| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
เอกุตฺตริกนโย ติกวารวณฺณนา
Ekuttarikanayo tikavāravaṇṇanā
๓๒๓. ติเกสุ ภควติ ติฎฺฐเนฺต ยํ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, สา อาปตฺติ อตฺถีติ โยชนาฯ สพฺพตฺถาติ สเพฺพสุ ปเทสุฯ วิตฺถารํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ติเกสุ, วิตฺถาโร เอวํ เวทิตโพฺพติ โยชนาฯ โลหิตุปฺปาทาปตฺตีติ อนุโลมปาราชิกาปตฺติฯ ‘‘อาวุโสวาเทนา’’ติ ‘‘อาวุโส’’ติ โวหาเรนฯ โวติ ตุเมฺหหิฯ
323. Tikesu bhagavati tiṭṭhante yaṃ āpattiṃ āpajjati, sā āpatti atthīti yojanā. Sabbatthāti sabbesu padesu. Vitthāraṃ dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tikesu, vitthāro evaṃ veditabboti yojanā. Lohituppādāpattīti anulomapārājikāpatti. ‘‘Āvusovādenā’’ti ‘‘āvuso’’ti vohārena. Voti tumhehi.
กาเลติ ปุเรภตฺตกาเลฯ วิกาเลติ ปจฺฉาภตฺตกาเลฯ อวเสสํ อาปตฺตินฺติ สมฺพโนฺธฯ ทสวโสฺสมฺหีติ อหํ ทสวโสฺส อมฺหิฯ นโวติ ปญฺจวสฺสอปริปุโณฺณฯ มชฺฌิโมติ ปญฺจวสฺสโต ปฎฺฐาย ยาว ทสวสฺสอปริปุโณฺณฯ กุสลจิโตฺต อาปชฺชตีติ กุสลจิโตฺต หุตฺวา อาปชฺชติฯ อพฺยากตจิโตฺตติ สุปนฺตสฺส ภวงฺคจิตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยนฺติ อาปตฺติํฯ สพฺพนฺติ อาปตฺติํ, อาปชฺชตีติ สมฺพโนฺธฯ ทุกฺขเวทนาสมงฺคี หุตฺวา อาปชฺชตีติ โยชนาฯ ยนฺติ อาปตฺติํฯ
Kāleti purebhattakāle. Vikāleti pacchābhattakāle. Avasesaṃ āpattinti sambandho. Dasavassomhīti ahaṃ dasavasso amhi. Navoti pañcavassaaparipuṇṇo. Majjhimoti pañcavassato paṭṭhāya yāva dasavassaaparipuṇṇo. Kusalacitto āpajjatīti kusalacitto hutvā āpajjati. Abyākatacittoti supantassa bhavaṅgacittaṃ sandhāya vuttaṃ. Yanti āpattiṃ. Sabbanti āpattiṃ, āpajjatīti sambandho. Dukkhavedanāsamaṅgī hutvā āpajjatīti yojanā. Yanti āpattiṃ.
ตโย ปฎิเกฺขปาติ เอตฺถ ปฎิเกฺขปสฺส สามิกํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘พุทฺธสฺส ภควโต’’ติฯ กิเลสสเลฺลขนกปฎิปตฺติยาติ กิเลสํ สลฺลิขติ ตนุํ กโรตีติ กิเลสสเลฺลขนกา, สาเยว ปฎิปตฺติ กิเลสสเลฺลขนกปฎิปตฺติ, ตายฯ
Tayo paṭikkhepāti ettha paṭikkhepassa sāmikaṃ dassento āha ‘‘buddhassa bhagavato’’ti. Kilesasallekhanakapaṭipattiyāti kilesaṃ sallikhati tanuṃ karotīti kilesasallekhanakā, sāyeva paṭipatti kilesasallekhanakapaṭipatti, tāya.
