| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
एकुत्तरिकनयो तिकवारवण्णना
Ekuttarikanayo tikavāravaṇṇanā
३२३. तिकेसु भगवति तिट्ठन्ते यं आपत्तिं आपज्जति, सा आपत्ति अत्थीति योजना। सब्बत्थाति सब्बेसु पदेसु। वित्थारं दस्सेन्तो आह ‘‘तत्था’’तिआदि। तत्थ तत्थाति तिकेसु, वित्थारो एवं वेदितब्बोति योजना। लोहितुप्पादापत्तीति अनुलोमपाराजिकापत्ति। ‘‘आवुसोवादेना’’ति ‘‘आवुसो’’ति वोहारेन। वोति तुम्हेहि।
323. Tikesu bhagavati tiṭṭhante yaṃ āpattiṃ āpajjati, sā āpatti atthīti yojanā. Sabbatthāti sabbesu padesu. Vitthāraṃ dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tikesu, vitthāro evaṃ veditabboti yojanā. Lohituppādāpattīti anulomapārājikāpatti. ‘‘Āvusovādenā’’ti ‘‘āvuso’’ti vohārena. Voti tumhehi.
कालेति पुरेभत्तकाले। विकालेति पच्छाभत्तकाले। अवसेसं आपत्तिन्ति सम्बन्धो। दसवस्सोम्हीति अहं दसवस्सो अम्हि। नवोति पञ्चवस्सअपरिपुण्णो। मज्झिमोति पञ्चवस्सतो पट्ठाय याव दसवस्सअपरिपुण्णो। कुसलचित्तो आपज्जतीति कुसलचित्तो हुत्वा आपज्जति। अब्याकतचित्तोति सुपन्तस्स भवङ्गचित्तं सन्धाय वुत्तं। यन्ति आपत्तिं। सब्बन्ति आपत्तिं, आपज्जतीति सम्बन्धो। दुक्खवेदनासमङ्गी हुत्वा आपज्जतीति योजना। यन्ति आपत्तिं।
Kāleti purebhattakāle. Vikāleti pacchābhattakāle. Avasesaṃ āpattinti sambandho. Dasavassomhīti ahaṃ dasavasso amhi. Navoti pañcavassaaparipuṇṇo. Majjhimoti pañcavassato paṭṭhāya yāva dasavassaaparipuṇṇo. Kusalacitto āpajjatīti kusalacitto hutvā āpajjati. Abyākatacittoti supantassa bhavaṅgacittaṃ sandhāya vuttaṃ. Yanti āpattiṃ. Sabbanti āpattiṃ, āpajjatīti sambandho. Dukkhavedanāsamaṅgī hutvā āpajjatīti yojanā. Yanti āpattiṃ.
तयो पटिक्खेपाति एत्थ पटिक्खेपस्स सामिकं दस्सेन्तो आह ‘‘बुद्धस्स भगवतो’’ति। किलेससल्लेखनकपटिपत्तियाति किलेसं सल्लिखति तनुं करोतीति किलेससल्लेखनका, सायेव पटिपत्ति किलेससल्लेखनकपटिपत्ति, ताय।
Tayo paṭikkhepāti ettha paṭikkhepassa sāmikaṃ dassento āha ‘‘buddhassa bhagavato’’ti. Kilesasallekhanakapaṭipattiyāti kilesaṃ sallikhati tanuṃ karotīti kilesasallekhanakā, sāyeva paṭipatti kilesasallekhanakapaṭipatti, tāya.
परिसं उपट्ठापेन्तो बालोति सम्बन्धो। परिसं उपट्ठापेन्तो पण्डितो चाति सम्बन्धो। अवसेसं आपत्तिन्ति योजना। काळेति काळपक्खे। जुण्हेति जुण्हपक्खे।
Parisaṃ upaṭṭhāpento bāloti sambandho. Parisaṃ upaṭṭhāpento paṇḍito cāti sambandho. Avasesaṃ āpattinti yojanā. Kāḷeti kāḷapakkhe. Juṇheti juṇhapakkhe.
कत्तिकपुण्णमासियाति पच्छिमकत्तिकपुण्णमासिया। कुरुन्दियं वुत्तन्ति सम्बन्धो। सुवुत्तकारणं दस्सेन्तो आह ‘‘चातुमास’’न्तिआदि। हीति यस्मा, परियेसन्तो च निवासेन्तो च भिक्खूति योजना।
Kattikapuṇṇamāsiyāti pacchimakattikapuṇṇamāsiyā. Kurundiyaṃ vuttanti sambandho. Suvuttakāraṇaṃ dassento āha ‘‘cātumāsa’’ntiādi. Hīti yasmā, pariyesanto ca nivāsento ca bhikkhūti yojanā.
