ โคมยวิปฺปกิรณสภาวเมวฯ วิปฺปการนฺติ วิเสสปกาเรน กรณํฯ วงฺกปาทนฺติ กุฎิลปาทํฯ ปริกสโนฺตติ ปริเจฺฉทํ กตฺวา วิเลขโนฺตฯ วิคจฺฉปุริโสติ วิการํ, วิรูปํ วา คตปุริโสฯ ‘‘วิภจฺฉปุริโส’’ติปิ ปาโฐ, วิเสเสน โสภณํ ภกฺขปุริโสติ อโตฺถฯ อยเมว ปาโฐ อภิธานาทีสุ (อภิธานปฺปทีปิกายํ ๑๐๒ คาถายํ) ทิสฺสติฯ สมนฺตาติ กฎอนฺธการวิหารสฺส สมนฺตโตฯ มาโร สิยา นุ โขติ โยชนาฯ น อสกฺขิํ อิติ อาหาติ โยชนาฯ ทิฎฺฐปุโพฺพติ ปุเพฺพ ทิโฎฺฐฯ มหานุภาโวติ เทวิทฺธิยา มหานุภาโวฯ อิงฺฆาติ อุโยฺยชนเตฺถ นิปาโต, อุโยฺยเชมีติ อโตฺถฯ อตฺตภาวนฺติ ตว อตฺตภาวํฯ ตาทิสํ รูปนฺติ พุทฺธสฺส ภควโต อตฺตภาวสทิสํ รูปํฯ ตํสริกฺขกนฺติ เตน รูเปน สทิสํฯ ปติรูปเมว สทิสเฎฺฐน ปติรูปกํ, น เอกํสสทิสํ รูปํ กิญฺจิ สทิสรูปนฺติ อโตฺถฯ สกตฺตภาวนฺติ สสฺส เอโส สโก, โสเยว อตฺตภาโว สกตฺตภาโว, ตํฯ อยนฺติ มาโรฯ กถนฺติ เกน การเณน ภควา น โสภติ นุ โข, โสภติเยวาติ อโตฺถฯ ตเทว สมเตฺถตุํ วุตฺตํ ‘‘สพฺพโส วีตราคโทสโมโห’’ติฯ วญฺจิโตมฺหีติ อหํ วญฺจิโต อมฺหิฯ กิํ อตฺถีติ กิํ นาม อตฺถิ, มม วญฺจนจิตฺตํ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ทหรภิกฺขุ ปฎิลภตีติอาทินา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ
Phussadevatthero aṭṭhāsi kirāti sambandho. Ekaṃsanti bhummatthe cetaṃ upayogavacanaṃ. Ekasmiṃ aṃseti hi attho. Buddhārammaṇanti buddhaguṇārammaṇaṃ. Māroti devaputtamāro, gatoti sambandho. Gomayanti gomīḷhaṃ. Jaraggavoti jaragoṇo. Tādisamevāti gomayavippakiraṇasabhāvameva. Vippakāranti visesapakārena karaṇaṃ. Vaṅkapādanti kuṭilapādaṃ. Parikasantoti paricchedaṃ katvā vilekhanto. Vigacchapurisoti vikāraṃ, virūpaṃ vā gatapuriso. ‘‘Vibhacchapuriso’’tipi pāṭho, visesena sobhaṇaṃ bhakkhapurisoti attho. Ayameva pāṭho abhidhānādīsu (abhidhānappadīpikāyaṃ 102 gāthāyaṃ) dissati. Samantāti kaṭaandhakāravihārassa samantato. Māro siyā nu khoti yojanā. Na asakkhiṃ iti āhāti yojanā. Diṭṭhapubboti pubbe diṭṭho. Mahānubhāvoti deviddhiyā mahānubhāvo. Iṅghāti uyyojanatthe nipāto, uyyojemīti attho. Attabhāvanti tava attabhāvaṃ. Tādisaṃ rūpanti buddhassa bhagavato attabhāvasadisaṃ rūpaṃ. Taṃsarikkhakanti tena rūpena sadisaṃ. Patirūpameva sadisaṭṭhena patirūpakaṃ, na ekaṃsasadisaṃ rūpaṃ kiñci sadisarūpanti attho. Sakattabhāvanti sassa eso sako, soyeva attabhāvo sakattabhāvo, taṃ. Ayanti māro. Kathanti kena kāraṇena bhagavā na sobhati nu kho, sobhatiyevāti attho. Tadeva samatthetuṃ vuttaṃ ‘‘sabbaso vītarāgadosamoho’’ti. Vañcitomhīti ahaṃ vañcito amhi. Kiṃ atthīti kiṃ nāma atthi, mama vañcanacittaṃ natthīti adhippāyo. Daharabhikkhu paṭilabhatītiādinā sambandhitabbaṃ.