ปริสํ อุปฎฺฐาเปโนฺต พาโลติ สมฺพโนฺธฯ ปริสํ อุปฎฺฐาเปโนฺต ปณฺฑิโต จาติ สมฺพโนฺธฯ อวเสสํ อาปตฺตินฺติ โยชนาฯ กาเฬติ กาฬปเกฺขฯ ชุเณฺหติ ชุณฺหปเกฺขฯ
Parisaṃ upaṭṭhāpento bāloti sambandho. Parisaṃ upaṭṭhāpento paṇḍito cāti sambandho. Avasesaṃ āpattinti yojanā. Kāḷeti kāḷapakkhe. Juṇheti juṇhapakkhe.
กตฺติกปุณฺณมาสิยาติ ปจฺฉิมกตฺติกปุณฺณมาสิยาฯ กุรุนฺทิยํ วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ สุวุตฺตการณํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘จาตุมาส’’นฺติอาทิฯ หีติ ยสฺมา, ปริเยสโนฺต จ นิวาเสโนฺต จ ภิกฺขูติ โยชนาฯ
Kattikapuṇṇamāsiyāti pacchimakattikapuṇṇamāsiyā. Kurundiyaṃ vuttanti sambandho. Suvuttakāraṇaṃ dassento āha ‘‘cātumāsa’’ntiādi. Hīti yasmā, pariyesanto ca nivāsento ca bhikkhūti yojanā.
วตฺถุนฺติ เมถุนธมฺมาทิวตฺถุํฯ
Vatthunti methunadhammādivatthuṃ.
ปฎิจฺฉาเทติ เอตายาติ ปฎิจฺฉาทีติ กรณโตฺถปิ ยุชฺชติฯ วิตฺถารํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ทฺวารํ ปิทหิตฺวา’’ติอาทิฯ เอตเทวาติ ปริกมฺมเมวฯ อุภยตฺถาติ อุภเยสุ ชนฺตาฆรปฎิจฺฉาทิอุทกปฎิจฺฉาทีสุฯ สพฺพนฺติ อขิลํ ปริกมฺมาทิํฯ นิยฺยนฺตีติ นิลียิตฺวา ยนฺติฯ อิมินา วหนฺตีติ เอตฺถ วหธาตุ คตฺยโตฺถติ ทเสฺสติฯ อพฺภมหิกาธูมรชราหุวิมุตฺตนฺติ อเพฺภน จ มหิกาย จ ธูเมน จ รเชน จ ราหุนา จ วิมุตฺตํฯ เตสูติ อพฺภาทีสุฯ ตถาติ ยถา จนฺทมณฺฑลํ วิโรจติ, ตถา สูริยมณฺฑลํฯ
Paṭicchādeti etāyāti paṭicchādīti karaṇatthopi yujjati. Vitthāraṃ dassento āha ‘‘dvāraṃ pidahitvā’’tiādi. Etadevāti parikammameva. Ubhayatthāti ubhayesu jantāgharapaṭicchādiudakapaṭicchādīsu. Sabbanti akhilaṃ parikammādiṃ. Niyyantīti nilīyitvā yanti. Iminā vahantīti ettha vahadhātu gatyatthoti dasseti. Abbhamahikādhūmarajarāhuvimuttanti abbhena ca mahikāya ca dhūmena ca rajena ca rāhunā ca vimuttaṃ. Tesūti abbhādīsu. Tathāti yathā candamaṇḍalaṃ virocati, tathā sūriyamaṇḍalaṃ.
กรณีเยน หุตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ
Karaṇīyena hutvāti sambandho.
กเปฺปโนฺตติ กโรโนฺตฯ อาคนฺตุโก อาปชฺชตีติ สมฺพโนฺธฯ อนชฺฌิโฎฺฐติ อนเชฺฌสิโต หุตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ ติณวตฺถารกสมเถ กาเยน วุฎฺฐาติ กายสามคฺคิยา ทานตฺตาฯ
Kappentoti karonto. Āgantuko āpajjatīti sambandho. Anajjhiṭṭhoti anajjhesito hutvāti sambandho. Tiṇavatthārakasamathe kāyena vuṭṭhāti kāyasāmaggiyā dānattā.
อาคาฬฺหาย เจเตยฺยาติ อาคาฬฺหสโทฺท ทฬฺหปริยาโยติ อาห ‘‘ทฬฺหภาวายา’’ติฯ อา ภุโส คาหิยเต อาคาโฬฺห, คาโฬฺห พาโฬฺห ทโฬฺหติ อตฺถโต เอกํฯ เจเตยฺยาติ ปกเปฺปยฺยฯ น ปูรยโตติ น ปูรยนฺตสฺสฯ อลชฺชี จ โหติ พาโล จ อปกตโตฺต จาติ เอตฺถ พาลมตฺตอปกตตฺตมเตฺตน กมฺมํ น กาตพฺพํ, อาปตฺติวเสเนว ปน กาตพฺพนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘พาโล’’ติอาทิฯ ตตฺถ พาโล น ชานาตีติ สมฺพโนฺธฯ อยนฺติ พาโลฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน อชานนมเตฺตนฯ พาลภาวมูลกํ อาปตฺตินฺติ สมฺพโนฺธฯ เทฺว อาปตฺติกฺขเนฺธติ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสวเสน เทฺว อาปตฺติราสโยฯ เตสนฺติ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ, กาตพฺพนฺติ สมฺพโนฺธฯ
Āgāḷhāya ceteyyāti āgāḷhasaddo daḷhapariyāyoti āha ‘‘daḷhabhāvāyā’’ti. Ā bhuso gāhiyate āgāḷho, gāḷho bāḷho daḷhoti atthato ekaṃ. Ceteyyāti pakappeyya. Na pūrayatoti na pūrayantassa. Alajjī ca hoti bālo ca apakatatto cāti ettha bālamattaapakatattamattena kammaṃ na kātabbaṃ, āpattivaseneva pana kātabbanti dassento āha ‘‘bālo’’tiādi. Tattha bālo na jānātīti sambandho. Ayanti bālo. Ettāvatāti ettakena ajānanamattena. Bālabhāvamūlakaṃ āpattinti sambandho. Dve āpattikkhandheti pārājikasaṅghādisesavasena dve āpattirāsayo. Tesanti tiṇṇaṃ puggalānaṃ, kātabbanti sambandho.
กายิโก ทโว นามาติ กายิโก ปริหาโส นามฯ มุขาลมฺพรกรณาทิเภโทติ มุเขน อาลมฺพรนามกตูริยกิจฺจสฺส กรณาทิเภโท ฯ ทฺวีหิปิ ทฺวาเรหีติ กายวจีวเสน ทฺวีหิปิ ทฺวาเรหิฯ กายทฺวาเร ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวีติกฺกโมติ กายทฺวาเร ปญฺญตฺตสฺส กายสํสคฺคาทิสิกฺขาปทสฺส วีติกฺกโมฯ วจีทฺวาเร ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวีติกฺกโมติ วจีทฺวาเร ปญฺญตฺตสฺส ทุฎฺฐุลฺลวาจาทิสิกฺขาปทสฺส วีติกฺกโมฯ กายิเกน อุปฆาติเกนาติ เอตฺถ อุปฆาติกํ นาม อสิกฺขนนฺติ อาห ‘‘อสิกฺขเนนา’’ติฯ กสฺมา อสิกฺขนํ อุปฆาตํ นามาติ อาห ‘‘โย หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ โยติ ปุคฺคโลฯ ตนฺติ กายทฺวาเร ปญฺญตฺตสิกฺขาปทํฯ นนฺติ เอวเมวฯ หิ ยสฺมา อุปฆาเตตีติ สมฺพโนฺธฯ เวชฺชกเมฺมน สมนฺนาคโตติ สมฺพโนฺธฯ สาสนอุคฺคหณอาโรจนาทินา วาจสิเกน มิจฺฉาชีเวนาติ โยชนาฯ
Kāyiko davo nāmāti kāyiko parihāso nāma. Mukhālambarakaraṇādibhedoti mukhena ālambaranāmakatūriyakiccassa karaṇādibhedo . Dvīhipi dvārehīti kāyavacīvasena dvīhipi dvārehi. Kāyadvāre paññattasikkhāpadavītikkamoti kāyadvāre paññattassa kāyasaṃsaggādisikkhāpadassa vītikkamo. Vacīdvāre paññattasikkhāpadavītikkamoti vacīdvāre paññattassa duṭṭhullavācādisikkhāpadassa vītikkamo. Kāyikena upaghātikenāti ettha upaghātikaṃ nāma asikkhananti āha ‘‘asikkhanenā’’ti. Kasmā asikkhanaṃ upaghātaṃ nāmāti āha ‘‘yo hī’’tiādi. Tattha yoti puggalo. Tanti kāyadvāre paññattasikkhāpadaṃ. Nanti evameva. Hi yasmā upaghātetīti sambandho. Vejjakammena samannāgatoti sambandho. Sāsanauggahaṇaārocanādinā vācasikena micchājīvenāti yojanā.
