| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
६. एळकलोमसिक्खापदवण्णना
6. Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā
५७२-३. अद्धानमग्गप्पटिपन्नस्साति इमिना पकतिया दीघमग्गप्पटिपन्नस्स उप्पन्नानिपि तियोजनपरममेव हरितब्बानि, पगेव अप्पटिपन्नस्साति दस्सेति। अद्धानमग्गप्पटिपन्नस्स निस्सग्गियन्ति वा सम्बन्धो। तेनेव वासाधिप्पायस्स पटिप्पस्सद्धगमनुस्साहत्ता ‘‘अप्पटिपन्नो’’ति सङ्ख्यं गतस्स अनापत्तीति सिद्धा। इमस्मिं अत्थविकप्पे हि भिक्खुनो पनेव एळकलोमानि उप्पज्जेय्युं…पे॰… असन्तेपि हारके अद्धानं मग्गप्पटिपन्नस्स निस्सग्गियं पाचित्तियन्ति योजना वेदितब्बा। आकङ्खमानेन भिक्खुना पटिग्गहेतब्बानीति अत्तनो सन्तकानंयेव तियोजनातिक्कमे आपत्तिं दस्सेति। तेन अनाकङ्खमानेन परसन्तकानि पटिग्गहितानि अतिरेकतियोजनं हरन्तस्स अनापत्ति सिद्धा। अयमत्थो ‘‘भिक्खुनो उप्पज्जेय्यु’’न्ति इमिना, ‘‘अच्छिन्नं पटिलभित्वा’’ति इमिना च दीपितोव होतीति। पोराणगण्ठिपदे च ‘‘अञ्ञं भिक्खुं हरापेन्तो गच्छति चे, द्विन्नं अनापत्तीति वुत्तं, तस्मा द्वे भिक्खू तियोजनपरमं पत्वा अञ्ञमञ्ञस्स भण्डं परिवत्तेत्वा चे हरन्ति, अनापत्तीति सिद्धं, तेनेव अनापत्तिवारे ‘‘अञ्ञं हरापेती’’ति वुत्तं। किं हरापेति? जानन्तं अजानन्तं। किञ्चेत्थ यदि जानन्तं, ‘‘अञ्ञो हरिस्सतीति ठपेति, तेन हरितेपि आपत्तियेवा’’ति एकंसतो न वत्तब्बं। जानन्तोपि हि एकच्चो हरतीति। ततो अट्ठकथाय विरुज्झति। अथ अजानन्तं, ‘‘अञ्ञस्स याने वा भण्डे वा अजानन्तस्स पक्खिपित्वा तियोजनं अतिक्कामेति, निस्सग्गियानी’’ति पाळिया विरुज्झति, अथ उभोपि एकतो एकं भण्डं हरापेन्ति, तम्पि निस्सग्गियं सिया। अनिस्सग्गियन्ति युत्तिया विरुज्झति ‘‘तियोजनपरमं सहत्था हरितब्बानि असन्ते हारके’’ति अविसेसेन च पाळि वुत्ता। हारकोपि सचेतनो अचेतनोति दुविधो। सचेतनोपि एळकलोमभावं वा ‘‘अहमिदं हरामी’’ति वा ‘‘मं एस इदं हरापेती’’ति वा जाननाजाननवसेन दुविधो होति। तत्थ अचेतनो नाम हारको नदीसोतो वा नावा वा अस्सामिकयानं वा होति। सचेतनो पाकटोव। तत्थ ‘‘मं एस इदं हरापेती’’ति एत्तकं जानन्तं मनुस्सं वा तिरच्छानगतं वा अञ्ञं हरापेति, अनापत्तीति अनुगण्ठिपदनयो। अयं पाळिया, अट्ठकथाय च एकरसो विनिच्छयो, ‘‘असन्ते हारके’’ति किञ्चापि इदं अविसेसतो वुत्तं, ‘‘अञ्ञस्स याने वा भण्डे वा अजानन्तस्सा’’ति वचनतो पन सचेतनोव हारको तत्थ अधिप्पेतोति पञ्ञायति, सो च एळकलोमभावञ्च ‘‘इदं हरामी’’ति च जानन्तो नाधिप्पेतो। तेन वुत्तं ‘‘अञ्ञो हरिस्सतीति ठपेति, तेन हरितेपि आपत्तियेवा’’तिआदि। तत्थ हेतुकत्तुनो अभावतोव। पाळियञ्हि ‘‘अञ्ञं हरापेती’’ति हेतुकत्तुवसेन वुत्ता । इतरे द्वे जानन्ता इध सम्भवन्ति। ‘‘अजानन्तस्स पक्खिपित्वा’’ति पाळियं ‘‘एस हरापेती’’ति वा ‘‘इदं ठानं अतिक्कमापेती’’ति वा जानन्तस्स याने वा भण्डे वा पक्खिपित्वा तियोजनं अतिक्कमापेति, न निस्सग्गिया होन्तीति दीपेति।