ทหรภิกฺขุ อฎฺฐาสีติ สมฺพโนฺธฯ สงฺการฉฑฺฑนิํ ปจฺฉินฺติ สมฺพโนฺธฯ สงฺการํ ฉเฑฺฑติ อิมายาติ สงฺการฉฑฺฑนีฯ ติสฺสทตฺตเตฺถโร นาม ปุจฺฉีติ สมฺพโนฺธฯ นาวาโตติ โปตโตฯ ปญฺหาสหสฺสนฺติ สมถวิปสฺสนากมฺมฎฺฐาเนสุ ปุจฺฉาสหสฺสํฯ ปุจฺฉีติ ทหรํ ปุจฺฉิฯ ปริจฺฉินฺทีติ ตสฺมิํ ทิวเส กาตพฺพวตฺตํ นิฎฺฐเปสีติ อโตฺถฯ โยนกวิสยโตติ โยนกโลกโตฯ อฎฺฐ กเปฺป อนุสฺสรีติ เจติยงฺคณํ ทิสฺวา จิตฺตสฺส ปสีทนโต ปุเพฺพนิวาสญาเณน อฎฺฐ กเปฺป อนุสฺสริฯ
Daharabhikkhu aṭṭhāsīti sambandho. Saṅkārachaḍḍaniṃ pacchinti sambandho. Saṅkāraṃ chaḍḍeti imāyāti saṅkārachaḍḍanī. Tissadattatthero nāma pucchīti sambandho. Nāvātoti potato. Pañhāsahassanti samathavipassanākammaṭṭhānesu pucchāsahassaṃ. Pucchīti daharaṃ pucchi. Paricchindīti tasmiṃ divase kātabbavattaṃ niṭṭhapesīti attho. Yonakavisayatoti yonakalokato. Aṭṭha kappe anussarīti cetiyaṅgaṇaṃ disvā cittassa pasīdanato pubbenivāsañāṇena aṭṭha kappe anussari.
เอโก ภิกฺขุ คโตติ สมฺพโนฺธฯ เทวตา ปุปฺผหตฺถา อฎฺฐํสูติ มนุสฺสเวสํ คเหตฺวา อฎฺฐํสุฯ เตน วุตฺตํ ‘‘กตรคามวาสิกาตฺถา’’ติฯ ตุเมฺห กตรสฺมิํ คาเม วสนสีลา อตฺถ ภวถาติ โยชนาฯ อิเธวาติ อิมสฺมิํเยว ฐาเนฯ ฐิตามฺหาติ มยํ ฐิตา อมฺหาติ โยชนาฯ
Eko bhikkhu gatoti sambandho. Devatā pupphahatthā aṭṭhaṃsūti manussavesaṃ gahetvā aṭṭhaṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘kataragāmavāsikātthā’’ti. Tumhe katarasmiṃ gāme vasanasīlā attha bhavathāti yojanā. Idhevāti imasmiṃyeva ṭhāne. Ṭhitāmhāti mayaṃ ṭhitā amhāti yojanā.