वत्थुन्ति मेथुनधम्मादिवत्थुं।
Vatthunti methunadhammādivatthuṃ.
पटिच्छादेति एतायाति पटिच्छादीति करणत्थोपि युज्जति। वित्थारं दस्सेन्तो आह ‘‘द्वारं पिदहित्वा’’तिआदि। एतदेवाति परिकम्ममेव। उभयत्थाति उभयेसु जन्ताघरपटिच्छादिउदकपटिच्छादीसु। सब्बन्ति अखिलं परिकम्मादिं। निय्यन्तीति निलीयित्वा यन्ति। इमिना वहन्तीति एत्थ वहधातु गत्यत्थोति दस्सेति। अब्भमहिकाधूमरजराहुविमुत्तन्ति अब्भेन च महिकाय च धूमेन च रजेन च राहुना च विमुत्तं। तेसूति अब्भादीसु। तथाति यथा चन्दमण्डलं विरोचति, तथा सूरियमण्डलं।
Paṭicchādeti etāyāti paṭicchādīti karaṇatthopi yujjati. Vitthāraṃ dassento āha ‘‘dvāraṃ pidahitvā’’tiādi. Etadevāti parikammameva. Ubhayatthāti ubhayesu jantāgharapaṭicchādiudakapaṭicchādīsu. Sabbanti akhilaṃ parikammādiṃ. Niyyantīti nilīyitvā yanti. Iminā vahantīti ettha vahadhātu gatyatthoti dasseti. Abbhamahikādhūmarajarāhuvimuttanti abbhena ca mahikāya ca dhūmena ca rajena ca rāhunā ca vimuttaṃ. Tesūti abbhādīsu. Tathāti yathā candamaṇḍalaṃ virocati, tathā sūriyamaṇḍalaṃ.
करणीयेन हुत्वाति सम्बन्धो।
Karaṇīyena hutvāti sambandho.
कप्पेन्तोति करोन्तो। आगन्तुको आपज्जतीति सम्बन्धो। अनज्झिट्ठोति अनज्झेसितो हुत्वाति सम्बन्धो। तिणवत्थारकसमथे कायेन वुट्ठाति कायसामग्गिया दानत्ता।
Kappentoti karonto. Āgantuko āpajjatīti sambandho. Anajjhiṭṭhoti anajjhesito hutvāti sambandho. Tiṇavatthārakasamathe kāyena vuṭṭhāti kāyasāmaggiyā dānattā.
आगाळ्हाय चेतेय्याति आगाळ्हसद्दो दळ्हपरियायोति आह ‘‘दळ्हभावाया’’ति। आ भुसो गाहियते आगाळ्हो, गाळ्हो बाळ्हो दळ्होति अत्थतो एकं। चेतेय्याति पकप्पेय्य। न पूरयतोति न पूरयन्तस्स। अलज्जी च होति बालो च अपकतत्तो चाति एत्थ बालमत्तअपकतत्तमत्तेन कम्मं न कातब्बं, आपत्तिवसेनेव पन कातब्बन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘बालो’’तिआदि। तत्थ बालो न जानातीति सम्बन्धो। अयन्ति बालो। एत्तावताति एत्तकेन अजाननमत्तेन। बालभावमूलकं आपत्तिन्ति सम्बन्धो। द्वे आपत्तिक्खन्धेति पाराजिकसङ्घादिसेसवसेन द्वे आपत्तिरासयो। तेसन्ति तिण्णं पुग्गलानं, कातब्बन्ति सम्बन्धो।
Āgāḷhāya ceteyyāti āgāḷhasaddo daḷhapariyāyoti āha ‘‘daḷhabhāvāyā’’ti. Ā bhuso gāhiyate āgāḷho, gāḷho bāḷho daḷhoti atthato ekaṃ. Ceteyyāti pakappeyya. Na pūrayatoti na pūrayantassa. Alajjī ca hoti bālo ca apakatatto cāti ettha bālamattaapakatattamattena kammaṃ na kātabbaṃ, āpattivaseneva pana kātabbanti dassento āha ‘‘bālo’’tiādi. Tattha bālo na jānātīti sambandho. Ayanti bālo. Ettāvatāti ettakena ajānanamattena. Bālabhāvamūlakaṃ āpattinti sambandho. Dve āpattikkhandheti pārājikasaṅghādisesavasena dve āpattirāsayo. Tesanti tiṇṇaṃ puggalānaṃ, kātabbanti sambandho.
कायिको दवो नामाति कायिको परिहासो नाम। मुखालम्बरकरणादिभेदोति मुखेन आलम्बरनामकतूरियकिच्चस्स करणादिभेदो । द्वीहिपि द्वारेहीति कायवचीवसेन द्वीहिपि द्वारेहि। कायद्वारे पञ्ञत्तसिक्खापदवीतिक्कमोति कायद्वारे पञ्ञत्तस्स कायसंसग्गादिसिक्खापदस्स वीतिक्कमो। वचीद्वारे पञ्ञत्तसिक्खापदवीतिक्कमोति वचीद्वारे पञ्ञत्तस्स दुट्ठुल्लवाचादिसिक्खापदस्स वीतिक्कमो। कायिकेन उपघातिकेनाति एत्थ उपघातिकं नाम असिक्खनन्ति आह ‘‘असिक्खनेना’’ति। कस्मा असिक्खनं उपघातं नामाति आह ‘‘यो ही’’तिआदि। तत्थ योति पुग्गलो। तन्ति कायद्वारे पञ्ञत्तसिक्खापदं। नन्ति एवमेव। हि यस्मा उपघातेतीति सम्बन्धो। वेज्जकम्मेन समन्नागतोति सम्बन्धो। सासनउग्गहणआरोचनादिना वाचसिकेन मिच्छाजीवेनाति योजना।
Kāyiko davo nāmāti kāyiko parihāso nāma. Mukhālambarakaraṇādibhedoti mukhena ālambaranāmakatūriyakiccassa karaṇādibhedo . Dvīhipi dvārehīti kāyavacīvasena dvīhipi dvārehi. Kāyadvāre paññattasikkhāpadavītikkamoti kāyadvāre paññattassa kāyasaṃsaggādisikkhāpadassa vītikkamo. Vacīdvāre paññattasikkhāpadavītikkamoti vacīdvāre paññattassa duṭṭhullavācādisikkhāpadassa vītikkamo. Kāyikena upaghātikenāti ettha upaghātikaṃ nāma asikkhananti āha ‘‘asikkhanenā’’ti. Kasmā asikkhanaṃ upaghātaṃ nāmāti āha ‘‘yo hī’’tiādi. Tattha yoti puggalo. Tanti kāyadvāre paññattasikkhāpadaṃ. Nanti evameva. Hi yasmā upaghātetīti sambandho. Vejjakammena samannāgatoti sambandho. Sāsanauggahaṇaārocanādinā vācasikena micchājīvenāti yojanā.
‘‘मा भण्डनं करी’’ति इमिना ‘‘मा’’ति पटिसेधस्स ‘‘करी’’ति पाठसेसेन सम्बन्धितब्बभावं दस्सेति। न वोहरितब्बन्ति एत्थ विपुब्बअवपुब्ब-हरधातु कथनत्थोति आह ‘‘न किञ्चि वत्तब्ब’’न्ति। हीति सच्चं। बीजनग्गाहादिकेति आदिसद्देन धम्मज्झेसनादिं सङ्गण्हाति। ओकासकम्मं कारेन्तस्साति एत्थ ‘‘ओकास’’न्ति च ‘‘ओकासकम्म’’न्ति च सदिसन्ति आह ‘‘ओकासं कारेन्तस्सा’’ति। न आदातब्बन्ति न गण्हितब्बं। तमेवत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘यत्थ गहेत्वा’’तिआदि।
‘‘Mā bhaṇḍanaṃ karī’’ti iminā ‘‘mā’’ti paṭisedhassa ‘‘karī’’ti pāṭhasesena sambandhitabbabhāvaṃ dasseti. Na voharitabbanti ettha vipubbaavapubba-haradhātu kathanatthoti āha ‘‘na kiñci vattabba’’nti. Hīti saccaṃ. Bījanaggāhādiketi ādisaddena dhammajjhesanādiṃ saṅgaṇhāti. Okāsakammaṃ kārentassāti ettha ‘‘okāsa’’nti ca ‘‘okāsakamma’’nti ca sadisanti āha ‘‘okāsaṃ kārentassā’’ti. Na ādātabbanti na gaṇhitabbaṃ. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘yattha gahetvā’’tiādi.
