| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
६. एळकलोमसिक्खापदवण्णना
6. Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā
अद्धानमग्गप्पटिपन्नस्साति अद्धानमेव मग्गो अद्धानमग्गो, तं पटिपन्नस्साति अत्थो। तेनाह ‘‘अद्धानसङ्खात’’न्तिआदि। अद्धानसद्देन विसेसितत्ता पन ‘‘दीघमग्ग’’न्ति वुत्तं। अद्धानगमनसमयस्स विभङ्गे ‘‘अद्धयोजनं गच्छिस्सामीति भुञ्जितब्ब’’न्तिआदिवचनतो (पाचि॰ २१८) अद्धयोजनम्पि अद्धानमग्गो होति। एळकलोमानि चेतानि अद्धानमग्गतो अञ्ञत्थ उप्पन्नानि पटिग्गहेतुं न वट्टन्ति, यतो ‘‘अद्धानमग्गप्पटिपन्नस्सा’’तिआदिकं वुत्तन्ति अनुयोगं सन्धायाह ‘‘सब्बञ्चेत’’न्तिआदि। तत्थ सब्बञ्चेतन्ति ‘‘भिक्खुनो पनेव अद्धानमग्गप्पटिपन्नस्स एळकलोमानि उप्पज्जेय्यु’’न्तिआदिकं एतं सब्बं। वत्थुमत्तदीपनमेवाति ‘‘तेन खो पन समयेन अञ्ञतरस्स भिक्खुनो कोसलेसु जनपदे सावत्थिं गच्छन्तस्स अन्तरामग्गे एळकलोमानि उप्पज्जिंसू’’तिआदिकस्स (पारा॰ ५७१) वत्थुमत्तस्स दीपनमेव। यत्थ कत्थचीति अद्धानतो अञ्ञत्थापि यत्थ कत्थचि ठानेसु। सहत्थाति करणत्थे निस्सक्कवचनन्ति आह ‘‘सहत्थेना’’ति। लक्खणवचनञ्चेतं, तस्मा येन केनचि सरीरावयवेनाति अत्थो दट्ठब्बो। तेनाह ‘‘अत्तना हरितब्बानीति अत्थो’’ति। असन्ते हारकेति एत्थ पदानं अन्तोगधावधारणतो अवधारणत्थो लब्भतीति आह ‘‘असन्तेयेवा’’तिआदि।
Addhānamaggappaṭipannassāti addhānameva maggo addhānamaggo, taṃ paṭipannassāti attho. Tenāha ‘‘addhānasaṅkhāta’’ntiādi. Addhānasaddena visesitattā pana ‘‘dīghamagga’’nti vuttaṃ. Addhānagamanasamayassa vibhaṅge ‘‘addhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’ntiādivacanato (pāci. 218) addhayojanampi addhānamaggo hoti. Eḷakalomāni cetāni addhānamaggato aññattha uppannāni paṭiggahetuṃ na vaṭṭanti, yato ‘‘addhānamaggappaṭipannassā’’tiādikaṃ vuttanti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘sabbañceta’’ntiādi. Tattha sabbañcetanti ‘‘bhikkhuno paneva addhānamaggappaṭipannassa eḷakalomāni uppajjeyyu’’ntiādikaṃ etaṃ sabbaṃ. Vatthumattadīpanamevāti ‘‘tena kho pana samayena aññatarassa bhikkhuno kosalesu janapade sāvatthiṃ gacchantassa antarāmagge eḷakalomāni uppajjiṃsū’’tiādikassa (pārā. 571) vatthumattassa dīpanameva. Yattha katthacīti addhānato aññatthāpi yattha katthaci ṭhānesu. Sahatthāti karaṇatthe nissakkavacananti āha ‘‘sahatthenā’’ti. Lakkhaṇavacanañcetaṃ, tasmā yena kenaci sarīrāvayavenāti attho daṭṭhabbo. Tenāha ‘‘attanā haritabbānīti attho’’ti. Asante hāraketi ettha padānaṃ antogadhāvadhāraṇato avadhāraṇattho labbhatīti āha ‘‘asanteyevā’’tiādi.