อยํ กถาติ อยํ วกฺขมานกถาฯ กิํ อมจฺจปุโตฺต ปาสาทิโก นุ โขติ โยชนาฯ เนติ อมจฺจปุตฺตอภยเตฺถเรฯ ญาตกา อคมํสูติ สมฺพโนฺธฯ เถรมาตาปิ ปหิณีติ สมฺพโนฺธฯ ปิสเทฺทน ญาตเก อเปกฺขติฯ ปหิณาการํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปุโตฺต เม’’ติอาทิฯ อมจฺจปุโตฺต อารูโฬฺหติ สมฺพโนฺธฯ อภยเตฺถโร อาหาติ สมฺพโนฺธฯ เตนาติ อมจฺจปุเตฺตนฯ ยุคคฺคาหนฺติ ยุคสฺส คาหํฯ ‘‘มหลฺลกเตฺถรสฺส สมฺมฎฺฐฎฺฐาเน กจวรํ ฉเฑฺฑตฺวา’’ติ วจนํ อาวิ กโรโนฺต อาห ‘‘อตีตตฺตภาเว กิรา’’ติอาทิฯ อมจฺจปุโตฺต ฉเฑฺฑสีติ สมฺพโนฺธฯ
Ayaṃ kathāti ayaṃ vakkhamānakathā. Kiṃ amaccaputto pāsādiko nu khoti yojanā. Neti amaccaputtaabhayatthere. Ñātakā agamaṃsūti sambandho. Theramātāpi pahiṇīti sambandho. Pisaddena ñātake apekkhati. Pahiṇākāraṃ dassento āha ‘‘putto me’’tiādi. Amaccaputto ārūḷhoti sambandho. Abhayatthero āhāti sambandho. Tenāti amaccaputtena. Yugaggāhanti yugassa gāhaṃ. ‘‘Mahallakattherassa sammaṭṭhaṭṭhāne kacavaraṃ chaḍḍetvā’’ti vacanaṃ āvi karonto āha ‘‘atītattabhāve kirā’’tiādi. Amaccaputto chaḍḍesīti sambandho.
ตนฺติ สมฺมชฺชนวตฺตํฯ ตตฺราติ ‘‘สตฺถุสาสนํ กตํ โหตี’’ติวจเนฯ อายสฺมา สาริปุโตฺต นิสีทิ กิราติ สมฺพโนฺธฯ ภควา ปจฺจาคญฺฉีติ สมฺพโนฺธฯ ปาทานีติ ปาทสฺส อกฺกมนฎฺฐานานิ, ปาทเจติยานีติ อโตฺถฯ เถโร นิสีทีติ สมฺพโนฺธฯ ชณฺณุเกหิ ปติฎฺฐาย ‘‘ปาทเจติยํ วนฺทิตฺวา’’ติ ปาฐเสโส อชฺฌาหริตโพฺพฯ เม นิสินฺนภาวํ เม สตฺถา อญฺญาสิ วตาติ โยชนาฯ เมสโทฺท หิ ปุพฺพปราเปโกฺขฯ โจทนนฺติ โทสาโรปนํฯ กาเรสฺสามีติ ทสพลํ กาเรสฺสามิฯ ภควา อาหาติ สมฺพโนฺธฯ คโตสีติ ตฺวํ คโต อสิ, วิจรนฺตสฺส ตุยฺหํ น ปติรูปนฺติ โยชนาฯ ตโตติ โจทนกาลโตฯ
Tanti sammajjanavattaṃ. Tatrāti ‘‘satthusāsanaṃ kataṃ hotī’’tivacane. Āyasmā sāriputto nisīdi kirāti sambandho. Bhagavā paccāgañchīti sambandho. Pādānīti pādassa akkamanaṭṭhānāni, pādacetiyānīti attho. Thero nisīdīti sambandho. Jaṇṇukehi patiṭṭhāya ‘‘pādacetiyaṃ vanditvā’’ti pāṭhaseso ajjhāharitabbo. Me nisinnabhāvaṃ me satthā aññāsi vatāti yojanā. Mesaddo hi pubbaparāpekkho. Codananti dosāropanaṃ. Kāressāmīti dasabalaṃ kāressāmi. Bhagavā āhāti sambandho. Gatosīti tvaṃ gato asi, vicarantassa tuyhaṃ na patirūpanti yojanā. Tatoti codanakālato.