‘‘มา ภณฺฑนํ กรี’’ติ อิมินา ‘‘มา’’ติ ปฎิเสธสฺส ‘‘กรี’’ติ ปาฐเสเสน สมฺพนฺธิตพฺพภาวํ ทเสฺสติฯ น โวหริตพฺพนฺติ เอตฺถ วิปุพฺพอวปุพฺพ-หรธาตุ กถนโตฺถติ อาห ‘‘น กิญฺจิ วตฺตพฺพ’’นฺติฯ หีติ สจฺจํฯ พีชนคฺคาหาทิเกติ อาทิสเทฺทน ธมฺมเชฺฌสนาทิํ สงฺคณฺหาติฯ โอกาสกมฺมํ กาเรนฺตสฺสาติ เอตฺถ ‘‘โอกาส’’นฺติ จ ‘‘โอกาสกมฺม’’นฺติ จ สทิสนฺติ อาห ‘‘โอกาสํ กาเรนฺตสฺสา’’ติฯ น อาทาตพฺพนฺติ น คณฺหิตพฺพํฯ ตเมวตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ยตฺถ คเหตฺวา’’ติอาทิฯ
‘‘Mā bhaṇḍanaṃ karī’’ti iminā ‘‘mā’’ti paṭisedhassa ‘‘karī’’ti pāṭhasesena sambandhitabbabhāvaṃ dasseti. Na voharitabbanti ettha vipubbaavapubba-haradhātu kathanatthoti āha ‘‘na kiñci vattabba’’nti. Hīti saccaṃ. Bījanaggāhādiketi ādisaddena dhammajjhesanādiṃ saṅgaṇhāti. Okāsakammaṃ kārentassāti ettha ‘‘okāsa’’nti ca ‘‘okāsakamma’’nti ca sadisanti āha ‘‘okāsaṃ kārentassā’’ti. Na ādātabbanti na gaṇhitabbaṃ. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘yattha gahetvā’’tiādi.
ยนฺติ วินยํฯ โสติ ภิกฺขุฯ โสติ วินโยฯ ตสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ อิทนฺติ กมฺมํฯ อญฺญํ ปุจฺฉาติ มยา อญฺญํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉาหีติ โยชนาฯ อิตีติ เอวํฯ โสติ ตีหเงฺคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุฯ อสฺสาติ ตีหเงฺคหิ สมนฺนาคตสฺสฯ น สากจฺฉิตโพฺพติ น สห กเถตโพฺพฯ
Yanti vinayaṃ. Soti bhikkhu. Soti vinayo. Tassāti bhikkhussa. Idanti kammaṃ. Aññaṃ pucchāti mayā aññaṃ bhikkhuṃ pucchāhīti yojanā. Itīti evaṃ. Soti tīhaṅgehi samannāgato bhikkhu. Assāti tīhaṅgehi samannāgatassa. Na sākacchitabboti na saha kathetabbo.