यन्ति विनयं। सोति भिक्खु। सोति विनयो। तस्साति भिक्खुस्स। इदन्ति कम्मं। अञ्ञं पुच्छाति मया अञ्ञं भिक्खुं पुच्छाहीति योजना। इतीति एवं। सोति तीहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु। अस्साति तीहङ्गेहि समन्नागतस्स। न साकच्छितब्बोति न सह कथेतब्बो।
Yanti vinayaṃ. Soti bhikkhu. Soti vinayo. Tassāti bhikkhussa. Idanti kammaṃ. Aññaṃ pucchāti mayā aññaṃ bhikkhuṃ pucchāhīti yojanā. Itīti evaṃ. Soti tīhaṅgehi samannāgato bhikkhu. Assāti tīhaṅgehi samannāgatassa. Na sākacchitabboti na saha kathetabbo.
‘‘लद्धि’’न्ति इमिना इदमप्पहायाति एत्थ इदंसद्दस्स विसयं दस्सेति। ‘‘अविजहित्वा’’ति इमिना हाधातु त्वापच्चयोति दस्सेति। सुद्धं ब्रह्मचारिन्ति एत्थ सब्बथा किलेससुद्धो खीणासवोव गहेतब्बोति आह ‘‘खीणासवं भिक्खु’’न्ति। ‘‘पातब्यभाव’’न्ति इमिना पातब्यतन्ति एत्थ तापच्चयो भावत्थे होतीति दस्सेति। ‘‘पटिसेवन’’न्ति इमिना पातब्यसद्दो यथाकामपरिभुञ्जनत्थोति दस्सेति । गतिविसोधनन्ति दुग्गतितो सुगतिया विसुज्झनं । ‘‘अकुसलानि चेव मूलानि चा’’ति इमिना अकुसलसद्दस्स च मूलसद्दस्स च तुल्याधिकरणभावं दस्सेति। तस्मा अकुसलसङ्खातानि मूलानि अकुसलमूलानीति तुल्याधिकरणसमासो कातब्बो। दुच्चरितानीति एत्थ दुसद्दस्स दुट्ठुविरूपत्थभावं दस्सेन्तो आह ‘‘दुट्ठु चरितानि, विरूपानि वा चरितानी’’ति। विरूपानीति विकारसभावानि। ‘‘करणभूतेना’’ति इमिना ‘‘कत्तुभूतेना’’ति अत्थं पटिक्खिपति। तत्थ तत्थाति तस्मिं तस्मिं खन्धके।
‘‘Laddhi’’nti iminā idamappahāyāti ettha idaṃsaddassa visayaṃ dasseti. ‘‘Avijahitvā’’ti iminā hādhātu tvāpaccayoti dasseti. Suddhaṃ brahmacārinti ettha sabbathā kilesasuddho khīṇāsavova gahetabboti āha ‘‘khīṇāsavaṃ bhikkhu’’nti. ‘‘Pātabyabhāva’’nti iminā pātabyatanti ettha tāpaccayo bhāvatthe hotīti dasseti. ‘‘Paṭisevana’’nti iminā pātabyasaddo yathākāmaparibhuñjanatthoti dasseti . Gativisodhananti duggatito sugatiyā visujjhanaṃ . ‘‘Akusalāni ceva mūlāni cā’’ti iminā akusalasaddassa ca mūlasaddassa ca tulyādhikaraṇabhāvaṃ dasseti. Tasmā akusalasaṅkhātāni mūlāni akusalamūlānīti tulyādhikaraṇasamāso kātabbo. Duccaritānīti ettha dusaddassa duṭṭhuvirūpatthabhāvaṃ dassento āha ‘‘duṭṭhu caritāni, virūpāni vā caritānī’’ti. Virūpānīti vikārasabhāvāni. ‘‘Karaṇabhūtenā’’ti iminā ‘‘kattubhūtenā’’ti atthaṃ paṭikkhipati. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ khandhake.
इति तिकवारवण्णनाय योजना समत्ता।
Iti tikavāravaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / ३. तिकवारो • 3. Tikavāro
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / तिकवारवण्णना • Tikavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / तिकवारवण्णना • Tikavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / तिकवारवण्णना • Tikavāravaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / तिकवारवण्णना • Tikavāravaṇṇanā