เอตฺตโก วินิจฺฉโย อุปลพฺภตีติ สมฺพโนฺธฯ ภาสปริยนฺตนฺติ วจนปริเจฺฉทํฯ อยนฺติ กถาฯ เอตฺตกํ วจนนฺติ สมฺพโนฺธฯ คยฺหูปคนฺติ คเหตพฺพภาวํ อุปคมนํ, คณฺหิตุํ ขมนียนฺติ อโตฺถฯ ตานีติ เทฺว มูลานิฯ ปุน ตานีติ สมุทยภูตานิ ฉ อาปตฺติสมุฎฺฐานานิฯ วตฺถุนฺติ เมถุนาทิวตฺถุํฯ อิติปีติ ปิสโทฺท ปฐมนยํ อเปกฺขติฯ เอตฺถ ปฐมนเย มูเลน สมุทยสฺส ปายโต อเภโท โหติ, ปจฺฉิมนเย ปน สพฺพถา เภโท โหติฯ ตสฺมา ปจฺฉิมนโยเยว ยุตฺตตโรติ ทฎฺฐโพฺพฯ ‘‘วูปสมฺมตี’’ติ อิมินา ‘‘นิรุชฺฌตี’’ติ ปทสฺส สมุเจฺฉทนิโรธํ ทเสฺสติฯ วุฎฺฐาเนนาติ ปริวาสาทิวินยกเมฺมนฯ
Ettako vinicchayo upalabbhatīti sambandho. Bhāsapariyantanti vacanaparicchedaṃ. Ayanti kathā. Ettakaṃ vacananti sambandho. Gayhūpaganti gahetabbabhāvaṃ upagamanaṃ, gaṇhituṃ khamanīyanti attho. Tānīti dve mūlāni. Puna tānīti samudayabhūtāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Vatthunti methunādivatthuṃ. Itipīti pisaddo paṭhamanayaṃ apekkhati. Ettha paṭhamanaye mūlena samudayassa pāyato abhedo hoti, pacchimanaye pana sabbathā bhedo hoti. Tasmā pacchimanayoyeva yuttataroti daṭṭhabbo. ‘‘Vūpasammatī’’ti iminā ‘‘nirujjhatī’’ti padassa samucchedanirodhaṃ dasseti. Vuṭṭhānenāti parivāsādivinayakammena.
เตตฺติํสมูลานํ สรูปํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘วิวาทาธิกรณสฺส ทฺวาทส มูลานี’’ติอาทิฯ เอกํ มูลนฺติ สมฺพโนฺธฯ ตานีติ เตตฺติํส มูลานิฯ ปรโตติ ปรสฺมิํฯ ‘‘อฎฺฐารส เภทกรวตฺถูนี’’ติอาทินา อธิกรณานํ สมุฎฺฐานํ ทเสฺสติฯ จตฺตาริ สงฺฆกิจฺจานิ นิสฺสาย อุปฺปชฺชตีติ โยชนาฯ อิทนฺติ วตฺถุฯ สตฺตนฺนํ นิทานนฺติ สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ ปญฺญตฺติฎฺฐานสงฺขาตํ นิทานํฯ เอตฺถาติ ฐาเนฯ ปญฺญตฺติํ น ชานาตีติ เอตฺถ ‘‘อนุปญฺญตฺติํ น ชานาตี’’ติ วกฺขมานตฺตา ปฐมปญฺญตฺติ คเหตพฺพาติ อาห ‘‘ปฐมปญฺญตฺติํ น ชานาตี’’ติฯ อนุปญฺญตฺตีติ เอตฺถ อนุสโทฺท นอุปจฺฉินฺนโตฺถติ อาห ‘‘ปุนปฺปุนํ ปญฺญตฺติํ น ชานาตี’’ติฯ ปจฺฉาโตฺถปิ ยุชฺชเตว ปฐมปญฺญตฺติโต ปจฺฉา ปญฺญตฺตตฺตาฯ อนุสนฺธิวจนปถนฺติ เอตฺถ อนุสนฺธีนํ วเสน วจนปถนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘กถานุสนฺธิวินิจฺฉยานุสนฺธิวเสน วตฺถุ’’นฺติฯ ญตฺติกิจฺจนฺติ ญตฺติยา กิจฺจํ ฯ อิมินา ญตฺติยาติ เอตฺถ สามฺยเตฺถ สามิวจนํฯ กรธาตุสมฺพเนฺธ กรณวจนมฺปิ ยุชฺชเตวฯ กรณนฺติ เอตฺถ จ ยุปจฺจยสฺส กมฺมตฺถภาวญฺจ ทเสฺสติฯ น เกวลํ ญตฺติกเมฺม เอว ญตฺติกิจฺจํ น ชานาติ, อถ โข ญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถกเมฺมสุปิ น ชานาตีติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถกเมฺมสู’’ติอาทิฯ ปุเพฺพ ฐเปตพฺพาติ ญตฺติ นาม กมฺมวาจาย ปุเพฺพ ฐเปตพฺพาติ น ชานาติฯ อิมินา นปุพฺพกุสลภาวํ ทเสฺสติฯ ‘‘ปจฺฉา’’ติ อิมินา นอปรกุสลภาวํ ทเสฺสติฯ ปิสเทฺทน ปฐมนยํ อเปกฺขติฯ ‘‘กาลํ น ชานาตี’’ติ อิมินา อกาลญฺญูติ ปทสฺส วิคฺคหวากฺยํ ทเสฺสติฯ กาลํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อนชฺฌิโฎฺฐ’’ติอาทิฯ
Tettiṃsamūlānaṃ sarūpaṃ dassento āha ‘‘vivādādhikaraṇassa dvādasa mūlānī’’tiādi. Ekaṃ mūlanti sambandho. Tānīti tettiṃsa mūlāni. Paratoti parasmiṃ. ‘‘Aṭṭhārasa bhedakaravatthūnī’’tiādinā adhikaraṇānaṃ samuṭṭhānaṃ dasseti. Cattāri saṅghakiccāni nissāya uppajjatīti yojanā. Idanti vatthu. Sattannaṃ nidānanti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ paññattiṭṭhānasaṅkhātaṃ nidānaṃ. Etthāti ṭhāne. Paññattiṃ na jānātīti ettha ‘‘anupaññattiṃ na jānātī’’ti vakkhamānattā paṭhamapaññatti gahetabbāti āha ‘‘paṭhamapaññattiṃ na jānātī’’ti. Anupaññattīti ettha anusaddo naupacchinnatthoti āha ‘‘punappunaṃ paññattiṃ na jānātī’’ti. Pacchātthopi yujjateva paṭhamapaññattito pacchā paññattattā. Anusandhivacanapathanti ettha anusandhīnaṃ vasena vacanapathanti dassento āha ‘‘kathānusandhivinicchayānusandhivasena vatthu’’nti. Ñattikiccanti ñattiyā kiccaṃ . Iminā ñattiyāti ettha sāmyatthe sāmivacanaṃ. Karadhātusambandhe karaṇavacanampi yujjateva. Karaṇanti ettha ca yupaccayassa kammatthabhāvañca dasseti. Na kevalaṃ ñattikamme eva ñattikiccaṃ na jānāti, atha kho ñattidutiyañatticatutthakammesupi na jānātīti dassento āha ‘‘ñattidutiyañatticatutthakammesū’’tiādi. Pubbe ṭhapetabbāti ñatti nāma kammavācāya pubbe ṭhapetabbāti na jānāti. Iminā napubbakusalabhāvaṃ dasseti. ‘‘Pacchā’’ti iminā naaparakusalabhāvaṃ dasseti. Pisaddena paṭhamanayaṃ apekkhati. ‘‘Kālaṃ na jānātī’’ti iminā akālaññūti padassa viggahavākyaṃ dasseti. Kālaṃ dassento āha ‘‘anajjhiṭṭho’’tiādi.