572-3.Addhānamaggappaṭipannassāti iminā pakatiyā dīghamaggappaṭipannassa uppannānipi tiyojanaparamameva haritabbāni, pageva appaṭipannassāti dasseti. Addhānamaggappaṭipannassa nissaggiyanti vā sambandho. Teneva vāsādhippāyassa paṭippassaddhagamanussāhattā ‘‘appaṭipanno’’ti saṅkhyaṃ gatassa anāpattīti siddhā. Imasmiṃ atthavikappe hi bhikkhuno paneva eḷakalomāni uppajjeyyuṃ…pe… asantepi hārake addhānaṃ maggappaṭipannassa nissaggiyaṃ pācittiyanti yojanā veditabbā. Ākaṅkhamānena bhikkhunā paṭiggahetabbānīti attano santakānaṃyeva tiyojanātikkame āpattiṃ dasseti. Tena anākaṅkhamānena parasantakāni paṭiggahitāni atirekatiyojanaṃ harantassa anāpatti siddhā. Ayamattho ‘‘bhikkhuno uppajjeyyu’’nti iminā, ‘‘acchinnaṃ paṭilabhitvā’’ti iminā ca dīpitova hotīti. Porāṇagaṇṭhipade ca ‘‘aññaṃ bhikkhuṃ harāpento gacchati ce, dvinnaṃ anāpattīti vuttaṃ, tasmā dve bhikkhū tiyojanaparamaṃ patvā aññamaññassa bhaṇḍaṃ parivattetvā ce haranti, anāpattīti siddhaṃ, teneva anāpattivāre ‘‘aññaṃ harāpetī’’ti vuttaṃ. Kiṃ harāpeti? Jānantaṃ ajānantaṃ. Kiñcettha yadi jānantaṃ, ‘‘añño harissatīti ṭhapeti, tena haritepi āpattiyevā’’ti ekaṃsato na vattabbaṃ. Jānantopi hi ekacco haratīti. Tato aṭṭhakathāya virujjhati. Atha ajānantaṃ, ‘‘aññassa yāne vā bhaṇḍe vā ajānantassa pakkhipitvā tiyojanaṃ atikkāmeti, nissaggiyānī’’ti pāḷiyā virujjhati, atha ubhopi ekato ekaṃ bhaṇḍaṃ harāpenti, tampi nissaggiyaṃ siyā. Anissaggiyanti yuttiyā virujjhati ‘‘tiyojanaparamaṃ sahatthā haritabbāni asante hārake’’ti avisesena ca pāḷi vuttā. Hārakopi sacetano acetanoti duvidho. Sacetanopi eḷakalomabhāvaṃ vā ‘‘ahamidaṃ harāmī’’ti vā ‘‘maṃ esa idaṃ harāpetī’’ti vā jānanājānanavasena duvidho hoti. Tattha acetano nāma hārako nadīsoto vā nāvā vā assāmikayānaṃ vā hoti. Sacetano pākaṭova. Tattha ‘‘maṃ esa idaṃ harāpetī’’ti ettakaṃ jānantaṃ manussaṃ vā tiracchānagataṃ vā aññaṃ harāpeti, anāpattīti anugaṇṭhipadanayo. Ayaṃ pāḷiyā, aṭṭhakathāya ca ekaraso vinicchayo, ‘‘asante hārake’’ti kiñcāpi idaṃ avisesato vuttaṃ, ‘‘aññassa yāne vā bhaṇḍe vā ajānantassā’’ti vacanato pana sacetanova hārako tattha adhippetoti paññāyati, so ca eḷakalomabhāvañca ‘‘idaṃ harāmī’’ti ca jānanto nādhippeto. Tena vuttaṃ ‘‘añño harissatīti ṭhapeti, tena haritepi āpattiyevā’’tiādi. Tattha hetukattuno abhāvatova. Pāḷiyañhi ‘‘aññaṃ harāpetī’’ti hetukattuvasena vuttā . Itare dve jānantā idha sambhavanti. ‘‘Ajānantassa pakkhipitvā’’ti pāḷiyaṃ ‘‘esa harāpetī’’ti vā ‘‘idaṃ ṭhānaṃ atikkamāpetī’’ti vā jānantassa yāne vā bhaṇḍe vā pakkhipitvā tiyojanaṃ atikkamāpeti, na nissaggiyā hontīti dīpeti.