‘‘ลทฺธิ’’นฺติ อิมินา อิทมปฺปหายาติ เอตฺถ อิทํสทฺทสฺส วิสยํ ทเสฺสติฯ ‘‘อวิชหิตฺวา’’ติ อิมินา หาธาตุ ตฺวาปจฺจโยติ ทเสฺสติฯ สุทฺธํ พฺรหฺมจารินฺติ เอตฺถ สพฺพถา กิเลสสุโทฺธ ขีณาสโวว คเหตโพฺพติ อาห ‘‘ขีณาสวํ ภิกฺขุ’’นฺติฯ ‘‘ปาตพฺยภาว’’นฺติ อิมินา ปาตพฺยตนฺติ เอตฺถ ตาปจฺจโย ภาวเตฺถ โหตีติ ทเสฺสติฯ ‘‘ปฎิเสวน’’นฺติ อิมินา ปาตพฺยสโทฺท ยถากามปริภุญฺชนโตฺถติ ทเสฺสติ ฯ คติวิโสธนนฺติ ทุคฺคติโต สุคติยา วิสุชฺฌนํ ฯ ‘‘อกุสลานิ เจว มูลานิ จา’’ติ อิมินา อกุสลสทฺทสฺส จ มูลสทฺทสฺส จ ตุลฺยาธิกรณภาวํ ทเสฺสติฯ ตสฺมา อกุสลสงฺขาตานิ มูลานิ อกุสลมูลานีติ ตุลฺยาธิกรณสมาโส กาตโพฺพฯ ทุจฺจริตานีติ เอตฺถ ทุสทฺทสฺส ทุฎฺฐุวิรูปตฺถภาวํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ทุฎฺฐุ จริตานิ, วิรูปานิ วา จริตานี’’ติฯ วิรูปานีติ วิการสภาวานิฯ ‘‘กรณภูเตนา’’ติ อิมินา ‘‘กตฺตุภูเตนา’’ติ อตฺถํ ปฎิกฺขิปติฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ขนฺธเกฯ
‘‘Laddhi’’nti iminā idamappahāyāti ettha idaṃsaddassa visayaṃ dasseti. ‘‘Avijahitvā’’ti iminā hādhātu tvāpaccayoti dasseti. Suddhaṃ brahmacārinti ettha sabbathā kilesasuddho khīṇāsavova gahetabboti āha ‘‘khīṇāsavaṃ bhikkhu’’nti. ‘‘Pātabyabhāva’’nti iminā pātabyatanti ettha tāpaccayo bhāvatthe hotīti dasseti. ‘‘Paṭisevana’’nti iminā pātabyasaddo yathākāmaparibhuñjanatthoti dasseti . Gativisodhananti duggatito sugatiyā visujjhanaṃ . ‘‘Akusalāni ceva mūlāni cā’’ti iminā akusalasaddassa ca mūlasaddassa ca tulyādhikaraṇabhāvaṃ dasseti. Tasmā akusalasaṅkhātāni mūlāni akusalamūlānīti tulyādhikaraṇasamāso kātabbo. Duccaritānīti ettha dusaddassa duṭṭhuvirūpatthabhāvaṃ dassento āha ‘‘duṭṭhu caritāni, virūpāni vā caritānī’’ti. Virūpānīti vikārasabhāvāni. ‘‘Karaṇabhūtenā’’ti iminā ‘‘kattubhūtenā’’ti atthaṃ paṭikkhipati. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ khandhake.
อิติ ติกวารวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
Iti tikavāravaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ปริวารปาฬิ • Parivārapāḷi / ๓. ติกวาโร • 3. Tikavāro
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปริวาร-อฎฺฐกถา • Parivāra-aṭṭhakathā / ติกวารวณฺณนา • Tikavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ติกวารวณฺณนา • Tikavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ติกวารวณฺณนา • Tikavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ติกวารวณฺณนา • Tikavāravaṇṇanā