‘‘ธุตเงฺค อานิสํสํ อชานิตฺวา’’ติ อิมินา มนฺทโมมูหานํ ผลํ ทเสฺสติฯ ปาปิโจฺฉติ เอตฺถ ปาปิโจฺฉ นาม ปจฺจยลาภสฺส ปตฺถนาติ อาห ‘‘ปจฺจยลาภํ ปตฺถยมาโน’’ติฯ กายวิเวโก จ จิตฺตวิเวโก จ อุปธิวิเวโก จ กายจิตฺตอุปธิวิเวกํ, สมาหารทฺวโนฺท, ปุพฺพปเทสุ อุตฺตรปทโลโปฯ เอตสฺสาติ อารญฺญิกสฺสฯ อิมินา อิมาย อโตฺถ อิทมโตฺถ, โส เอตสฺสตฺถีติ อิทมตฺถีติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ อปฺปิจฺฉเญฺญวาติอาทีสุ เอวสทฺทานํ ฉเฑฺฑตพฺพตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘น อญฺญํ กิญฺจิ โลกามิส’’นฺติฯ
‘‘Dhutaṅge ānisaṃsaṃ ajānitvā’’ti iminā mandamomūhānaṃ phalaṃ dasseti. Pāpicchoti ettha pāpiccho nāma paccayalābhassa patthanāti āha ‘‘paccayalābhaṃ patthayamāno’’ti. Kāyaviveko ca cittaviveko ca upadhiviveko ca kāyacittaupadhivivekaṃ, samāhāradvando, pubbapadesu uttarapadalopo. Etassāti āraññikassa. Iminā imāya attho idamattho, so etassatthīti idamatthīti vacanatthaṃ dasseti. Appicchaññevātiādīsu evasaddānaṃ chaḍḍetabbatthaṃ dassento āha ‘‘na aññaṃ kiñci lokāmisa’’nti.
นววิธนฺติ ทิวสวเสน ติวิธํ, ตถา กตฺตพฺพาการวเสน, ตถา การกวเสนาติ นววิธํ อุโปสถํฯ
Navavidhanti divasavasena tividhaṃ, tathā kattabbākāravasena, tathā kārakavasenāti navavidhaṃ uposathaṃ.
กายทุจฺจริตาทิ ยสฺมา น ปสาทํ สํวเตฺตติ, น ปสาทาย วา สํวตฺตติ, ตสฺมา อปาสาทิกนฺติ วุจฺจติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อปาสาทิกนฺติ กายทุจฺจริตาทิ อกุสล’’นฺติฯ เวลํ อติกฺกมฺมาติ โภชนาทิกาลํ อติกฺกมิตฺวาฯ อิมินา อติเวลนฺติ เอตฺถ อติสทฺทสฺส อติกฺกมนตฺถญฺจ ‘‘อติเวล’’นฺติ ปทสฺส ‘‘วิหรโต’’ติ ปเท กิริยวิเสสนภาวญฺจ ทเสฺสติฯ อปฺปํ กาลนฺติ โยชนาฯ อวตรณํ โอตาโรติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘โอตรณ’’นฺติฯ สพฺพตฺถาติ สเพฺพสุ ปญฺจเกสุฯ
Kāyaduccaritādi yasmā na pasādaṃ saṃvatteti, na pasādāya vā saṃvattati, tasmā apāsādikanti vuccati. Tena vuttaṃ ‘‘apāsādikanti kāyaduccaritādi akusala’’nti. Velaṃ atikkammāti bhojanādikālaṃ atikkamitvā. Iminā ativelanti ettha atisaddassa atikkamanatthañca ‘‘ativela’’nti padassa ‘‘viharato’’ti pade kiriyavisesanabhāvañca dasseti. Appaṃ kālanti yojanā. Avataraṇaṃ otāroti dassento āha ‘‘otaraṇa’’nti. Sabbatthāti sabbesu pañcakesu.
อิติ ปญฺจกวารวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
Iti pañcakavāravaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ปริวารปาฬิ • Parivārapāḷi / ๕. ปญฺจกวาโร • 5. Pañcakavāro
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปริวาร-อฎฺฐกถา • Parivāra-aṭṭhakathā / ปญฺจกวารวณฺณนา • Pañcakavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ปญฺจกวารวณฺณนา • Pañcakavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ปญฺจกวารวณฺณนา • Pañcakavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ปญฺจกวารวณฺณนา • Pañcakavāravaṇṇanā