‘‘हरापेती’’ति इदं हेतुकत्तुवचनतं साधेति, तस्मा अट्ठकथायं ‘‘सामिकस्स अजानन्तस्सेवा’’ति इदं ‘‘मं एस हरापेती’’ति एवं अजानन्तं सन्धाय वुत्तं। ‘‘सारेति चोदेति अनुबन्धापेती’’ति इदं ‘‘मं एस इदं ठानं अतिक्कमापेती’’ति एवं जानन्तं सन्धाय वुत्तं। अजानन्तोपि सारणादीहि ठितट्ठानं नातिक्कमति, न वा अनुबन्धति। अथ सारणादीहि अनतिक्कमित्वा अत्तनो रुचिया अतिक्कमति आपत्ति एव भिक्खुनो हेतुकत्तुभावासम्भवतो।
‘‘Harāpetī’’ti idaṃ hetukattuvacanataṃ sādheti, tasmā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sāmikassa ajānantassevā’’ti idaṃ ‘‘maṃ esa harāpetī’’ti evaṃ ajānantaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Sāreti codeti anubandhāpetī’’ti idaṃ ‘‘maṃ esa idaṃ ṭhānaṃ atikkamāpetī’’ti evaṃ jānantaṃ sandhāya vuttaṃ. Ajānantopi sāraṇādīhi ṭhitaṭṭhānaṃ nātikkamati, na vā anubandhati. Atha sāraṇādīhi anatikkamitvā attano ruciyā atikkamati āpatti eva bhikkhuno hetukattubhāvāsambhavato.
इदानि यथाठितट्ठानतो पट्ठाय वक्खाम, ‘‘असन्तेपि हारके’’ति हारकालाभपच्चयापि सयं हरणतो निस्सग्गियमेव, पगेव सति हारकेति अयमेको अत्थो। अवधारणत्थं अपि-सद्दं गहेत्वा असन्ते एव हारके निस्सग्गियं, सति पन हारके न तेन हरापेन्तस्स निस्सग्गियन्ति अयं दुतियो अत्थो। ‘‘सङ्घतो वा…पे॰… अत्तनो वा धनेना’’ति इमिना किञ्चापि अचित्तकमिदं सिक्खापदं, सङ्घादितो पन अत्तना आकङ्खमानेन पटिग्गहितस्सेव एळकलोमस्स तियोजनातिक्कमे आपत्ति, न अजानतो अप्पटिग्गहितस्स चीवरादीसु कुतोचि लग्गस्स अतिक्कमनेति दीपेति। अनुगण्ठिपदे पन ‘‘कम्बलस्स उपरि निपज्जित्वा गच्छन्तस्स सचे एकम्पि लोमं चीवरे लग्गं होति, आपत्ति एव कम्बलतो विजटितत्ता’’ति वुत्तं, तं कम्बलस्स पटिग्गहितत्ता अत्तनो इच्छाय पटिग्गहितमेव होतीति युत्तं। यस्मा ‘‘अनापत्ति कतभण्डे’’ति वुत्तं, तस्मा तं अनेकम्पि कतभण्डट्ठानियमेव होति। तञ्हि अनेन पटिग्गहितं, न लोमं। अथ लोमम्पि अग्गहितमेव होति, कतभण्डं दुप्परिहारियलोमविनिब्भोगकतभण्डो नियमो। एवं सन्ते अकतभण्डे तिकपाचित्तियं, कतभण्डे तिकदुक्कटञ्च नयतो दस्सेतब्बं भवेय्य, अञ्ञथा तिकस्स दस्सितत्ता। सउस्साहत्ताति अप्पटिप्पस्सद्धगमनत्ता। अचित्तकत्ता चाति भिक्खुनो उस्साहानुरूपं लोमानं तियोजनातिक्कमनतो विनापि पयोगचित्तेन हरणचित्तेन आपज्जति एवाति अधिप्पायो। सा अनापत्ति पाळिया न समेतीति अन्तो पन पयोगेन तियोजनपरमं अतिक्कमितत्ता अनापत्ति। ‘‘तियोजनं हरती’’ति इमिना तियोजनं पदसा नेतुकामोपि अन्तोतियोजने पदे पदे दुक्कटं नापज्जतीति दस्सेति, तं युत्तं ‘‘तियोजनं वासाधिप्पायो गन्त्वा ततो परं हरती’ति वचनस्सत्थिताया’’ति वुत्तं। पुनपि वुत्तं ‘‘अञ्ञं हरापेतीति ‘इदं हरिस्सामी’ति सउस्साहमेव अञ्ञं हरापेतीति अत्थो। इतरथा गच्छन्तस्स सीसे ठपेसि, तस्मिं अजानन्तेपि अनापत्ति सिया’’ति। सचे पन ‘‘अगच्छन्ते याने वा’’तिआदिना नयेन वुत्तत्ता हरणादीहि जनितउस्साहानं हत्थिआदीनं ‘इदं करिस्सामा’ति वा ‘हरिस्सामा’ति वा आभोगे जनिते एव अनापत्ति, न अजनितेति उपतिस्सत्थेरो आहा’’ति च वुत्तं। परिवत्तेत्वा ठपितेति द्विन्नम्पि बहि निक्खिपितत्ताति उपतिस्सत्थेरो। बहिसीमाय ठपितं भण्डिकं अन्तो अन्तोसीमायं ठपितं बहि करोतो अनापत्तीति केचि, न सुन्दरं विय।