एत्थ च ‘‘इमानि मे, भन्ते, एळकलोमानि तियोजनं अतिक्कामितानि निस्सग्गियानी’’तिआदिना (पारा॰ ५७३) निस्सज्जनविधानं वेदितब्बं। तिकपाचित्तियन्ति अतिरेकतियोजने अतिरेकतियोजनसञ्ञिवेमतिकऊनकसञ्ञीनं वसेन तीणि पाचित्तियानि। वासाधिप्पायेन गन्त्वा ततो परं हरणेति यत्थ गतो, तत्थ उद्देसपरिपुच्छादीनं वा पच्चयादीनं वा अलाभेन ततो परं अञ्ञत्थ हरणे, ततोपि अञ्ञत्थाति एवं योजनसतम्पि हरणे अनापत्ति। अच्छिन्नं वा निस्सट्ठं वाति चोरेहि अच्छिन्नं वा विनयकम्मकतं वा। कतभण्डन्ति कतं भण्डं कम्बलकोजवसन्थतादि यं किञ्चि अन्तमसो सुत्तकेन बद्धमत्तम्पि। तेनाह ‘‘अन्तमसो’’तिआदि। यो पन तनुकपत्तत्थविकन्तरे (पारा॰ अट्ठ॰ २.५७५) वा आयोगअंसबद्धककायबन्धनादीनं अन्तरेसु वा पिप्फलिकादीनं मलरक्खणत्थं सिपाटिकायं वा अन्तमसो वाताबाधिको कण्णच्छिद्देपि लोमानि पक्खिपित्वा गच्छति , आपत्तियेव। सुत्तकेन पन बन्धित्वा पक्खित्तं कतभण्डट्ठाने तिट्ठति, वेणिं कत्वा हरति, इदं निधानमुखं नाम, आपत्तियेव।
Ettha ca ‘‘imāni me, bhante, eḷakalomāni tiyojanaṃ atikkāmitāni nissaggiyānī’’tiādinā (pārā. 573) nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ. Tikapācittiyanti atirekatiyojane atirekatiyojanasaññivematikaūnakasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Vāsādhippāyena gantvā tato paraṃ haraṇeti yattha gato, tattha uddesaparipucchādīnaṃ vā paccayādīnaṃ vā alābhena tato paraṃ aññattha haraṇe, tatopi aññatthāti evaṃ yojanasatampi haraṇe anāpatti. Acchinnaṃ vā nissaṭṭhaṃ vāti corehi acchinnaṃ vā vinayakammakataṃ vā. Katabhaṇḍanti kataṃ bhaṇḍaṃ kambalakojavasanthatādi yaṃ kiñci antamaso suttakena baddhamattampi. Tenāha ‘‘antamaso’’tiādi. Yo pana tanukapattatthavikantare (pārā. aṭṭha. 2.575) vā āyogaaṃsabaddhakakāyabandhanādīnaṃ antaresu vā pipphalikādīnaṃ malarakkhaṇatthaṃ sipāṭikāyaṃ vā antamaso vātābādhiko kaṇṇacchiddepi lomāni pakkhipitvā gacchati , āpattiyeva. Suttakena pana bandhitvā pakkhittaṃ katabhaṇḍaṭṭhāne tiṭṭhati, veṇiṃ katvā harati, idaṃ nidhānamukhaṃ nāma, āpattiyeva.
पठमप्पटिलाभोति अत्तनो अत्थाय एळकलोमानं पठमुप्पत्ति। एतेन अच्छिन्ननिस्सट्ठप्पटिलद्धानं पटिक्खेपो। अञ्ञस्स अजानन्तस्स याने पक्खिपित्वाति (पारा॰ अट्ठ॰ २.५७२) गच्छन्ते रथादिके वा हत्थिपिट्ठिआदीसु वा सामिकस्स अजानन्तस्सेव ‘‘हरिस्सती’’ति पक्खिपित्वा। अगच्छन्तेपि एसेव नयो। सचे पन अगच्छन्ते रथादिम्हि वा हत्थिपिट्ठिआदीसु वा ठपेत्वा आरोहित्वा सारेति, हेट्ठा वा गच्छन्तो चोदेति, पक्कोसन्तो वा अनुबन्धापेति, ‘‘अञ्ञं हरापेती’’ति (पारा॰ ५७५) वचनतो अनापत्ति। एत्थ च ‘‘अजानन्तस्स याने’’ति इमिना जानन्तस्स चे याने पक्खिपति, अञ्ञं हरापेति नामाति दस्सेति। अहरणपच्चाहरणन्ति हरणपच्चाहरणानमभावो।
Paṭhamappaṭilābhoti attano atthāya eḷakalomānaṃ paṭhamuppatti. Etena acchinnanissaṭṭhappaṭiladdhānaṃ paṭikkhepo. Aññassa ajānantassa yāne pakkhipitvāti (pārā. aṭṭha. 2.572) gacchante rathādike vā hatthipiṭṭhiādīsu vā sāmikassa ajānantasseva ‘‘harissatī’’ti pakkhipitvā. Agacchantepi eseva nayo. Sace pana agacchante rathādimhi vā hatthipiṭṭhiādīsu vā ṭhapetvā ārohitvā sāreti, heṭṭhā vā gacchanto codeti, pakkosanto vā anubandhāpeti, ‘‘aññaṃ harāpetī’’ti (pārā. 575) vacanato anāpatti. Ettha ca ‘‘ajānantassa yāne’’ti iminā jānantassa ce yāne pakkhipati, aññaṃ harāpeti nāmāti dasseti. Aharaṇapaccāharaṇanti haraṇapaccāharaṇānamabhāvo.
एळकलोमसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