Idāni yathāṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya vakkhāma, ‘‘asantepi hārake’’ti hārakālābhapaccayāpi sayaṃ haraṇato nissaggiyameva, pageva sati hāraketi ayameko attho. Avadhāraṇatthaṃ api-saddaṃ gahetvā asante eva hārake nissaggiyaṃ, sati pana hārake na tena harāpentassa nissaggiyanti ayaṃ dutiyo attho. ‘‘Saṅghato vā…pe… attano vā dhanenā’’ti iminā kiñcāpi acittakamidaṃ sikkhāpadaṃ, saṅghādito pana attanā ākaṅkhamānena paṭiggahitasseva eḷakalomassa tiyojanātikkame āpatti, na ajānato appaṭiggahitassa cīvarādīsu kutoci laggassa atikkamaneti dīpeti. Anugaṇṭhipade pana ‘‘kambalassa upari nipajjitvā gacchantassa sace ekampi lomaṃ cīvare laggaṃ hoti, āpatti eva kambalato vijaṭitattā’’ti vuttaṃ, taṃ kambalassa paṭiggahitattā attano icchāya paṭiggahitameva hotīti yuttaṃ. Yasmā ‘‘anāpatti katabhaṇḍe’’ti vuttaṃ, tasmā taṃ anekampi katabhaṇḍaṭṭhāniyameva hoti. Tañhi anena paṭiggahitaṃ, na lomaṃ. Atha lomampi aggahitameva hoti, katabhaṇḍaṃ dupparihāriyalomavinibbhogakatabhaṇḍo niyamo. Evaṃ sante akatabhaṇḍe tikapācittiyaṃ, katabhaṇḍe tikadukkaṭañca nayato dassetabbaṃ bhaveyya, aññathā tikassa dassitattā. Saussāhattāti appaṭippassaddhagamanattā. Acittakattā cāti bhikkhuno ussāhānurūpaṃ lomānaṃ tiyojanātikkamanato vināpi payogacittena haraṇacittena āpajjati evāti adhippāyo. Sā anāpatti pāḷiyā na sametīti anto pana payogena tiyojanaparamaṃ atikkamitattā anāpatti. ‘‘Tiyojanaṃ haratī’’ti iminā tiyojanaṃ padasā netukāmopi antotiyojane pade pade dukkaṭaṃ nāpajjatīti dasseti, taṃ yuttaṃ ‘‘tiyojanaṃ vāsādhippāyo gantvā tato paraṃ haratī’ti vacanassatthitāyā’’ti vuttaṃ. Punapi vuttaṃ ‘‘aññaṃ harāpetīti ‘idaṃ harissāmī’ti saussāhameva aññaṃ harāpetīti attho. Itarathā gacchantassa sīse ṭhapesi, tasmiṃ ajānantepi anāpatti siyā’’ti. Sace pana ‘‘agacchante yāne vā’’tiādinā nayena vuttattā haraṇādīhi janitaussāhānaṃ hatthiādīnaṃ ‘idaṃ karissāmā’ti vā ‘harissāmā’ti vā ābhoge janite eva anāpatti, na ajaniteti upatissatthero āhā’’ti ca vuttaṃ. Parivattetvā ṭhapiteti dvinnampi bahi nikkhipitattāti upatissatthero. Bahisīmāya ṭhapitaṃ bhaṇḍikaṃ anto antosīmāyaṃ ṭhapitaṃ bahi karoto anāpattīti keci, na sundaraṃ viya.
५७५. पटिलभित्वा हरतीति पठमतियोजनतो परं हरति, न दुतियादितोति अत्थो। कतभण्डे उप्पन्नोकासाभावा अनापत्ति।
575.Paṭilabhitvā haratīti paṭhamatiyojanato paraṃ harati, na dutiyāditoti attho. Katabhaṇḍe uppannokāsābhāvā anāpatti.
एळकलोमसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ६. एळकलोमसिक्खापदं • 6. Eḷakalomasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ६. एळकलोमसिक्खापदवण्णना • 6. Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ६. एळकलोमसिक्खापदवण्णना • 6. Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ६. एळकलोमसिक्खापदवण्णना • 6. Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā
